METODY AKTYWIZUJĄCE.doc

  RADA SZKOLENIOWA

  METODY AKTYWIZUJĄCE W KREATYWNYM ROZWIĄZYWANIU PROBLEMÓW PRZEZ DZIECI PRZEDSZKOLNE

Coraz częściej przed wychowaniem przedszkolnym, a tym samym przed każdym nauczycielem przedszkola pojawia się ważne zadanie: kształtowanie umiejętności kreatywnego rozwiązywania problemów.

           Należy zastanowić się jak rozwijać tę umiejętność, aby odnieść pożądany sukces.
Z pewnością potrzebny jest celowy oraz systematyczny proces wychowania i nauczania. Składa się na niego m. in. umiejętny dobór celów, zadań poznawczych, treści, metod, form
i środków dydaktycznych. W kształtowaniu umiejętności kreatywnego rozwiązywania problemów najefektywniejsze okazują się metody aktywizujące, które ponadto ułatwiają uczenie się i jednocześnie trwałe zapamiętywanie. W przedszkolu powszechnie znane
i stosowane są takie metody aktywizujące jak drama, burza mózgów czy kolaż. Osobiście podjęłam samodzielne próby zmodyfikowania typowych metod aktywizujących z grupy metod twórczego rozwiązywania problemów wykorzystywanych w nauczaniu zintegrowanym, dla potrzeb przedszkola.

AKTYWIZOWANIE – CO TO TAKIEGO?

Aktywność i aktywizowanie dziecka powinno być w centrum zainteresowania nauczycieli. Dzięki niej dziecko zaspokaja własne potrzeby i dążąc do tego podejmuje różne rodzaje aktywności: społeczną, intelektualną, emocjonalną, artystyczną, twórczą.

W procesie nauczania ważne jest, aby aktywność własna dziecka miała jak najczęściej charakter twórczy. Może się ona przejawiać w odmiennych formach i w różnym nasileniu. Przejście od stanu aktywności słabszej do bardziej intensywnej nazywamy procesem aktywizacji lub aktywizacją. Aktywizacja jest też określana jako ogół poczynań nauczyciela i uczniów zapewniających dzieciom odgrywanie czynnej roli
w realizacji zadań.

W aktywizowaniu skuteczne okazują się metody aktywizujące, gdyż:

Ø      sprzyjają lepszemu rozumieniu zadania, wypracowaniu własnych poglądów, uogólnień i wniosków, stają się impulsem do rozwoju,

Ø      prowokują do wykorzystania posiadanej wiedzy i własnych doświadczeń,
do samodzielnego myślenia i do rozwoju umiejętności samodzielnego zdobywania wiedzy,

Ø      wymuszają współpracę, poszukiwanie wspólnych rozwiązań, podejmowanie decyzji,

Ø      dzięki nim rodzi się zaangażowanie i radość współdziałania.

Dodatkowym argumentem przemawiającym za potrzebą stosowania metod aktywizujących jest fakt, iż metody te angażują u dzieci w procesie wychowawczo–dydaktycznym jednocześnie wiele zmysłów.. To potęguje efektywność uczenia się. Nie chodzi więc o to, aby uczeń zapamiętywał gotowe informacje i formuły - bowiem tak często wyglądają zajęcia z dziećmi – ale o to, aby dziecko zdobywało umiejętności wykorzystywania wiedzy i samodzielnego jej przetwarzania.

„UCZENIE PRZEZ DZIAŁANIE” PROWADZI DO ZMIAN ROZWOJOWYCH

           JAK SIĘ UCZYMY? ILE ZAPAMIĘTUJEMY?

10 % tego, co czytamy                                          50 % tego, co słyszymy i widzimy

20 % tego, co słyszymy                         70 % tego, co sami mówimy
                                                                      i piszemy

30 % tego, co widzimy              90 % tego, co mówimy podczas

wykonywania

Umożliwienie uczenia się przez działanie daje najlepsze efekty powodując, że dzieci zapamiętują 90% tego, co robią. Nauczycielowi zatem nie pozostaje nic innego, jak organizować zajęcia, w których dzieci zaangażują się całym sobą, będą badać, doświadczać
i działać, a tym samym poznawać nową rzeczywistość w toku rozwiązywania problemów.

PODZIAŁ METOD AKTYWIZUJĄCYCH

Szybko zachodzące zmiany w oświacie pociągnęły za sobą zmiany
w metodyce nauczania. Tym samym proponowany na przykład przez
W. Okonia podział metod na: podające, problemowe, eksponujące i praktyczne okazał się zbyt ogólny. Powstały nowe strategie nauczania, a grupę metod problemowych wyraźnie rozszerzono o metody aktywizujące (J. Krzyżewska). Ta sama autorka dokonała podziału metod aktywizujących przydatnych w edukacji wczesnoszkolnej, biorąc pod uwagę cele
i treści zajęć:

1.     Metody integracyjne

2.     Metody tworzenia i definiowania pojęć

3.     Metody hierarchizacji

4.     Metody twórczego rozwiązywania problemów

5.     Metody pracy we współpracy

6.     Metody ewaluacyjne

Jeszcze inny podział proponuje I. Zarzycka w artykule pt. „Metody aktywizujące
w wychowaniu komunikacyjnym” (podział za Z. Barcińskim):

1.     Metody integracyjne

2.     Metody dyskusyjne

3.     Metody twórczego myślenia

4.     Metody plastyczne

5.     Metody dramowe

UWAGA!

Nie wszystkie typowe metody aktywizujące twórczego myślenia mogą być wprowadzane w swej czystej formie w pracy w przedszkolu.

CHARAKTER I ORGANIZACJA PRACY
METODAMI AKTYWIZUJĄCYMI

Praca metodami aktywizującymi determinuje odmienny charakter procesu dydaktycznego i to zarówno w dziedzinie organizacji oraz przebiegu zajęć, jak
i w pojmowaniu roli nauczyciela i dziecka. Odmiennie będą wyglądały również niektóre elementy tego procesu w szkole i w przedszkolu. Ogólnie przebieg pracy metodami aktywizującymi można ująć w czterech etapach:

I.     Organizacja pracy przez nauczyciela.

II. Praca w małych grupach nad rozwiązaniem problemu.

III.                      Prezentacja wytworów na forum.

IV.                        Podsumowanie pracy przez prowadzącego.

Organizacja pracy polega na przygotowaniu przez nauczyciela odpowiednich materiałów pomocniczych oraz zaaranżowaniu i zapewnieniu dzieciom wystarczającej przestrzeni do działania. Ważne jest na przykład odpowiednie ustawienie krzesełek, stolików itp. Praca metodami aktywizującymi, to przede wszystkim praca w grupach. Nauczyciel powinien mieć świadomość, że dzieci muszą się najpierw tej pracy nauczyć, a zwłaszcza dzieci przedszkolne. Zazwyczaj jest tak, że formę pracy „z podziałem na grupy” stosuje się dopiero w grupie dzieci sześcioletnich. Przygotowując dzieci do tego, można rozpoczynać
od pracy w parach, a potem w trójkach. Po takim okresie przygotowawczym najbardziej efektywne są grupy czteroosobowe. Dzieci siedzą wówczas naprzeciwko siebie, dzięki czemu ułatwiona jest komunikacja i widoczny jest indywidualny wkład poszczególnych osób.

                            Każde dziecko powinno znać wcześniej wspólnie ustalone zasady pracy
w grupie i przestrzegać ich. Związane jest z tym pełnienie określonych ról społecznych.
M. Taraszkiewicz (1999) uważa, że w ramach grupy, dzieci mogą mieć nieokreślone role, wszystkie działają na równych prawach i dodatkowo jedno z nich jest wyznaczone
do kontaktu z nauczycielem lub też każde dziecko pełni jakąś funkcję. Funkcje te, to: pilnowanie czasu ustalonego dla wykonywanej pracy, przekazywanie grupie otrzymanych
od nauczyciela materiałów, zachęcanie do pracy i ponaglanie, zapisywanie pomysłów grupy oraz relacjonowanie wspólnych rozwiązań na ogólnym forum. Jak widać niektóre zadania wiążą się z umiejętnościami, które przeciętny sześciolatek opanuje w najwyższym stopniu dopiero w szkole Zatem pełnienie ról w przedszkolu powinno mieć nieco odmienny charakter. Niektóre z nich powinien przejąć nauczyciel. Myślę, że na początek dzieci mogą pełnić w grupie role równorzędne. Jednak tak jak wcześniej wspomniałam, należy stopniowo przygotowywać wychowanków do pełnienia niektórych z nich. Ważne jest również, aby – gdy role zostaną już wprowadzone – każde dziecko miało szansę pełnienia różnych ról
w różnym czasie. Po zakończeniu pracy, np. nad rozwiązaniem jakiegoś problemu, następuje prezentacja wyników na forum. Następnie nauczyciel podsumowuje efekty pracy
i wyodrębnia główne wnioski oraz przeprowadza ewaluację. Skuteczność metod aktywizujących zależy przede wszystkim od nauczyciela. Musi on być dobrze przygotowany do zajęć, przewidywać ewentualne trudności, zagwarantować wszystkim uczestnikom poszanowanie wytworów przez innych i właściwe zachowanie przy
ich prezentacji. W metodach aktywizujących dziecko staje się aktywnym poszukiwaczem rozwiązania problemu, podejmującym wysiłek wykorzystania dotychczasowego bagażu wiedzy i korzystającym z doświadczeń innych.

METODY TWÓRCZEGO MYŚLENIA W PRZEDSZKOLU

ZESTAW PYTAŃ KREATYWNYCH

wg M. Taraszkiewicz

PYTANIA INNOWACYJNE – dla szukania nowych rozwiązań, poprzez paradoksalną zmianę stanu rzeczy:

-          co by było, jakby to było mniejsze, większe, odwrócone na drugą stronę?

-          co by było, jakby to podzielić, połączyć, coś usunąć?

-          co by było, jakby dodać jakiś kolor?

-          co by było, jakby to było postawione odwrotnie?

-          co by było, jakby to znikło?

PYTANIA ROZWIJAJĄCE WYOBRAŹNIĘ:

-          gdyby to miało kształt - to jaki?

-          gdyby to miało kolor - to jaki?

-          gdyby to mogło mówić - to co by powiedziało?

-          gdybyś był książką - to jaką?

-          gdybyś był porą roku - to jaką?

-          gdybyś był muzyką - to jaką?

-          w jaki sposób można zatańczyć ten kolor?

-          jakby ten dźwięk zamienić na kształt?

PYTANIA UŁATWIAJĄCE TRANSFER wiedzy i umiejętności na obszary praktyczne:

-          gdzie to można zastosować w życiu?

-          jak to można wykorzystać na co dzień?

-          co by się stało, jakby tego nie było?

-          co by się stało, jakby ludzie o tym nie wiedzieli?

BURZA MÓZGÓW

Jest to najprostsza metoda aktywizująca znana też pod nazwami „giełda pomysłów”, „jarmark pomysłów” oraz „sesja odroczonego wartościowania”. Została opracowana przez amerykańskiego uczonego A. Osborna. Istota metody polega na podawaniu różnych skojarzeń, rozwiązań, które niesie wyobraźnia.

CELE

Burzę mózgów stosujemy:

_  jako rozgrzewkę umysłową na początku zajęć, np.:

-          wymień jak najwięcej skojarzeń ze słowem: kredka, deszcz, praca,

-          jakie zastosowanie może mieć koło?

-          podaj jak najwięcej możliwości (nawet dziwacznych) wykorzystania np. plastikowej butelki, apaszki, ryżu.

-          podaj skojarzenie ze słowem: chleb, ogień, nożyczki (tworzymy ciąg skojarzeń),

_  dla utrwalenia wcześniej zdobytej wiedzy. W tym przypadku burza             mózgów stanowi I etap pracy innej metody aktywizującej, np. mapy pojęciowej.

Przykłady tematów – problemów:

-          po czym poznamy, że nadeszła wiosna?

-          jak można pomóc zwierzętom przetrwać zimę?

-          jak możemy pomóc mamie?

-          jakie korzyści może przynieść nam hodowla zwierząt domowych?

-          jakie ciekawe miejsca i zabytki godne uwagi można znaleźć
w naszym mieście?

_  dla znalezienia najlepszego rozwiązania jakiegoś problemu, np.:

-          co powinniśmy zrobić, aby chłopcy z naszej grupy nie zaczepiali
w agresywny sposób dziewczynek?

-          w jaki sposób można ugasić pragnienie nie używając do tego celu kubka czy szklanki?

PRZEBIEG 

1.      Wprowadzenie w problem.

2.     Zachęcenie do zastanowienia się nad możliwościami rozwiązań problemu (nauczyciel sam może podać kilka oryginalnych pomysłów, aby uwolnić dzieci od zahamowań w myśleniu).

3.     Dzieci podają najróżnorodniejsze sposoby rozwiązania problemu
(zapisuje je nauczyciel, najlepiej na tablicy).

4.     Po określonym czasie, np. po śniadaniu cz...