Pamięci Polaków poległych w Rewolucji
Listopad 7, 2010
W Rosji Centralnej, na Syberii i Powołżu, na Krymie i Kaukazie, na Białorusi i Ukrainie — na wszystkich frontach Rewolucji — walczyli również Polacy, żołnierze wielkiej sprawy „Wolności Waszej i Naszej” Wielu poległo, znaczna większość bezimiennie. Znamy nieliczne zaledwie nazwiska poległych Polaków — bohaterów Rewolucji, a i te w warunkach prześladowania ruchu rewolucyjnego w Polsce przedwrześniowej nie zawsze mogły zająć należne im miejsce w pamięci klasy robotniczej.
Kilkanaście naszkicowanych poniżej, iv miarę posiadanych materiałów sylwetek poległych, symbolizuje więc raczej niż obrazuje udział Polaków w Rewolucji Listopadowej. Niechaj w tym charakterze — w charakterze symbolu — wejdą one do panteonu wielkich rewolucyjnych tradycyj polskiej klasy robotniczej obok Kasprzaków, Okrzejów, Montwiłłów, Englów, Kniewskich, Huebnerów, Rutkowskich, Botwinów, Buczków, Nowotków, Barlickich, Finderów, Świerczewskich i tylu innych bojowników o wyzwolenie społeczne i narodowe.
WESOŁOWSKI BRONISŁAW („Smutny”)
Jeden z założycieli SDKPiL, długoletni sekretarz Komitetu Warszawskiego i Zarządu Głównego Partii. 6 lat spędził w carskich więzieniach 2 lata na zesłaniu, skąd uwolniła go Rewolucja. Brał aktywny, kierowniczy udział w Listopadowej Rewolucji Socjalistycznej, która umożliwiła powstanie Polski Niepodległej. Delegowany z misją Czerwonego Krzyża do Polski dla nawiązania pokojowych stosunków, został wraz z całą delegacją zdradziecko zamordowany przez żandarmów 10 stycznia 1919 r
MATUSZEWSKI WINCENTY („Napoleon”, „Marcin”)
Czeladnik krawiecki. W grudniu 1900 r. wybrany do Zarządu Głównego SDKPiL, uczestniczy w zjeździe partyjnym (lipiec 1901 r.). Po masowych aresztach (15 listopada i 1 grudnia 1901 r.) — na niego, który ocalał, spadł cały ciężar prowadzenia organizacji. Bierze udział w zjazdach partyjnych w Zakopanem i Londynie. Aresztowany w latach 1910 — 12 zostaje skazany na katorgę. Rewolucja zastała go w Irkucku, gdzie brał czynny udział w ruchu robotniczym. Zamordowany w 1919 r. przez bandy kołczakowskie.
BERSON STANISŁAW
Zmobilizowany do armii carskiej, przechodzi w 1917 r. pod wpływem Rewolucji na stronę lewicy. Współzałożyciel i współredaktor pierwszego codziennego polskiego pisma socjalistycznego w Rosji „Polska Prawda” w Mińsku. Komisarz do spraw narodowościowych okręgu zachodniego i frontu w Mińsku 1911—18 r. Zginął pod Wilnem 22-go kwietnia 1919 roku od kul piłsudczykowskich
BOREWICZ PIOTR
Z zawodu nauczyciel ludowy. Pracował przed wojną w Łodzi. Wojnę imperialistyczną 1914 r. przebył w szeregach armii carskiej jako żołnierz. Już w maju 1917 roku przenosi się do broniącego Rewolucji pułku biełgorodzkiego, składającego się z Polaków. Po Listopadzie staje na czele tego pułku. Na zjeździe wojskowym Polaków w Piotrogrodzie tworzy tzw. „lewicę”. Należy do SDKPiL. W okresie pokoju brzeskiego z oddziałem biełgorodczyków walczył przeciw Niemcom pod Kurskiem.
W 1918 r. walczy z Kołczakiem. Staje się jednym z organizatorów konnicy Armii Czerwonej. W walce z kontrrewolucją odznaczył się pod Orłem, Woroneżem i Charkowem, zdobywa ze swoim oddziałem Carycyn.
Latem 1921 r. zostaje zdradziecko zamordowany przez agenta Sawinkowa.
GRUSZKOWSKI IGNACY („Grucha”)
Murarz warszawski. Aktywny członek SDKPiL od r. 1898. Kilkakrotnie aresztowany przez policję carską, zesłany na Syberię. Wybuch Rewolucji Listopadowej zastał go w Moskwie, gdzie odznaczył się W kilkudniowych walkach ulicznych. Poległ śmiercią bohaterską „Za Waszą wolność i za Naszą” w walkach z białogwardzistami w r. 1918.
FABIERKIEWICZ ZBIGNIEW („Gniewicz”)
Członek SDKPiL. Pracował długie lata jako inżynier w Rosji, biorąc kierowniczy udział w polskim i rosyjskim ruchu robotniczym. Należał do najczynniejszych polskich działaczy Rewolucji Listopadowej Na pierwszą wieść o wyzwoleniu Polski od okupantów niemieckich wraca do kraju. 8 stycznia 1919 r. ginie na granicy z rąk reakcyjnych siepaczy
FIGIELSKI WŁADYSŁAW
Matematyk. Po ukończeniu Sorbony wraca do Polski. Zmobilizowany do armii carskiej, znalazł się w 1915 r. w Samarkandzie, gdzie rozwija aktywną działalność rewolucyjną. W 1918 r. wybrany został przewodniczącym Rady Delegatów Robotniczych, Chłopskich i Żołnierskich obwodu samarkandzkiego, a następnie przewodniczącym Rady Komisarzy Ludowych Republiki Turkiestańskicj. Zginał 19 stycznia 1919 r. w walce z białogwardzistami.
JAKUBCZAK ANDRZEJ
Pochodził z rodziny chłopskiej z okolic Kalisza. Podczas wojny podoficer b. armii carskiej; po wybuchu rewolucji bierze udział w formowaniu rewolucyjnych oddziałów polskich, z których następnie powstała Zach. Dywizja Strzelców. Wyróżnia się męstwem i zdolnościami wojskowymi, toteż zostaje mianowany pomocnikiem dowódcy jednej z baterii 2-go pułku artyleryjskiego tej Dywizji.
Po przeniesieniu Dywizji na front wranglowski odznaczył się podczas słynnych bojów perekopskich. Zginął w końcowym etapie walk z wranglowcami, zabity bodaj że ostatnim wystrzałem armatnim uciekającej armii Wrangla.
JANKOWSKI
Zastępca dowódcy oddziału Armii Czerwonej na Syberii. Poległ 30 czerwca 1918 r. przy szturmie Jakucka.
KORFELD BOLESŁAW
Urodzony w Kielcach w 1893 roku, od wczesnej młodości bierze udział w ruchu rewolucyjnym. W 1908 r., będąc uczniem szóstej klasy, jest jednym z współorganizatorów zamachu na szefa gubernialnej żandarmerii kieleckiej. W tymże roku wskutek prowokacji zostaje wraz z siostrą aresztowany i skazany na dożywotnie zesłanie na Syberię. Do 1912 roku trzy-mnao go w etapowym więzieniu i wreszcie po 4 latach męczarni, zakutego w kajdany, zesłano do Niżnieiljińska w gub. Irkuckiej.
Po wybuchu rewolucji wstępuje do Czerwonej Gwardii, bierze udział w walkach z bandami i w zdobyciu Jarosławia. Ginie w r. 1921 w walce przeciw wywołanemu przez reakcję buntowi kronsztackiemu.
KULESZYNSKI STANISŁAW („Artur”)
W roku 1906 pracuje w białostockiej organizacji Socjaldemokracji Litwy, jako członek komitetu miejskiego. W 1907 r. usuwa prowokatora Jarockiego. Ścigany przez policję, ucieka do Wilna. W roku 1912 pracuje w Łodzi jako zecer, zakłada związki zawodowe, pisuje do gazet robotniczych. W 1913 r. jest członkiem Komitetu Łódzkiego PPS (lewicy). Aresztowany w 1914 r. aż do rewolucji 1917 r. przebywa w więzieniu. Po okrutnych torturach zamordowany bestialsko w 1919 r. w więzieniu mińskim przez siepaczy reakcji.
KWIATKOWSKI BOLESŁAW
Były żołnierz legionów Dowbor – Muśnickiego, przeszedł do pierwszych polskich formacji rewolucyjnych. Jako żołnierz 2-go pułku artylerii Zachodniej Dywizji Strzelców, odbył kampanię na froncie zachodnim w r 1919. Zginął na froncie wranglowskim.
MAGRZYK TOMASZ („Murzyn”)
Szewc. Na II zjeździe SDKPiL w 1900 r. wybrany do Zarządu Głównego. W listopadzie 1901 r. aresztowany i po 2-letnim więzieniu wysłany na 5 lat na Syberię Po powrocie w 1905 r. przystępuje do czynnej pracy partyjnej. Brał udział w V zjeździe SDKPiL i w zjeździe londyńskim. Aresztowany w 1908 r. został skazany na katorgą, z której uwolniła go dopiero rewolucja 1917 r. Walczył w Irkucku przeciw bandom Kołczaka. Zmarł w 1919 r. w kołczakowskim obozie jeńców na Dalekim Wschodzie.
OREMBALSKI STEFAN
Chłop z krakowskiego. W czasie wojny żołnierz armii niemieckie. Wzięty do niewoli jeden z pierwszych wstępuje do czerwonych formacji polskich jako artylerzysta. Zginął na froncie w r. 1918.
PASZKOWSKI JAN
Podoficer w korpusie Dowbór-Muśnickiego. Później dowódca plutonu Zachodniej Dywizji Strzelców. Zginął jako dowódca plutonu w r. 1919.
PIEKARZ WŁADYSŁAW
Szewc. Aresztowany w r. 1900 i po dłuższym więzi emu zesłany do Olekmińska, okręgu Jakuckiego na 5 lat, przebywa tam z rodziną aż do r. 1905. Po powrocie do kraju w r. 1905 przystępuje niezwłocznie do roboty partyjnej i pracuje kolejno: w Warszawie, Łodzi, Zagłębiu Dąbrow-skim i Częstochowie. W r. 1906 jest delegatem na Zjazd Partyjny w Zakopanem, w 1907 r. na zjazd w Londynie. Rewolucja 1917 r. zastaje go wraz z żoną Janiną Krasowską w Krasnojarsku, gdzie oboje biorą czynny udział w ruchu rewolucyjnym. Aresztowani po zajęciu miasta przez Kołczaka i oboje rozstrzelani w obecności nieletnich dzieci
STECKIEWICZ
Student akademii górniczej. W czasie wojny oficer artylerii. Członek PPS (lewicy). Wraz z 13 kolegami opuszcza kierowany przez reakcję zjazd wojskowych — Polaków, który odbył się latem 1917 r. i zakłada „Lewicę Wojskowych – Polaków”. Twórca I-ej brygady artyleryjskiej Zachodniej Dywizji Strzelców. Zginął na froncie walk z Krasnowem w końcu 1918 r.
SZPAK
Pochodził z płockiego. Członek SDKPiL. Jeden z dowódców I-go Warszawskiego Czerwonego Pułku. W 1918 roku walczy przeciwko Krasnowowi. Zginął jako oficer Siedleckiego Pułku Zachodniej Dywizji Strzelców.
TARWACKI JAN („Pytlas”)
Metalowiec, członek SDKPiL. Aresztowany na pogrzebie t. Węgrzynowicza i zesłany na trzy lata do Odessy. Po powrocie do kraju bierze czynny udział w robocie partyjnej aż do r. 1909—10. Następnie na krótko przed wojną wyjeżdża do Rosji i bierze czynny udział w rewolucji 1917— 1918. Zamordowany na Krymie w 1918 r. przez kontrrewolucjonistów
WAŁEK ANTONI
Urodzony w Charkowie w r. 1887. Syn powstańca 1863 r., od r. 1904 czynny członek organizacji rewolucyjnych. W r. 1905 walczy na barykadach w Charkowie. Rewolucja zastaje go w Petersburgu, gdzie pracował w Zakładach Putiłowskich. Od r. 1918 prowadzi nielegalną pracę rewolucyjną na Syberii, na tyłach białych armii. W r. 1919 dostaje się w ręce kołczakowców. Po kilkudniowych torturach rozstrzelany wraz z 7 towarzyszami 8 kwietnia 1919 r.
M.Konieczny