Andrzej Falkiewicz - Istnienie i Metafora.pdf - psychologiczne - uzavrano

Aby rozpocząć lekturę,

kliknij na taki przycisk ,

który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.

Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym

LITERATURA.NET.PL

kliknij na logo poniżej.

ANDRZEJ FALKIEWICZ

ISTNIENIE I METAFORA

Copyriht by Andrzej Falkiewicz

Wydawnictwo „Tower Press”

Gdańsk 2001

Cezary Wodziński

ANDRZEJA

FALKIEWICZA KŁOPOTY Z ISTNIENIEM

Wydaje się, że bezpowrotnie minęły już czasy genialnych filozofów amatorów. Filozofujących bez

akademickiego certyfikatu, z dala od uniwersyteckich katedr i utartych tradycyjnymi pielgrzymkami

szlaków, traktujących wszelkie doktoraty, habilitacje i rehabilitacje (także: traktaty) z irytującą stado

uczonych nonszlancją. Myślących „po marginesach”, „bez dogmatu” i przeważnie „pod prąd”. Czy

jednak takie czasy kiedykolwiek były? Może raczej od-czasu-do-czasu, w jakiejś luce nie-na-cza-sie i

wbrew niemu zakwitały na akademickich ugorach te osobliwe rośliny o barwach niepospolitych? Tak

czy inaczej od dawna już ich nie widać (a i słuch o nich zaginął) - czy ostatnim z wielkich a- i anty-

akademików nie był w naszym wszechsprofesjonalizowanym stuleciu niejaki Lew Szestow?

A nasz rodzimy krajobraz wyjątkowo pod tym względem pustynny i niebogaty. Tym większe

zdumienie i zaciekawienie budzi ostatnia książka Andrzeja Falkiewicza. Nie ma wątpliwości - znikają

po lekturze już pierwszych stron, a później rośnie pewność - że to ważny, głębinowy i inspirujący tekst

filozoficzny. A jego niekwestionowana filozoficzność wynika przede wszystkim z autorskiej

„samorodności”: niemal każde zdanie zapisane i przemyślane zostało przez kogoś, kto pisze i myśli „na

własną odpowiedzialność”; kto przejęty jest każdą myślą i każdym pytaniem, jakie się w nim pojawiają.

„Przejęty” znaczy tu: te myśli i pytania - formułowane wprawdzie nierzadko w tradycyjnych dyskursach

filozoficznych - są „kwestiami” osobistymi, roztrząsanymi nie dlatego, że „należy” lub „warto” je

roztrząsać (i mógłby to zrobić każdy „specjalista”, czyli ktokolwiek), ale nade wszystko z tego powodu,

że to Autor musi się z nimi zmierzyć. „Wszystkie kłopoty związane z istnieniem - powiada - usiłowałem

rozstrzygać we własnym imieniu i na własny rachunek”.

I oto od razu znajdujemy się w samym centrum żywiołu pt. Andrzej Falkiewicz i kłopoty związane

z istnieniem . Co to bowiem znaczy: „we własnym imieniu”? W imieniu „czego” i w imię „czego”? Brak

jednoznacznej odpowiedzi, podsuwa się jednak pewien trop, który spróbuję pośledzić, bo od dawna

fascynuje mnie on w twórczości Autora. Czytam książki Falkiewicza od wielu lat, podziwiam ich styl

„sam w sobie”, unikalny i integralny, osobliwy i niedopowiadalny - i wciąż mam „kłopot z istnieniem”

integrującej je „zasady wewnętrznej”. Na ile wielobarwnych i wieloimiennych pasm semantycznych

rozpisane te „teksty” w rozmaitych pismach! A przecież nie rozproszone. Krytyk teatralny. Krytyk

literacki. Eseista. Dziennik-arz. Badacz i dociekacz Myśliciel i pisarz. Myślą-pisarz, piso-myśl. A to

przecież zaledwie ślady odciśnięte. Te inne, niedociśnięte, nieznaczne, wszak również obecne. „Zasada

wewnętrzna” wymyka się, zagadkowa; zagaduje, ale żadnej łatwej do odgadnięcia odpowiedzi nie

podpowiada. Ów trop hipotetyczny, „na próbę” - to: JA ...

