HALO! Używam nazw spolszczonych, żebyście nie musieli się zastanawiać jak się czy ta „č” ;)
Najważniejsze rzeczy wg mnie zaznaczyłam na zielono albo podkreśliłam. Miłej lekturki:D
BUŁGARIA
ARCHITEKTURA
679 Bułgarzy pokój z Bizncjum – 971/1018podbój przez Bizancjum, grecyzacja,
865 – chrzest z Konstantynopola, car Borys
- Tracja – wpływy Biz
- Mezja – rzymska sztuka prowincjonalna
monumentalna arch: bazyliki filarowe i kolumnowe, drewniany strop, sklepiona – św. Sofii w Sofii (VI-IX w, kopułowa)
- żywa trad hellenistyczna – hanowie stawiają kolumny
- grecki – drugi język państwowy
- jeździec madarski – rzeźba monumentalna, wieś Madar, IX w, jeżdziec na polowaniu, prwd han Krum, od „jeżdzca trackiego” - trackie bóstwo
- skarb z Nagy-Szent-Miklos, 22 złote naczynia o różnych kształatch, napisy starotureckie, kultura mieszana, euro-azjat,
893-927 car Symeon, granice po Dunaj, M. Czarne i Albanię, handel,
uczniowie Metodego po wygnaniu z Wielkich Moraw,
971 – pokonanie przez Bizancjum, zryw 976-1018 państwo macedońskie
większośc w ruinie, znane ze źródeł – Pliska, Presław, J. Ochrydzkie,
warstwa dworska,
- Pliska – 3 nawowa bazylika, podwójny narteks, 3 trójboczne absydy, atrium, emory, wciąż żywe tradycje starobułgarskie (w Biz już budowle centralne),
- Presław, Okrągły kościół – podobieństwa do Złotej Cerkwii znanej ze źródeł, obszerna rotunda, dodekakonch, wschodnia jest absydą, 3 zachodnie to przejscia do świątyni, wieniec kolumn, podwójny narteks, być może wpływ mauzoleum Dioklecjana, dekoracja ceramiczna – płytki fajansowe, palmeta sasanidzka,
- prowincja – proste, jednonawowe cerkwie z absydami półokrągłymi
1018-1186 panowanie bizantyjskie, grecyzacja, pogorszenie warunków życia,
cerkswie na planie krzyża wpisanego, kopuła na 4 filarach, na E stronie pastoforia i prezbiterium: Kolusza, Mesembria, Bojana
1235 – odnowienie patriarchatu (autokefalia Bułgarii),
pierwsze mocarstwo w czasach dominacji krzyżowców w Konstantynopolu
- typ bazyliki odchodzi w zapomnienie, jedynie cerkiew 40 męczenników, Tyrnovo, 1230-32
- krzyżowo-kopułowe też rzadkością – Tyrnowo, cerk PiP z XIV, Pantokratora z XII/XIV, Jana Aliturigiosa, Mesembria – św. Archanioła
- zasklepiony typ jednonawowy, wpływy hellenistyczne, Azji Mniejszej i satrobułgarskie, konstantynopolitańskie,
mały, podłużny budynek, kolebkowe skl z półokrągłą absydą – punkt wyjścia
+ gurt oparty na 2 wystających pilastrach – św. Dymitr w Tyrnowie
+ 2 kolejne pilastry, punkty podstawy kwadratowej i kopułka
- cerkiew o 2 kondygnacjach – Baczkowo, Bojana, Stanimaka pod Plowdiwem, cerkwie-mauzolea, dolna cerkiew-grobowiec, górna – kościół, jedna nawa, kopułka, nad środkowym kwadratem,
MALARSTWO
1. Cerkiew Bojana pod Sofią, grobowiec Kalojana (dolna kondygnacja), 1259
- na ścianach podłużnych portrety reprezentacyjne Kalojana, jego żony i cara Iwana Asena z żoną (na Bałkanach częste portrety fundatorów, szczególnie nad ich grobami), robione za życia, dekoracyjne szaty, dworskie gesty (wpływ francuski - krucjaty)
- Chrystus młodzieńczy w świątyni, Przemienienie
- sklepienie legenda Mikołaja Cudotwórcy
- rysy pokrewne szkole tyrnowskiej (stołecznej), harmonijność, statuaryczny spokój figur, klasyczny umiar, realizm szat i uzbrojenia
- 2 wizerunki J.Ch: Chrystus Euergeta (Czy on nie wyglada jak nasz kolega Łukasz, który był z nami na objeździe po Serbii? Ten który ma stałe zameldowanie w "Łubu-Dubu";)) i Chrystus z Chalkekopuła św Jerzego w Sofii, XIV/XV w, pochód 22 proroków, ożywienie, ruch, zróżnicowanie gestykulacji,
MACEDONIA
ARCHITEKTURA XI-XIII w (1299 panowanie serbski)
centrum nad Ochrydem i Prespańskim– święci Kliment i Naum, przy via Egnatia, drogi znad Adriatyku nad Egejskie, ruiny rzyskie,
- cerkiew wzniesiona przez św. Klimenta, Ochryd, trykonch z narteksem krzyzowi-kopułowym,
- cerk św Ahileja, wyspa na jez. Prespań, 3 nawowa bazylika z filarami, 3 absydy i empora,
- cerk św Sofii w Ochrydzie, X/ pocz XI w, - 3 nawowa bazylika kopułowa, filary, 3 absydy, kolebkowe, eksonarteks, 2 kwadratowe wieże, wysoki portyk, otwarta galeria z 3 dzielnych arkad na piętrze
cerkiew krzyżowo-kopułowa przeważa, zw z Bizncjum, plastyczna dekoracja archit: zewnętrze rozczłonkowane, łukami, barwnośc materiału, cegła + kamień, wzory geom., ślepe arkadki,
- św Pantalejmon w Nerezi, 1164, MALOWIDŁA, plan kwadratu, krzyzowo-kopułowa, 5 kopuł, tryforialne okna,
- Staro Nagoriczino, XI w, przebudowa 1313, ten sam typ
- cerk św Klimenta w Ochrydzie, 1295
- Ljuboten 1337
- Lesnovo 1341
- Markow Manastir (1371)
1. św Sofia w Ochrydzie
- między XI a XIV w
- XI w absyda, sklepienie prezbiterium, przeróżna tematyka, od wizji z zaświatów, przez historyczne postaci biskupów i papieży po postaci starotestamentowe i sceny liturgiczne, irracjonalne rozmieszczenie;
- wpływ antyku, krajobrazy późnoantyczne, głęboka powaga, spokój i umiar w kompozycji i szczegółach, rytmiczne rozmieszczenie,
- ekspresja, rozwiane szaty, twarze w grymasach, nie ma idealizacji twarzy
- malarstwo nie ma być idealizowaniem i upiększaniem, jest to skonkretyzowane objawienie rzeczy ponadzmysłowych
2. św. Pantalejmon w klasztorze Nerezi
- 1164, fundacja Aleksego Komnena (krewny cesarza)
- łagodność, miękkość, żywość, łagodne przejścia konturowe,
- „Opłakiwanie” - iluzjonizm, realistyczne szczegóły, kolorystyka, uczuciowość, żywa gestykulacja,psychiczna motywacja ruchów,
SERBIA
- ścisły związek sztuki i historii, wraz z przenoszeniem centrum rządzenia krajem, przenosi się mecenat
- ciągłe mieszanie się wpływów Zachodu i Wschodu, pozostałości miast antycznych
1187 - Stefan Nemanja zostaje wielkim żupanem, lawiruje między Zachodem i Wschodem
1217 - jego syn Stefan Nemanić Pierwo-Ukoronowany otrzymuje koronę w rąk legata papieskiego – pierwszy król Serbii, małżeństwo z Wenecjanką,
1219 – drugi syn, Rastko Nemanić (który zostanie potem świętym Sawą – największym świętym serbskim), mnich na Górze Athos, wprowadza serbską cerkiew autokefaliczną, zostaje pierwszym arcybiskupem/patriarchą i koronuje swojego brata po raz drugi – tym razem wiąże Serbię na stałe z kultura bizantyjską
- cerkiew św. Piotra, Bjelo Polje, 1195 – jednonawowa, zamiast kopuły poprzeczne sklepienie kolebkowe, prostokątna absyda ołtarzowa, wpływ romańskiej Dalmacji
- cerkiew św, Piotra, Nowi Pazar – prawd. X w, tetrakonch przykryty kopułą na trompach narożnych, całość objęta okrągłym murem, pod kopułą galeria z trzech stron,
Fundacje królewkie – zadużbiny:
podstawowy typ: jednonawowa, sklepiona cerkiew z narteksem, nad którym wznosi 1 lub 2 wieże, kopuła oparta bezpośrednio na ścianach (a nie na wolnostojących kolumnach):
- św. Mikołaja w Kurszumli, 70. XII w., Stefan Nemanja - kopuła na trompach, wysoki bęben, plastyczne rozczłonkowanie ścian zewnętrznych
- klasztor Studenica, główna cerkiew Zaśnięcia MB, 1183-1191, Stefan Nemanja, okna w wysokim bębnie, 2 westybule dobudowane do nawy → plan krzyża swobodnego
elementy zachodnie: przykrycie dwuspadzistym dachem, ściany zewnętrzne rozczłonkowane przez lizeny, fryz arkadkowy, okna wzorowane na romańskich, romański detal rzeźbiarski w oknach i portalu
narteks dobudowany 1228-34, sklepienie krzyżowo-żebrowe
- Żicza – 1208-1215, Stefan Pierwo-Ukoronowany, cerkiew koronacyjna i siedziba arcybiskupstwa, nie ma dekoracji romańskich na zewnątrz i rozczłonkowania, narteks 3 nawowy,
- Mileszewa, 1234-1235, król Władysław, nowość- podbudowa bębna
- Sopociani, 60. XIII w, król Urosz I, kopuła na wysokiej podbudowie, narteks ma wspólny dach z cerkwią, wysoka wieża przed narteksem,
- Gradac, XII/XIII w, sklepienia żebrowe
- Wisoki Deczani, 1327, Stefan Urosz III, budowniczy z Kotoru – Fra Wit (franciszkanin) i majster Dziordzie, połaczenie kilkunawowej bazyliki romańskiej z jednonawową cerkwią, sklepienia żebrowe, akcent pionowy – dominuje kopuła, barwne ściany zewnętrzne, fryz ślepych arkadek, rzeżby portalowe i wokół okien
2. Szkoła serbsko-macedońska
1299 – ślub króla Milutina i Simonidy, córki cesarza bizantyjskiego Andronikosa II, w wianie Simonida wnosi Macedonię
Milutin – największy mecenat średniwiecznej Serbii
1331-1355 – panowanie Duszana, ekspansja na wschód i południe
- cerkiew klasztoru serbskiego Hilandar na świętej Górze Atos – założony w 1198 roku, ale przebudowany za Milutina ok. 1299, cerkiew-trójkonch, charakt dla cerkwi atoskich, kopuła wsparta na 4 kolumnach, trójnawowy narteks, ściany zewnętrzne rozczłonkowane warstwami kolorowego kamienia na wzór bizantyjski, narteks zewnętrzny przed 1389
- cerkiew św. Jerzego, Staro Nagoriczino, 1313 przebudowa, Milutin, barwne ściany, plan krzyża wpisany w podłużny prostokąt, kopuł główna i 4 w narożnikach
- cerkiew MB Lewiszkiej, Prizren, 1307, Milutin, na fundamentach 3 nawowej bazyliki cerkiew na planie krzyża wpisanego, 5 kopuł
- Graczanica, pod Prisztiną na Kosowym Polu, Milutin, 1321, połączenie 2 cerkwi na planie krzyża w kwadracie,
- cerkiew św. Joachima i Anny = Królewska w klasztosze Studenica, Milutin 1313-14, kopuła na ścianach,
1355 - Rozdrobnienie państwa po śmierci Duszana, ostatniego z dynastii Nemaniciów, główne centrum w dorzeczu Morawy
1389 – bitwa na Kosowym Polu, najazd turecki
- Typ cerkwi: trykonch połączony z krzyżem wpisanym, zewnętrze barwne, dekoracja rzeźbiarska, wielkie ażurowe okna: Lazarica w Kruszewcu (80. XIV), Ravanica (1376), Manasija (1406-18)
Ten sam krąg artystyczny co malarstwo bizantyjskie, wpływy dworskie Konstantynopola, naturalizm Góry Atos, ale też wpływy malarstwa włoskiego.
XII-XIII w
1. Studenica – monumentalny klasycyzm bizantyjski z XI w
- Ukrzyżowanie – symetrycznie rozstawione postacie, tło architektoniczne, ujmowanie konturowo-linearne, kontrasty światłocieniowe
- Pochód ojców Kościoła – hieratyczny, linearyzm
- Jan Chrzciciel (cerkiew św. Mikołaja) – głębokie kolorowe przejścia i świetlne refleksy, iluzjonizm
2. Mileszewa, ukończone 1237
- sceny z Ewangelii, figury świętych, portrety fundatorskie – kolejność na ścianach odwrotna niż zwyczajowo przyjęte, część wzięte z Zachodu
- na żółtym tle naśladującym mozaikę – na wzór wczesnochrześć. Z VI/VII w, Rawenny
- zupełnie inny styl niż Studenica
- plastyczny modelunek, delikatne cieniowanie, klasyczny typ i szaty, wyrazista twarz o dużych oczach, wzniosłość
- część scen zupełnie inna (Pocałunek Judasza, Chrystus na tronie) – ciężkie proporcje, kwadratowe głowy, duże ręce i nogi – pierwszy raz taki styl, wpływ romanizmu
- 3 malarze, każdy inny styl: Dymitr, Georgije, Teodor
- 2 portrety fundatorskie: król Władysław z modelem kroczy ku J.Ch, drugi też Władysław ale z Radosławem (brat) i Stefanem (ojciec) kroczą ku Stefanowi Nemanji (św. Simeon) i św. Sawie – malowane za życia, idealizacja,
- św Sawa – tuż po śmierci, rysy realistyczne (jedyne takie- reszta to już ikony)
3. Sopociani, ok. 1365 – najwybitniejsze serbskie
- zamaszystośc techniczna, szybkie i lekkie pociągnięcia pędzla
- ożywiony monumentalizm,
- Zaśnięcie MB – cała ściana zach. naosu, szczegóły z apokryfów, malarskość, różnica w traktowaniu tego co ziemskie i boskie
- Ukrzyżowanie – niepokój, ruch, gwałtownośc gestów,
4. ...
kociarka