Socjologia jest to nauka, która zajmuje się problematyką państwa, funkcjonowaniem, przekształcaniem i zanikiem zbiorowości, funkcjonowaniem jednostki w społeczności, wzajemnych relacji między jednostką a zbiorowością i między samymi zbiorowościami.
Po raz pierwszy, w 1837 r. sformułowano założenia tej nauki. Comt’e – napisał dzieło pod tytułem “Socjologia”. Socjo – towarzysz, stowarzyszony, logo – słowo, nauka
Ludzkość tymi problemami zajmowała się dużo wcześniej, ale dopiero wtedy wyodrębniono socjologie jako naukę.
Socjologia dzieli się na dwie części: socjologie ogólną i szczegółową.
Socjologia ogólna zwana także teoretyczną zajmuje się podstawowymi pojęciami, teoriami i hipotezami badawczymi. Rozwija ona cztery podstawowe teorie dotyczące: struktur społecznych, zmian lub rozwoju społecznego, zachowania społecznego zbiorowości oraz zachowania społecznego jednostki.
Socjologia szczegółowa zwana także empiryczną zajmuje się badaniem tylko pewnego fragmentu, aspektu zbiorowości ludzkiej. Socjologia szczegółowa dzieli się obecnie na ponad trzydzieści subdyscyplin tj. socjologia pracy, religii, kultury, medycyny, wsi i rolnictwa, miasta itd.
Socjologia praktyczna jak opisuje Jan Szczepański jest to funkcjonująca w społeczeństwie wiedza dotycząca tego, czym socjologia jako nauka się zajmuje, którą każdy przeciętny człowiek posiada. Występują trudności z uprawianiem socjologii, gdyż jest to nauka, a społeczność zajmuje się problemami życia codziennego, każdy z nas ma swoje zdanie na dany temat. W większości jednak wiedza ta oparta jest na stereotypach i dlatego socjologia ma ukazywać w społeczeństwie naukowe podejście do wiedzy w tej materii.
Kultura jest to ogół wytworów działalności ludzkiej, materialnych i niematerialnych, wartości i uznawanych sposobów postępowania, zobiektywizowanych i przyjętych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach, przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom
Kultura pojawia się we wszystkich aspektach życia społecznego. Człowiek zaspakajając nawet typowo biologiczne potrzeby stosuje odpowiednie wzorce kulturowe. Spożywanie posiłków, religia, odpowiednie wzorce zachowań, wszelakie sposoby zaspakajania potrzeb, to wszystko tworzy kulturę, która z kolei w ogromnym stopniu wpływa na życie społeczne. Pod wpływem kultury człowiek staje się z istoty ludzkiej istotą społeczną, co jest zgodne z tezą, że człowiek nie rodzi się ludzkim, lecz staje się nim w procesie wychowania. Ten mechanizm wpływu kultury na jednostkę nazywamy socjalizacją. Jest to najważniejszy, ale nie jedyne taki mechanizm. Obok niego występują jeszcze trzy inne tj. ustanawianie systemów wartości i kryteriów je określających, ustalanie wzorców zachowania i postępowania, konstruowanie modeli (ideałów) zachowań, instytucji i systemów. Socjalizacja poza społeczeństwem, a co za tym idzie bez kultury nie była by możliwa. Wpaja ona dyscyplinę, rozbudza aspiracje, dostarcza wiedzy i uczy ról społecznych
Jaźń jest to obraz samego siebie. Jednostka zastanawiając się nad samym sobą widzi się, zależnie od “społecznego zwierciadła” w czterech wersjach, czyli jaźniach:
1. Pierwiastkowa jest to obraz samego siebie, który mamy niezależnie od wpływów z zewnątrz
2. Fasadowa jest to obraz samego siebie, który pokazujemy na zewnątrz
3. Odzwierciedlona to, jaki jestem w świetle wypowiedzi innych
4. Zobiektywizowana to suma wiedzy, mądrości i doświadczenia, które dana jednostka zdobyła w procesie socjalizacji – najbardziej trafne spojrzenie na samego siebie i swoją globalną ocenę.
Więź społeczna jest to ogół stosunków, połączeń i zależności skupiających jednostki w zbiorowości ludzkie. Więź społeczna prowadzi do powstania zbiorowości społecznej.
Składniki więzi społecznej:
Czynniki obiektywno-formalne (do końca XVIII w)
1 Więzi polityczne
2 Więzi kościelne
Ludzie łączą się według poglądów i wiary
Czynniki spontaniczno – subiektywne (obecnie) – tą stroną zajmują się głównie psychologowie społeczni zajmujący się identyfikacją jednostki z grupą lub innym typem zbiorowości. Więź społeczna jest zjawiskiem ulegającym częstym i znacznym modyfikacjom w krótkim niekiedy okresie. Cechuję ją zróżnicowana intensywność i trwałość, ale zawsze musi posiadać przynajmniej jeden z poniższych komponentów:
Styczność przestrzenna ,Styczność i łączność psychiczna,Styczność społeczna ,Wzajemne oddziaływanie
,Wzory działań społecznych , Organizacja społeczna
Kontrolą społeczną nazywamy występujący w każdej zbiorowości skomplikowany, lecz nie skodyfikowany system oddziaływań na zachowania jednostek i zbiorowości realizowany w celu doprowadzenia do zgodności tych zachowań z zachowaniami oczekiwanymi ze względu na ich przydatność dla danej zbiorowości.
Mechanizmy kontroli społecznej:
1. Psychospołeczne (samokontrola).
2. Materialno – społeczne oddziaływanie zbiorowości na jednostkę.
3. Zwyczaj – jest to pewien sposób zachowania przyjęty przez zbiorowość lub jednostkę, który nie podlega ocenom.
4. Obyczaj – wyznacznik kontroli społecznej, sposób zachowania, z którym wiążą się poważne oceny
Czasem trzeba zrezygnować ze zwyczaju na rzecz obyczaju.
Kontrola jest ważną drogą stosowaną dla zapewnienia integracji normatywnej. Obejmuje ona system działań podejmowanych przez właściwe instytucje danej grupy, zmierzające do unifikacji zachowań członków grupy z systemem obowiązujących norm przez stosowanie odpowiedniego systemu nagród i kar.
Gdy łamiemy obyczaj to mamy do czynienia z sankcjami.
Sankcja – pozytywna bądź negatywna reakcja otoczenia na zachowanie się jednostek w sytuacjach społecznie doniosłych.
Podział sankcji:
1. Pozytywne – nagrody
Negatywne – kary
2. Formalne – dokładne określenie kary (to nie przepis)
Materialne
4. Ze względu na treść i charakter
· Prawne
· Etyczne – pojęcia dobro – zło
· Satyryczne – reakcje ośmieszające
· Religijne – są wartości religijne np. grzech, kara
Kontrola społeczna jest kontrolą formalną, gdy jej funkcjonowanie określone jest regułami i przepisami grupy. Współistnieje z nią kontrola nieformalna, sprawowana przez tzw. opinie publiczną.
Instytucja społeczna jest to osoba lub grupa osób wyłoniona ze zbiorowości i wyposażona w odpowiednie właściwości (atrybuty) pozwalające na zaspakajanie potrzeb tej zbiorowości (np. sąd, kościół, szkoła).
Instytucje społeczne są konsekwencją dłużej trwających stosunków społecznych i ich petryfikacji. Stanowią one kolejny komponent i etap rozwoju więzi społecznych. Zinstytucjonalizowanie społeczno-kulturowych mechanizmów zaspakajania potrzeb i wzorców zachowań zapewnia im istnienie, gdy wygaśnie ludzka inicjatywa i chęć do odpowiednich działań. Instytucje społeczne umożliwiają człowiekowi zaspokajanie potrzeb, regulują jego działanie, zapewniają ciągłość życia zbiorowego i integrują ludzi podtrzymując między nimi więź społeczną, która stanowi elementarny warunek życia zbiorowego
Możemy przeprowadzić następujący podział instytucji wg różnych kryteriów:
2. Formalne – utworzone prawnie i ich działalność jest uregulowana przepisami, np. szkoła, sąd
Nieformalne – powstają spontanicznie (nauczanie w czasie wojny)
3. Rodzaje instytucji ze względu na ich merytoryczne funkcje
· Polityczne – wiążą się ze zdobywaniem, wykonywaniem i utrzymywaniem władzy
· Religijne – organizujące stosunek człowieka do sił transcendentalnych
· Ekonomiczne – zajmują się produkcją i podziałem dóbr, usługami, obiegiem pieniądza
· Wychowawcze i kulturalne – przekazywanie dziedzictwa kulturowego
· Socjalne – opiekuńczo wspomagające
Warunki konieczne do funkcjonowania instytucji społecznych:
1. Wyraźne sprecyzowanie celu i zakresu czynności
2. Racjonalna organizacja wewnątrz instytucji
3. Odpowiedni stopień depersonalizacji i obiektywizacji czynności
4. Uznanie i zaufanie ze strony zbiorowości do funkcjonariuszy instytucji
5. Bezkolizyjne włączanie się danej instytucji w system już istniejących instytucji – lokalnych, resortowych, itp.
Zbiorowość to pewna liczba osób, pomiędzy którymi nastąpiło powiązanie więzią społeczną. Więź społeczna łączy jednostki w mniej lub bardziej trwałe skupienia zwane zbiorowościami społecznymi. Takimi zbiorowościami są m.in. kręgi, grupy, zbiorowości etniczne, zbiorowości oparte na podobieństwie zachowań, zbiorowości terytorialne oraz klasy i warstwy społeczne.
Społeczeństwo oznacza:
2. Zbiorowość terytorialną – społeczeństwo jako kompleks współwystępujących i krzyżujących się grup, nad którymi dominuje jedna z nich: naród, państwo, kościół.
3. Zbiorowości powiązane różnymi typami stosunków – formacje społeczno-ekonomiczne
4. Ogół instytucji i urządzeń zapewniających jednostkom wspólne zaspokajanie potrzeb i uregulowane współżycie, tworzenie i rozwój kultury.
5. Postać egzystencji człowieka – człowiek może istnieć tylko w społeczeństwie dzięki przynależności do rozmaitych zbiorowości
Każde społeczeństwo składa się z różnorodnych form życia społecznego, które wzajemnie się krzyżują i uzupełniają, oraz posiada tzw. strukturę społeczną. Strukturę tę dzielimy na:
makrostrukturę i mikrostrukturę.
Mikrostruktura oznacza ułożenie jednostek, ich ról i stosunków w funkcjonalną całość. Jest ona jedyną strukturą w małej grupie, składającą się z poszczególnych członków.
Makrostrukturą nazywamy grupy i inne zbiorowości, składające się z wielu mikrostruktur. Porządkują one największe elementy społeczeństwa globalnego tj. klasy, warstwy, kategorie zawodowe
Grupa społeczna to, co najmniej 3 osoby powiązane systemem stosunków uregulowanych instytucjonalnie, posiadających niektóre wspólne wartości (zadania) i oddzielone od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności.
Każda grupa społeczna posiada następujące cechy ją konstruujące:
1. Przynajmniej 3 członków – o określonej funkcji i odpowiednim wzorze moralnym
2. Identyczność, – czyli odrębność od innych grup
3. Ośrodki skupienia
4. Zadania i cele
Określona struktura (pozycja, rola i władza)
Członkostwo wskazuje na przynależność jednostki do określonej grupy społecznej. Najczęściej mamy do czynienia z dwoma rodzajami tej przynależności:
1 Realną
2 Ideologiczną – spełnione są tylko niektóre kryteria przynależności (członkostwo honorowe)
Czyjąś przynależność do odpowiedniej grupy społecznej ustalamy najczęściej na podstawie spełnianej w niej roli.
Klasyfikacja grup społecznych - kryteria podziałów:
1. Rodzaj struktury grupy
1 Małe grupy – tworzą strukturę prostą zwaną mikrostrukturą, której zasadniczymi elementami są poszczególni członkowie
2 Duże grupy – tworzą makrostrukturę i składają się z różnych podgrup
2. Dominujący typ więzi
1 Grupy pierwotne – więź oparta na stycznościach osobistych i postawach emocjonalnych (rodzin, grupa rówieśnicza)
2 Grupy wtórne – więź bazująca na interesach i wynikająca przede wszystkim ze styczności rzeczowych
3. Stopień sformalizowania instytucji występującej w danej grupie
1 Grupy formalne – zorganizowane, kontrola wewnętrzna
2 Grupy nieformalne – spontaniczne
4. Stopień trudności wejścia do grupy
1 Grupy inkluzywne – łatwy sposób uzyskanie członkostwa
2 Grupy ekskluzywne – o charakterze zamkniętym
Rola grup społecznych - ujęcia roli społecznej:
1. Funkcjonalne - jednym z wymiarów grupy społecznej jest rola społeczna tej grupy – jest to względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, będących reakcjami na zachowania innych osób, przebiegających wg mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego wzoru.
2. Normatywne – zbiór praw i obowiązków, przywilejów i wymagań, które instytucjonalnie określają zachowanie jednostki zajmującej daną pozycje.
Grupy celowe – zorganizowane dla realizacji jednego celu lub określonej wiązki celów, a więź skupiająca członków w tych grupach jest wysoce sformalizowana ze względu na realizacje celu danej grupy (Partie polityczne, stowarzyszenia).
Organizacja społeczna jest to celowo zorganizowany zespół ludzki oraz racjonalnie dobrany system metod i środków. W socjologii termin ten służy do określania:
1 Szeroko pojętej organizacji społecznej, — z którą łączy się istniejącew danym społeczeństwie uporządkowane współżycie i współdziałanie ludzi zesobą, oparte na określonych normach zwyczajowych i prawnych, np. w ramachspołeczności lokalnej lub społeczeństwa;
2 Rozmaitych instytucji, utworzonych dla realizacji określonych celów ważnych dla społeczeństwa, które wiążą się z koniecznością zaspokojenia zarówno jego potrzeb egzystencjalnych, jak i wyższego rzędu, mogą to być instytucje: gospodarcze, polityczne, oświatowe, ochrony zdrowia, religijne itp.
3 Natomiast — w węższym znaczeniu — termin ten stał się synonimem:zarówno dobrowolnych, jak i obowiązkowych struktur społecznych, jakimisą różne związki, zrzeszenia, fundacje itp. twory tworzone dla realizacji różnorodnych celów partykularnych lub lokalnych oraz
4 Zasad i reguł umożliwiających sprawne i efektywne funkcjonowanieokreślonych, czyli konkretnych organizacji społecznych.
Słowo „organizacja" w tym znaczeniu bywa używane dla ukazania:
a) Schematycznego układu strukturalnych, funkcjonalnych i hierarchicznych powiązań wysypujących w jakimś systemie społecznym
b) Uporządkowanego sposobu postępowania dla osiągnięcia zamierzonego celu, np. w organizowaniu pracy zespołowej. Takie rozumienie „organizacji" mamy na myśli, gdy mówimy np. o organizacji jakiegoś zakładu pracy, partii politycznej, grupy wyznaniowej dowolnego kościoła, stowarzyszenia itp. wytworów życia społecznego powstałych spontanicznie albo powołanych do życia jakąś władczą decyzją.
Na gruncie socjologii możemy, zatem zajmować się zarówno ogólnymi aspektami Socjologicznymi organizacji, które znane są w społeczeństwach ludzkich, np. rodziną i innymi wspólnotami, które, są przykładem pierwszych zorganizowanych struktur, jak też szczególnymi przypadkami organizacji, jakie istnieją w danych społecznościach lub społeczeństwach a są powoływane do życia dla zaspokojenia rozmaitych potrzeb, i wzrastających w miarę postępu cywilizacyjnego.
Już w pierwotnych wspólnotach ludzkich były wyróżniane kategorie społeczne, oparte na różnicach płci i wieku, co umożliwiało pewną prymitywną specjalizację i podziały pracy oraz kształtowało pierwociny organizacyjne wspomnianych wspólnot.
Płeć i wiek określają to, co dany człowiek powinien robić, aby zaspokoić potrzeby egzystencjalne i rozwojowe grupy. Ale psychofizyczne różnice, jakie cechują poszczególnych ludzi nawet tej samej kategorii płci i wieku powodują, że nie każdy człowiek, może sprostać swoim powinnościom w takim samym stopniu.
Zróżnicowana sprawność poszczególnych ludzi wymusza, więc dokonywanie podziałów obowiązków, a następnie pewną specjalizację i podziały pracy, co podnosi wydajność pracy zespołowej wspólnoty przy wykonywaniu rozmaitych czynności umożliwiających jej przetrwanie i rozwój.
Celem danej organizacji jest to, co zostało właśnie jako jej cel (lub cele), określone w jakimś akcie prawnym, np. w statucie konstytucji itp. dokumencie zapisane. Cele organizacji są często punktem wyjścia do badań dotyczących ich działania i podstawą typologii organizacji. Cele te mogą być określane w sposób formalny albo faktyczny. Występują trzy typy celów organizacji.
Pierwszy odnosi się do organizacji, w których członkostwo jest dobrowolne i dotyczy utrzymania ze sobą razem członków i pobudzanie przez ich współdziałanie wzajemnych kontaktów towarzyskich.
Drugi dotyczy określonych instytucji rozumianych jako zorganizowane twory społeczne, utworzone dla realizacji pewnych funkcji powszechnie użytecznych, w których uczestnictwo jest w różnym stopniu wymuszone przez okres pobytu w nich. Zaliczymy tu np. szkoły, szpitale, więzienia, czy nawet niekiedy kościoły, jeśli przynależność do nich jest wymuszona jakąś presją społeczną lub inną. Zasadniczym celem w tego rodzaju organizacjach jest takie oddziaływanie np. na uczniów, osoby hospitalizowane, więźniów lub wyznawców, aby możliwie szybko przystosowali się oni do obowiązujących rygorów organizacyjnych, a tym samym umożliwili sprawniejsze osiągnięcie celów danej organizacji, np. w zakresie kształcenia, leczenia, resocjalizacji czy też doskonalenia moralnego.
Trzeci typ celów wiąże się z takim oddziaływaniem na członków organizacji, aby w ten sposób osiągnąć optymalną ich efektywność przy realizacji wspólnych zadań, jakie ma ona do spełnienia. Oddziaływania te powinny być, więc zróżnicowane ze względu na specyfikę konkretnej organizacji i jej celów.
Kiedy mówimy o celach organizacji nie można pomijać też tego, że mogą być one wyraźnie określone albo raczej niezbyt jasno określone. Wyraźnie określone są takie cele organizacji, które zostały wyznaczone dla osiągnięcia np. konkretnych efektów produkcyjnych lub usługowych, czy też dla zaspokojenia jakiś szczególnych potrzeb hobbystycznych. Niezbyt jasno określone są np. cele organizacji politycznych i religijnych, jeśli ograniczają się one do bardzo ogólnych ujęć owych celów, z których niewiele wynika i można je interpretować w rozmaity sposób. Cele te bywają niekiedy konkretyzowane, np. przez partie polityczne uczestniczące w kampanii wyborczej. Ale nawet lego rodzaju próby jaśniejszego określenia celów poprzestają na ogół na sloganowych ujęciach, zawierających komunały lub hipostazy, czyli takie słowa, które zakładają realne istnienie pojęć abstrakcyjnych, jak np. sprawiedliwość, honor, dobro itp. wychodząc naprzeciw oczekiwaniom ludzi kierujących się braniem własnych pragnień za rzeczywistość.
Przy analizie danej organizacji należy zastanowić się nad tym, czy przypadkiem nie występują kolizje pomiędzy celami: głównymi a tymi, które są próbami ich konkretyzacji; głównymi a pośrednimi i tymi, które są uważane za równorzędne.
Wyróżniając z kolei funkcje organizacji mamy na myśli skutki, jakie powoduje ona nie tyle swoim istnieniem, co przede wszystkim swoją działalnością w danym systemie społecznym. Realizując bowiem swoje cele musi poniekąd powodować określone skutki nie tylko w swoim środowisku społecznym, ale i poza nim.
Typologia organizacji jest to podział organizacji ze względu na ich przedmiot działań, wielkość, zasięg oddziaływania, trwałość, dostępność, jawność ich istnienia i działania oraz stopień sformalizowania.
1. Przedmiot działań
Organizacje mogą działać w rozmaitych sferach społecznych, gospodarczych, politycznych itp. oraz podejmować różnorodne działania ze względu na potrzeby, jakie pojawiają się w danej sferze. Mogą być one powoływane do życia z inicjatywy władzy państwowej instytucji samorządowych lub poszczególnych osób prywatnych dla zaspokojenia określonych potrzeb doraźnych lub trwałych. Biorąc pod uwagę różnorodność potrzeb, jak i inicjatyw dotyczących ich zaspokajania można wyróżnić organizacje rządowe, samorządowe, pozarządowe, prywatne itp. — zarówno nastawione na osiąganie zysku, jak i niedochodowe lub charytatywne.
3. Wielkość
Można wyróżnić organizacje: wielkie tzn. bardzo liczne, zwane także masowymi; średnie - które choć nic mają wielkiej członków, ale są znane w danej społeczności lub w społeczeństwie ze względu na swoją aktywność oraz małe tzn. nieliczne i na ogół mniej znane. Jest to podział oparty na nieostrych kryteriach, a tym samym trzeba go postrzegać w sposób względny. Jeżeli zatem jakąś organizację określamy jako to trzeba tę ocenę zrelatywizować do innych organizacji tego typu istniejących w danym społeczeństwie. Nazywając jakąś partię polityczną „kanapową” mamy na myśli to, że jest ona właśnie nieliczną w porównaniu z innymi partiami w danym społeczeństwie.
Wielkość organizacji nie przesądza w automatyczny sposób o jej aktywności. Zdarza się przecież, że małe organizacje są bardzo aktywne i znane, a z kolei wielkie organizacje nie przejawiają szczególnej aktywności i nie są też zbyt znane. Aktywność organizacji jest przede wszystkim określona przez zaangażowanie jej członków i przejawianą przez nich wolę działania. Oczywiście, bardziej nieliczne organizacje mają trudności w przekroczeniu, co można by nazwać progiem wyczuwalności społecznej. I z lego też względu każda organizacja powinna być tak liczna, jak jest to konieczne z uwagi na jej cele i zasięg działalności.
Zauważmy również, że każda organizacja musi mieć przynajmniej taką ilość członków, która zapewniałaby możliwość jej funkcjonowania choćby ze względu na realizację w minimalnym stopniu jej celów. Jeżeli następują fluktuacje członków, to ich ilość nie może spaść poniżej pewnego minimum egzystencjalnego dla danej organizacji, czyli takiego, które zapewnia jeszcze jej trwanie.
W pewnych sytuacjach wynikających np. z ograniczeń spowodowanych kryzysami, jakaś organizacja może dokonać poważnej redukcji swoich członków zachowując jednak osoby, które są szczególnie ważne ze względu na spełniane w niej funkcje i umożliwią szybkie jej odtworzenie do pożądanej wielkości.
4. Zasięg oddziaływania
Zasięg oddziaływania organizacji zależy w dużym stopniu nie tylko od jej wielkości, al...
mbenio85