Alciati_1.pdf
(
1402 KB
)
Pobierz
221079173 UNPDF
Rewizja przekladu
Barbara Milewskl- Waibir1ska
Druk publikacji sfinansowano ze srodkow
Wydzialu Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego
Kiedy w roku 1531 po raz pierwszy ukazal si~ zbiorek znanego wIo-
skiego prawnika i humanisty, zatytulowany dose niepozornie
Emble-
matum libellus (Ksiqzeczka emblematow),
jego autor, Andrea Aleiato,
z pewnosci<i nie spodziewal si~, ze zostanie ojcem nowego gatunku lite-
~~ embleI~ Publikacja, ktora powstaia na marginesie zaintere-
sowan Aleiata, przyniosia muniebywal<i slaw~ u potomnych, chociaz za
zycia cieszyl si~ raczej opini<i znakomitego jurysty i z pewnosci<i, gdyby
mogl, widzialby siebie raczej w gronie wybitnych prawnik6w, nie
literatow.
Aleiato (Andrea Alciati, Aleiatus) urodzil si~ 8 maja 1492 r.
w
Mediola-
nie
2•
Pochodzil z rodu wywodz<icego si~ z Arzate w Piemoncie, ale osia-
dIego w stolicy Lombardii. Rodzina piecz~towaia si~ herbem Alee (wi.
'los'). Ojciec Alciata byl dose zamoznym kupcem, prawdopodobnie spra-
wowal takze funkcj~ ambasadora Mediolanu w Republice Wenecji, mat-
ka natomiast pochodzila ze znakomitego rodu Landrianich.
Aleiato okazal si~ zdolnym uczniem. Najpierw studiowal w Mediola-
nie pod kierunkiem Aula Giana Parrasia, tam sluchal rowniez wykladow
Jana Lascarisa i Demetria Caleondili; nauczyciele dali mu doskonale wy-
ksztakenie filologiczne. Nast~pnym szczeblem edukacji byly studia praw-
~ Cpoczqtkowo p~awdopodobnie w Pawii, a p6iniej w Bolonii),
zwiericzone tytulem doktora obojga praw, otrzymanym w Ferrarze 18
....
'OC)(\I\
[) c/JV\
"J
Zaklad Graficzny Uniwersytetu Warszawskiego,
zam. nr 587/2002
• Alltor wst~pu jest stypendyst'l Fundacji na rzecz Nauki I'olskiej.
I
Tak autora
Ksiqzeczki emblemat6w
okreslil czeski preceptor poezji, 130huslallS 13al-
hinus
(Verisimilia humaniom.m disclplinantm,
ed. 3, Augshurg 1710, s. 232). Nh. w ana-
logiczny spos()h 13altasar Gracian okrdlH Marcjalisa jako tw()rc~ hlyskotliwego epigramatu.
2
Niektore zrodla podaj<l, ze urodzil si~ w Alzate. Inforll1acje hiograficzne za: R. Ah-
IXlildanza,
A/ciata Andrea,
[haslo w:]
Dizianario biogra}lco degli Italiani,
t.
2, Roma 1960,
s.
69-77.
-----
n()\\':l-
lorskimi I11cLocbmi kOlllcnlow:lIli:l kodcks6w rU\\'l1ycll
\1/
ruku 1')21
p:lpicz Leon X n:lc!:ll Alci:lLOwi lylul hr:lhiego Llleranu,
I.
prl.ywilcjcl11
lllianow:lI1i:l dokLor6w lcologii. Eok pclznicj hunl:lnisL:i opu.<cil jl'cln:lk p:l-
pieskic mias[o i wr(lCil clo fVIceliol:tnu. l'rzyczyn:t wyjazclu hy! sp(\r
!.
mil'j-
skim m:lgisLLllClll
0
\vysoko.<c \\rynagroc!l.cni:l. l'rzcz pic;(' !:Il pr:lcow:1!
pko :lclwok:lt, przezywajqc cic;zkic chwilc
Z
powoc!lI wojny, kl()r:1 nil'
srrzyjaLt rrakLycc prawniczej
i
Llhrab mu hliskich Zclespl'row:lIly po-
wr6cil do Awinionu, godz:1C siC; Il:l nizsLl pensjc;. Po c!w6ch LIL!ch po-
iJytll w lym miescie wbc!ze Bourges zapropoIlow:dy I1lUsl:lnowisko pru-
!csor:\ na lamlejszym uniwersyrecre, co wiqz:llo siC;z wyzszymi pohou1l1i.
\XI
jego wykbclach n:l uczelni w Bourges uczeslniczyli Z:lr6WIlO aclepci
praw:\, j:lki i politycy, duchowni, pisarze oraz poeci z. ca!ej Europy. Al-
ciato szeroko zas!ynql jako wybitny prawnik i humanista,
\XI
roku 1533
wr6cil elo W!och. W ojczyinie wyklada! na uniwersyLetacTl w Pawii,
130-
lonii i Ferrarze. Zwiqzany umowq z Pawiq opuscil Lombardi~, gdy na
terenie ksic;stwa wybuchaly kolejnl' wojny. Po og!osz.l'niu pokoju nil'-
ch~tnil' wr6cil na z:'ldanil' ml'diolanskil'go magistratu, Jl'go pozycja nil'
by!a juz tak prl'stizowa jak w Bourgl's, choc nadal cieszyl si~ zasluzonq
sbw:'l Zmnil'jsza si~ w6wczas aktywnosc pisarska Alciata, choc cz~sto
wznawiano wczl'snil'jszl' dziela uczonego, drukowanl' czasl'm bl'z wie-
elzy aurora. W 1546 1'. otrzymal godnosc protonotariusza papieskiego
i udziela! porad prawnych Pawlowi III w sprawach zwi:'lzanych z sobo-
rem trydl'nckim, inaugurujqcym wlasnil' swe obrady.
''XI
ostatnich latach
zycia, m~czony podagr:'l, corn mnil'j przykbdal si~ do zaj~c uniwersy-
Ll'ckich. Zmarl w Pawii noq z 11 na 12 stycznia 1550 r. NIgclv si5:-nil'
ozl'ni! i nie mia! dzil'ci, Potrafil dbac
0
swoje interesy, dzi~ki czenlli
I-
c.lorobil si~ sporl'go maj:'ltku (wsp6kzesni zarzucali mu Sk:J.PSLWO),
1'0-
chowano go w kosciell' sw, Epifaniusza w Pawii, gc!zil' jego spadko-
hiercl, Francesco Alciato, wzni6s1 mu mauzolellm, przenil'sionl' w
AvIII
wiekll poel porryk lIniwl'rsytecki.
Dzielem zvcia Alciata by!y przl'de wszystkim opracowania z zakresu
pr:l\v:1. Juz j,lko dwudzil'stotrzy!etni m!odzicnicc, w r~1515, c.lruko-~
w,11
w
Strasburgu
Annotationes in tres jJosteriores libros Codicis fustiniani
(Komenlarze do Irzech oslatnich ksiqg [(odeksu ./uslyniana)
i
OjJl/sculum,
quo Graecae dicticmes'/ere uhique in "Digestis' restituunlU r (Dzielko,
II}
kt6-
lym lW/Jrml'iane sq wszelkie greckie wymzel7l(l
II'
"f)(c,estach ").
Trzy lara
p6/niCJ
w
meeliol:lrlskil'j of icy nil' Aless:lllclr:l Minuzi:Ill:\ ukaz:J! sir:;:zbi6r,
kl(Jrv przyniCJs! Alciatowi sbw~ europejslq Tom z:I\Nier:J! szesc ksi:lg
/)crr(lc!uwI illris cil'ilis (Sprzeczno,,~ci !Jrwl'u),
c!:lj:\cych orygin:llne rozwi'l-
_
_
..
_,..:...~-
•.•...
:_.~.~
..
~-
.'~
~--
_:.
..
,;,;;....;.:
.
..,;,.;..,.-;;,.;.;.._
;,;'~
..
-:..
-,""-.~-
•.......
__
/
lOlJui '
Andrea AlclalO. Rycina pochodzi z dziela: Jean-Jacques
Boissard,
Icolles quillquagi"la
virorllln it-
tUSlriu/11 dOrlri"e el erudilione praeslwlIiwn
ad viVU/11 efIeuoe,
Frankrurt alll Main
1597-1599.
11I:lrCI
I')
16 r Mi:il wlcdy .2'1 LiLI Po c!WlIlClllicl PUklYCl~ :Ic!wok:lck
olrzym:li k:llCdrc; pr:I\\':l w A\~lie
(!')!(-i)
Tu szyhko 1.:IO'1YI1:\1
--_._----""-
zania wielu sposr6d dlugo dyskutowanych problem6w interpretacji pra-
wa, cztery ksi~gi
Dispunctiones (Korekty),
dotyczqce rekonstrukcji zagu-
bionego tekstu greckiego w
Corpus iuris ciuilis,
oraz dwie ksi~gi
Pra-
etermissa (Rzeczy pomijane),
z kt6rych pierwsza przedstawia list~
termin6w prawnych wraz z objasnieniami ich znaczen, a druga to wyda-
ne juz wczesniej
Opusculum.
R6wniez nast~pujqce po nim trzy ksi~gi
Annotationes
zostaly tutaj wydane po raz drugi z pewnymi uzupelnie-
niami. Zbi6r konczyl traktat
De eo, quod interest
(0
tym,
co
wazne)
oraz
Declamatio (Cwiczenie wymowy),
prezentujqce model dysputy prawni-
czej wzorowanej na lacinie Seneki. Ksiqzka zyskaia natychmiast wielki
rozglos i ukazaia si~ w licznych wydaniach i przedrukach w wielu mia-
stach Europy. Dzielem niezwykle znaczqcym dla prawoznawstwa byl
r6wniez traktat
De verborum significatione
(0
znaczeniu slow,
Lyon 1530),
podajqcy zasady irtterpretacji tekst6w prawnych (na przykiad kontrak-
t6w i testament6w), gI6wnie jednak ukazujqcy zbieznosc pomi~dzy ra-
cjami filologii i prawoznawstwa, poprzez polqczenie cel6w praktycznych
z teoriq. Owocem wieloletniej pracy Alciata jest dzielo
Parerga (Dodat-
ki),
zbi<sr.~ys<:rtacjina temat krytyki prawniczej, historycznej i literackiej.
Pierwsze trzy ksi~gi dziela ukazaly si~ w Bazylei w roku 1538, siedem
nast~pnychszesc lat p6iniej w Lyonie, a dwie ostatnie r6wniez w Lyonie
w roku 1554.
DZiela"'t:A.l9iat::l:mialwielkie znaczenie dla rozw6\f~'"raw6znawstwa
1WY,a"}:e,J,o",,prawniczych,
0
t6rej magI wpr?~adzic; dZi~ki po-
lqc~<:pJll\3R~~9:1I1it.~~9Wyksztalcenia
ci wydano clzielo
0
charakterze historyczno-politycznym,
De Jormul.
Romani imperii
(0
ksztalcie imperium rzymskiego,
Bazylea 1559), przed
stawiajqce przemiany form rzqdzenia od Augusta do czas6w Karola '
z uwzgl~dnieniem trwalosci idei imperium (nb. w koncepcji Alciata bra
kowalo zdecydowanego poparcia dla prymatu papiestwa). Za zycia oglos
natomiast Alciato u Alessandro Minuziana
Annotationes (KomentarzE
Mediolan 1517) do dz~ Tacyta, poprzedzone listem dedykacyjnym d.
-Galeazza Viscontiego, wydawanym wielokrotnie osobno pod tytuler
Encomium historiae (Pochwala historii);
list zawiera porawnanie dzie
Tacyta i Liwiusza. PE£wadzil r6wniez Q0ce antykwaryczne.,; Ich ~
Idem byl zbi6r inskrypcji mediolanskich z komentarzem filologicznyr
j
historycznym, zajmujacy wazna pozycje w historii epigratll laC1riSKIe
Monumentorum veterumque inscriptionum ... collectanea (Zbior zabyi
Mw
pismiennictwa i starozytnych inskrypcji,
powstal okolo 1508 r.). Je
-dynq wydanq cz~sciq tej kolekcji jest wst~p, w kt6rym autor wykazuj
dobrq znajomosc metodologii naukowej. Wsr6d dziel antykwarycznyc
trzeba wymieniC rawniei: traktat
Libellus de ponderibus et mensuribu
(Ksiqzeczka
0
miarach i wagach),
przedstawiajqcy wyniki badan Alciat
nad wagami, miarami i monetami starozytnymi; dzielko ukazalo si~ w
Ha
genau w 1530 r. jako edycja korsarska.
Z innych dziel warto wspomniec mlodzienczy traktat antymonastyC2
nY~,~"~()ntrvitam monasticam ad Bernardum Mattium epistola (List d
Bernarda Ma,ttiprzeciw zyciu mniszemu).
Manuslaypt dzielka przyjacie
AlciCita"Francesco Cal~
koncu 1518 r., zaprezentowal do oceny Ere:
le~ autor, obawiajqC~~.i({:fgbli~zu rozgorzalyc
wlasilie"dyskusji religijnych (po wystqpie'I1iu'Lu'ti;i'w 1517 r.), by ni
zostalo rozpowszechnione, wystaral si~
0
jego odzyskanie. Przelezal
w r~kopisie do 1695 r., kiedy to ogioszono je w Holandii, a nast~pni
kilkakrotnie wznawiano. Trafil:o w koncu na koscielny indeks ksiqg Z2
kazanych.
Ii,t
jest ciekawy z tego powodu, ze Alciato nie zwykl oficja
nie wyst~powac przeciw Stolicy Apostolskiej, nie chcqc zapewne nar;;
zic si~ na nieprzychylnosc. Pismem, kt6re r6wniez powstalo w cieni
jego g16wnych prac, jest dzielko
De singulari certamine, seu duellis trae
tatus (Traktat
0
potyczkach sam na sam, czyli
0
pojedynkach).
Wydano j
w Paryt:u bez zgody autora w 1541 r.
Opr6cz dzialalnosci naukowej i publicystycznej Alciato podejmowc
takZe pr6by literackie. lJ.kt!.Q.?lna przykhTd kr6tkie wiersze okolicznc
sciowe, przdozy!- na lacin~
Chmury
Artystofane (518) nasladow~
takze sty~stofan~lsnej kome~P
ilargyrus (Ch~i~
I~T
to ]~1~WZ1~C1a zbyt udane. Z jego tw6rczosci literackiej z
pow6d do chwaly wczeSni wnukowie uznali 'ed nie zbi6r emblemat6v-"
nie tyle jednak ze wzgl~ u na wa ory poetyckie (poetq byi bowiem nie
t~gim), ile kon:cepcj~ ksi~gi. ~
oraz umiej~tnosci pfaKtygpyc,hpraw-
nik~i4;\R~~~;~~~rg~~::zdpbycze nauki w dZiedzirli~'~~~l~~.g§·t!-1ifJego
metC5da,polegala'phede wszystkim na siyganiu do'i:eKsi6w[S-fyg~~lnych,
do te'
'0
zaniedbywan ch na rzecz komentar i I1ctfilologiczno-his-
torycznej rekonstrukcji tekstu, opartej na imponujscej erudycji. Do dan
wykorzystY'i"'al nie t Iko teks wydane drukiem, ale "Wyszukiwal tez
r~kopisy. Poprawial j~zyk prawniczy, pe en niewlasciwych termin6w
i 5ar5aryzm6w. Jako znawca antyku w pracy swej odwolywal si~ do his-
torii i literatury starozytnej. W komentarzach byl niezalezny od wcze-
sniejszych interpretacji, kt6re jednak wnikliwie studiowal. Uznawal jednak-
ze te dokonania sredniowiecznych teoretyk6w prawa, kt6re mogly znaleic
zastosowanie w praktyce. Stosowany przezeri spos6b wykladu prawa
cieszyl si~ popularnosciq zwlaszcza we Francji, gdzie Alciato przyczynil
si~ do uksztaltowania francuskiej szkoly prawa rzymskiego.
Dzialalnosci Alciata na niwie prawa towarzyszq zainteresowania
0
cha-
rakterze filologiczno-historycznym. Juz w latach mlodzienczych spisaf
histori~ Mediolanu od zalozenia miasta do czas6w Walentyniana. Liczqce
cztery ksi~gi opracowanie
Rerum patriae libri IV (Dziejow ojczystych ksi?gi
cztery)
ukazalo si~ dopiero w 1625 r. w Mediolanie. R6wniez po srnier-
~I1'l;<;>;Vi,:,,?j{.otte;:rdamu,
najprawdopodobniej bez wiedzy Alciata w 1531 r. w Aug:~urgu w dru-
"r~~ .
karni H~inricha ,Steynera, kt6ry z wlasnej inicjatywy zarn6wil u Jorga ~~
Breu rycmy. ZblOr hczy
104
emblematy, zilustrowane 98 drzeworytami.
Wydanie zawiera dose duzo bl~d6w drukarskich, jego uklad typogra-
ficzny jest niezbyt jasny (ernblernaty nie byly numerowane i nast~po-
waly jeden po drugim, w wyniku czego poszczeg61ne skladniki emble-
matu znajdowaly si~ cz~sto na r6znych stronach), a ponadto grafiki
wykonane byly w spos6b prymitywny
i
niedokladny. Alciato zglaszal
do tej edycji szereg zastrzezeri
4•
Defekty zostaly poprawione w pierwszym wydan~toryzowan'y"~,
Q.l2ublikowanym w Paryzu ~r. przez Chretiena Wechela z drze-
worytami Merkurego Jollata. Publikacja zawierala 113 emblemat6w opa-
trzonych ryeinami, zazwyczaj rozdzielonych po jednym emblemacie na
stron~. Grafiki zostaly zaprojektowane na nowo i wprowadzono do nich
poprawki, chociaz zdarzaly si~ bl~dy. Na przyklad w emblemacie LXXXI
Amor ma skrzydla, mimo zytt=.kst emblematu zapytuje: "Gdzie twoje pi6-
ra?"; istniejq jednak warianty tego wydania z drzeworytem poprawionym.
W reedycji (Paryz
1542)
dodano dwa nowe emblematy zaopatrzone w ry-
einy. Spod pras Wechela wyszly ..t:akie pierwsze tlumaczenia z!2ioru: na
francuski w przekladzieJe~n~JCFe\Tre
(Livret des emblemes,
1536)
i
na
niemiecki w przekladzie Wolfganga Hungera
(Das Buechle der verschro-
ten Werck,
1542), w kt6rym dodano dwa nowe utwory.
W 1546 r. w Wenecji ukazala si~ wydana przez syn6w Aida Manuzia
kolejna wersja
Ksiqzeczki emblemat6w,
przynoszqca
86
zupelnie nowych
utwor6w, kt6rym towarzyszq 84 drzeworyty. Rok p6iniej Guillaume Ro-
uille drukuje w Lyonie zbi6r zespalajqcy wydanie paryskie i weneckie.
Zawiera uno 196 emblemat6w (z tego 83 bez drzeworyt6w). Nast~pne
wznowienie z 1548 r. obejmuje
201
utwor6w. Wreszcie
Emblemata
tlo-
czone znowu w Lyonie w ~r. (powt6rzone w 1551 r.), tym razem
przez Matthiasa Bonhomme, zawierajq
211
epigrarrJat6w z
209
~a-
mi
s.
J~st to ostatnie wydanie autoryzowane;-na kt6~~~I-
towanie przez Alciata humanistycznego alfabetu poj~c, ogarniajacY2:...
[6zne aspekty zycia czlowieka (w wydaniach posmiertnych nierzadko
dzielono emblematy na grupy i podgrupy tematyczne, na przyklad
Deu:
sive religio, Virtutes, Vitia
itd.). Jego nasladowcy znacznie rozbudowal
ten alfabet, znajdujqc dlan wiele zastosowan.
__a_~
to zdob~a-
mieniami aplikacje ze zlota lub srebra, kt6rym nadawano ksztalt masek
;;edalion6w, postaci ludzkich czy syfwetek zWierz~cych, przymocowy~
wane do zastaW stolowych. Te niezwykle kosztowne ozdoby mozna bylo
przenosie' z przedmiotu na przedmiot. W drugim znaczeniu
er:nblema
t<
nieduza przenosna mozaika, przedstawiajqca sceny z natury lub mitu,
zlozona zmalych i zr6znicowanych element6w, stosowana do zdobienia
na przyklad skrzyri. W tym sensie slowu
emblema
towarzyszyl CZ~Stl
przymiotnik
vermiculatum,
prawdopodobnie dlatego, ze konturom nada
wanG ksztalt kr~tychrasymetrycznych, rozszerzajqcych si~ i zw~zajqcych
linii; kt6re przyporninaly robaczki (lac.
vermicula).
Ponadto w znaczeni
'
przenosnym slowo
emblema
Qznaczalo konstrukcj~ slown3,. U Cyceron
przesadnie ozdobna oracja por6wnana zostala do takiej wlasnie mozai-
kj7; podobnie w traktaeie Kwintyliana, gdy mowa 0 slabych, nieprzekc
nujqcych dowodach:
the Suenteenth-Century Imaginery,
Roma 1964, s. 248-252; R. Abbondanza,
op. cit.,
s.
T
M. Tung,
A Concordance to the Fijieen Principal Edition of Alciati,
"Emblematica. An In-
terdisciplinary Journal for Emblem Studies" I (1986), s. 319-339. Om6wienie autoryzowa-
nych wydan
Ksiq:i:eczki emblemat6w
daje tabe J. Pelc,
Emblematy, ksiq:i:ki emblematyc
ne. Problemy teorii a praktyka tw6rc6w,
,,13arok. I-listoria - Literatura - Sztuka" 3 0996
z. 1, s. 38-39.
(, lob. E. Kustron-Zaniewska,
Andreae Alciati "Emblematum libellus". Wydanie i prze-
klad z komentarzem emblemat6w
1-35, praca magisterska napisana pod kierunkiem d:
Mieczyslawa Mejora, maszynopis Instytutu Filologii Klasycznej UW Rozroinienia term
nologiczne podajt; za niniejszq rozpraw;l. lob. tei
J
Peic,
Obraz ..., op. cit.,
s. 20-22;
W. Tatarkiewicz,
Historia este(yki,
t. 3:
Este(yka nowo:i:ytna,
Warszawa 1991, s. 212.
7
lob.
BnJlus
79,274; pm.
De oratore 3,43,171
:l
2ob. J. Pelc,
Obraz - slowo - znak. Studium
0
emblematach w literaturze staropol-
skie},
Wroclaw 1973, s. 18.
, 2ob. na ten temat B.P. Scholz,
The
1531
Augsburg Edition of Alciato 's "Emblema ":
A SUrrJeyof Research,
"Emblematica. An Interdisciplinary Journal for Emblem Studies" 5
(1991),
s.
214-254.
; Wykaz wydan
Emblematum libel/us
podaj'l: I-I. Green,
Andrea Alciati and His Books
of Emblems: A Biographical and Bibliographical Study,
London 1872; M Praz,
Studies in
Prac
y
nad
Ksiqzeczk(J emblemat6w
rozpoczql mediolanski prawnik
<;>kolo1523 r. prawdopodobnie z inspiracji Ambrogia Viscontiego. Od
niego przejql pomysl stwarzenia zbioru, a bye maze r6wniez niekt6re
sentencje i tytuly wierszy3. Po kilku latach pierwsza wersja byla goto-
wa, ale autar nie zamierzal jej jeszcze publikowae. Mirno to ukazala si~,
r.._rJJ1II":'
Rzeczownik
emblema
oznaczal w grece wszystko, co bylo wrzuco
ne, weisni~te czy wlozone w cos innetL06.M6g1dotyczyc zar6wno wklad
ki w bucie, drzewca oszczepu osadzonego w zelazie, grzywny, jak
r6wniez szlachetnej galqzki, kt6rq wszczepiono w dzikie drzewo. Praw
dopodobnie takze w j~zyku greckim stosowano to slowo jako termir
techniczny w dw6ch znaczeniach, poswiadczonych jednak dopiero na
gruncie laciny. Po pierwsze
em_bl_em
LOll
niekt6rzy mowcy[...J opracowalije sobie pisemniei wyuczylisi~ich do-
kbdnie na pami~c,chqc je miec zawszew pogotowiu,by w razie potrzeby
wypetniac i ozdabiactymijakbywkladkami
[emblernatis -
RK.]swoje prze-
m6wienia,jesliim je wypadloczasem wyglaszacbez przygotowania
H.
Pierwotne znaczenie slowa wiqzalo si~ zatem ze sferq przedmiot6w
uzytkowych. Funkcjonuje ono takze w Sredniowieczu. Okreslano nim
wtedy kunsztowne ozdoby na naczyniacb (zwykle liturgicznych) oraz
_mozaiki. Brak natomiast swiadectw na przenosne uzycie terminu, przy- ~
wr6cone dopiero - podobnie jak pozostale znaczenia przez renesan-
J.J ~
~we slov:n~ki
la~iny ..
0
He db Cycerona i Kwintyliana okreslenie
W
&,ono~
mlalo odDen lronlCzny,
0
tyle w renesansie "dicta emblemata" wskazujq
U
kunsztownq, ozdobionq cytatami i figurami retorycznymi wypowied£
W XVI w.
emblemata
to jednak przede wszystkim termin ozna~y
ozdoby, przeznaczone do przymocowania na innym przedmiocie lub
budynku.
Tak rozumiane emblematy Sq bliskie p6inosredniowiecznym dewi-
z?m, czyli godlom szlacheckim opatrzonym jakqs sentencjq. Wvwodzily
Sl~ one z ~awolan rycerskich uzywanych na placu boju przez czlonk6w
rodu tego samego herbu. P6iniej strac.ily pierwotne zastosowanie i za-
cz~to je traktowac jako rodzaj ozdobyprzyczepianej do szpady, wst~gi,
kapelusza czy innej cz~sci garderoby albo tez jako wz6r wyszywany na
czapraku, ryty na rynsztunku·0'se.rskim czy pierscieniu. W p6inym Sre-
qni()wieczu ..dewizy byly szal~~i.§p?pularne we Francji, skqd moda prze-
szIado !talll - tu zwano jq impresa.,,riadajqc dewizie gl~bsze znaczenie,
a w ~ w ..uczyniono na:vet przedmiotem uczonych rozwazan. Juz przed
n~ro~tnaml e~blematykl nierzadko zamiast herbu stosowano przedsta-
3::lenta sym~oltczne. Do dewizy wystarczylo zatem dodac subskrypcj~,
by otrzymac emblemat. Byly to formy tak podobne, ze cz~sto mylono je
ze sobq. Poniewaz jednak dewiza miaIa rodow6d sredniowieczny,
0
wiele
ch~tniej jako ir6dlo inspiracji wskazywano dziedzictwo antyczne
9.
_?o sze.snastowiecznego znaczenia slowa
emblema
odwolywal si~ takze
...A.ICJato
Plsal
0
tym w wierszowanej przedmowie do Konrada Peutingera
~w. 5), ,zami~szczonej w pierwszym wydaniu z
1531J,
traktujqc zbi6r
)3ko C?,Szamlast owych bibelot6~ Emblematy na papierze mialy zatem
zastaPI~ zbytkowny prezent:.,Trudno nie dopatrzyc si~ w tym prawdziwie
?Umanlstyczneg.o gestu przyjaini - dar literacki, wynik pracy inte1ektu,
jest tylez wart, lie kolekqa starozytnych medali i monet, kt6re Peutinger
(Gabriella Simeani,
Sentenziose imprese,
Liane 1560)
(Paola Giovia,
Dialogo dell'imprese,
Liane 1574)
otrzymal ad cesarza. Autor posluzyl si~ zatem slowem "emblemat" w ser
s~ przenosnyg;, J}ie traktujqc terminu jako naz~ gatunku literackiegs
.wiersze pomieszczone w zbiorze zaliczal do epig!amat6w, niekonieczni
zakladajqc, ze zostanq one uzupelnionery:cinqlO. W pierwszym wydani
ryciny dodal wydawca, Heinrich Steyner. Z koJei w edygach zbioro~c
_pism Alciata
(Reliqua opera,
Lugduni 1548;
Opera omnia,
Basileae154'
_1549, 1558, 1582) drzewory!Y w og61e zosta!y pomini~tel1.
Pomimo rych niejasnosci stopniowo rozwijala si~ koncepcja embl,
matu ;ako kompozycji tr6jczlonowej! .zlo2:onej z morta Cinskrypcji)! ryell
~i subskrypcj~
U
~ciata zwi'lzek ten byl jeszcze dose luiny i nieobligat'
I
_~, aczkolwiek dzi~ki poczynaniom wydaw0w i rytownik6w (zaapr
I
. bowanym
VI'
drugim wydaniu przez autora) scislejsza. zaJeznosc zacz~
2"iqzae rycin~ i eE!gramat-subsktybcfy._Ins~cje nosily ksztalt typo-;
dla tytuh.1utwor6w epigramatycznych, choe niekt6re majq form~ cytal
. sentencji czy przyslowia
12,
W drugiej polowie XVI
W.
praktyka tw6rc
imitator6w Alciata potwierdza predylekcje autDraW do tr6jczlonowej
kC
.~~
~
'\v1:1,...
f~cfl4t, ~~
strukcji, a pod ko~iec stulecia Jacobus Pontanus ujql w karby teorii poetY
ewk'W,.
emblematu,.2!.f!l'!F1Ctym samym jego status jako gatunku literackiego.
Q..cWttR~
~~~
~~
-Zdaoiem
Pontana, ksztalt kompJetnego emblematu, tzw.
emblema
t
~FX.
plex,
konstytuujq trzy elementy: epigr~ (zwany takZe w innych poe ,
(~ICU-----
~O
~~
~"v
JO
Zob. H. Miedema,
The Term "Emblema" in AlciaN,
,Journal of the Warburg ;
~ \e;~'
~
H
KWintylian,
Ksztalcenie m6wcy. Ksi?gi
I,
II
i
X, przel. i oprac. M. Brozek, Wrodaw
1951,
S.
159
(Institutio aratoria 2,4,27).
9
Na temat mody na dewizy i ich zbliteniu do emblematyki zob. rozwazania M. Pra-
za,
Studi suI concettismo,
Firenze 1946,
S.
1-57, 59-98, rozdzialy
Emblema, impresa, epi-
gramma, concetto
oraz
La jilosoJia del cavaliere.
''P~
Courtauld Institutes" 1968, vol. 31,
S.
234-250; B.F. Scholz,
Libellum composui epigram1
ton, cui litulum Jeci "Emblemata ";Alciatus's Useof the Term Emblema" Once Again
1
~~
Q"ovVO\)
I
- () .
blematica. An Interdisciplinary Journal for Emblem Studies"" 1 (986),
S.
224.
' "
0'
II
Zob. H. Miedema,
op.
cil.,
s. 244; J. Pelc,
Obraz ..., op.
cil.,
S.
17
12
Zob. J. Pelc,
Obraz ..., op.
cil., S. 22-23.
Plik z chomika:
a.bunia
Inne pliki z tego folderu:
Pelc pierwszy rozdział.rar
(59962 KB)
PICINELLI, Filippp, Emblematyka, świat symboli, Mediolan, 1653, s. 792 [PDF].pdf
(90374 KB)
Cnoty Zapolska.rar
(9978 KB)
Slajdy.rar
(12412 KB)
Alciati_2.pdf
(6542 KB)
Inne foldery tego chomika:
Bizancjum
Ewangeliarze
Historia i teoria ochrony i konserwacji zabytków
Ikonografia Brus
Kolekcjonerstwo
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin