KOMPUTER W PRACY Z OSOBAMI NIEPEŁNOSPRAWNYMI
Rewalidacja z wykorzystaniem komputera stała się bardzo popularną formą pracy się w momencie upowszechnienia się komputerów osobistych oraz powstaniu sieci komputerowych. Dostosowane do możliwości intelektualnych i rodzaju niepełnosprawności oprogramowanie komputerowe stanie się wkrótce nieodzownym narzędziem we wszelkich procesach rewalidacyjnych.
Analizując możliwości wykorzystania komputerów w rewalidacji można wydzielić następujące obszary;
1. Komunikacja interpersonalna ze światem zewnętrznym - osoba mająca trudności ruchowe w tradycyjnych warunkach jest skazana na ciągły pobyt w domu. Mając do dyspozycji Internet uzyskuje swobodny dostęp do różnego typu kontaktów międzyludzkich np. rozmowy, dyskusje, możliwość poznania różnych ludzi. Kontakt wirtualny ma duże znaczenie terapeutyczne, sprzyja wzrostowi samooceny, wzmaga pewność siebie, jest ważnym czynnikiem psychicznym szczególnie w pierwszym okresie po wypadku. Możliwość porozumiewania się stwarza dogodne warunki do czynnego życia społecznego. Pozwala na uczestnictwo w przemianach społecznych. W dyskusjach prowadzonych przez kawiarnie intrnetowe każdy ma możliwość wyrażenia swojego zdania na daną sprawę. Osoby niepełnosprawne wymieniając między sobą poglądy mogą stanowić poważną grupę nacisku na rządzących. Przekazy takie wzbogacać mogą elementy dźwiękowe lub graficzne, a nawet odpowiednie oprogramowanie stwarza możliwość rozmowy w formie komiksu /np. Microsoft Comic Chart for Windows 95/. Komunikacja ze światem zewnętrznym z pomocą Internetu otwiera znaczne możliwości w korzystaniu z usług ułatwiających życie, takich jak; robienie zakupów czy dokonywanie płatności.
2. Źródło wiedzy – Komputer zapewnia dostęp do znaczących źródeł wiedzy. Wiedza prezentowana w sposób multimedialny sprzyja rozwojowi intelektualnemu. Upoglądowienie wiedzy ma duże znaczenie dla zrozumienia skomplikowanych mechanizmów, zjawisk, procesów, samodzielnego dochodzenia do istoty problemów. Sieć komputerowa stwarza duże możliwości w wyszukiwaniu informacji, programów użytkowych oraz stanowi pomoc w podejmowaniu różnego typu decyzji, z którymi boryka się współczesny człowiek. Obecnie obserwujemy wzrost działań twórców portali internetowych oraz narzędzi sieciowych w kierunku ułatwiania osobom niepełnosprawnym korzystania z nich. Występująca tendencja ma charakter wzrostowy, co wskazuje na przełamanie również i w tym obszarze barier psychologicznych, a także dostrzeżenie potencjalnych użytkowników w grupie osób niepełnosprawnych. Przykładem może być uwzględnienie przez twórców przeglądarki Yahoo, bloku informacji dla osób niepełnosprawnych. Ponadto na licznych stronach www można znaleźć systematycznie uaktualniane informacje dla osób potrzebujących pomocy z racji swojej niepełnosprawności oraz wiadomości mające na celu informowanie użytkowników sieci komputerowych o różnego typu akcjach instytucji i organizacji społecznych na rzecz osób niepełnosprawnych. Takie akcje mają duże znaczenie psychologiczne i przynoszą konkretne korzyści dla rozwoju sponsoringu i innych form działalności charytatywnej. Rozwój doradztwa wirtualnego ogranicza u osób niepełnosprawnych poczucie osamotnienia. Zachęca do występowania o odpowiednią pomoc do różnych instytucji w tym celu powołanych.
3. Środek podnoszenia lub nabycia nowych kwalifikacji – obecnie istnieje znaczna liczba propozycji edukacyjnych dostępnych przez sieć komputerową. Rozwój technologii komunikacyjnych spowodował pojawienie się nowych obszarów usług, które można oferować i wykonywać w domu. Stwarza to dużą szansę zarówno w sferze zarobkowej, jak i pod względem atrakcyjności pracy zawodowej i czerpania z niej satysfakcji. Przynosi też istotne korzyści w procesie rewalidacji osób niepełnosprawnych. Zaliczyć do nich możemy wzrost wiary w swoje możliwości, co sprzyja podejmowaniu działań smokształceniowych, tak ważnych dla bycia atrakcyjnym na rynku pracy. Ciągłe podnoszenie kwalifikacji niezbędne w telepracy wymaga wzrostu umiejętności i ich ciągłego doskonalenia. Dlatego proces rewalidacji powinien standardowo uwzględniać;
- tworzenie lepszych, aniżeli dotychczas, warunków kształcenia za pomocą internetu,
- proces przechodzenia od nauczania okazjonalnego do permanentnego uczenia się, wyrabianie nawyków samokształcenia i samodoskonalenia się,
- zwracanie uwagi na stronę praktyczną procesu kształcenia,
- elastyczność w zmianie kwalifikacji.
Wyrobienie potrzeby samodzielnego dokształcania się stwarza warunki dostosowania własnych kwalifikacji do oczekiwań pracodawców. Kształcenie na odległość z wykorzystaniem sieci komputerowych wymaga działań dydaktycznych na masową skalę. Jednym z najważniejszych jest przygotowanie materiałów multimedialnych przekazywanych w strumieniu. Ich jakość zależy od wiedzy twórcy z zakresu technologii informacyjnej i technologii kształcenia.
4. Diagnozowanie – może się ono odbywać poprzez sieć komputerową lub być dostarczone w formie CD lub innego nośnika informacji. Obecnie obserwuje się lawinowy wzrost usług diagnostycznych w sieci komputerowej. Diagnozowanie komputerowe posiada szereg cech ważnych z punktu widzenia rewalidacji. Zaliczyć do nich możemy; tworzenie bazy wyników z diagnoz, możliwość ich dowolnego sortowania, monitorowanie procesu zmian oraz powtarzalność wykonywanych czynności decydujących o uzyskaniu odpowiednich efektów procesu rewalidacji. Warto zwrócić uwagę na fakt, że stosując ciągłe diagnozowanie komputerowe otrzymujemy na bieżąco dane, które mogą posłużyć do korygowania procesu terapii np. w procesie diagnozowania trudności w czytaniu i pisaniu.
5. Środek terapeutyczny – może występować w postaci profesjonalnych programów lub pakietu programów terapeutycznych, standardowych programów edukacyjnych, posiadających narzędzia do terapii lub programów tematycznie i tresciowo odpowiadających procesowi terapii lub wykonywanych przez terapeutę dla określonej osoby. Wykonane przez terapeutę aplikacje mogą stanowić pakiet obejmujący cały tok procesu rewalidacyjnego lub być zbiorem elementów multimedialnych przygotowanych do ściśle określonych działań. O sukcesie w procesie rewalidacji decyduje szereg czynników, do których zaliczyć możemy;
- wykonywanie prezentacji multimedialnej dla indywidualnych potrzeb,
- dokonywanie korekty aplikacji w trakcie procesu terapii, zwiększa to trafność decyzji dotyczących podejmowanych działań,
- współuczestnictwo osoby rewalidowanej w tworzeniu aplikacji przez terapeutę, co zwiększa skuteczność.
6. Ćwiczenie umiejętności – ze względu na możliwość wielokrotnego powtarzania z pomocą
komputera ściśle określonych identycznych czynności, istnieje szeroki zakres
zastosowania technologii informacyjnej w rewalidacji. Ćwiczenia mogą dotyczyć różnych
obszarów rewalidacji. Mogą być wykorzystywane w obszarze słuchowym, wzrokowym,
intelektualnym oraz psychomotorycznym.
Klasyfikacja programów do rewalidacji;
Analizując sferę działaniową programów komputerowych w rewalidacji należy pamiętać o określeniu adresatów. Mogą nimi być dzieci z niedorozwojem słuchu /głusi/, wzroku /niewidomi/ i umysłu oraz dzieci z trudnościami wynikającymi z zaburzeń rozwoju, czy też osoby dorosłe, które uległy wypadkom lub posiadające określone deficyty. Stworzenie uniwersalnego podziału jest niezwykle trudne, gdyż często wykorzystywane są te same programy przy różnych deficytach. Najogólniej rzecz ujmując, komputer może być wykorzystany w rewalidacji do;
1. Kształtowania umiejętności percepcyjno-motorycznych;
- rozwijanie zdolności oraz usprawnianie funkcji integracji percepcyjno-motorycznych /ćwiczenia z myszką np. w różnych programach rysunkowych- rożnego rodzaju gry edukacyjne/,
- eliminowanie zaburzeń elementarnych funkcji percepcyjno-motorycznych,
- umożliwienie pracy z komputerem osobom upośledzonym ruchowo /Mach II Joystick, Kensington Turbo Mouse, Head Master, Voice Navigator SW, Ovel Marker/.
2. Kształtowanie umiejętności percepcyjnych: słuchowych i wzrokowych;
- kształtowanie i utrwalanie prawidłowej wymowy /wyodrębnianie dźwięków ze struktur złożonych – głosek i sylab ze słów, słów ze zdań/,
- usuwanie zaburzeń głosu /różnicowanie dźwięków mowy, scalanie dźwięków w złożonej strukturze, zapamiętywanie słów/,
- nauczanie mowy w przypadku jej braku,
- terapia w zakresie specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu /pakiety programów; Figury-Litery-Rytmy-Sylbinki, KidGame, LogTerap, programy AnimatedShapes/,
- wspomaganie procesu usprawniania czytania /Sam Przeczytam/ i pisania,
- kształtowanie umiejętności gramatycznych /Mała Ortografia, Ortotris, Heros/,
- usprawnianie czytania z ekranu np. powiększanie pojedynczych liter i całego tekstu /Zoom Lens, Balloon/,
- wspomaganie uczenia pracy z komputerem dzieci niewidome /praca z klawiaturą LetterGames, NumberGames, SwitchGame, Phonegame, rozpoznawanie formatów bitmapowych – ORC/.
3. Kształtowanie umiejętności intelektualnych;
- rozwijanie różnego typu uzdolnień np. twórczych /programy hipermedialne/,
- eliminowanie zaburzeń w rozwoju intelektualnym /np. Block-Out/,
- wspieranie rozwoju osób upośledzonych umysłowo /Tecla, Mille’sMath House/,
- porozumiewanie się z osobami dotkniętymi afazją, autyzmem, udarem mózgu /To Pair, AccesBliss/,
- zdobywanie wiedzy z danego obszaru,
- programy usprawniające rożne procesy uczenia się, np. programy wspomagające naukę czytania różnymi metodami; sylabową, głoskową, całościową,
- rozwijanie umiejętności rozumienia tekstów, rysunków, schematów,
- samouczki do nauki obsługi programów komputerowych np. samouczek do nauki programu picture Publisher, Charisma, Windows Draw,
- ćwiczenia oceniające przestrzenność informacji.
4. Psychoterapeutyczny;
- oddziaływanie psychoterapeutyczne uspokajające i aktywizujące dziecko do nauki,
- zachęcanie do nauki, do rozszerzania swojej wiedzy,
- rozwijanie właściwych postaw wobec siebie i przeciwdziałanie trudnościom w nauce /gry dydaktyczne/,
- ćwiczenie koncentracji uwagi /np. koncentracji na bodźcach słuchowych/
Zastosowanie komputerów w procesie rewalidacji przynosi szereg korzyści do których zaliczyć możemy;
- obiektywność i niezawodność projektowania i realizacji procesu rewalidacji,
- osiąganie efektów w krótszym czasie aniżeli ma to miejsce przy metodach tradycyjnych,
- ciągłość monitorowania dużej liczby czynników decydujących o osiągnięciu celów rewalidacji,
- wykonywanie działań terapeutycznych na odległość, często kierowanych przez komputer,
- tworzenie warunków do podnoszenia samooceny uczestnika procesu rewalidacji,
- samodzielne wykonywanie wielu skomplikowanych czynności przy wykorzystaniu samouczków komputerowych,
- możliwość terapii poprzez pracę w przypadku osób mających trudności z poruszaniem się.
Opracowano na podstawie; B. Siemieniecki, J. Buczyńska /2001/ „Komputer w rewalidacji”
Katarzyna Szarzyńska
Krzysztofbhp