wykład 6
ZPOMINANIE
Ø Zjawisko, o którego istnieniu wnioskuje się na podstawie różnicy między zakresem materiału i materiału odpamiętanego (Słownik Psychologii, 2005)
Ø Zapomniane może być tylko to, co zostało zapamiętane (w pełni)
Funkcje zapominania:
· Eliminacja błędów pojawiająca się w procesie uczenia
· „ekonomia poznawcza” (opamiętywanie ma ograniczony zakres; zbyt wiele informacji musielibyśmy przeszukać)
· ograniczenie dostępu do wspomnień, wydarzeń traumatycznych
Przebieg zapominania
à kursywa zapominania (Ebbinghause, 1881) – informacja o tym, co można odpamiętać
rysunek
· największe ubytki pamięciowe następują wkrótce po zaprzestaniu uczenia się i stopniowo stają się coraz mniejsze
· szanse dalszego pamiętania przechowywanych treści wzrastają wraz z upływem czasu
· wybiórczość procesu zapominania
POWTÓRZENIA à sposób na powstrzymanie zapominania
Rysunek
Rodzaje zapominania:
1) przejściowe – przejściowe trudności przypominania, które sprawiają, że w jakimś czasie aktualizacja określonych treści – mimo czynników wysiłkowych – nie występuje
- raczej w odniesieniu do przypominania niż do rozpoznawania
- uwarunkowania sytuacyjne (np. znany kontekst)
KRYTERIUM: w końcu sobie przypomnimy J
2) trwałe – niemożliwość przypomnienia sobie określonych treści niezależnie od czasu i okoliczności, w jakich próby aktualizacji są podejmowane.
O zapominaniu trwałym mówimy wtedy, gdy najbardziej czułe wskaźniki świadczą o ubytkach
- problem kryterium (bo możemy sobie kiedyś ….przypomnieć ?)
- magazynowe ujęcie pamięci:
- brak przejścia z pamięci sensorycznej do pamięci krótkotrwałej (?)
- brak przejścia z pamięci krótkotrwałej do pamięci długotrwałej
Zapominanie przejściowe i trwałe a fazy pamięci:
· zapominanie trwałe
- treści zapamiętane > treści przechowywane = treści przypomniane
· zapominanie przejściowe
- treści zapamiętane = treści przechowywane > treści przypomniane
· zapominanie trwałe i przejściowe
- treści zapamiętane > treści przechowywane > treści przypomniane
· brak ubytków pamięci
- treści zapamiętane = treści przechowywane = treści przypomniane
rysunki
3) całkowite
treści przechowywane = treści przypomniane = O
4) częściowe
treści przechowywane = treści przypomniane >O
5) mimowolne
6) dowolne
Determinanty zapominania:
· zapominanie jako brak przechowywanie plus brak przypominania
- czas upływający od momentu zaprzestania uczenia się
- działanie, jakie po nim następuje
TEORIE ZAPOMINANIA:
1) zanikanie śladu pamięciowego
· brak aktualizacji śladu pamięciowego powoduje jego „atrofię” czyli spontaniczne zanikanie
· głównym czynnikiem odpowiedzialnym za zanikanie śladu pamięciowego jest CZAS – im więcej czasu upłynęło od momentu wyuczenia się, tym mniejsze prawdopodobieństwo odpamiętania wyuczonego materiału (ale co ze spontanicznym przypomnieniem?)
2) interferencje
· nawiązanie do asocjacyjnych teorii pamięci, w myśl których zapamiętywanie i uczenie polega na wytwarzaniu skojarzeń pomiędzy zdarzeniami, które wcześniej nie były ze sobą w żaden sposób powiązane
· wpływ rzeczy aktualnie uczonych na rzeczy zapamiętane wcześniej
· znaczenie tego, co dzieje się pomiędzy zapamiętywanymi zjawiskami
3) utrata dostępu do wskazówek
· zapominanie polega na braku dostępu do wskaźników ułatwiających odpamiętywanie
· gdy wskaźniki te pojawiają się, to odpamiętanie znacznie się poprawia
· Tulring i Psotha (1971):
- trzykrotna prezentacja listy 24 słów, które można było przyporządkować do 6 kategorii
- reprodukcje z podaniem nazw kategorii > reprodukcja bez podania nazw kategorii
4) teoria konsolidacji
· amnezja wsteczna – niepamięć zdarzeń bezpośrednio poprzedzających uraz (brak czasu na konsolidację)
· trening wyuczonej bezradności
- badania laboratoryjne
- niepamięć zdarzeń bezpośrednio poprzedzających szok elektryczny
5) wyparcie
· koncepcje psychoanalityczne (Z. Freud)
- wyparcie pierwotne – występuje w okresie wczesnego dzieciństwa i polega na izolowaniu się od zbyt licznych, silnych lub nieprzyjemnych bodźców (~amnezja wstecznodziecięca)
- wyparcie wtórne – pojawia się po opanowaniu języka, wynik konfliktu impulsów id z nieświadomą częścią ego i superego
- proces nieświadomy / mimowolny/ automatyczny
- odnosi się do wspomnień
- podtrzymywanie wyparcia wymaga stałego wydatkowania energii
- wyparte wspomnienia mogą zostać odzyskane (wspomnienia!!!, a nie wydarzenia!)
à wyparte treści są w nieświadomości w niezmienionej formie
Wyparcie a tłumienie:
à TŁUMIENIE wyparcie = wyuczone tłumienie (?)
· ukrywanie i powstrzymywanie ekspresji uświadamianych przeżyć, zwłaszcza ich emocjonalnego aspektu
· ukierunkowane zapominanie pewnych informacji (odwracanie od nich myśli)
· proces świadomy / dowolny / kontrolowany
Funkcje wyparcia:
· ZASADA HEDONIZMU
- preferencja pozytywnych stanów emocjonalnych oraz podejmowanie działań, które w efekcie przynoszą wyniki wartościowane pozytywnie
· HIPOTEZA MOBILIZACJI – MINIMALIZACJI (Tayeor, 1991)
- w obliczu zdarzeń negatywnych następuje silna mobilizacja zasobów somatycznych, afektywnych i poznawczych, której celem jest zachowanie integralności organizmu
- mechanizm minimalizacji przywraca zaburzoną równowagę
- oba procesy silniejsze w przypadku zdarzeń negatywnych
Mechanizm wyparcia:
· utrata dostępu do zapamiętanych treści (potencjalna możliwość odzyskania, ale nienaruszone!)
· problem z odpamiętywaniem
- stopień emotogenności (częściej wypierane)
- znaczenie osobiste wypieranych treści
- wiele wypieranych informacji
- odstęp czasowy między zapamiętywaniem a zadziałaniem czynnika blokującego
- odstęp czasowy między pojawieniem się czynnika blokującego a podjęciem próby odpamiętania
1) zdarzenie już jest nacechowane (-) = czynnik blokujący à tylko jeden odstęp czasowy
2) zdarzenie obojętne; coś nadaje mu cechę (-), później nacechowane (-) [np. Edyp!] à dwa odstępy czasowe
Reakcje czasowe w mechanizmie wyparcia:
zdarzenie t1 czynnik blokujący t2 próba odpamiętania
(t1 i t2 mogą przyjmować różne wartości; w niektórych przypadkach czynnik blokujący może wystąpić równocześnie ze zdarzeniem)
Badanie nad wyparciem:
· Andersen i Greek (2001)
- uczenie się 40 par niepowiązanych słów (np. próba – karaluch, torf – północ)
- faza „myśl – nie myśl”, 30 par wyrazów z pierwotnej fazy
15 wyrazów - myśl o drugim wyrazie z pary
15 wyrazów – nie myśl o drugim wyrazie z pary
- faza odpamiętywania pierwszej listy
gorsze wyniki dla wyrazów z grupy „nie myśl” à tłumienie
Interpretacja wyników:
· wzbudzanie myśli, których celem jest odwrócenie uwagi od istniejącego skojarzenia
· oduczenie się (?)
tłumienie polega na osłabieniu związku pomiędzy dwoma elementami pary
· mechanizm proaktywny
pojawienie się pierwszego elementu hamuje pojawienie się skojarzonego z nim wcześniej drugiego słowa
Mózgowe mechanizmy wyparcia:
Le Deux (1996)
· rola hipokampa – pamięć deklaratywna (pamięć o faktach) w normalnej sytacji funkcjonują równocześnie (hipokamp i ciało migdałowate)
· rola ciała migdałowatego – pamięć emocjonalna
· wpływ stresu (zaburzenie działania hipokampa!)
ALE: pamięć emocjonalna ≠ pamięć o emocjach (pamięć deklaratywna!) à więc możliwe przypomnienieJ; pamięć emocjonalna à ~wyparte, ale brak możliwości odzyskania!
Odzyskanie wypartych wspomnień:
Ø przekonanie o powszechności zjawiska wypierania wspomnień dotyczących molestowania seksualnego w okresie dzieciństwa
· Briere i Coute (1993)
- 450 przypadków klinicznych
- „podczas okresu od pierwszego aktu molestowania do twoich 18 urodzin, czy był okres, kiedy nie pamiętałeś o tym?
à59% TAK
ALE: problem różnej interpretacji pytania
· Herman i Schatzow (1987)
- dane 53 kobiet (ofiary kazirodztwa)
- 28% ubytki pamięciowe
ALE: dane te nie zawierają kobiet, które wyparły, ale nigdy nie odzyskały!
· Williams (1992)
- 100 kobiet, z udokumentowanym molestowaniem 17 lat wcześniej
Ø amnezja czy niechęć mówienia o tych wydarzeniach?
Ø powszechność zjawiska: 18 – 59%
Ø jakość odzyskanych wspomnieć
- różny stopień szczegółowości
- różny wiek wspomnień
Ø sprawcy, świadkowie i ofiary przestępstw:
- sprawcy: 30-40% nie potrafi sobie przypomnieć samego wydarzenia
- świadkowie: dzieci, które były świadkami zabójstwa rodziców – nie zapomniały!
Ø dowody na rzecz istnienia zjawiska wyparcia:
- zależność pamięci od stanu wewnętrznego oraz kontekstu
- wspomnienia osób o wysokim lub niskim poziomie tłumienia
Zjawisko wyparcia à podsumowanie:
· brak dowodów utrzymujących założenie, że traumatyczne doświadczenia są przeważnie nieświadomie wypierane
· trudno stwierdzić, czy te nieświadome wypierania są istotnie znaczącymi czynnikami przyczynowymi zaburzeń fizycznych i psychicznych
· siła dowodów potwierdzających zjawisko wyparcia zależy od tego, jak termin ten zostanie zdefiniowany
· brak zgodności wypartych wspomnień z założeniami teorii uczenia
· terapie odzyskiwania wypartych wspomnień a zaszczepianie fałszywych wspomnień
1
Birdosz