Podział, ogólna budowa i czynność OUN

       OUN składa się z mózgowia i rdzenia kręgowego. Zarówno mózgowie jak i rdzeń kręgowy osłonięte są  strukturami kostnymi jak i trzema błonami łącznotkankowymi zwanymi oponami. Mózgowie znajduje się w jamie czaszki, rdzeń kręgowy  w kanale kręgowym kręgosłupa.

Mózgowie i rdzeń kręgowy otaczają następujące opony:

1.     Opona twarda leży najbardziej zewnętrznie, stanowiąc okostną jamy czaszki i  rdzenia kręgowego

2.     Opona pajęczynówkowa, środkowa, znajduje się pod oponą twardą i jest od niej oddzielona jamą podtwardókową,

3.     Opona miękka, zwana również błoną naczyniową, zawiera liczne naczynia krwionośne, pokrywa bezpośrednio powierzchnię mózgowia i rdzenia kręgowego, wnikając we wszystkie szczeliny. Oddzielona jest od pajeczynówki jamą podpajęczynówkową, w której krąży płyn mózgowo-rdzeniowy.

Płyn mózgowo-rdzeniowy oprócz jamy podpajęczynówkowej wypełnia także komory mózgu oraz kanał środkowy rdzenia. Tworzony jest przez sploty naczyniówkowe w wyniku przesączania się wody i pewnych składników osocza. Zawiera wodę, glukozę, białka, sole mineralne (najwięcej chlorku sodu). Płyn mózgowo-rdzeniowy jest w ciągłym ruchu. Jego obecność chroni OUN przed urazami mechanicznymi, a także przyczynia się do równomiernego rozkładu ciśnienia w jamie czaszki, poprzez to, że przy zwiększeniu dopływu krwi do mózgu następuje przesunięcie odpowiedniej ilości płynu do kanału kręgowego.

Istota szara i istota biała mózgu

Istota szara utworzona jest z ciał komórek nerwowych (perikarionów), Istota biała zaś z włókien nerwowych (pęczków wypustek komórek nerwowych). Istota szara odbiera i wysyła podniety nerwowe (rozszyfrowuje i analizuje), istota biała zaś je przewodzi. W mózgu istota szara leży na obwodzie, stanowi jego warstwę zewnętrzną, a pod nią leży istota biała; w rdzeniu kręgowym jest odwrotnie( istota szara stanowi środkową częścią rdzenia – tworzy kształt motyla, biała występuje na obwodzie rdzenia kręgowego).

Podział mózgowia i ośrodki nerwowe w mózgu

Mózgowie dzieli się na: kresomózgowie, międzymózgowie, śródmózgowie, tyłomózgowie wtórne i rdzeń przedłużony. Stosowany też jest podział na: mózg

(kresomózgowie, międzymózgowie i śródmózgowie), móżdżek (tyłomózgowie wtórne) i rdzeń przedłużony. 

Kresomózgowie - jest zbudowane z dwóch półkul mózgowych, oddzielonych od siebie szczeliną podłużną mózgu. Powierzchnia mózgu tworzy liczne zagłębienia zwane zakrętami, porozdzielane bruzdami. Bruzdy dzielą powierzchnię półkul mózgowych na płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy i potyliczny.

Półkule zbudowane są z istoty białej, pokrytej istotą szarą, zwaną korą mózgową ( część kory penetruje w głąb istoty białej tworząc ośrodki podkorowe mózgu). W korze mózgowej znajdują się okolice (pola) mające wpływ na poszczególne czynności (funkcje) układu nerwowego: czynności ruchowe, czuciowe i wegetatywne. Okolice te noszą nazwę ośrodków korowych.

Ośrodek nerwowy jest to skupisko neuronów zawiadujących określoną funkcją.

1.Ośrodki ruchowe (pole ruchowe) leżą w tylnej części płata czołowego. Ta

   część kory odpowiada za ruchy dowolne mięśni szkieletowych.

2.Ośrodki czuciowe (pole czuciowe, somatyczne) leżą w przedniej części płata 

   ciemieniowego. Ta część kory odbiera wrażenia dotyku, temperatury, ucisku,

   bólu, czucie mięśniowe ( o ruchach mięśni ).

3.Ośrodki słuchowe ( związane też z mową) znajdują się  w płacie

    skroniowym w jego górnej części (ośrodek rozumienia mowy-Wernickiego)

    oraz w płacie czołowym (ośrodek ruchowy mowy-Broca).

4.Ośrodek wzroku (pole wzrokowe) ta część kory odbiera wrażenia wzrokowe

   i je interpretuje, znajduje się w płacie potylicznym.

5.Ośrodki węchowe znajdują się w części przyśrodkowej płatów skroniowych 

   na granicy z płatami czołowymi.

6.Ośrodki smakowe znajdują się na granicy płatów ciemieniowych i płatów

    skroniowych.

Jednak tylko proste czynności ruchowe i czuciowe podlegają działaniu korowych ośrodków dokładnie zlokalizowanych. Najbardziej złożone czynności nerwowe właściwe tylko człowiekowi takie jak: mowa, uczenie się i zapamiętywanie, myślenie abstrakcyjne, planowanie, zdolności twórcze zależą od działania całej czy większej powierzchni kory mózgowej. Obszary te nazywa się kojarzeniowymi lub asocjacyjnymi.

Wyróżnia się następujące obszary kojarzeniowe

1.     Obszar przedczołowo-oczodołowy – miejsce powstania myśli i pojęć abstrakcyjnych. Związane z planowaniem postępowania, oraz hamowaniem popędów i emocji (moralność), jest siedliskiem osobowości i intelektu.

2.     Obszar skroniowy – przechowuje wrażenia, jego czynność wiąże się z pamięcią trwałą.

3.     Obszar ciemieniowy – odpowiada za integrację informacji czuciowych, ustalenie stosunków przestrzennych miedzy zjawiskami (tu lokuje się pamięć topografii miejsc).

4.     Obszar potyliczno-skroniowo-ciemieniowy – odpowiada za integrację informacji czuciowych potrzebnych w planowaniu ruchów.

Do bardziej złożonych czynności kory mózgowej należą takie czynności poznawcze jak: praksja i gnozja.

Praksja – zdolność świadomego i celowego wykonywania wyznaczonych złożonych czynności ruchowych (utrata zdolności – apraksja).

Gnozja – zdolność poznawania przedmiotów i zjawisk oraz oceny wrażeń odbiorczych przez zmysły. Wyróżnia się 3 rodzaje gnozji:

1.     Gnozja wzrokowa – zdolność poznawania przedmiotów i wyglądu – ośrodki w płacie potylicznym.

2.     Gnozja słuchowa – zdolność poznawania różnych przedmiotów i zjawisk po dźwiękach (np. ludzi po głosie, samochód po pracy silnika, zegarek po tykaniu) – ośrodki w płacie skroniowym.

3.     Stereognozja – zdolność rozpoznawania przedmiotów dotykiem – ośrodki w płacie ciemieniowym.

Perseweracja – powtarzanie czynności manualnych lub werbalnych w sytuacji braku bodźców (porażenie płatów czołowych okolic ruchowych).

Ośrodki podkorowe mózgu – współpracują z móżdżkiem w planowaniu kontroli ruchów.

Układ limbiczny – obejmuje stare ewolucyjne struktury kresomózgowia, kieruje zachowaniem organizmu, jego sferą emocjonalną oraz motywacją działań. Wywołuje takie emocje jak: agresja, złość, gniew, szczęście, radość itp.

Ośrodki nerwowe miedzymózgowia.

Miedzymózgowie obejmuje wzgórze i podwzgórze.

Wzgórze – stanowi stację przekaźnikową miedzy kresomózgowiem, a pniem mózgu. We wzgórzu jest podkorowy ośrodek czucia, do którego dochodzą drogi nerwowe z receptorów (oprócz receptorów wzrokowych, słuchowych i węchowych). Łączy się z móżdżkiem i ośrodkami pnia mózgu, biorąc udział w koordynacji czynności ruchowych i autonomicznych.

W podwzgórzu zwanym centrum koordynacji czynności autonomicznych, mieszczą się następujące ośrodki nerwowe (mają rozmieszczone receptory zwane centralnymi wrażliwe na zmiany w składzie krwi: osmolarność, temperaturę, stężenie glukozy, hormonów i gazów we krwi):

·        Ośrodek regulacji temperatury ciała (ośrodki produkcji i utraty ciepła)

·        Ośrodek łaknienia (ośrodki głodu i sytości)

·        Ośrodek pragnienia (gospodarki wodnej i mineralnej)

·        Ośrodek agresji i ucieczki (czynności obronnych)

Podwzgórze sprawuje kontrolę nad działalnością wewnątrzwydzielniczą przedniego płata przysadki mózgowej poprzez syntezę i uwalnianie liberyn                 ( hormonalnych czynników uwalniających – RH) i statyn (czynników hamujących uwalnianie hormonów przez przedni płat przysadki RIH). Czynniki przedostają się do przedniego płata przysadki pobudzając  bądź hamując uwalnianie hormonów przez przedni płat przysadki. Podwzgórze produkuje również 2 hormony :

·        Wazopresynę (hormon antydiuretyczny- ADH), który zatrzymuje wodę w organizmie i bierze udział w procesie zagęszczania moczu.

·        Oksytocynę, hormon pobudzający ciężarną macicę do skurczu.

Móżdżek – składa się z dwóch półkul i robaka. Otrzymuje informację z obrazów ruchomych kory mózgowej, z proprioreceptorów, mechanoreceptorów, telereceptorów w tym narządu równowagi ucha wewnętrznego. Móżdżek nie pobudza ani nie hamuje skurczu mięśni szkieletowych, ale bierze udział w:

1.     Koordynacji czyli zborności ruchów dowolnych (porównywanie aktualnej pozycji ciała z pozycja zamierzoną, sygnalizowana przez korę mózgową)

2.     Stopniuje napięcie mięśni szkieletowych

3.     Wpływa na płynność ruchów i ich szybkość

4.     Warunkuje zachowanie równowagi ciała (przez utrzymanie pionowej postawy ciała).

Uszkodzenie móżdżku powoduje:

1.     Astazję - (niemożność utrzymania pionowej postawy ciała)

2.     Atonię – obniżenie prawidłowego napięcia mięśniowego

3.     Astenię – osłabienie siły skurczów mięśni.

4.     Ataksję – czyli niezborność ruchów ( nieprawidłowo ocenia się zamierzone ruchy tzw. siłę i zakres skurczu odpowiednich mięśni, wskutek czego ruchy są niezręczne, mają zbyt duży lub zbyt mały zasięg).

5.     Drżenie zamiarowe (ustawiczne drobne, nasilające się bezpośrednio przed wykonaniem jakiegoś zamierzonego ruchu).

Funkcje rdzenia przedłużonego

1.     Skupia wiele ośrodków nerwowych, regulujących na drodze odruchowej istotne dla życia funkcje:

·        Ośrodek oddechowy (odpowiedzialny za ruchy oddechowe)

·        Ośrodek naczynioruchowy (kieruje pracą serca oraz napięciem naczyniowym)

·        Ośrodki regulujące taki czynności jak: ssanie, żucie, połykanie, wymioty, kichanie, kaszel, mruganie powiekami, wydzielanie potu i soków trawiennych.

      Odruchy zachodzące z udziałem tych ośrodków, są odruchami wrodzonymi. W rdzeniu przedłużonym krzyżują się liczne drogi biegnące do rdzenia kręgowego z części ruchowej kory mózgowej, którymi informacja przechodzi z prawej półkuli do lewej połowy ciała i odwrotnie (drogi piramidowe-ruchowe). W rdzeniu przedłużonym znajdują się również skupiska jąder czuciowych, ruchowych i mieszanych nerwów czaszkowych.

Drogi i ośrodki rdzenia kręgowego

       Od rdzenia kręgowego odchodzi 31 par nerwów rdzeniowych unerwiających czuciowo i ruchowo poszczególne partie ciała oraz włókna wegetatywne unerwiające narządy wewnętrzne i naczynia.

W rdzeniu kręgowym przechodzą drogi(szlaki nerwowe) przenoszące informacje z nerwów obwodowych do mózgu, bądź odwrotnie. Biegną one w tzw. sznurach będących istotą biała rdzenia.

1.     Drogi wstępujące (domózgowe) przewodzące bodźce czuciowe (sznury tylne i częściowo boczne):

·        Drogi rdzeniowo-wzgórzowo-korowe przewodzą ciepło, zimno, ból, dotyk z receptorów skórnych oraz czucie tzw. precyzyjne.

·        Drogi rdzeniowo-móżdżkowe (przewodzą czucie z proprioreceptorów)

2. Drogi zstępujące (odmózgowe) przewodzą bodźce ruchowe (sznury boczne i  

    przednie)

·        Drogi piramidowe (korowo-rdzeniowe) przewodzą impulsy do mięśni szkieletowych wyzwalając ruchy dowolne.

·        Drogi pozapiramidowe (móżdżkowo rdzeniowe) współdziałają w wyzwalaniu ruchów dowolnych, tworzą ruchy mimowolne, regulują napięcie mięśniowe i koordynację ruchowa.

3. Drogi krótkie własne rdzenia biorą udział w koordynacji funkcji

    odruchowych rdzenia.

    Ośrodki rdzenia kręgowego:

1.     Ośrodki ruchowe kończyn i tułowia:

·        Ośrodek ruchów przepony (odcinek szyjny rdzenia kręgowego)

·        Ośrodek ruchów mięśni kończyny górnej (odcinek szyjny dolny i górny piersiowy)

·        Ośrodek ruchów mięśni klatki piersiowej grzbietu i brzucha (odcinek piersiowy)

·        Ośrodek ruchów mięśni kończyny dolnej (odcinek lędźwiowy)

2.     Ośrodki autonomiczne rdzenia:

·        Ośrodek odruchów źrenicy (odcinek dolny szyjny i górny piersiowy rdzenia)

·        Ośrodki: naczynioruchowy (regulujący pracę serca) i wydzielania gruczołów potowych skóry (odcinek piersiowy i lędźwiowy)

·        Ośrodki oddawania moczu, defekacji i ejakulacji (odcinek krzyżowy)

      Twór siatkowaty – rozciąga się od rdzenia kręgowego poprzez cały pień

      mózgu do międzymózgowia, najlepiej rozwinięty w okolicy mostu i 

      śródmózgowia. Pobudza on lub hamuje działanie kory mózgowej, kontroluje

      narządy czucia, zwiększa wrażliwość receptorów, reguluje napięcie

      mięśniowe, wpływa na działanie ośrodków autonomicznych, utrzymuje stan

      czuwania i świadomości.

1