- „... mówi tylko we własnym imieniu, nieustannie podkreśla swoją odrębność, wszystkie swoje

utwory organizuje wokół Pierwszej Osoby” - jak Gombrowicz, „przy” którym napisał swoje najlepsze

bodaj eseje;

- ale zaraz obiekcja: „Ciągle ta francaJa. Dlaczego ty się nimi nie interesujesz tylko zawsze sobą?”;

- i z tego napięcia, z tego „pomiędzy”: „Chcąc być „tylko w sobie”, jednocześnie jest się - „cały w

świecie”. Ta alchemia ascezy niwelująca granice między mną a światem, nad którą nie w pełni panuję.

Ale może tu jest cień szansy - w tej jednoczesności. W tych środkach stylistycznych, w takim wyrazie

„doświadczenia wewnętrznego” tak bardzo dzisiejszego, tak zupełnie ogołoconego, tak bez reszty

uplątanego w świecie człowieka”.

Ja - centrum, ja centralne, centralistyczne, centralizujące; ja - centryzm? Nie, w żadnym razie: Ja

odniesione, wychylone „na zewnątrz”, nieustannie w nie-ja uwikłane, prze-niesione i prze-noszone; ja

metaforyczne w ścisłym sensie. Ja wpatrzone w Innego, nie potrafiące od Niego oderwać Swego ja-

spojrzenia. Fuga Gombrowiczowska, ale zdekrystalizowana, rozkomponowana na półcienie i cienie, i

arcycienie, zlewające się z mrocznym tłem. Fenomenolog mógłby powiedzieć: ja intencjonalne i

transcendentalna konstytucja „inności”, noeza-i-noemat splecione w erotycznym uścisku, ba, w

androgynicznej copula. Więc jeśli „ja”, to „nie-ja”, ściślej: w „innym”, który (-a, -e) jest równie

źródłową współpozytywnością, nigdy „brakiem” czy „dopełnieniem”, negatio czy privatio.

Spotykamy niekiedy groźnych lub - w zależności od temperamentu osobniczego i społecznego

kontekstu - śmiesznych, a przeważnie groźno-śmiesznych osobników, którzy muszą ustawicznie „ja”

wypowiadać, deklinować i multiplikować „je” na wszystkie dostępne sposoby, bo brak im prostego daru

tzw. abstrakcji albo ideacji. Cokolwiek pojmują, to w modus „ja” - zwykle przy tym karykaturalnego i

groteskowego, co prowadzi do wielu nieporozumień - ja”, które jest dźwignią i przekładnią,

przełożeniem i pod-stawą wszelkiego rozumienia i wszelkiej interpretacji. Pod-stawiam „ja” pod

Wszystko i dopiero wtedy Cokolwiek staje się zrozumiałe, tj. „ja-rozumiem”. W tym sensie „ja” stanowi

regułę albo ideę regulatywną wszelkiej aktywności hermeneutycznej, a nie jakiś hiper-egotyzm czy

wiedną lub bezwiedną apologię egocentryzmu.

Istnieje również model biegunowo odmienny. Dyskurs „ducha dziejów”, „ducha obiektywnego”, ba,

„ducha absolutnego” albo czystej „sylogistyki” bądź totalizującego „unitaryzmu”, gdzie „ja” skryte jest

w tak głębokiej strukturze stratygraficznej, że już w ogóle niewidoczne, wyzerowane, od-ja-jone, jako

rzecze polski dialekt postmodemy. To-samo w samo-piszącym się tekście i w jego odpodmiotowionej

„teksturze”. „Model” pierwszy Falkiewiczowi gruntownie obcy - bo mamy tu do czynienia raczej z

naddatkiem niźli z niedostatkiem zdolności „spekulatywnych” - lecz do drugiej „operacji” niekiedy

sięga, z wyrafinowaniem (post)strukturalisty wykorzystuje zatopienia, roztopienia, rozproszenia „ja” w

Teorii, Systemie, Syntezie, by przygotować warunki możliwości powrotu „ja” odmienionego. Nasuwają

się pytania: po co ta synteza - choćby tylko „synteza”? po co jednolita teoria (humanistycznego) pola”

(sc. kultury)? po co te uczone rozważania o „materializmie historycznym i metafizyce unitarnej”? po co

traktat o „przedludzkim początku kultury”? po co wysiłek włożony w 40 arkuszy wydawnicznych opus

magnum? Czy nie lepiej byłoby pozostać „przy Gombrowiczu”, rozsiąść się wygodnie w „krzesłach” za

„parawanem” albo podziwiać widoki z „balkonu”?

Nie, nie lepiej. Bowiem: „Człowiek plus człowiek, człowiek pomnożony przez człowieka, człowiek

w związku z drugim konkretnym człowiekiem, ja w związku z tobą i z nim” ... I jeszcze raz: „„Człowiek

plus człowiek”. A jednak obok nich, poza nimi - poza nimi każdymi dwoma - staje się coś, co jest

trwalsze od nich”.

By kwestię unaocznić w kategoriach akademickich - co za niewdzięczna rola! - należałoby dylemat

tak ująć: mówić „ja” i myśleć „ja” poza kartezjańsko - husserlowską opozycją podmiot - przedmiot.

Filozofia rozprawiła się z tą dychotomią radykalnie i, zdaje się, nieodwołalnie: zdeproblematyzowała

sam problem. Z persektywy dwudziestowiecznej literatury, zwłaszcza powieści i teatru - które

Falkiewicz wnikliwie badał - „problem” jednak wcale nie zniknął, a nawet przeciwnie, zaostrzył się i

przemnożył - o wszystkie komplikacje „samo-literackie” i „filozoficzne”. Wedle niej filozofia wylała - i

to z jakim wspaniałym chlupotem! - dziecko wraz z kąpielą. A trzeba by ostrożniej, trzeba by wylać

kąpiel (podmiot - przedmiot), ale dziecko (ja, „ja”, „„ja”” etc.) zatrzymać. Bo bez „dziecka” literatury

nie ma (a filozofią mogą się zajmować dostojni „starcy”).

W związku z tym znana, niemal podręcznikowa „klisza”: „Współczesna filozofia dokonała znacznego

postępu redukując jestestwo do serii przejawów, które je objawiają. Usiłowano w ten sposób usunąć

liczne dualizmy trapiące filozofię i zastąpić je monizmem fenomenu. Czy udało się to osiągnąć?

Niewątpliwie w pierwszym rzędzie pozbyto się tego dualizmu, który przeciwstawia w jestestwie to, co

wewnętrzne, temu, co zewnętrzne. [...] Wynika z tego w sposób oczywisty, że dualizm bytu i przejawu

nie powinien mieć już prawa bytu w filozofii. [...] Równocześnie też upada dualizm potencji i aktu. [...]

Dlatego też możemy odrzucić dualizm przejawu i istoty. Przejaw nie ukrywa istoty, lecz ją objawia. On

jest istotą. [...] Czy można powiedzieć, że redukując jestestwo do jego przejawów udało się nam

przezwyciężyć wszystkie dualizmy? Wydaje się raczej, że obróciliśmy je wszystkie w nowy dualizm:

skończonego i nieskończonego”. ETC. Ale i ten dualizm został „przezwyciężony” - w sensie i

heglowskim, i heideggerowskim - nie tylko przez samego Sartre'a, lecz także w post- i re-

metafizycznych projektach wielu innych koryfeuszy współczesnego myślenia, od Bergsona do Levinasa,

od Ricouera do Derridy, od Heideggera do Rorty'ego. I cały szereg innych, implicite czy explicite

obecnych w myśli nowożytnej „dualizmów”, stanowiących rozmaite modyfikacje podstawowej

dychotomii kartezjańskiej - takoż samo. Co więcej: w tych różnorakich próbach „przezwyciężenia”,

składających się na jeden z najsilniejszych impulsów współczesnego myślenia, chodziło nie tylko o

przezwyciężenie duo-manii w imię jakiejś uno- czy mono-manii (albo też korelatywnie: pluro-manii), co

- i ta intencja jest radykalniejsza - o zniesienie ram dyskursu, w których te zestawienia i

przeciwstawienia funkcjonowały. Mówiąc sloganem: szło o zniesienie samego „pola teoretycznego”

duo-, mono- i (rzadziej) pluromanii. O „zastąpienie” go innym „polem”, czy też o „przeniesienie się” na

inne „pole”. I jeśli formułowano to w postaci postulatów poszukiwania „trzeciego wyjścia”, to właśnie w

owym trans-gresywnym czy meta-forycznym znaczeniu, a nie w sensie opozycji wobec „opozycji”.

ETC.

Tymczasem pytanie o „dualizmy” ulokowane jest w książce Falkiewicza niemalże na prawach

Grundfrage; ożywia i organizuje ducha tej książki. Pojawia się w wielu wariantach i w różnych

sekwencjach problemowych. Jako polaryzacja „fizycznego” i „myślowego”, „ciała” i „duszy”,

„fenomenu” i „noumenu”, „zewnętrznego” i „wewnętrznego”, „materialnego” i „idealnego”, „struktury”

i „genezy”, „wartości” i „faktu”, „przejawu” i „rzeczy”, czy też wprost: „podmiotu” i „przedmiotu”, res

cogitans i res extensa, bądź w oryginalnej terminologii: hardware'u i software'u, a przede wszystkim

jako aporia dyskutowana od Parmenidesa po Heideggera: „bytu” i „myśli”. W ten sposób poruszone

zostają wszystkie niemal żywotne tkanki współczesnej ontologii, epistemologii, antropologii, aksjologii.

Nie tylko jednak. Problematyka „dualizmu” przeniesiona zostaje również na grunt współczesnych

dyskusji naukowych, zwłaszcza fizyki (konflikt między „przestrzeniowcami” i „czasowiczami”), także

kosmologii, biologii i psychologii. Do dyskusji zaangażowana zostaje ponadto współczesna humanistyka

z całym bagażem właściwych jej paradoksów. Np.: „Humaniści nie są w stanie dotrzeć do ludzkiej

duchowości, ponieważ nie chcą pojąć tego, czym ludzie łączą się ze światem pozaludzkim”.

Wieloimienna opozycja zjawia się tu w krystalicznej postaci „ludzkiego” - „nieludzkiego”.

Zakres problemowy podjętej dyskusji z „dualizmami” jest więc imponujący. Zdumiewająca jest

również biegła i rozległa erudycja Autora, która nie polega przecież na tak powszechnie kultywowanej u

nas recydywie „cytomanii” i ukrywania się za „cytowanymi” stanowiskami (tj. zwykle ukrywania braku

własnego stanowiska), ale na tanecznej iście swobodzie w poruszaniu się po różnorodnych, niekiedy

gęstych i nieprzenikliwych „ogrodach” współczesnych nauk i filozofii (nie tylko współczesnej). Czy to

nie dzięki ekspozycji własnego „ja” filozofującego (wciąż zatroskanego swoim własnym wielce

problematycznym statusem) udaje się Autorowi z taką nieważkością i bez kompleksów, ale i bez

naiwności dyskutować z Parmenidesem i Heraklitem, Platonem i Arystotelesem, Kartezjuszem i

Pascalem, Vico i Kantem, Nietzschem i Heideggerem...? W debacie nie brak żadnego chyba nazwiska

współczesnych wybitnych fizyków (Einstein, Heisenberg, Planck, Bohr, Schrödinger, Born, de Broglie,

Eddington, Dirac, Weizsäcker, Bohm, Pauli, Fermi, Hawking, Białobrzeski i in.). Nie mówiąc już o

Andrzej Falkiewicz - Istnienie i Metafora.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: