neuro-sensomotoryczna integracja odruchĂłw u dzieci niepeĹ‚nosprawnych.pdf

NEURO-SENSOMOTORYCZNA INTEGRACJA ODRUCHÓW

U DZIECI NIEPEŁNOSPRAWNYCH

JAKO SKUTECZNA POMOC W ICH CODZIENNYM FUNKCJONOWANIU

Diagnozowanie i korekcyjna praca z dziećmi z MPD, autyzmem i FAS

dr Swietłana Masgutowa, Warszawa.

Kluczowe pojęcia : neuro-sensomotoryczna integracja odruchów; diagnoza, korekcja,

usprawnienie i integracja układu ruchu pierwotnego; integracja schematów odruchów u dzieci z MPD

(dziecięce porażenie mózgowe), autyzmem i FAS (Fetal Alkohol Syndrome) - alkoholowy zespół

płodowy.

O PROGRAMIE NEURO-SENSOMOTORYCZNEJ INTEGRACJI ODRUCHÓW

Program Neuro-sensomotorycznej Integracji Odruchów (Masgutova Neuro-sensory-motor

Reflex Integration – MNRI ™) skierowany jest dla osób z wyzwaniami w rozwoju w celu pomocy w

usprawnieniu ich fizycznego funkcjonowania oraz rozwoju poznawczego.

Zadaniem programu jest wspieranie procesu integracji odruchów w ramach funkcjonowania

układu neuro-sensoryczno-motorycznego. Ten typ integracji przedstawia neuro-fizjologiczną i neuro-

rozwojową podstawę optymalnego funkcjonowania motoryki (dużej i precyzyjnej) służącej

kształtowaniu procesów umysłowych, nawyków zachowania i komunikacji, uczenia się oraz ogólnego

rozwoju (S.Masgutova, 1999, 2005, 2007; N. Akhmatova, S.Masgutova, 1998, 2004).

Program MNRI ™ składa się z dwóch głównych aspektów:

1) diagnozy schematów pierwotnych ruchów i odruchów;

2) korekcji, usprawnienia i integracji układu ruchu pierwotnego.

Program realizuje koncepcję usprawnienia funkcjonowania zaburzonych schematów odruchów

przeszkadzających rozwojowi motoryki kontrolowanej dziecka/osoby dorosłej (S. Masgutova, 2005,

2007; S. Masgutova, L. Sadowska, 2005; N. Akhmatova, S. Masgutova, 2004). Praca z takimi

schematami odruchów obejmuje integrację:

- sensomoryczną dla zabezpieczenia odpowiedniego neurologicznego ich funkcjonowania;

- schematów odruchów z ruchem intencjonalnym;

- schematów odruchów z nawykami motorycznymi;

- sfery ruchowej i procesów myślowych dla prawidłowego rozwoju i skutecznego uczenia się;

- sfery ruchowej i procesów emocjonalnych dla rozwoju i stabilności sfery emocjonalnej;

- sfery ruchowej dla wsparcia procesu samoregulacji układu “Ciało-Umysł”.

Główna koncepcja programu: układ ruchów pierwotnych przedstawia naturalne, genetycznie

zaprogramowane wewnętrzne zasoby człowieka. Integracja schematów odruchów odbywa się

w obrębie trzech aspektów aktywności „koła odruchowego” (I.P. Pavlov, 1960; I.M. Setchenov, 1960;

P. Simonov, 1997; J. Konorski, 1998; P.K. Anokhin, 1968):

- stymulacja sensoryczna (zmysłowa) i rozpoznanie bodźca przez nasz układ zmysłów,

- przetwarzanie informacji mózgiem - „rozpoznanie” przez mózg bodźca jako wymagającego

ochrony lub służącego rozwojowi,

- oraz reakcji motorycznej (ruchowej) zwrotnej na bodziec zmysłowy jako komenda mózgu na

działanie odruchowe.

Integracji Odruchów

Proces integracji schematów odruchów proponuje wyjątkowe możliwości wsparcia procesu

usprawniania poprzez pierwotne schematy ruchowe. Program Neuro-sensomotorycznej Integracji

Odruchów oparty (MNRI) jest na pracy badawczej przeprowadzanej przez dr S. Masgutową i jej

współpracowników w ciągu ostatnich 19 lat w Rosji, Polsce, USA i Kanadzie z udziałem 3170 dzieci

w wieku od 1 miesiąca do 18 lat, (które przeszły pełne badania medyczne, psychologiczne,

edukacyjne, neurorozwoju i integracji odruchów), oraz 24 064 dzieci i osób dorosłych z różnych

krajów, (które przeszły diagnozowanie i terapię integracji odruchów), a także 3600 specjalistów

i rodziców po odbytych wykładach, szkoleniach i warsztatach (S. Masgutova, 2007).

Znaczne rezultaty zostały osiągnięte w trakcie pracy z dziećmi i dorosłymi na

Międzynarodowych Turnusach dla osób z wyzwaniami rozwojowymi w Polsce i w USA, opartych na

implikacji Metody MNRI.

Definicja odruchu

Każdy człowiek posiada system ruchów pierwotnych i odruchów, danych jako genetyczny

program. Odruch jest automatyczną reakcją układu „Ciało-Mózg” na bodziec zmysłowy lub

proprioceptywny. Odruch jako automatyczna reakcja, przedstawia sobą wrodzony, zakodowany

genetycznie motoryczny program. Jest to neurofizjologiczna integracja, która wpływa na procesy

samoregulacji, rozwoju oraz poznania.

W definicji odruchu, kierujemy się na jego zrozumienie w ramach wyższej i niższej

działalności układu nerwowego, rozwiniętej przez rosyjskich fizjologów. I. P. Pavlova, I. M.

Setchenova i rozszerzoną przez A. A. Uhtomskiego, N. A. Bernsteina (1997), P. K. Anokhina (1968) i

innych (N. Danilova, A. Krilova, 1997). Najbardziej tradycyjna i obszerna definicja odruchów brzmi:

odruch to reakcja układu zmysłów, spowodowana przez pobudzenie receptorów na skórze, ścięgnach,

mięśniach, błonie śluzowej i receptorów źrenic (I. Pavlov, 1960; I. Setchenov, 1960; N. Danilova, A.

Krilova, 1997).

(1) Z jednej strony, odruch ilustruje ogólną zdolność organizmu do odpowiadania na bodziec.

Bodziec może być dostarczony ze środowiska zewnętrznego (dźwięk, światło, dotyk, zapach), lub z

wewnętrznego środowiska człowieka (zmiana składu chemicznego krwi, podrażnienie organów

wewnętrznych, itd.). Odpowiedzią na każdy bodziec jest napięcie mięśniowe, które powoduje ruch

(lub pracę gruczołów).

(2) Z drugiej strony, odruchy mogą być uważane za pewien rodzaj “programu” prymitywnych

ruchów i działań, które pozwalają organizmowi przetrwać w określonych warunkach. Są to wrodzone

odruchy bezwarunkowe.

Odruchowa reakcja i stres

Odruchy spełniają podstawą rolę przy chronieniu nas w stresie i podczas przetrwania w życiu.

Odruchy są także neurofizjologiczną podstawą procesów rozwoju i poznania, a co najważniejsze,

wpływają na pracę naszego mózgu, na procesy myślowe i intelektualne, w miarę naszego rozwoju. Z

różnych powodów, w czasie rozwoju prenatalnego, narodzin, postnatalnego dziecko i dorosły może

doświadczyć pewnych stresowych lub traumatycznych przeżyć, które mają negatywny wpływ i

obciążają funkcjonowanie właściwych mechanizmów ochronnych oraz przetrwania. Takie sytuacje

mogą blokować kształtowanie schematów odruchów i ograniczać ich wpływ na rozwój motoryki

kontrolowanej i procesów myślowych (S. Masgutova, 2007). Zatrzymane procesy rozwojowe

powodują wracanie się dziecka /osoby dorosłej/ do wykorzystania wczesnych odruchów i reakcji.

Stres sytuacyjny (fizyczny, emocjonalny czy mentalny) i rozwojowy, jaki mają dzieci z wyzwaniami

rozwojowymi (MPD, Autyzm, FAS) jest głównym powodem uaktywniania napięcia mięśniowego,

Integracji Odruchów

negatywnej obrony, impulsywnych zachowań, prymitywnych reakcji (walki i ucieczki lub

zamrożenia), które prowadzą do cofnięcia się procesów samoregulacji, kształtowania nawyków i

umiejętności. Impulsywne i odruchowe reakcje odgrywają rolę ochronną i przetrwania, trzymając

proces rozumowania z dala od kory nowej naszego mózgu w obszarach tyłomózgowia. Brak

odpowiedniego ruchu w życiu, słaby rozwój motoryczny, deficyty w przetwarzaniu zmysłowym oraz

słabą integrację pierwotnej motoryki z ruchami kontrolowanymi w niemowlęctwie i późniejszym

wieku - to są negatywne skutki, z którymi walczą dzieci niepełnosprawne.

W naszym badaniu na grupach dzieci w wieku od 1 miesiąca do 18 lat (razem 3170; S.

Masgutova, 2007)):

- 78 % z nich (w wieku: od 4 do 15 lat) miało różne trudności ze słabą trwałością

przechowywania pamięci podczas wykonywania, nieodpowiednio aktywny lub hipoaktywny

Asymetryczno Toniczny Odruch Szyi.

- 57% przypadków ze s abo rozwiniętym Symetryczno Tonicznym Odruchem Szyi,

wykazywało słabe przejście od konkretnych do logicznych i abstrakcyjnych działań, a także

nadpobudliwości (ADD i ADHD).

- 58% dzieci z zaburzeniami koncentracji uwagi, miało problemy z działaniem odruchów

grzbietowych Galanta i Pereza, a także Asymetryczno Tonicznego Odruchu Szyi.

- 54% dzieci miało alergie i nadwrażliwość pokarmową oraz słabą pozycję grzbietową Pereza.

- 72% miało problemy z funkcjonowaniem układu moczowego (z moczeniem mimowolnym

włącznie) i nadpobudliwy odruch grzbietowy Galanta.

Przykłady te pokazują, że niepełna integracja schematów-wzorców odruchów może mieć

związek z wieloma wyzwaniami – funkcjonalnymi i strukturalnymi. Sugerujemy, że dysfunkcja

odruchów ma związek ze słabymi procesami samoregulacji. Może być to wytłumaczone przez

następujące stwierdzenia:

- układ Mózg–Ciało wprowadza zakłócenia podczas przetwarzania zmysłowego i odpowiedzi

ruchowej (Np.: stymulacja asymetrycznego tonicznego odruchu szyi wywołuje odruch

abdominalny; stymulacja odruchu chwytnego może powodować odruch dłoniowo–bródkowy

Babkina; odruch podciągania rąk wywołuje reakcje podparcia rąk lub asymetryczny szyi),

- słaba integracja części składowych odruchu może być zauważona w obrębie jego obwodu:

zgodności schematu (połączeń sensoryczno-motorycznych), siły reakcji, kierunku ruchu, czasu

trwania, symetrii i innych.

- słaba integracja schematów odruchów z ruchami kontrolowanymi (intencjonalnymi),

umiejętnościami i możliwościami motorycznymi.

Rola sensomotorycznej integracji odruchów i ich wpływ na rozwój

W systemie odruchów wyróżniamy odruchy dynamiczne i pozycyjne (posturalne) (S.

Masgutova, N. Akhmatova, 2004). Są one powiązane z reakcjami „walki i ucieczki”, a także

„zamrożenia”. Reakcje te są podstawą mechanizmów obronnych. W przypadku, gdy są niedojrzałe

w swoim czasie i nieadekwatnie aktywne, mogą powodować wyzwania w rozwoju ruchowym i

poznawczym. Ważna jest, więc wiedza o odruchach i ich dynamice, rozpoznanie odpowiedniego

momentu ich rozwoju, aby wesprzeć tworzenie się i integrację schematu odruchu z ruchami

intencjonalnymi i nawykami motorycznymi.

Proces integracji odruchów odbywa się na poziomie:

- tworzenia się koordynacji sensoryczno-motorycznej w ramach samego koła odruchowego,

Integracji Odruchów

- rozwoju ich podstawowego schematu (mającego na celu kształtowanie mechanizmów

ochronnych) oraz wariantów (mających na celu budowanie mechanizmów samo-

rozwojowych),

- dalszego połączenia z ruchami intencjonalnymi, umiejętnościami oraz systemem ruchów

całego ciała na podstawie dojrzałego odruchu,

- kształtowania umiejętności szkolnych i motywacji do nauki.

Koncepcja ta jest oryginalna i różni się od tradycyjnego pojęcia hamowania/zanikania odruchu.

W swojej pracy kierujemy się pojęciem odruchów i ich roli w kształtowaniu układu motorycznego z

kilku powodów:

- odruchy i ich schematy warunkują rozwój ruchowy - odgrywają określoną rolę w budowaniu

ruchowych koordynacji (N. Bernstein, 1997; A. An dre, H. Thomas, Y. Chesni, A. Disgassies,

1962; S. Campbell, 2004 ; K. Bobath, 1972; T. Humphrey, 1964; P. Caesar, V. Dubovittz,

1985; N.N. Danilova, A.L. Krilova, 1997; A. Cook, M. Woollacott, 1997; L. Semionova, 1999;

V. Vojta, 1989; C.H. Delacato, 1974; G. Doman, 1984; E. Duane, E. Haines, 2002; S. Galant,

1917, D.R. Gross, 1987; J. Ayres, 1971; L.Sadowska, 1998, 2001; S.-A. Dargasses, 1986; M.R

Barnes, C.A. Crutchfield, C.B. Heriza, 1977), wpływają również na tworzenie się umiejętności

oraz możliwości ruchowych i poznawczych. (L. Wygotski, 1986; J. Piaget, 1976; N.D.

Gordejeva, V.P. Zinczenko, 1982; Masgutova S, 2007);

- kształtowanie układu ruchowego w niemowlęctwie i dzieciństwie istotnie wpływa na rozwój

funkcjonowania mózgu (P. Simonov, J. Konorsky, 1998; J.I. Barashniev, 2001; L.O. Badalian,

1984; A. An dre, H. Thomas, Y. Chesni, A. Disgassies, 1962; N..N. Danilova, A.L. Krilova,

1997; A. Cook, M. Woollacott, 1997; C.H. Delacato, 1974; G. Doman, 1984; E. Duane, E.

Haines, 2002; S. Galant, 1917; K. Bobath, 1972), tworzenie się procesów myślowych i

intelektualnych w przyszłym życiu człowieka (I. Pavlov, 1960; I. Setchenov, 1960; P.

Simonov, J. Konorsky, L. Wygotski, 1986; J. Piaget, 1976; A. Luria, 1969; L. Lisina, 1985;

L.O. Badalian, 1984; E.D. Khomskaja, 1987; J. Ayres, 1971);

- odruchy są neurologiczną podstawą do rozwoju intencjonalnych i kontrolowanych ruchów,

dającą możliwość do podjęcia decyzji na poziomie rozumowania (L. Wygotski, 1986; J.

Piaget, 1976; D.R. Gross, 1987; E. Duane, E. Haines, 2002; L. Lundy-Ekman, 2002; N.N.

Danilova, A.L. Krilova, 1997; .I. Barashniev, 2001; L.O. Badalian, 1984; S. Masgutowa, L.

Sadowska, 2005);

- odruchy wykazują rolę ochronną i pomagają nam przetrwać w sytuacjach stresowych (P.

Simonov, J. Konorsky, 1998; D.R. Gross, 1987). Potrzebujemy ich i musimy dbać o ich

dojrzewanie oraz prawidłowe funkcjonowanie, aby reakcje ochronne działały stosownie i

pozytywnie. Celem wsparcia rozwoju musi być cel rozumienia podstaw, struktury i dynamiki

schematów odruchów. Opóźniony w rozwoju, niedojrzały lub nadaktywny odruch, ogranicza

nasze zachowanie i myślenie oraz negatywnie wpływa na koordynację na różnych poziomach

układu “Ciało-Umysł” (S. Masgutova, 2004, 2005, 2007). Za każdym razem, gdy jesteśmy w

sytuacji stresowej, wciąż wracamy do pierwszych schematów ruchów – odruchów (L.

Wygotski, 1986; N. Bernstein, 1997; L. Semionova, 1999; S. Masgutova, 2005, 2007);

- odruchy niemowlęce stworzone zostały przez naturę, aby neurologicznie wspierać sam proces

rozwoju i odgrywać rolę fundamentu do stworzenia jak najlepszych możliwości dla

kształtowania mechanizmu samoregulacji w układzie “Ciało-Umysł” (M.R Barnes, C.A.

Crutchfield, C.B. Heriza, 1977; S. Masgutova, 1994, 2005, 2007; A. Stiller, R. Wennekes,

1992).

Integracji Odruchów

Poznanie natury odruchów wyjaśnia podstawy indywidualnego rozwoju ruchowego na

głębokim poziomie. Ułatwienie pracy ze schematami tych odruchów, skierowane jest na uwolnienie

ich negatywnego wpływu na różne aspekty funkcjonowania człowieka: motoryczny rozwój, rozwój

nawyków, sferę emocjonalną i intelektualną (poznawczą). Praca ta może być dobrym narzędziem

wspomagającym dla nowych rozwiązań opartych na “przyczynie i źródle” problemów związanych z

deficytami rozwoju ruchowego i wyzwań.

Diagnoza integracji odruchów pozwala nam na wyjaśnienie specyficznych zaburzeń

w funkcjonowaniu koła odruchowego (S. Masgutova, 1999, 2005, 2007). Jest ona oparta na ocenie

schematów ruchowych zależnych od:

- wieku dziecka/dorosłego,

- stanu neurologicznego osoby i jej możliwych objawów,

- struktury i dynamiki rozwoju (ewolucji) schematów odruchu jako wrodzonego, genetycznego

motorycznego programu.

MOŻLIWOŚCI DIAGNOZOWANIA STANU INTEGRACJI ODRUCHÓW

Procedura diagnozowania stanu integracji/dezintegracji odruchów oparta jest na:

- właściwościach reakcji odruchów jako automatycznej i spontanicznej reakcji na określony

bodziec, w zależności od wieku danej osoby,

- sensoryczno-motorycznej integracji odruchów,

- dynamice rozwoju i integracji odruchów,

- charakterystycznych częściach składowych odruchu – zgodności właściwości schematu

sensoryczno-motorycznego, odpowiedniego czasu trwania, siły reakcji, poprawnego kierunku

w odpowiedzi ruchowej, symetrii w odpowiedzi ruchowej (kończyn, lub części tułowia).

Zagadnienie integracji odruchów jest kluczową koncepcją programu. Dlatego zwrócimy się do

pojęcia integracji sensoryczno-motorycznej odruchów, strukturze i dynamice rozwoju odruchów i ich

schematów oraz parametrów diagnozowania odruchów.

Integracja sensoryczno-motoryczna odruchu w ramach koła odruchowego

Każdy odruch stanowi odpowiedź na określony bodziec. Koło odruchowe składa się z

aktywności:

- aferentnego układu nerwowego (receptorów, aferentnych wókien nerwowych,

przewodzących impuls nerwowy do mózgu),

- ośrodków określonych układów mózgowych/nerwowych, stworzonych do przetwarzania

informacji zmysłowych i proprioreceptywnych oraz wyrobienia odpowiedniej komendy do

organu roboczego,

- eferentnego układu nerwowego (eferentnych włókien nerwowych, przewodzących impuls

nerwowy w formie polecenia do mięśni oraz organów /gruczołów, aby wywołać reakcję

/odpowiedź ruchową; I.P. Pavlov, 1960; I.M. Setchenov, 1960).

Integracji Odruchów

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: