działania niepozadane NLPZ.pdf

Artykuł poglądowy/ Review paper

Niepożądane objawy skórne po niesteroidowych lekach

przeciwzapalnych

Cutaneous adverse effects of nonsteroidal anti-inflammatory drugs

Grażyna Broniarczyk-Dyła, Izabela Urysiak-Czubatka

Klinika Dermatologii Ogólnej, Estetycznej i Dermatochirurgii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi,

kierownik Kliniki: prof. dr hab. n. med. Grażyna Broniarczyk-Dyła

Post Dermatol Alergol 2007; XXIV, 6: 274–281

Streszczenie

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) to jedne z najczęściej przepisywanych preparatów przez lekarzy różnych

specjalności. Większość jest powszechnie dostępna, gdyż ich kupno nie wymaga recepty lekarskiej. Niesteroidowe

leki przeciwzapalne stanowią dużą i bardzo zróżnicowaną grupę preparatów. Stosuje się je jako leki obniżające pod-

wyższoną temperaturę ciała, przeciwbólowe, a także przeciwzapalne. Podaje się je również w wielu chorobach prze-

wlekłych. Częste występowanie niepożądanych objawów ubocznych po ich zastosowaniu wiąże się z brakiem

rzetelnej informacji o zagrożeniach płynących z przewlekłego ich przyjmowania, polipragmazji i nadmiernych, często

szkodliwych reklam medialnych. Skórne odczyny polekowe nie mają cech charakterystycznych dla danych leków,

wiele z nich może powodować identyczne zmiany, a każdy z leków – występowanie różnych morfologicznie objawów

klinicznych. Niesteroidowe leki przeciwzapalne, podobnie jak radiologiczne środki kontrastowe, mannitol, dekstran

czy środki miejscowo znieczulające, prowokują reakcje, które obrazem klinicznym przypominają reakcje alergiczne.

Zachodzą one jednak bez udziału IgE. Są to tzw. reakcje nadwrażliwości niealergicznej, nazywane także reakcjami

nietolerancji, pseudoalergii czy idiosynkrazji. Skóra, jako m.in. miejsce pozawątrobowego metabolizmu leków, jest

narządem szczególnie predysponowanym do występowania reakcji nadwrażliwości. Do najczęściej spotykanych

w praktyce klinicznej objawów niepożądanych po NLPZ należą skórne odczyny polekowe w postaci pokrzywki, obrzęku

naczynioruchowego, rumieni, osutek plamisto-grudkowych, plamic i reakcji fototoksycznych.

Słowa kluczowe: skóra, niesteroidowe leki przeciwzapalne, reakcje nadwrażliwości niealergicznej, cyklooksygenazy

(COX), prostaglandyny (PG), leukotrieny (LT).

Abstract

Nonsteroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs) are the most frequently prescribed drugs. Most of them are

widely available and purchased without prescription. NSAIDs are used not only for their antipyretic, but also

analgesic and anti-inflammatory effects. They are used very often in various chronic diseases. Increased incidence

of adverse effects after these drugs is connected with the lack of good information for patients about the risks

of taking NSAIDs for a long time, polypragmasy and wide media advertising. The fact that various drugs often

provoke similar skin lesions and even the same drug can provoke different morphological reactions makes the

diagnostic process of the described dermatoses very difficult. Nonsteroidal anti-inflammatory drugs, similarly

to radiological contrast medium, mannitol, dextran or topical anaesthetic agents, provoke reactions clinically

suggesting allergic reactions. However, they do not involve immunoglobulins E (IgE). These are non-allergic

hypersensitivity reactions, also called intolerance reactions, pseudoallergies or idiosyncrasies. The skin is a place

where drugs are metabolized extrahepatically. Because of this fact skin is especially prone to hypersensitivity

reactions. Urticaria, angioedema, erythemas, exanthematous drug eruptions, purpura and phototoxic reactions

are the most common cutaneous changes after taking NSAIDs.

Key words: skin, nonsteroidal anti-inflammatory drugs (NSAIDs), non-allergic hypersensitivity reactions,

cyclooxygenases (COXs), prostaglandins (PG), leukotrienes (LTs).

Adres do korespondencji: prof. dr hab. n. med. Grażyna Broniarczyk-Dyła, Klinika Dermatologii Ogólnej, Estetycznej i Dermatochirurgii

Uniwersytetu Medycznego w Łodzi, pl. Hallera 1, budynek 6, 90-647 Łódź, tel. +48 42 639 31 60, e-mail: klinikaestetyczna@farm.pharm.am.lodz.pl

274

Postępy Dermatologii i Alergologii XXIV; 2007/6

Niepożądane objawy skórne po niesteroidowych lekach przeciwzapalnych

Wprowadzenie

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) to jedne

z najczęściej przepisywanych przez lekarzy preparatów.

Kupno większości z nich nie wymaga posiadania recepty.

Stanowią one dużą i bardzo zróżnicowaną grupę prepa-

ratów (tab. 1.). Należą do różnych grup związków chemicz-

nych, co decyduje o bardzo zróżnicowanej aktywności

przeciwzapalnej, przeciwbólowej i przeciwgorączkowej

poszczególnych leków. Przykładowo – diklofenak silnie

działa przeciwzapalnie i przeciwbólowo, a umiarkowanie

obniża temperaturę ciała, natomiast paracetamol działa

głównie przeciwbólowo i przeciwgorączkowo, a bardzo

słabo przeciwzapalnie. Aspiryna z kolei działa umiarkowa-

nie zarówno przeciwzapalnie, przeciwbólowo, jak i przeciw-

gorączkowo. NLPZ stosuje się bardzo często w wielu cho-

robach przewlekłych. Dużą grupę stanowią chorzy

przyjmujący stale kwas acetylosalicylowy, zalecany w pro-

filaktyce choroby niedokrwiennej serca czy reumatologii.

Wyniki ostatnich badań sugerują, że NLPZ mogą również

zapobiegać powstawaniu raka jelita grubego, a nawet dzia-

łać ochronnie w chorobie Alzheimera [1, 2].

W Stanach Zjednoczonych NLPZ stosuje 10–20% po-

pulacji powyżej 65. roku życia. W Polsce liczbę osób zaży-

wających te leki szacuje się na 4 mln. Najczęściej stosowa-

nym obecnie na świecie preparatem z tej grupy leków jest

aspiryna, zawierająca kwas acetylosalicylowy. W 1897 r.

opatentował ją Hoffman z firmy Bayer. W latach 30. XX w.

zaczęły pojawiać się doniesienia o występowaniu działań

niepożądanych po leczeniu tym preparatem. Od lat 60.

XX w. zsyntetyzowano liczne nowe NLPZ, które jednak nie

są pozbawione działań ubocznych [3].

Częste występowanie objawów ubocznych po stoso-

waniu tych leków wydaje się być związane z brakiem rze-

telnej informacji dla chorych o zagrożeniach płynących

z przewlekłego ich przyjmowania, polipragmazji i nadmier-

nej reklamy medialnej. W Polsce w 2000 r. do preparatów

najczęściej wywołujących działania niepożądane zaliczo-

no antybiotyki (18%), leki stosowane w zaburzeniach prze-

miany materii (13%), chorobach układu krążenia (11%),

NLPZ (11%), preparaty diagnostyczne (6%), płyny infuzyj-

ne (4%) i inne (37%) (ryc. 1.) [4].

Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia

(WHO) skórne odczyny polekowe są niepożądanymi zmia-

nami, które występują po zastosowaniu prawidłowej, nie-

toksycznej dawki leku. Nie obejmują one jednak objawów

przedawkowania, nadużywania leku lub jego błędnego

podawania [5].

Szacuje się, że objawy te, które pojawiają się u 10–20%

pacjentów, są przyczyną ok. 5% przyjęć szpitalnych [6].

W 6–10% ich pojawienie się uwarunkowane jest mecha-

nizmami immunologicznymi. Na podstawie analizy 39 ba-

dań prospektywnych podano, że w latach 1966–1996

w Stanach Zjednoczonych objawy wystąpiły u 15,1% ho-

spitalizowanych, u 6,7% miały one ciężki przebieg, a 0,32%

chorych zmarło z powodu ich wystąpienia [7].

Tab. 1. Leki przeciwgorączkowe, przeciwbólowe i przeciw-

zapalne

Grupy związków Przykłady leków

chemicznych

pochodne kwasu

kwas acetylosalicylowy

salicylowego

salicylamid

salicylan choliny

salicylan dietyloaminy

salicylan metylu

pochodne fenacetyna

paraaminofenonu paracetamol

pochodne pirazolonu fenazon

propyfenazon

sól sodowa metamizolu

fenylbutazon

ZPM

NLPZ

pochodne kwasów

pochodne kwasu indometacyna

aromatycznych

indolooctowego

sulindak

i aryloalifatycznych

pochodne kwasu diklofenak

fenylooctowego

pochodne kwasu ibuprofen

propionowego ketoprofen

sól sodowa

naproksenu

kwas tiaprofenowy

pochodne kwasu kwas mefenamowy

fenanowego

A – antybiotyki (18%)

ZPM – leki stosowane w zaburzeniach przemiany materii (13%)

LK – leki stosowane w chorobach układu krążenia (11%)

NLPZ – leki przeciwzapalne, przeciwgorączkowe i przeciwbólowe (11%)

PD – preparaty diagnostyczne (6%)

PI – płyny infuzyjne (4%)

IN – inne (37%)

Ryc. 1. Najczęściej zgłaszane działania niepożądane leków

w Polsce w 2000 r.

oksykamy

piroksykam

Postępy Dermatologii i Alergologii XXIV; 2007/6

275

Grażyna Broniarczyk-Dyła, Izabela Urysiak-Czubatka

Najczęstszym objawem niepożądanym stosowania

niesteroidowych leków przeciwzapalnych są powikłania

ze strony przewodu pokarmowego. Najgroźniejsze z nich

to krwawienia i perforacje owrzodzeń. Do pozostałych na-

leżą m.in. uszkodzenie nerek, wątroby, szpiku, skurcz

oskrzeli oraz odczyny skórne.

staglandyny działają ochronnie na błonę śluzową przewo-

du pokarmowego, rozszerzają naczynia, regulują przepływ

krwi w nerkach, nasilają także procesy zapalne. Innymi pro-

duktami przemiany kwasu arachidonowego są trombo-

ksany (TX), prostacyklina (PGI2) oraz leukotrieny (LTB4, LTC4,

LTD4 i LTE4), które stanowią końcowe produkty drugiego

szlaku przemiany ARA, tj. szlaku lipooksygenazy (ryc. 2.).

Przypuszczalnie usunięcie PG, a zwłaszcza PGE2, uła-

twia biosyntezę leukotrienów na drodze odblokowania me-

chanizmów hamujących ich syntezę. Prekursorem leuko-

trienów cysteinylowych [cys-LTs (LTC4, LTD4, LTE4)] jest LTA4,

który stanowi pośredni produkt kwasu arachidonowego

utlenionego przez enzym 5-lipooksygenazę. Z kolei LTA4

sprzężony jest z glutationem przez swoisty enzym, nazy-

wany syntazą leukotrienu C4, który występuje w kilku

rodzajach komórek, tj. mastocytach, eozynofilach, makro-

fagach, płytkach krwi, komórkach nabłonka oddechowego

Mechanizmy działania NLPZ

Za wystąpienie objawów niepożądanych po stosowa-

niu NLPZ odpowiadają mechanizmy ich działania. Zostały

one wyjaśnione na początku lat 70. XX w. przez zespół Va-

ne’a, za co w 1971 r. otrzymał on Nagrodę Nobla [8]. Dzia-

łanie tych leków polega na hamowaniu cyklooksygenazy

(COX) – enzymu, który bierze udział w jednym ze szlaków

przemiany kwasu arachidonowego (ARA), odpowiedzial-

nego za produkcję m.in. prostaglandyn (PG) (ryc. 2.). Pro-

fosfolipidy

błony komórkowej

fosfolipaza A2

kwas arachidonowy

NLPZ

5-lipooksygenaza

cyklooksygenaza

leukotrien A4

prostaglandyna H2

leukotrien C4

prostaglandyna H2

leukotrien D4

leukotrien E4

prostacyklina

prostaglandyna D2, E2, F2

tromboksan A2

tromboksan B2

Ryc. 2. Szlak przemiany kwasu arachidonowego

276

Postępy Dermatologii i Alergologii XXIV; 2007/6

Niepożądane objawy skórne po niesteroidowych lekach przeciwzapalnych

oraz śródbłonkach naczyń. Leukotrieny przez związanie się

ze swoistymi receptorami mogą wywoływać skurcz oskrze-

li, wzrost wydzielania śluzu w drogach oddechowych,

rozszerzenie i wzrost przepuszczalności naczyń oraz pobu-

dzenie migracji eozynofilów, pośrednio wpływają też na wy-

twarzanie czynnika martwicy nowotworu α (TNF- α ) [9].

Zwiększona podstawowa produkcja cys-LTs występu-

je u chorych z astmą aspirynową, podobnie jak w przy-

padkach pokrzywki aspirynowej. Ponadto stwierdza się

u nich zwiększone wydalanie cys-LTs z moczem w porów-

naniu z dobrze tolerującymi aspirynę. Wartości leukotrie-

nów w moczu gwałtownie rosną po próbie prowokacji

aspiryną u źle reagujących na ten lek [4, 10, 11].

Na początku lat 90. ubiegłego wieku odkryto 2 izofor-

my enzymu cyklooksygenazy – COX1 i COX2 – co pozwo-

liło lepiej zrozumieć patomechanizm zapalenia i stworzy-

ło podstawy do wyodrębnienia nowej grupy leków, tzw.

koksybów, tj. selektywnych inhibitorów enzymu COX-2

(np. celekoksyb i rofekoksyb). Wykazują one działanie

przeciwzapalne, porównywalne z klasycznymi NLPZ, jed-

nak ponad 100-krotnie silniej hamują izoformę cyklo-

oksygenazy COX2 w porównaniu z COX1. Stosowanie se-

lektywnych inhibitorów COX-2 wiąże się więc z mniejszym

ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych ze strony

przewodu pokarmowego. Niestety, najnowsze doniesie-

nia wskazują, że zwiększają one ryzyko powstania incy-

dentów zakrzepowo-zatorowych [12].

Izoforma COX1 wytwarzana jest stale w organizmie,

np. w płytkach krwi, naczyniach, kanalikach nerkowych,

żołądku. Z kolei do produkcji enzymu COX2 dochodzi

w tkankach objętych procesem zapalnym, wówczas stę-

żenie enzymu może wzrastać nawet 80-krotnie.

Niepożądane działania NLPZ charakteryzują się różno-

rodnymi obrazami klinicznymi. Wyróżnia się wśród nich

zarówno zmiany przemijające o łagodnym przebiegu, jak

i stany chorobowe zagrażające życiu. Ich występowanie nie

wiąże się ze złą jakością tych preparatów lub nieprawidło-

wym ich dawkowaniem. Niektóre z objawów ubocznych

od razu sugerują charakter polekowy, inne dopuszczają

taką ewentualność po wykluczeniu innych przyczyn.

Możliwość wystąpienia skórnych odczynów poleko-

wych jest wprost proporcjonalna do częstości stosowa-

nia poszczególnych leków w populacji. Na podstawie

doniesień odczyny te obserwuje się najczęściej po anty-

biotykach (42%), NLPZ (27–74%, w tym 38% po aspirynie),

lekach stosowanych w chorobach układu sercowo-naczy-

niowego (20%) i przeciwdrgawkowych (10%) [13].

Istnieje wiele podziałów niepożądanego działania

NLPZ. Arcab i wsp. [14] wyróżnili następujące mechani-

zmy ich występowania:

• związane z mechanizmem działania leku, można je prze-

widzieć,

• niezwiązane z działaniem farmakologicznym i dawką le-

ku, występują niezbyt często, są trudne do przewidzenia,

• zależne od czasu i dawki, szczególnie całkowitej,

• zależne od czasu, występujące po długim okresie poda-

wania preparatu, występują sporadycznie, związane

głównie z dawką leku,

• wynikające z odstawienia leku,

• polegające na braku skuteczności leku, co może być

związane z dawką lub wynikać z interakcji różnych pre-

paratów stosowanych równocześnie.

Obserwacje kliniczne wskazują, że odczyny polekowe

częściej występują u dorosłych, rzadziej u dzieci [15]. Wią-

że się to prawdopodobnie z większą liczbą leków przyj-

mowanych przez dorosłych, zwłaszcza w podeszłym wie-

ku, choć może także wynikać z zaburzeń czynności

wątroby i nerek. Na wystąpienie tych reakcji wpływają

również procesy metabolizmu leków, zachodzące na dro-

dze acetylacji, hydrolizy i oksydacji. Szczególnie istotne

znaczenie kliniczne ma polimorfizm szybkości acetylacji

wielu leków, związany z aktywnością enzymu N-acetylo-

transferazy wątrobowej. To właśnie on przesądza o sku-

teczności terapeutycznej wielu leków, indukuje występo-

wanie po nich objawów niepożądanych i jest czynnikiem

predysponującym do występowania niektórych chorób.

Wyróżnia się 2 fenotypy – osobników wolno i szybko ace-

tylujących. Większość powikłań polekowych wiąże się

z wolnym fenotypem acetylacji.

Mechanizmy rozwoju polekowych zmian skórnych

Skórne odczyny polekowe nie mają cech charaktery-

stycznych dla danego leku. Różne preparaty mogą powo-

dować identyczne zmiany skórne, a ten sam lek – różne

morfologicznie objawy kliniczne.

Objawy kliniczne reakcji skórnych po lekach są różno-

rodne. Zalicza się do nich zarówno reakcje niealergiczne,

jak i alergiczne – typu I o charakterze natychmiastowym

z anafilaksją, typu II i III w postaci plamic i leukocytokla-

stycznego zapalenia naczyń oraz typu IV opóźnione, ma-

nifestujące się głównie jako kontaktowe zapalenie skóry.

Reakcje alergiczne wywołują leki o dużej masie czą-

steczkowej (powyżej 10 kD), tzw. pełne antygeny, tj. su-

rowice, szczepionki, leki hormonalne i enzymy. Inne,

tj. antybiotyki, sulfonamidy, leki zwiotczające, przeciw-

drgawkowe, o mniejszej cząsteczce, określane jako anty-

geny niepełne, stają się immunogenne przez kowalencyj-

ne związanie z białkiem osocza lub tkanek, czyli tzw.

nośnikiem (haptenem). Funkcję haptenów mogą także peł-

nić produkty biotransformacji lub rozkładu leku w organi-

zmie (koncepcja prohaptenu). Mechanizm taki tłumaczy

większość reakcji po trimetoprimie-sulfametoksazolu, któ-

ry ulega biotransformacji do aktywnej hydroksyloaminy.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne, podobnie jak radio-

logiczne środki kontrastowe, mannitol, dekstran czy środki

miejscowo znieczulające, prowokują reakcje, które obrazem

klinicznym przypominają reakcje alergiczne. Zachodzą one

jednak bez udziału IgE. Są to tzw. reakcje nadwrażliwości

niealergicznej, nazywane także reakcjami nietolerancji,

pseudoalergii czy idiosynkrazji (tab. 2.) [13, 15, 16].

Postępy Dermatologii i Alergologii XXIV; 2007/6

277

Grażyna Broniarczyk-Dyła, Izabela Urysiak-Czubatka

Merk i wsp. [17] podali, że skóra, jako m.in. miejsce

pozawątrobowego metabolizmu leków, jest narządem

szczególnie predysponowanym do występowania reakcji

nadwrażliwości. Wpływa na to obecność komórek prezen-

tujących antygen, limfocytów i keratynocytów produkują-

cych cytokiny. Pewną rolę odgrywają także enzymy meta-

bolizujące leki niskocząsteczkowe, takie jak izoenzymy lub

transferazy cytochromu C.

Po przyjęciu preparatu z grupy niesteroidowych leków

przeciwzapalnych u pacjentów z tym typem reakcji mogą

wystąpić objawy astmy, pokrzywki, obrzęku naczynioru-

chowego, a nawet anafilaktycznego wstrząsu niealergicz-

nego. Nowe doniesienia, dotyczące występowania reak-

cji astmatycznych po NLPZ, wskazują, że dochodzi u nich

do wytwarzania większej liczby leukotrienów w porów-

naniu z prostaglandyną D2. Istnieje także możliwość ha-

mowania leukotrienów przez antagonistów receptora leu-

kotrienowego, co wykorzystano w terapii farmakologicznej

[18, 19].

Tab. 2. Leki wywołujące reakcje alergiczne i pseudoalergiczne

Przykłady leków powodujących Przykłady leków powodujących

reakcje alergiczne

reakcje pseudoalergiczne

surowice

NLPZ

szczepionki, zwłaszcza

radiologiczne środki

ochronne

kontrastowe

hormony

opiaty

enzymy

mannitol

antybiotyki

dekstran

sulfonamidy

inhibitory konwertazy

angiotensyny

leki zwiotczające

miejscowe leki znieczulające

leki przeciwdrgawkowe

mieniowych, takich jak rumień wielopostaciowy, zespół

Stevensa-Johnsona czy toksyczna nekroliza naskórka (ze-

spół Lyella), które uznaje się wyłącznie za odczyn poleko-

wy. O możliwości występowania działań niepożądanych,

charakterze zmian rumieniowych pisali również inni auto-

rzy [26, 33]. Ostatnio pojawiły się doniesienia o prowoka-

cji tych zmian po selektywnych inhibitorach COX-2, zwłasz-

cza sulfonamidowych (celekoksybie, waldekoksybie) [29].

Cuerda Galino i wsp. [30] oraz Thankappan i Zacha-

riah [31] obserwowali występowanie zmian typu rumie-

nia trwałego zarówno po NLPZ, jak i po sulfonamidach,

tetracyklinach i barbituranach.

Innym powikłaniem polekowym może być rumień

guzowaty. Wywołują go głównie sulfonamidy, doustne

środki antykoncepcyjne i sole złota, a także NLPZ. Zmiany

o tym charakterze mogą wywoływać również rozmaite

czynniki zakaźne, tj. paciorkowce, Yersinia enterocolitica ,

prątki gruźlicy i wirusy [32, 33].

Donosi się również o występowaniu osutek plamisto-

-grudkowych i krostkowych po zastosowaniu niesteroido-

wych leków przeciwzapalnych. Te ostatnie początkowo

mogą być ograniczone do skóry okolic twarzy i powierzch-

ni zgięciowych kończyn, z czasem wykazują tendencję

do powstania uogólnionej osutki krostkowej (ang. acute

generalized exanthematous pustulosis – AGEP). Podobne

zmiany mogą wystąpić po innych lekach, tj. antybiotykach,

diltiazemie, izoniazydzie, karbamazepinie i kaptoprylu

[34–37].

Jeszcze innym rodzajem działań niepożądanych po

stosowaniu NLPZ są zmiany skórne o charakterze plamic,

co wynika z wynaczynień krwi do skóry. Wykwity tego ty-

pu mogą współtworzyć obraz osutek polekowych lub sta-

nowić samodzielny obraz chorobowy. Plamice polekowe

często mają podłoże niealergiczne. Mogą powstawać

w wyniku zahamowania agregacji trombocytów pod wpły-

wem kwasu acetylosalicylowego lub na skutek trombo-

cytopenii w przebiegu leczenia cytostatykami [38].

Kliniczna manifestacja reakcji na NLPZ

Do najczęściej spotykanych w praktyce klinicznej po-

lekowych skórnych objawów niepożądanych po stosowa-

niu NLPZ należą zmiany o charakterze pokrzywki, obrzęku

naczynioruchowego, rumieni, osutek polekowych i plamic.

Niesteroidowe leki przeciwzapalne stosunkowo często

prowokują rozwój pokrzywki przewlekłej. Częściej wywo-

łują ją jednak penicylina i jej pochodne – morfina oraz ko-

deina. Pokrzywka wywołana nietolerancją kwasu acetylo-

salicylowego oraz prowokowana przez dodatki pokarmowe

(benzoesany, glutaminian sodu) i pokarmy zawierające sa-

licylany stanowi ok. 30% przypadków chorych z pokrzyw-

ką przewlekłą. U tych pacjentów często występuje nieto-

lerancja niesteroidowych leków przeciwzapalnych

[6, 20–22]. Nadmierna synteza leukotrienów u chorych

z tą odmianą pokrzywki jest spowodowana zaburzeniem

przemiany kwasu arachidonowego, związanej z blokiem

enzymatycznym cyklooksygenazy [18].

Odmianę pokrzywki o głębszym umiejscowieniu sta-

nowi obrzęk naczynioruchowy. Może on mieć mechanizm

alergiczny (I typ reakcji na leki, pokarmy, alergeny po-

wietrznopochodne) lub niealergiczny (nietolerancja leków,

np. NLPZ, wyzwalacze histaminy). Pokrzywka i obrzęk na-

czynioruchowy mogą występować niezależnie od siebie

lub współistnieć u jednego chorego [23–25].

Ostatnio latach opisano również występowanie obrzę-

ku naczynioruchowego u leczonych inhibitorami konwer-

tazy angiotensynowej, np. kaptoprilem, enalaprilem, co

może wiązać się z blokowaniem przez te leki inaktywacji

bradykininy i substancji P, będących ważnymi mediatora-

mi procesów zapalnych [26, 27].

Bastuji-Garin i wsp. [28] podali, że podawanie NLPZ,

podobnie jak antybiotyków, sulfonamidów, leków przeciw-

gruźliczych, przeciwdrgawkowych, przeciwgrzybiczych czy

barbituranów, może być przyczyną wystąpienia zmian ru-

278

Postępy Dermatologii i Alergologii XXIV; 2007/6

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: