Podstawowe zasady postępowania karnego
1. Proces kamy – definicja
PROCES KARNY jest to prawnie uregulowana działalność zmierzająca do wykrycia i ustalenia czynu przestępnego i jego sprawcy, do osądzenia go za ten czyn i ewentualnie „wykonania kary i innych środków reakcji karnej. Przedmiotem procesu karnego jest kwestia odpow. karnej, a czasem i cywilnej oskarżonego za zarzucany mu czyn zabroniony. CELEM PROCESU KARNEGO jest realizacja norm prawa karnego materialnego. Dwa cele procesu - osiągnięcie stanu sprawiedliwości materialnej (doprowadzenie do słusznego zastosowania normy prawa karnego materialnego a niekiedy i prawa cywilnego materialnego) oraz osiągnięcie stanu sprawiedliwości proceduralna (przekonanie osoby, przeciwko której lub na rzecz, której proces się toczy, że organy proc zrobiły wszystko by prawu stało się zadość, postępując w stosunku do niej sumiennie zgodnie z prawem i w najlepszej woli). PROCES KARNY SKLADA SIĘ Z NASTĘPUJĄCYCH STADIÓW: postępowanie przygotowawcze, postępowanie jurysdykcyjne, w tym: główne i odwoławcze - apelacyjne, postępowanie wykonawcze.
2. Prawo karne procesowe Prawo karne procesowe- zespól przepisów prawnych regulujących proces karny 3. Funkcje prawa karnego procesowego OCHRONNA - chroni podstawowe wartości: bezpieczeństwo, życie, pokój, obronność, wolność i godność osobista - itd. Ochrona systemu stosunków społecznych polega na stworzeniu takiego stanu rzeczy, w którym przestępczość jako zjawisko społeczne i jednostkowe ulegałoby systematycznemu ograniczaniu.
GWARANCYJNA — dotyczy każdego obywatela, zapewnia, że nikt nie może być oskarżony o coś, co poczynił, a w chwili zrobienia to nie było przestępstwem. Konieczność ścisłego określenia przestępstw i kar. Czyn niezabroniony prawem jest dozwolony. Nikt nie może być ukarany inną karą, niż przewidywana. PREWENCYJNO—WYCHOWAWCZA — w PK wymierzając kary bierze się pod uwagę sprawy wychowawcze i prewencyjne (przygotowuje do życia w społeczeństwie). Ma prowadzić do ukształtowania odpowiednich postaw i poglądów, zmiany preferencji wyznawanych wartości, korekty struktury osobowości — prewencja indywidualna. Prewencja generalna takie ukształtowanie świadomości, aby podstawą przestrzegania prawa była akceptacja.
KOMPENSACYJNA — wyrównanie szkody spowodowanej przestępstwem PRAKSEOLOGICZNA — określa najprostszą i najskuteczniejszą drogę stosowania PKM REGULACYJNA—nie może być chaosu, prawo procesowe wprowadza porządek, sekwencje, określa przebieg procesu MATERIALNO—PRAWNA — wpływ prawa procesowego na uregulowania w prawie materialnym PORZĄDKUJĄCA- zachowanie lub wprowadzenie określonego porządku w danej dziedzinie stosunków społecznych. Potrzeba koordynacji czynności i zdarzeń. INSTRUMENTALNA (CELOWOŚCIOWA)- określenie za pomocą jakich czynności w ramach tego procesu jego uczestnik może osiągnąć interesujące go cele. Konieczność kształtowania procesu z punktu widzenia jego celów.
4. Źródła prawa karnego
Źródła prawa karnego procesowego— akty organów państwowych zawierające normy prawne odnoszące się do procesu karnego ( ujęcie formalne). 1. Konstytucja RP wymienia m.in. zasadę równości wobec prawa, nietykalność osobistą, prawo do obrony, prawo do posiadania obrońcy, domniemanie niewinności. 2. Ratyfikowane umowy międzynarodowe: Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Pakt z 19.12.1966 roku oraz Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4.11.1950 roku. 3. Ustawy w znaczeniu ścisłym • Ust z 6.06.1997- Kodeks postępowania karnego • Przepisy wprowadzające kpk- regulują uprawnienia i obowiązki oskarżonego • Ust z 6.06.1997 Kodeks Karny-określają, w jakim trybie ściga się dane przestępstwo • Ust z 6.06.1997 Kodeks Karny wykonawczy- reguluje prawa i obowiązki skazanego • Ust z 23.11.20020 Sądzie Najwyższym • Ust z 27.07.2001 Prawo ustroju sądów powszechnych • Ust z 21.08 1997 Prawo ustroju sądów wojskowych • Ust o Prokuraturze • Ust o Policji • Kodeks karny skarbowy • Ust o adwokaturze • Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia • Ust o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu
Źródłami prawa karnego procesowego nie są: orzecznictwo sądów i wykładnia sądowa, zwyczaj w praktyce sądowej i prokuratorskiej, nauka prawa karnego( doktryna), okólniki, wytyczne, zalecenia.
5. Obowiązywanie prawa karnego procesowego
OBOWIĄZYWANIE MIEJSCOWE- postępowanie karne w sprawach należących do właściwości polskich sądów powszechnych i wojskowych toczy się wg przepisów obowiązującego kpk, przy czym polskie prawo karne procesowe stosuje się na całym terytorium RP (reguła terytorialności).- art. 5 kk Wyjątki: art. 588 * 4 kpk- do czynności procesowych, dokonywanych na wniosek sądu lub prokuratora państwa obcego, stosuje się ustawy polskie. Należy jednak uczynić zadość życzeniu tych organów, aby przy dokonaniu czynności zastosowano szczególny tryb postępowania lub szczególną formę, jeżeli nie jest to sprzeczne z zasadami porządku prawnego RP art. 587 kpk- sporządzone na wniosek polskiego sadu lub prokuratora protokoły oględzin, przesłuchań osób w charakterze oskarżonych, świadków, biegłych lub protokoły innych czynności dowodowych dokonanych przez sądy lub prokuratorów państw obcych albo organy działające pod ich nadzorem mogą być odczytywane na rozprawie na zasadach określonych w kpk. Jeżeli sposób przeprowadzenia tych czynności nie jest sprzeczny z zasadami porządku prawnego w RP.
OBOWIĄZYWANIE CZASOWE (TEMPORALNE )- w przypadku konfliktu między przepisami starymi i nowymi w toku procesu możliwe są trzy rozwiązania: 1. kontynuowanie procesu wg ustawy starej aż do uprawomocnienia się końcowego orzeczenia- zasada ustawy dawnej 2. powtórzenie procesu wg ustawy nowej- zasada ustawy nowej 3. dokończenie prowadzonego stadium postępowania wg ustawy starej oraz rozpoczęcie kolejnego stadium wg ustawy nowej.
6. Uczestnicy procesu i ich kategorie Uczestnikiem postępowania karnego jest podmiot biorący udział w procesie karnym w roli określonej przez prawo karne procesowe. Może to być osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej. W oparciu o przepisy prawa karnego wyróżniamy następujące grupy: 1. Organy procesowe-organy państwowe uprawnione do wydawania decyzji procesowych w ramach toczącego się postępowania karnego. 2. Strony procesowe i quasi strony 3. Rzecznicy interesów (społecznych i indywidualnych) 4. Przedstawiciele procesowi 5. Pomocnicy procesowi ( strażnicy, konwojenci, protokolanci, tłumacze) 6. Osobowe źródła dowodowe UCZESTNICY PROCESU KARNEGO — kat, zbiorcza, każda osoba, która spełnia funkcję wyznaczoną jej w procesie.
Ad.1 ORGANY PROCESOWE Są to organy państwowe uprawnione do wydawania decyzji procesowych w określonych etapach procesu, niezależnie od innych uprawnień. Ze względu na różne etapy procesu wyróżnia się: ORGANY PROCESOWE POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO: w przypadku ŚLEDZTWA są nimi: — prokurator - kierujący lub jako nadzorujący i wykonujący czynności dla niego zastrzeżone, — sąd - stosuje tymczasowe aresztowanie i wykonuje czynności dla niego zastrzeżone, — policja - o ile prokurator przekaże jej prowadzenie śledztwa (może w całości lub części) albo dokonanie poszczególnych czynności śledztwa, w przypadku DOCHODZENIA są nimi: — policja, — prokurator - o ile przejmie sprawę do osobistego prowadzenia, - Straż Graniczna, — organy UOP w sprawach bezpieczeństwa i ochrony porządku konstytucyjnego, — sąd - stosujący tymczasowe aresztowanie i wykonuje czynności dla niego zastrzeżone, — organy, które są uprawnione do prowadzenia dochodzenia uproszczonego, tj. urzędy skarb, inspektor kontroli skarb. itp.
ORGANY PROCESOWE POSTĘPOWANIA GŁÓWNEGO, ODWOŁAWCZEGO I KASACYJNEGO: SĄD, zazwyczaj jest to sąd kolegialny, który ma formę: składu mieszanego: w sądzie okręg w sprawach o przest. zagrożone karą 25 I. lub doż. pozbawienia wolności - 2 sędziów i 3 ławników, w pozostałych przypadkach - 1 sędzia i 2 ławnikników.składu zawodowego: w II instancji, w SN w sprawach o kasację oraz w sądzie I instancji o ile sąd tak postanowi - w składzie 3 sędziów, w sądzie apelacyjnym i pozostałych w składzie pięciu sędziów, Sądem może być też jeden sędzia - w sądzie rejonowym orzekającym na posiedzeniu, w SN w post. kasacyjnym - jeśli ustawa nie wymaga wydania wyroku. przew. składu orzekającego (rozprawy) lub sędzia prowadzący posiedzenie pojednawcze w spr. z oskarż. pry prezes sądu (przewodniczący wydziału) - działa jako organ administracyjny w sądzie, wykonuje też czynności procesowych.
ORGANY PROCESOWE W POSTĘPOWANIU WYKONAWCZYM - są nimi: — sąd I instancji wydający orzeczenie podlegające wykonaniu, — sąd penitencjarny – są, w którym jest sąd okręgowy, udziela on przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności, orzeka o warunkowym przedterminowym zwolnieniu, itp., — sędzia penitencjarny - sprawuje nadzór nad legalności i prawidłowością postępowania, — dyrektor kierujący określonym zakładem przewidzianym w przepisach prawa karnego wykonawczego, — komisja penitencjarna w zakładzie karnym, — sądowy kurator zawodowy, komornik, urząd skarbowy, — odpowiedni terenowy organ adm. rządowej lub samorządu terytorialnego lub inny organ uprawniony przez ustawę.
Ad.2 STRONY PROCESOWE STRONY PROCESOWE Dzielą się one na czynne i bierne. STRONY PROCESOWE CZYNNE - występują one z żądaniem rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności zgodnie z ich interesem prawnym. Do stron tych zalicza się; — OSKARŻYCIELA PUBLICZNEGO - zasadniczo jest nim prokurator, wyjątkowo organy w postępowaniu uproszczonym uprawnione do prowadzenia dochodzenia uproszczonego, — OSKARŻYCIELA PRYWATNEGO - pokrzywdzony, który wnosi i popiera przed sądem akt oskarżenia w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia prywatnego. — POKRZYWDZONY — (tylko w postępowaniu przygotowawczym i przejściowym) jest to osoba fizyczna, prawna albo instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone, lub zagrożone przez przestępstw - OSKARŻYCIELA POSIŁKOWEGO - wyróżnia się tu; oskarżyciela posiłkowego ubocznego - pokrzywdzony, który po wniesieniu aktu oskarżenia lub po objęciu przez niego ścigania w sprawie oskarżenia prywatnego albo w postępowaniu sądowym w sprawie o wykroczenie, składa oświadczenie, iż chce popierać oskarżenie obok oskarżyciela publicznego i następnie popiera to oskarżenie przed sądem. — oskarżyciel posiłkowy subsydiarny -jest nim pokrzywdzony wnoszący oskarżenie zamiast oskarżyciela publicznego odmawiającego wniesienia aktu oskarżenia w sprawie z oskarżenia publicznego i następnie popierający je przed sądem.
- POWÓD CYWILNY. STRONY PROCESOWE BIERNE – są to strony, przeciwko którym żądanie rozstrzygnięcia kwestii odpow. zgodnie z interesem prawnym jest skierowane. Do stron tych zalicza się oskarżonego i skazanego, z tymże oskarżony występuje w trzech znaczeniach: oskarżony w znaczeniu ścisłym - osoba, przeciwko której wniesiono akt oskarżenia lub złożono wniosek do sądu o warunkowe umorzenie postępowania, — oskarżony w znaczeniu szerszym - uznany jest nie tylko jako oskarżony ale i podejrzany - jest tu uznawany jako osoba, która otrzymała postanowienie o przedstawienie zarzutów, bądź której postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego, — oskarżony w znaczeniu najszerszym - to osoba którą uważa się nie tylko za oskarżonego ale i za osobę podejrzana, czyli osobę traktowaną (nie uznana) jak podejrzany, np. zatrzymanie takiej osoby. — SKAZANYM jest natomiast osoba, w stosunku, do której wydano już wyrok skazujący.
Ad. 3 -4 REPREZENTANCI STRON PROCESOWYCH Są to osoby działające za stronę w jej imieniu na mocy odpowiedniego tytułu prawnego, tj. pełnomocnictwa, zarządzenia, przepisu ustawy. Reprezentantami stron procesowych są: OBROŃCY - działający w interesie oskarżonych i skazanych, PELNOMOCMCY - działający w interesie pokrzywdzonych, w postępowaniu przygotowawczym i przejściowym, PRZEDSTAWICIELE USTAWOWI reprezentują oni z mocy ustawy pokrzywdzonych małoletnich (tj. do ukończenia 18 roku życia) lub też ubezwłasnowolnionych całkowicie lub częściowo. RZECZNICY INTERESU SPOŁECZNEGO Są oni niezależni od stron procesowych. Zalicza się do nich (klasycznie): PRZEDSTAWICIELI SPOŁECZNYCH - przedstawiciel organizacji społecznej dopuszczony w post. sądowym.
RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH - może on wnosić kasacje na korzyść obywatela lub żądać wszczęcia postępowania przygotowawczego w sprawie o przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego, MINISTER SPRAWIEDLIWOSCI - PROKURATOR (JENERALNY - może wnosić kasacje wyroku, PROKURATOR W POSTĘPOWANIU ADHEZYJNYM (postępowaniu toczącym się w ramach procesu karnego na podstawie powództwa cywilnego wniesionego przez pokrzywdzonego lub inna osobę uprawniona) - który wytacza powództwo cywilne na rzecz pokrzywdzonego, o ile wymaga tego interes społeczny.
Ad.5 POMOCNICY PROCESOWI Należą do nich: specjaliści (tj. osoby, które wykonują czynności techniczne w czasie oględzin, ekspertyz, eksperymentów) protokolanci, tłumacze, stenografowie, konwojenci policji itp. Ad.6 OSOBOWE ŹRÓDŁA DOWODOWE - należą do nich: OSKARZONY - dostarcza on środek dowodowy w postaci wyjaśnień, SWIADEK - dostarcza zeznań, BIEGŁY - dostarcza opinii, OSOBA PODDANA OGLĘDZINOM LUB BADANIOM CIAŁA - dostarcza cech charakterystycznych ciała lub organizmu z punktu widzenia kwestii odpowiedzialności karnej oskarżonego, ZAWODOWY KURATOR SĄDOWY - dostarcza on wyniki wywiadu środowiskowego.
7. ORGANY POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO:
- Prokurator, Zgodnie z Ustawą o prokuraturze PROKURATURĘ stanowią: Prokurator Generalny oraz podlegli mu prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej- Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.
PROKURATOR GENERALNY jest naczelnym organem prokuratury. Funkcję Prokuratora Generalnego sprawuje Minister Sprawiedliwości
ZADANIEM PROKURATURY jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. Zadania te PG i podlegli mu prokuratorzy wykonują przez: 1) Prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami. 2) Wytyczanie powództw w sprawach karnych i cywilnych oraz składanie wniosków i udział w postępowaniu sądowym w sprawach cywilnych, ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych, jeżeli tego wymaga ochrona praworządności, interesu społecznego, własności lub praw obywateli. 3) Podejmowanie środków przewidzianych prawem, zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w postępowaniu sądowym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia oraz w innych postępowaniach 4) Sprawowanie nadzoru nad wykonaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu oraz innych decyzji o pozbawieniu wolności 5) Koordynowanie działań w zakresie ścigania przestępstw, prowadzonej przez inne organy państwowe. 6) Prowadzenie badań w zakresie problematyki przestępczości oraz jej zwalczania i zapobiegania 7) Zaskarżanie do sądu niezgodnych z prawem decyzji administracyjnych oraz udział w postępowaniu sądowym w sprawach zgodności z prawem takich decyzji, 8) Współdziałanie z organami państwowymi, państwowymi jednostkami organizacyjnymi i organizacjami społecznymi w zapobieganiu przestępczości i innym naruszeniom prawa Prokurator prowadzi śledztwo, jeżeli nie prowadzi go Policja i zawsze w wypadkach określonych w art. 309 *2 i 3 2 oraz 148 KK.
Prokurator sprawuje nadzór nad postępowanie przygotowawczym, w zakresie, jakiego sam nie prowadzi. Prokurator jest oskarżycielem publicznym przed wszystkimi sadami. ZASADY ORGANIZACYJNO- USTROJOWE: 1) Zasada niezależności (nie mylić z niezawisłością} niezależność przy wykonywaniu czynności określonych w ustawach. Gwarancją tej niezależności jest nieusuwalność ze stanowiska, chyba że popełniono przewinienie służbowe mimo dwukrotnego ukarania przez sąd dyscyplinarny lub karą dyscyplinarna ( w tym wymienić trzeba osobistą obrazę przepisów prawa, uchybienie urzędu prokuratora). Prokurator korzysta z immunitetów prokuratorskich (art. 66 ust.2, Ust o Prokuraturze). 2) Zasada hierarchii podporządkowania- prokuratura obowiązany jest do wykonania zarządzeń, wytycznych i poleceń przełożonego.
3) Zasada substytucji- przełożony prokuratora ma prawo zlecić czynności prokuratorowi podwładnemu. Wyjątki: art. 328* 1,521,567. 4) Zasada dewolucji- prokurator przełożony może przejąć do wykonania czynność prokuratora podwładnego. 5) Zasada jednolitości i niepodzielności prokuratury- prokurator stanowi jednolitą władzę, a czynności poszczególnych jej organów są uważane za czynność całej prokuratury.
- Policja:
Zgodnie z art. I Ustawy o Policji Policja to uzbrojona i umundurowana formacja służąca społeczeństwu i przeznaczona do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego.
Do podstawowych zadań Policji należą: • ochrona życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra, • ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienie spokoju w miejscach publicznych oraz w środkach publicznego transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach przeznaczonych do powszechnego korzystania, • inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi oraz organizacjami społecznymi, • wykrywanie przestępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców • nadzór nad strażami gminnymi (miejskimi) oraz nad specjalistycznymi formacjami ochronnymi • kontrola przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych związanych z działalnością publiczną lub obowiązujących w miejscach publicznych • gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji kryminalnych.
Zakres uprawnień Policji: Policja w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń wykonuje czynności operacyjno- rozpoznawcze, dochodzeniowo- śledcze i administracyjno- porządkowe. Policja wykonuje również czynności na polecenie sądu, prokuratora, organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego. Policjanci w toku wykonywania czynności służbowych mają obowiązek respektowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka.
Policjanci mają prawo: legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości. ) zatrzymywania osób w trybie i przypadkach określonych w przepisach kpk i innych ustawach ) zatrzymywania osób pozbawionych wolności, którzy na podstawie właściwego zezwolenia opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wyznaczonym terminie nie powróciły do niego ) zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego a także dla mienia, ) przeszukiwania osób i pomieszczeń w trybie i przypadkach okr w kpk i innych ustawach dokonywania kontroli osobistej a także przeglądania zawartości bagaży i sprawdzania ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego, w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu za...
xavi.hernandez