ZNAKI I SYMBOLE.PDF

ZNAKI

i SYMBOLE

Od momentu powstania ziemi, glob nasz podlega dzia³a-

niom rozmaitych si³, kszta³tuj¹cych od pradziejów wygl¹d

ziemskich krajobrazów. Ruchy górotwórcze, dzia³alnoæ

wulkanów, erozja wodna, przemarzanie, wiatry i inne si³y

przyrody, a niekiedy równie¿ przybysze z kosmosu, meteo-

ryty i asteroidy, odciskaj¹ lady na skorupie ziemskiej. Iloæ

ladów znacznie powiêkszy³a siê w okresie powstania na zie-

mi ¿ywych organizmów, dla których nasza planeta jest mat-

k¹ i domem. Do dzi odnajdujemy odciski ³ap dinozaurów

w warstwach ska³ osadowych, odkopujemy legowiska prehi-

storycznych gadów, a tak¿e skamienia³e szkielety dawno wy-

mar³ych gatunków.

Od najdawniejszych czasów lady zwierz¹t informowa³y

drapie¿ców o kierunku poruszania siê tropionej zwierzyny

oraz o wielkoci i kondycji stada. Te funkcje trwaj¹ do na-

szych czasów i bywaj¹ niekiedy wykorzystywane przez

wspó³czesnych myliwych i pasterzy. Zwierzêta, jak w okre-

sie prehistorycznym, znakuj¹ "swój" teren, pozostawiaj¹ la-

dy potwierdzaj¹ce objêcie rewiru w posiadanie gatunku, ro-

du, czy populacji. lady odczytuj¹ inne gatunki zwierzyny,

a tak¿e cz³owiek.

W momencie zamieszkania na ziemi cz³owieka wzros³a

iloæ ladów, a tak¿e zmieni³ siê ich charakter. Z ca³ej przy-

rody jedynie cz³owiek wykszta³towa³ zdolnoæ mylenia ab-

strakcyjnego. Wyodrêbnia on z najbli¿szego otoczenia

przedmioty, inne ¿ywe istoty, a nawet zjawiska atmosferycz-

ne; u¿ywa je jako znaki, a nawet niekiedy nadaje im znacze-

nie symboliczne.

Pawe³ Pierciñski

wem stanu kultury spo³eczeñstwa i miernikiem osi¹gniêtego

poziomu techniki.

¯yjemy w wiecie znaków, tworzymy je i pomna¿amy,

w ich otoczeniu czujemy siê dobrze i bezpiecznie. Iloæ zna-

ków ulega zagêszczeniu w miejscu przebywania, zamieszka-

nia, czy transportu (dro¿yny, drogi, trasy komunikacyjne).

Ju¿ w staro¿ytnoci powstawa³y miasta, wielkie skupiska lu-

dzi. W stworzonych przez siebie enklawach ich mieszkañcy

pêdzili ¿ycie wygodne i bezpieczne. Innym miejscem szcze-

gólnie bogato wyposa¿onym w znaki, s¹ trasy komunikacyj-

ne.

Obecnie jest to miejsce szczególne. Czêsto jedyn¹ mo¿-

liwoci¹ poznania Polski jest ogl¹danie krajobrazu drogi

z okna komfortowego pojazdu mechanicznego. Bezp³atny

film utrwala obraz ojczystego kraju w wiadomoci wielu ty-

siêcy rodaków. Ten niezwyk³y obraz wiata zosta³ ukszta³to-

wany w sposób szczególny przez cz³owieka. Znaki wystêpu-

j¹ w formie gotowych, skonwencjonalizowanych obrazów,

pojawiaj¹ siê na moment w wiadomoci widza, a czêsto po-

ruszaj¹ jego podwiadomoæ. Uwaga widza wzrasta w miej-

scach szczególnej koncentracji urz¹dzeñ technicznych,

przedmiotów kultowych, czy obiektów architektonicznych.

W najogólniejszym zarysie fenomen podró¿y charakteryzuje

siê wzmocnieniem uwagi widza na "widoki nasycone techni-

k¹". Droga stanowi miejsce sta³ego i czêstego przebywania

cz³owieka, z tego powodu pe³ni rolê swoistego forum infor-

macyjnego.

Ze wzglêdu na przyczynê ich powstania ZNAKI dzielimy

na techniczne, u³atwiaj¹ce ruch (sam kszta³t i nawierzchnia

drogi, znaki drogowe, drogowskazy, tablice miejscowoci,

mosty, przepusty), magiczne (kocio³y, kapliczki, figury

i krzy¿e "odpêdzaj¹ce z³e moce", a tak¿e has³a i reklamy oraz

np. strachy na wróble). Najliczniejsz¹ grupê znaków stano-

wi¹ obiekty u¿ytkowe, domy, zabudowania gospodarcze,

sklepy, gospody, przystanki PKS, stacje benzynowe, kioski,

ogrodzenia, linie energetyczne i inne. (Autorska wystawa fo-

tografii "Kielce - W³oszczowa" - 1982 r.).

Cz³owiek jest czêci¹ przyrody, z której zapewne prze-

j¹³ ró¿ne metody pozostawiania ladów, które zastosowane

z pe³n¹ wiadomoci¹, zyska³y rangê znaków. Znakiem jest

wszystko, co tworzy cz³owiek w zakresie przekszta³cania

wiata. Wszystko, co jest dzie³em r¹k ludzkich, co zale¿y od

stanu techniki, i co mo¿e byæ odczytane jako lad obecnoci

drugiego cz³owieka. Bowiem dla cz³owieka, z ca³ej przyrody,

najwa¿niejszy jest drugi cz³owiek. Czêsto jego obecnoæ od-

czytujemy w³anie ze znaków pozostawionych na ziemi.

¯yjemy w wiecie naznaczonym przez dzia³alnoæ cz³o-

wieka, który obwieszcza³ objêcie wybranej czêci wiata pod

wy³¹czne panowanie, i gestem tym odpêdza³ potencjaln¹

agresjê obcych, a tak¿e "z³e moce" wiata nadprzyrodzone-

go. W odleg³ej przestrzeni znaki ustawiane by³y w przestrze-

ni przyrodniczej. Z czasem znaki zaw³adniêcia terenu zaczê-

³y powodowaæ zniszczenie zasobów naturalnych rodowiska

biologicznego. Z czasem system znaków zagêszcza³ siê, zna-

ki ustawiano masowo w przestrzeni wiejskiej, w miastach

i na trasach komunikacyjnych. Same znaki sta³y siê przeja-

Krajobraz (1976)

Z ca³ej przyrody jedynie cz³owiek posiad³ sztukê myle-

nia abstrakcyjnego, a umiejêtnoæ ta walnie przyczyni³a siê

do rozwoju kultury. Komunikacja miêdzy ludmi korzysta³a

z bezporedniego spotkania (wnioski z obserwacji wizual-

nych), a nastêpnie z rozmowy. Wielkim prze³omem sta³a siê

nauka tworzenia, zapisywania i odczytywania liter i cyfr, czy-

li wynalezienie pisma. Znaki g³osek - litery - pozwoli³y zapi-

saæ s³owa i myli cz³owieka. Z czasem rozwinê³a siê literatu-

ra, a kolejny wynalazek s³owa - tym razem - drukowanego -

otworzy³ "erê s³owa" mówionego i zapisanego. Powsta³y al-

fabety oparte na ró¿nego rodzaju umowach spo³ecznych.

Od pisma obrazkowego, przez piktogramy, pismo klinowe,

skorupkowe, do obecnie stosowanych alfabetów. W ostat-

nich czasach powsta³y równie¿ alfabety o specjalnym prze-

znaczeniu i ró¿norodnych zastosowaniach, jak na przyk³ad

alfabet mimiczny (gesty r¹k i palców jako odpowiedniki po-

szczególnych liter i cyfr - dla g³uchoniemych), alfabet doty-

kowy Brailie'a (wgniecenia papieru w formie uk³adu "kro-

pek"- dla niewidomych), alfabet semaforowy (zespó³ sygna-

³ów oznaczaj¹cych poszczególne litery alfabetu, cyfry i znaki,

realizowany przez dwie chor¹giewki oraz skrzyd³a urz¹dze-

nia sygnalizacyjnego), czy alfabet Morse'a bêd¹cy kombinacj¹

kropek i kresek (krótkich i d³ugich zapisów elektrycznych).

Umiejêtnoæ zapisywania i odczytywania s³ów kszta³to-

wa³a poziom kultury wszystkich krajów na przestrzeni kilku

tysiêcy lat, w okresie nazywanym "er¹ s³owa".

Osobnym problemem, rozwi¹zanym w czasach nowo-

¿ytnych, sta³o siê zapisanie dwiêków. Ju¿ w redniowieczu

powsta³ zapis nut, (uk³ad kropek i ró¿nych znaków roz³o¿o-

nych na piêciolinii), obecnie usprawniony, stosowany do za-

pisania skomplikowanych struktur dwiêkowych. Z czasem

g³os cz³owieka zosta³ zapisany, a nastêpnie przesy³any w do-

wolne miejsce na ziemi (telefon, radio, telewizja). Istniej¹ce

obecnie urz¹dzenia nagrywaj¹ dwiêki (g³os cz³owieka oraz

na przyk³ad muzykê), mo¿na je za pomoc¹ odpowiednich

urz¹dzeñ odtworzyæ w wybranym momencie.

W ostatnim czasie wiat prze¿ywa kolejny prze³om

cywilizacyjny: na naszych oczach rozwija siê "era obrazów".

Utrwalenie wra¿eñ wzrokowych, zaczarowanie i utrwalenie

obrazu by³o odwiecznym marzeniem ludzkoci. Ju¿ w okre-

sach prehistorycznych cz³owiek ry³ na cianach swojego

Sinusoida (1956)

mowa znaków i symboli, coraz wyraniej kszta³tuj¹ one

przestrzeñ naszego ¿ycia. Coraz wyraniej te¿ wy³ania siê

spoza nich sztuczny wiat naszej cywilizacji .

Do rozwoju znaków przyczyni³ siê rozwój techniki i po-

wstanie nowych technologii. Wraz z postêpem wiedzy znaki

tworzone przez cz³owieka komplikowa³y swój kszta³t i prze-

znaczenie. Mo¿na równie¿ zaobserwowaæ zjawisko coraz

silniejszego uproszczenia znaków. Coraz silniej zaznaczaj¹ca

siê zdolnoæ abstrakcyjnego mylenia cz³owieka, wp³ywa co-

raz silniej na funkcjonowanie ca³ej populacji. Coraz wiêksze

zagêszczenie znaków w przestrzeni ¿ycia spo³ecznego po-

woduje, ¿e znaki przestaj¹ cokolwiek znaczyæ. Do wyj¹tków

nale¿¹ znaki o wymowie symbolicznej. Tworzone s¹ one

w szczególnych warunkach i czêsto uzyskuj¹ rangê symbolu

uogólniaj¹cego rozmaite, okrelone cele. Funkcjonowanie

takich znaków - symboli mo¿emy obserwowaæ w ró¿nych

rodowiskach.

Istniej¹ na przyk³ad znaki i symbole narodowe (god³o

pañstwowe, flaga, hymn pañstwowy, pami¹tki historyczne),

religijne, których funkcjonowanie okrela i odró¿nia grupê

wyznawców okrelonych idei: obrzêdy, rytua³y, gesty mo-

dlitewne, cmentarze, przedmioty kultu itp. Podobnie

w rozmaitych grupach zawodowych obowi¹zuj¹ znaki okre-

laj¹ce odrêbnoæ grupy jak na przyk³ad sport, polityka,

wojsko, harcerstwo, s³u¿ba zdrowia, szkolnictwo, stra¿

po¿arna i inne. Ustanowienie systemu znaków i symboli

pomaga uporz¹dkowaæ, okreliæ i utrwaliæ odrêbnoæ grupy

zawodowej.

mieszkania (w jaskiniach) sceny z polowañ oraz rysowa³

podobizny zwierz¹t, którym oddawa³ bosk¹ czeæ. Z czasem

rozwinê³o siê malarstwo oraz powsta³y liczne techniki gra-

ficzne. Stworzony system kodowania i odczytywania obra-

zów wymaga³ mistrzostwa oka i rêki cz³owieka, a wyniki

pracy artysty zaadresowane by³y do elity klas posiadaj¹cych.

Prawdziwe rozpowszechnienie i demokratyzacja obra-

zów nast¹pi³y po wynalezieniu mechanicznego zapisu obra-

zów. Wynalazek fotografii zosta³ og³oszony w 1839 roku,

a technika] fotografowania (wielokrotnie udoskonalana

i modyfikowana) doprowadzi³a obraz fotograficzny uzyski-

wany na materia³ach wiat³oczu³ych (wykorzystuj¹cych zja-

wisko wiat³oczu³oci soli srebra) do wielkiej perfekcji

w odwzorowaniu obrazu otaczaj¹cego wiata. Stworzono

metody drukowania i rozpowszechnienia fotografii. Powsta-

³o kino z obrazami "ruchomymi", a nastêpnie telewizja

umo¿liwiaj¹ca transmisjê obrazów w trybie bezprzewodo-

wym. W ostatnich latach wynaleziono cyfrow¹ metodê za-

pisywania obrazów, co ostatecznie rozpowszechni³o obrazy

na ca³ym wiecie.

¯yjemy w otoczeniu obrazów, najczêciej przypadko-

wych i byle jakich, które wype³niaj¹ prasê, kino, telewizjê,

obrazów, które atakuj¹ nasz¹ wyobraniê, kszta³tuj¹ gusty.

Bez tej lawiny obrazów trudno wyobraziæ sobie wspó³cze-

sny wiat. Ludzie korzystaj¹ z dobrodziejstwa obrazów,

które z jednej strony informuj¹, bawi¹ i ucz¹, a z drugiej stro-

ny manipuluj¹ naszymi wyobra¿eniami o ¿yciu, oszukuj¹

i propaguj¹ fa³sz. wiadomy tych cech i zagro¿eñ p³yn¹cych

z "potoku obrazów", cz³owiek wspó³czesny nie jest w stanie

zrezygnowaæ z tej istotnej zdobyczy cywilizacji obrazów. Fo-

tografii i jej "m³odszym siostrom" stale przypisuje siê cechê

autentycznoci.

Odrêbnym zagadnieniem jest funkcjonowanie znaków,

uproszczonych rysunków ideogramów w przestrzeni

wielkomiejskiej. Informuj¹ one w sposób dla wszystkich zro-

zumia³y, o funkcji budynku lub pomieszczenia. Znaki s¹ pro-

ste i czytelne dla wszystkich ludzi ró¿nych ras i narodowoci.

Swoisty kod kulturowy zosta³ powszechnie przyjêty i w spo-

sób istotny usprawnia funkcjonowanie aglomeracji ludzkich.

Obok prostych znaków - symboli (na przyk³ad WC O, czy

WC ?), czêsto wystêpuj¹ tablice informacyjne (niekiedy

wzbogacone o prosty, schematyczny rysunek objaniaj¹cy

i uzupe³niaj¹cy istotê wiadomoci), reklamy, a tak¿e rzeby,

pomniki tablice pami¹tkowe itp.

W³anie pod wp³ywem rozkwitu obrazów, otaczaj¹cy

nas wiat jest coraz szybciej i coraz dog³êbniej przekszta³ca-

ny. Coraz czêciej i coraz dosadniej do g³osu dochodzi wy-

Krajobraz (1976)

Sztuka narodzi³a siê wraz z cz³owiekiem. W ka¿dej epo-

ce historycznej powstawa³ odmienny system wartoci, obo-

wi¹zywa³y inne znaki i inne symbole. Proces przemiany war-

toci zale¿y od stanu kultury, grupy spo³ecznej, narodu,

a wreszcie ca³ej epoki. Inny w ka¿dym okresie by³ równie¿

system odczytywania znaków, które cz³owiek sztuki (twór-

ca) pozostawi³ dla drugiego cz³owieka (odbiorcy). Znaki

mo¿na odczytywaæ wprost (mimesis) lub w formie uogól-

nieñ (symbolika). Dzie³a plastyczne kszta³tuj¹ cykliczne prze-

miany estetyk. Nie sposób odpowiedzieæ, czy mamy do czy-

nienia z rozwojem, czy z postêpem sztuki.

Dzie³a plastyczne inspiruj¹, bawi¹ i wzruszaj¹ odbior-

ców. Obok aktualnych treci nios¹ równie¿ wartociowe

przes³anie dla nastêpnych pokoleñ, odkrywaj¹ w formie

skróconej relacji wiedzê o ¿yciu, pracy i odpoczynku oraz

wskazuj¹ na zainteresowania naszych przodków.

mo¿na zagarn¹æ widok wiata pod wy³¹czne panowanie, "za-

klinaæ" obraz wiata, a z pewnoci¹ te¿ utrwaliæ wygl¹d osób,

miejsc i sytuacji. Fotografia jest zawsze znakiem, znakiem

uniwersalnym, mo¿e byæ odczytywana przez ludzi ró¿nych

wyznañ, ras, czy pogl¹dów.

Historia i teoria fotografii poddaje w w¹tpliwoæ sprawê

autentyzmu zdjêcia fotograficznego. Znane s¹ przypadki ma-

nipulacji zdjêciami, same za fotografie ³atwo poddaj¹ siê z³u-

dzeniom i czêsto s³u¿¹ do perswazji wizualnej i mentalnej.

Wszystkie te niekorzystne cechy techniki zosta³y wyranie

spotêgowane przy zastosowaniu cyfrowego zapisu obrazów

oraz przy komputerowym opracowaniu fotografii. Rzecz

ciekawa, wiedza ta tylko w niewielkim stopniu wp³ywa na

zasadnicze przekonanie odbiorców o stuprocentowym au-

tentyzmie i realizmie dzie³ fotograficznych.

Wiek XXI - era obrazu - kszta³tuje nowy kod kulturowy,

którego wyznacznikami jest obraz, komputer i Internet.

W przestrzeni spo³ecznej rodzi siê dylemat: czy wa¿niejsza

jest rzeczywistoæ, czy te¿ jej wirtualny obraz utrwalony na

nonikach elektromagnetycznych. Rodzi siê pytanie, jakie

wynalazki zaproponuje technika na najbli¿sz¹ przysz³oæ?

Odrêbn¹ dziedzin¹ sztuki sta³a siê fotografia. Przezro-

czysta w stosunku do rzeczywistoci technika obarczana by-

wa zadaniem wiernego odtworzenia wygl¹du osób,

przedmiotów i sytuacji. Zwierciad³o rzeczywistoci jest

w stanie zatrzymaæ (zamroziæ) czas. Z tego powodu odbior-

cy przypisuj¹ fotografii funkcje magiczne. Przy jej u¿yciu

Pawe³ Pierciñski

Portret Ziemii Kieleckiej (1968)

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: