POSTĘPOWANIE SĄDOWE DO XVI w.
ROZWÓJ I CHARAKTERYSTYKA PROCESU
Samopomoc i ugody.
- Dochodzenie prawa w drodze sądowej ograniczyło samopomoc.
Postępowanie arbitralne.
- Opierało się na założeniu, że panujący nie był związany praktyką postępowania sądowego. Dotyczyło przede wszystkim przestępstw przeciw panującemu. Represja karna zależna od woli władcy. Środkami, które miało zneutralizować postępowanie arbitralne były azyl i przemirze wojewodzińskie.
Zasady procesu skargowego (akuzacyjnego) → rozwinięty w XII w
- przeciwieństwo procesu arbitralnego
- wszczynany na podstawie skargi
- Ustny i jawny
- Kontradyktoryjny (sporny)
- Formalizm
- Dyspozytywność – strony mogły się umówić co do zmiany reguł procesowych → czynnik odformalizujący proces.
POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE
Ściganie podejrzanego w sprawach karnych.
- Instytucja śladu – obowiązek ludności opola ścigania przestępcy do granicy innego opola. → immunitety zwalniały, do XVI w. zanika.
- by wytoczyć proces karny – złapać przestępcę
- Elementy procesu inkwizycyjnego – justycjariusze, ale szybko ograniczeni i brak tajności i pisemności.
Środki zapobiegawcze.
- Uwięzienie (areszt) – nie był karą w ścisłym tego słowa znaczeniu. Opór szlachty → Rękojemstwo – zobowiązanie rękojemcy, że obwiniony stawi się na sąd we wskazanym terminie.
Zawieszenie lub uchylenie ścigania i karania.
- Azyl – dawały go dwór monarszy lub kościół katedralny. Miał charakter ochrony przed zemstą.
- Azyl wojewodziński, zwany przemirzem – zabezpieczenie szlachty przed postępowaniem arbitralnym – szlachcic uzyskiwał ok. miesiąca na oczyszczenie się z zarzutów, potem wojewoda wyprowadzał go poza granice kraju na rok, a rodzina miała czas na interwencję. Jeśli uciekł z pominięciem tej procedury – infamia i konfiskata. → zanik w XVw.
- Listy żelazne
- Listy inhibicyjne – zakazujące pozywania danej osoby przez oznaczony sąd → zniesione w przywilejach nieszawskich.
- Amnestia – z 1434 objęła zbiegów i miasta, które przeszły na stronę Zakonu.
- Prawo łaski – dot. kary państwowej, nie prywatnej
POSTĘPOWANIE PRZED SĄDEM
Strony i ich zastępcy.
- Powód zwany piercą; Pozwany zwany sąpierzem
- Zdolność sądowa – prawo bycia stroną w procesie
- Zdolność procesowa – możliwość działania w procesie osobiście. (chłop w asyście pana, kobieta w asyście męża/opiekuna, wdowy same)
- Zastępstwo procesowe
→ Zastępowanie ustawowe – np. opiekun
→ Umowne zastępstwo procesowe – ustanawiane pisemnie lub przed sądem.
- Zastępców procesowych zwanych prokuratorami ustalali najwcześniej duchowni.
- Z. szczegółowe – dla dokonania określonych czynności procesowych
- Z. generalne – dla prowadzenia całej sprawy lub ogółu spraw osoby zastąpionej.
Właściwość sądu.
- Actor sequitur forum rei – sądem właściwym był sąd pozwanego. Sformułowana na wiecu w Płocku w 1320. → wyjątki w interesie szlachty: w razie zranienia szlachcica przez mieszczanina odpowiadał przed sądem królewskim (przy udziale asesorów miejskich).
Skarga i pozew.
- Żałoba – skarga powoda wniesiona przed sędziego. → jeśli pozwany obecny, sędzia mógł od razu rozpocząć rozprawę, jeśli nie obecny nakazywał pozwanie go → Pozew (citatio) – formalne wezwanie strony na rozprawę do sądu. Dokonywany przez komornika sądowego z laską sędziego w ręku (pierścieniem monarchy dla ius non responsivium). W XIII w. pojawił się pozew pisemny z pieczęcią (szlachta osiadła) → ustny w procesie z licowanie (złapano z licem, lub gdy na dworze)
- XIV w – ustala się treść pozwu – błąd = niesprawność pozwu → uchylono w XVI w.
- dostarczał woźny w asyście 2 szlachciców i składał relację do ksiąg.
Terminy i odroczenia.
- Rok – wyznaczony termin w pozwie. → usprawiedliwienia: uwięzienie, zajęcia publiczne, choroba i sprawa o większe.
- Dylacja – odroczenie sprawy, choroba umożliwiała odroczenie 2 w sądzie ziemskim i 1 w wiecowym.
- „niestanne” – nakładano, jeśli pozwany nie stawił się na pierwszym i drugim roku bez usprawiedliwienia.
- Rok zawity – trzeci termin, którego nie można było odłożyć → przegrana.
- Powód, jeśli się nie stawił w 1 terminie – przegrywał.
Rozprawa.
- Żądanie skargi – powód przedstawiał ściśle według pozwu. → Odpór – wyjaśnienia pozwanego. → Ekscepcja lub wdanie się w spór (litis contestatio) – jeśli pozwany nie zgodził się z żądaniem skargi.
- Ekscepcja peremptoryjna – powodowała oddalenie pozwu. Np. dawność i fatalia iuris (nie popierał przez rok i 6 tyg).
- Ekscepcja dylatoryjna – powodująca odroczenie sprawy. Np. niewłaściwy sąd, brak asysty.
→ po ekspecjach meritum sprawy – tylko jedna wypowiedz powoda, potem pozwanego, potem, sędzia (przywileje nieszawskie)
Bliższość do dowodu.
- Przeciwdowód był niedopuszczalny chyba, że strona mająca pierwszeństwo upadła w dowodzie. Przynależność stanowa. Pierwszeństwo w dowodzie miała strona wyższa. Jeśli wszystko wychodziło na zero to pozwany.
- od XIII w – dokument, świadkowie, przysięga.
- Formalna teoria dowodów
- Postępowanie dowodowe przeprowadzał sąd bezpośrednio albo przez specjalnie wyznaczoną osobę zwaną prawidlnikiem.
Środki dowodowe.
- Przysięga – rota przysięgi była ustalana przez sąd dla każdej sprawy zgodnie z treścią pozwu. Niepoprawność w wysłowieniu się tzw. potyczel prowadziła początkowo do upadku w dowodzie. Oparta na przeświadczeniu, że krzywoprzysięstwo spowoduje karę boską.
* Oczyszczająca
* Oskarżająca
- Współprzysiężnicy – w sprawach większej wagi (2-12 szt.). Dowód dodatkowy.
* Samotrzeć – strona + 2 szt.
- Ordalia – 1215 r sobór uchwalił zakaz ordaliów, ale robili, bo dostawali pieniądze
* Próba wody – zimnej (topić) lub gorącej (poparzenia)
* Pojedynek sądowy – broń pozwanego
* Próba żelaza – rozżarzone
- Wstecz – kiedy wyrok w danej sprawie już był wydany → sędzia wysyłał woźnego do sędziego, który sądził i wysłuchiwał relacji. Od upowszechnienia się ksiąg sądowych (XIV-XVw), strona brała wypis.
- Świadkowie – ich rola wzrastała wraz z odchodzeniem od prawdy formalnej, np. relacja, wpis do ksiąg sądowych, zeznania woźnego sądowego. Tylko osoby o dobrej sławie.
- Dokument – coraz ważniejszy wraz ze wzrostem znaczenia prawdy materialnej, od ok. XIII w.
Wyrok.
- publicznie ogłaszany, ustny, a na żądanie i koszt strony pisemny. Od XVI w. wpisywany do ksiąg sądowych.
- wyrok przedstanowczy – postanowienia zapadające w toku sprawy (dot. odroczenia itp.)
- Wyrok końcowy – stanowczy
- Forma ustalenia wyroku prawomocnego:
* klauzula zobowiązująca pozwanego do „wieczystego milczenia”
* zakład w określonej sumie ustalany przez króla (sąd) za ponowne wszczęcie sprawy.
* wydanie wyroku w solennej formie (dokument królewski lub książęcy)
- Trzesne/pamiętne ...
mbenio85