Osadnictwo Żydowskie.pdf

ARTUR BUJAK

▪ ZNACZENIE OSADNICTWA śYDOWSKIEGO

NA ZACHODNIM BRZEGU JORDANU W

IZRAELSKO-PALESTYŃSKICH

NEGOCJACJACH POKOJOWYCH.

____________________________________________________________________________

Artur Bujak - doktorant w Katedrze Bliskiego i Dalekiego Wschodu, Uni-

wersytet Jagielloński. Specjalista z zakresu historii Bliskiego Wschodu,

w szczególności nowoŜytnej historii Iraku i Palestyny. Odbył wolontariat

na Zachodnim Brzegu Jordanu

_______________________________________________________________________________

F ORUM I ZRAEL- P OLSKA- E UROPA ▪ www.forum-ipe.org

POCZ Ą TKI IZRAELSKIEJ OBECNO Ś CI NA ZACHODNIM BRZEGU

Z achodni Brzeg Jordanu, który znalazł się pod okupacją izraelską w wy-

niku wojny czerwcowej wkrótce stał się areną izraelskiej polityki osadniczej. Za-

równo bliskość granicy z Jordanią jak teŜ znaczenie tych terenów dla religijnych

śydów (teren Zachodniego Brzegu zwany jest takŜe obszarem Judei i Samarii),

sprawiły iŜ wkrótce po zakończeniu działań wojennych minister Ygal Allon w

rządzie Leviego Eszkola przedstawił pierwszy plan mający na celu utrwalenie

Ŝydowskiej obecności na tym obszarze. ZałoŜenia Planu Allona, mimo iŜ nigdy

nie zostały oficjalnie zatwierdzone przez rząd Izraela, stały się szeroko akcepto-

waną strategią postępowania, kolejnych rządów. (Szmidt, 2006: 348) Istotą tej

koncepcji było załoŜenie, iŜ obszar doliny Jordanu a takŜe Pustyni Judzkiej zosta-

nie włączony do Izraela. Rzeka Jordan miała stanowić wschodnią granicę państwa

Ŝydowskiego, natomiast tereny północnej części Zachodniego Brzegu, Hebronu

oraz DŜeninu miały znaleźć się pod kontrolą Jordańską. Według tych ustaleń, sieć

gęsto rozsianych osiedli Ŝydowskich wraz z towarzyszącymi im instalacjami woj-

skowymi w dolinie Jordanu miała pełnić funkcję obronne – zabezpieczające

wschodnią i północną granice państwa Ŝydowskiego (Wpływ na takie rozwiązanie

miały doświadczenia wojny sześciodniowej, podczas której oddziały jordańskie a

takŜe irackie, atakowały pozycje izraelskie właśnie z terenu Zachodniego Brze-

gu). Według Allona, gęsto zaludnione obszary arabskie na Zachodnim Brzegu

oraz Strefie Gazy miały stać się następnie przedmiotem negocjacji pomiędzy Izra-

elem a państwami arabskimi. (por. Brom 2001:18)

Choć niektóre szczegóły tego projektu podlegały wielokrotnym modyfika-

cjom, np. wytyczenie 15 km strefy buforowej wzdłuŜ rzeki Jordan, czy teŜ włą-

czeniu szeregu obszarów wokół Jerozolimy, bloku Etzion (na południe od Wiecz-

nego Miasta) oraz Hebronu do państwa izraelskiego, to jednak rdzeń planu w za-

sadniczej części pozostał bez zmian. Razem terytoria mające przypaść kontroli

izraelskiej stanowiły ok. 40% obszaru Zachodniego Brzegu. Jak zwracają uwagę

niektórzy badawcze, dalekosięŜnym celem było zmuszenie jak największej liczby

Palestyńczyków do przeniesienia się na tereny wchodzące w skład państwa pale-

styńsko-jordańskiego. (Reinhart, Yediot Ahronot 2000) Jordania nie zgodziła się

jednakŜe na Ŝadne rozwiązania, które przewidywałyby aneksję części Zachodnie-

go Brzegu do Izraela. Jednak kwestia dotycząca przesiedlenia ludności arabskiej

była później wielokrotnie podnoszona podczas publicznych debat w Izraelu.

(Friedman 1988: 562)

W sukurs planom kolonizacyjnym rządu przyszedł nowoutworzony Blok

Wiernych [hebr. Gush Emumin]. Ruch ten, choć oficjalnie został zarejestrowany

dopiero w roku 1974, faktycznie rozpoczął działalność wraz z końcem wojny

czerwcowej. Blok Wiernych skupiał wokół siebie głównie prawicowych, ortodok-

syjnych śydów, którzy w myśl doktryny propagowanej przez lidera tego ugrupo-

wania, Abrahama Cooka, uwaŜali iŜ prowadzenie jak najszerszej akcji koloniza-

cyjnej na terenach ‘podarowanych przez Boga ludowi Izraela’ doprowadzi do

szybszego przyjścia Mesjasza (Shahak i Mezvinsky 1999: 78-96). Niezwykłą Ŝy-

wotność i determinację ruchu dobrze ilustruje fakt utworzenia z jego inicjatywy

_______________________________________________________________________________

F ORUM I ZRAEL- P OLSKA- E UROPA ▪ www.forum-ipe.org

pierwszego osiedla Kiryat Arba juŜ w 1968 r. Aktywność ruchu, próbującego

utworzyć jak najwięcej stanowisk 1 oraz osiedli, często na terenach gęsto zalud-

nionych przez miejscową ludność palestyńską lub teŜ w okolicach głównych

miast Zachodniego Brzegu, prowadziła do konfliktów z rządem Izraela, odmawia-

jącego uznania osad powstałych na obszarach, które zgodnie z zamierzeniami

rządu znaleźć się miały pod kontrolą arabską.

Blok Wiernych nie był jednak osamotniony w swoich próbach tworzenia nowych

skupisk Ŝydowskich na terenach Zachodniego Brzegu, szybko bowiem zyskał

potęŜnego sojusznika, jakim był Światowy Kongres śydów, którego jednym z

priorytetów w tym okresie, była judaizacja Zachodniego Brzegu, postrzegana jako

element niezbędny dla zapewnienia bezpieczeństwa państwa, zagroŜonego przez

agresywną politykę sąsiednich państw arabskich. (Benvenisti 1988: 64).

Późniejsze rozmowy pokojowe z Camp David, prowadzone pomiędzy

Izraelem a Egiptem, chociaŜ dotyczyły głównie kwestii Synaju i normalizacji sto-

sunków między państwami, to jednak odnosiły się równieŜ do statusu Zachodnie-

go Brzegu. W myśl podpisanego porozumienia, po okresie przejściowym poprze-

dzającym stworzenie autonomii, państwo Ŝydowskie zobowiązało się do wycofa-

nia administracji wojskowej oraz cywilnej z tych terenów. (Camp David Accords,

1978) Jakkolwiek w Camp David nie pada ani słowo o osadnikach Ŝydowskich

ma tych terenach, to zgodnie z duchem i literą tego porozumienia, Izrael uznał

tymczasowość swojej pozycji na Zachodnim Brzegu, zgadzając się na pełne wy-

cofanie z tego obszaru. Trzeba przy tym zauwaŜyć, iŜ pod koniec lat 70-tych,

liczebność osadników na Zachodnim Brzegu była stosunkowo niewielka, nie

przekraczała bowiem 4,500. Jedna trzecia istniejących osad została załoŜona z

inicjatywy rządu, przy czym lokalizacja większości z nich pokrywała się terena-

mi, które zgodnie z planem Allona miały zostać włączone do państwa Izrael. Tyl-

ko niewielka grupa osiedli naleŜących do Bloku Wiernych ulokowana była poza

tym terenem.

Gush Emunim, zaniepokojony trwającymi rozmowami pokojowymi, roz-

począł trwającą od roku 1977 szeroko zakrojoną akcję kolonizacyjną terytoriów

okupowanych. Tylko pomiędzy 1977 a 1981 r. wydano ponad 400 mln $ na bu-

dowę 20 osad mających przyjąć kilkanaście tysięcy osadników. W kolejnych la-

tach wybudowano 13 kolejnych osiedli mogących pomieścić 46 tyś. osób. Liczba

nowych osadników zwiększała się o ok. 2.5 tyś. kaŜdego roku. Wraz z rosnącą

ilością osad, wzrastała równieŜ siła polityczna Bloku który w roku 1981 uzyskał

44500 głosów co pozwoliło na wprowadzenie trzech posłów do Knessetu. (Sha-

hak, Mezvinsky, 1999: 90)

Po podpisania przez Izrael układów z Camp David, równieŜ syjoniści

przedstawili swoją wizję Judeii i Samarii, która daleko odbiegała od porozumienia

podpisanego przez Izrael z Republiką Egipską. Josef Weitz reprezentujący Kon-

gres Syjonistyczny w rozmowie z premierem Beginem stwierdził, iŜ naleŜy

1 [ang. Outpost] – stanowiska - nieliczne konstrukcje takie jak przyczepy kampingowe, namioty,

budynki – mogące stanowić zaczątek nowych osiedli – są według prawa izraelskiego obiektami

nielegalnymi w przeciwieństwie do settlement - osad – których część Izrael uznaje za konstrukcje

legalne. W świetle prawa międzynarodowego zarówno stanowiska jak i osiedla są budowlami

nielegalnym.

_______________________________________________________________________________

F ORUM I ZRAEL- P OLSKA- E UROPA ▪ www.forum-ipe.org

zwiększyć ilość osiedli na Zachodnim Brzegu Jordanu z 21 do 38 w ciągu pięciu

lat, a takŜe podwoić liczebność osad w strefie Gazy. Ponadto naleŜałoby stworzyć

ponad 100 nowych osad o charakterze rolniczym, w których znaleźć się powinno

miejsce dla prawie 10 tyś. rodzin. Postulował równieŜ, aby zwiększyć obecność

populacji śydów w 13 rozwijających się miastach Zachodniego Brzegu oraz w

Jerozolimie.(UN Report: 1978) W zaproponowanej wkrótce przez rząd strategii

zagospodarowania Zachodniego Brzegu, skłaniano się wyraźnie ku koncepcjom

prezentowanym wcześniej przez syjonistów. Ariel Szaron pełniący funkcję mini-

stra rolnictwa, juŜ w trzy miesiące po podpisaniu porozumienia pokojowych z

Egiptem, w wywiadzie udzielonym gazecie Ma’ariv stwierdził, iŜ osiedla z Za-

chodniego Brzegu nie będą nigdy ewakuowane. W imieniu rządu złoŜył równieŜ

obietnicę dołoŜenia wszelkich starań w tworzeniu nowych osiedli oraz rozbudo-

wywaniu juŜ istniejących, na co znaleźć się miały dodatkowe środki z budŜetu

(Aronson 1997 No.1: 135). Odzwierciedleniem tych zapewnień był plan rozwoju

osadnictwa Ŝ ydowskiego w latach 1983-2010 , jaki Ministerstwo Rolnictwa opra-

cowało wraz ze Światową Organizacją Syjonistyczną w roku 1983. Plan ten zwa-

ny takŜe planem setek tysi ę cy zakładał, iŜ tylko w okresie najbliŜszych 3 lat uda

się powiększyć liczbę osadników o 80 tyś. ludzi, a takŜe wybudować setki kilo-

metrów dróg dojazdowych do juŜ istniejących osad. Wkrótce zresztą rząd jedno-

ści narodowej rozpoczął plan powiększania osad w Dolinie Jordanu, co było w

pełni zgodne z pierwotnym załoŜeniem planu Allona. Pomimo uŜycia duŜych

nakładów finansowych przedsięwzięcie to powiódł się tylko częściowo. Osiągnię-

to wprawdzie przyrost zakładanej liczby nowych osiedli, jednak liczba osadników

wzrosła „jedynie” o 50 tyś. Konsensus panujący w izraelskich w kręgach rządo-

wych, a takŜe parlamentarnych doprowadził jednak do zauwaŜalnego wzrostu

migracji Ŝydowskiej na obszar Zachodniego Brzegu. Trend ten zapoczątkowany w

roku 1983 był kontynuowany równieŜ pod rządami Likudu (1988-1992) kiedy to

w okresie bezpośrednio poprzedzającym rozpoczęcie procesu pokojowego liczba

osadników wzrosła o 60 procent.

PRZYSPIESZONA EKSPANSJA OSADNICZA

Dojście na początku lat 90-tych do władzy Icchaka Rabina, wzmocniło

nadzieje na odwrócenie dotychczasowej polityki izraelskiej względem terytoriów

okupowanych. Zmiana priorytetów narodowych postulowana przez Partię Pracy

miała polegać m.in. na radykalnym zmniejszeniu środków finansowych przezna-

czanych na osadnictwo. Ponadto zapisy które znalazły się w Deklaracji Zasad,

podpisanej przez obie strony, dawały podstawę do interpretowania ich jako zgody

na ograniczenie osadnictwa na terytoriach okupowanych.

[…] Ŝ adna ze stron nie podejmie Ŝ adnych kroków, których celem byłaby

zmiana status Zachodniego Brzegu oraz Strefy Gazy – zanim kwestie te nie

zostan ą rozwi ą zane w osobnych negocjacjach ’ (Declaration of Principles,

art. VIII)

[…] w trosce o zapewnienie integralno ś ci terytorialnej ZB oraz Strefy Ga-

zy, a tak Ŝ e chc ą c zapewni ć ich wzrost ekonomiczny, demograficzne i geo-

graficzne poł ą czenia mi ę dzy nimi, obie strony zobowi ą zuj ą c si ę wcieli ć w

_______________________________________________________________________________

F ORUM I ZRAEL- P OLSKA- E UROPA ▪ www.forum-ipe.org

Ŝ ycie postanowienia tego Aneksu, tak aby zapewni ć nie przerwany, nor-

malny i płynny przepływ ludzi, dóbr i pojazdów wewn ą trz ZB oraz mi ę dzy

Stref ą Gazy i ZB (Declaration…, aneks 1)

Klauzula ta stanowiła potwierdzenie zobowiązania, jakie Rabin złoŜył

podczas spotkania z prezydentem Bushem w 1992 r. Wówczas to Izrael zobowią-

zał się do wstrzymania budowy nowych osiedli, a rozwój juŜ istniejących miał

ograniczać się do poziomu ‘naturalnego wzrostu’ (Aronson 1997 No 4: 142). Pa-

lestyńska zgoda na odsunięcie na czas późniejszy kwestii osadnictwa, wiązała się

z izraelską deklaracją o stopniowym wycofywaniu się z Strefy Gazy oraz Za-

chodniego Brzegu i zachowaniu integralności terytorialnej tych obszarów. (Decla-

ration, art. IV) Utworzenie na Zachodnim Brzegu trzech stref, A,B,C na mocy

porozumień przejściowych podpisanych w Waszyngtonie w 1995, stanowić miało

wstęp do stopniowego przekazywania obszarów kontrolowanych przez Izrael

(strefa C) Autonomii Palestyńskiej. Wszystkie istniejące do tej pory osiedla zna-

lazły się na obszarach kontrolowanych przez Izrael, który chcąc zapewnić im bez-

pieczeństwo, wprowadził szereg dodatkowych dyrektyw administracyjnych ogra-

niczających moŜliwość poruszania się dla ludności palestyńskiej wokół tych osie-

dli doprowadzając w efekcie do paraliŜu komunikacyjnego na Zachodnim Brze-

gu. (Settlement and the final…2001).

Wkrótce z powodu licznych problemów z implementacją porozumień z

Oslo, a szczególnie z powodu rozbieŜnych Ŝądań i oczekiwań obu stron, rząd Na-

tanyahu wystąpił z propozycją porzucenia etapowych negocjacji i przejścia do

fazy rokowań finalnych, bazujących na istniejącym stanie faktycznym, co w

związku z przyspieszoną akcją kolonizacyjną jaka miała miejsce odpowiadało

interesom rządu. Plan „Allon Plus”, przedstawiony opinii publicznej 7 marca

1997r. (Hagopian 1997: 10) przewidywał poszerzenie obszaru tzw. Większego

Jeruzalem (obejmującego szereg osiedli wokół Jerozolimy), rozszerzenie granic

osiedli Ma’ale Adumim i bloku Etzyon, jak równieŜ przyłączenie do Izraela

wszystkich osiedli Ŝydowskich znajdujących się w Dolinie Jordanu a takŜe kolej-

nych połoŜonych wzdłuŜ tzw. „pasa bezpieczeństwa”, tak aby wszystkie osady na

wschód od zielonej linii znalazły się w granicach Izraela. Uwzględniając te postu-

laty, ponad 60% Zachodniego Brzegu znalazłoby się w granicach państwa Izrael.

ZałoŜenia tej strategii uwzględniają niemal całkowicie wcześniejsze plany Ariela

Szarona związane z tworzeniem szeregu palestyńskich kantonów otoczonych

przez Ŝydowskie osiedla, drogi i granice. Kontynuacja tej polityki wynikała z

przeświadczenia Natanyahu, o tym iŜ osadnictwo stanowić moŜe główny czynnik

pomocny w ograniczaniu palestyńskiej autonomii (Aronson 1997 No2: 135-142).

Przyspieszona ekspansji osadnicza, jaka miała miejsce na Zachodnim

Brzegu od początku lat 90-tych była równieŜ rezultatem przyjęcia przez kolejne

rządy szeregu rozwiązań ekonomicznych dających osadnikom spore ulgi. I tak np.

większość nowych osad została zakwalifikowana przez rząd do kategorii A - prio-

rytetowej, będącej w duŜym stopniu dofinansowywanej przez państwo. Osadni-

kom przysługiwały m.in. bezzwrotne poŜyczki w wysokości 8,600$ oraz podob-

nej wielkości poŜyczka na zakup nowego mieszkania; 100% dofinansowanie

kosztów materiałów budowlanych; 75% dofinansowanie kosztu kupna kolejnego

mieszkania – w tym samym osiedlu; 90% dofinansowanie opłat za naukę; Reduk-

_______________________________________________________________________________

F ORUM I ZRAEL- P OLSKA- E UROPA ▪ www.forum-ipe.org

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: