Pokora.pdf

POKORA W REGULE ŚW. BENEDYKTA

Pokora była dla mnichów zawsze podstawowym kryterium pozwalającym ocenić

czyjąś duchową wielkość. Jeżeli komuś brakowało pokory, nie był uznawany za

mistrza życia duchowego, choćby nawet dokonywał cudów i praktykował

najbardziej surową ascezę. Z tego powodu nauka pokory należała do

najważniejszych zadań mnicha. Starcy mówili: „Koroną mnicha jest pokora” (2 Apo

XXIII 12[1098]).

W Regule św. Benedykta co chwilę spotykamy się z odniesieniem do niej. Powinna

ona charakteryzować wszystkich mnichów, zaczynając od opata, przeora, szafarza,

dziekanów, rzemieślników, furtiana, aż do ostatniego brata. Jest ona znakiem

autentycznego przyjęcia zasad życia monastycznego i dlatego jest podstawowym

kryterium przyjmowania braci do wspólnoty.

Siódmy rozdział Reguły św. Benedykt poświęcił w całości pokorze. Nie przypadkiem

ten rozdział jest najdłuższym rozdziałem w całej Regule . Zamyka on pierwszą jej

część omawiającą najważniejsze zasady duchowe życia monastycznego. W rozdziale

o pokorze św. Benedykt mówi o tym, czym pokora jest, i wskazuje jednocześnie jej

zasadnicze cechy. Tekst jest na tyle klasyczny, że warto go w całości przeanalizować.

Dynamika pokory

Bracia, Pismo Święte woła do nas: Każdy bowiem kto się wywyższa, będzie poniżony, a

kto się uniża, będzie wywyższony (Łk 14,11). Słowami tymi poucza nas, że wszelkie

wynoszenie się jest rodzajem pychy. Jej to wystrzega się Prorok, który mówi: Moje

serce nie pyszni się, Panie, i oczy moje nie patrzą wyniośle. Nie gonię za tym, co wielkie,

albo dla mnie zbyt jest wysokie . Co by się jednak stało, gdybym nie myślał pokornie,

gdybym wynosił moją duszę? Postąpiłbyś z moją duszą, jak z małym dzieckiem na łonie

jego matki (Ps 130,2 Wlg – RegBen 7,1–4).

Zasada: Każdy bowiem kto się wywyższa, będzie poniżony, a kto się uniża, będzie

wywyższony (Łk 14,11), jest podstawowym prawem życia duchowego. Niestety nie

zawsze o niej pamiętamy. Z obserwacji widzimy, że często ci, którzy się wynoszą, są

w społeczeństwie uznawani i szanowani, a ludzie pokorni, niemający tupetu,

nieumiejący walczyć o siebie, są zapomniani, a często nawet upokarzani. Takie

obserwacje wydają się przeczyć prawdziwości tej zasady. Oczywiście można

przytoczyć szereg pozytywnych przykładów, gdy człowiek pokorny doszedł do

wielkiego uznania, ale pewnie można by przytoczyć wiele przykładów odwrotnych,

kiedy właśnie pyszni zdobywali laury i uznanie ludzi. I w życiu doczesnym tak się

działo i pewnie będzie tak nadal. Sformułowania: „będzie poniżony” i „będzie

wywyższony” oznaczają, że to Bóg go odpowiednio poniży lub wywyższy. I wcale

nie ma mowy o poniżeniu lub wywyższeniu na tym świecie.

Przytoczona zasada najwyraźniej ukazuje swoją prawdziwość na przykładzie postaci

Najświętszej Maryi Panny. W Magnificat śpiewała:

Wielbi dusza moja Pana

i raduje się duch mój w Bogu, moim Zbawcy.

Bo wejrzał na uniżenie Służebnicy swojej .

Oto bowiem odtąd błogosławić mnie będą wszystkie pokolenia,

gdyż wielkie rzeczy uczynił mi Wszechmocny;

a Święte jest Jego imię (Łk 1,46–49).

Bóg spojrzał na „uniżenie” i uczynił „wielkie rzeczy”! W Jej życiu objawiło się to w

sposób doskonały, ale zauważmy, nie w życiu doczesnym! Na ziemi nie znalazła

wielkiego uznania. Uznanie takie pojawiło się dopiero po wiekach. Dzisiaj Kościół

widzi w Niej Królową nieba!

„Wywyższenie” i „uniżenie” można oczywiście zamienić miejscami, ustawiając

odwrotnie hierarchię wartości, i wówczas można się tak „uniżać”, by być w tym

uniżeniu „największym”. Niezależnie od wstępnego założenia co do tego, na czym

polega wielkość, a na czym małość, u podstaw wywyższania się jest porównywa-

nie się z innymi według ustalonej miary. W prawdziwej pokorze natomiast, jak już

mówiliśmy, nie ma żadnego porównywania się. Droga każdego z nas jest zupełnie

inna. Każdy powinien odnaleźć swoje miejsce i powołanie w życiu. Każde

powołanie z kolei jest służbą dla innych i z tej służby czerpie swoją godność.

Z kolei naszym życiem rządzą takie same prawa duchowe. I jeżeli uważamy się za

mądrych we własnych sprawach, grzeszymy wyniosłością. Zazwyczaj staramy się

wówczas uzyskać potwierdzenie naszej wspaniałości przez uznanie w oczach

innych. Zamiast skoncentrować się na dobru naszej posługi, przejmujemy się opinią

innych. Warunkiem prawdziwego wzrostu jest pokora, świadomość skromności

własnych dokonań przy jednoczesnej świadomości, że to Bóg w nas dokonuje praw-

dziwego dobra. Dlatego pokora przejawia się skromnością i spokojną ufnością w

Boże miłosierdzie na wzór „dziecka na łonie jego matki”.

Tak więc, bracia, jeżeli chcemy osiągnąć szczyt wielkiej pokory i jeśli chcemy

szybko dojść do tego wywyższenia w niebie, do którego dochodzi się przez

uniżenie w życiu ziemskim, musimy, wstępując do góry po stopniach naszych

czynów, wznieść ową drabinę, która ukazała się we śnie Jakubowi. Na niej to

widział on zstępujących i wstępujących aniołów (por. Rdz 28,12). Nie ulega

wątpliwości, że to zstępowanie i wstępowanie oznacza po prostu, iż wynosząc się,

schodzimy w dół, wstępujemy natomiast ku górze przez pokorę.

Ustawiona drabina to nasze życie na świecie, które Pan podnosi ku niebu, gdy

serce stanie się pokorne. Dwoma bocznymi żerdziami tej drabiny są, jak sądzimy,

nasze ciało i dusza, a wzywająca nas łaska Boża umieściła w nich różne szczeble

pokory i karności zakonnej, po których do góry wstępujemy (RegBen 7,5–9).

Starając się omówić pokorę w języku dążenia do doskonałości, dochodzimy do

paradoksów. Są one zawarte już w przytoczonej wypowiedzi Pana Jezusa: kto się

wywyższa, będzie poniżony, a kto się uniża, będzie wywyższony (Łk 14,11). Spotykamy

tutaj przeciwstawną dynamikę. Wydaje się, że problem polega na samym schemacie

mówienia opartym na koncepcji wstępowania do góry. Sam schemat jest bardzo

dawny, poprzedza najstarsze teksty biblijne. Mówi o tym między innymi biblijna

opowieść o wieży Babel, która ma niewątpliwie wcześniejsze wzorce. Od

niepamiętnych czasów człowiek na szczytach gór i wzgórzach składał Bogu ofiary.

Kierunek w górę oznaczał kierunek zbliżania się do Boga, bo Bóg mieszka w niebie.

Stąd tak mocno zakorzeniony w języku religijnym schemat wstępowania w górę.

Jednak pokora (łac. humilitas ) oznacza uniżenie, dosłownie zbliżenie do ziemi (łac.

humus ) – czyli kierunek dokładnie przeciwny. Stąd „szczyt pokory” jest pojęciem

paradoksalnym, zawierającym sprzeczność – szczyt tego, co jest uniżeniem.

Na to wszystko nakłada się możliwość obłudy: nazywanie się „sługą” przy

jednoczesnym wywyższaniu się, jak to mamy z ministrami w rządzie (minister to po

łacinie tyle co sługa!). Niemniej św. Benedykt przejmuje z tradycji ten język i

wyrażenia, starając się mówić o pokorze językiem paradoksów: „Nie ulega

wątpliwości, że to zstępowanie i wstępowanie oznacza po prostu, iż wynosząc się,

schodzimy w dół, wstępujemy natomiast ku górze przez pokorę” (RegBen 7,7).

Warto przyjrzeć się nieco obrazowi drabiny. Dla nas drabiną są zazwyczaj dwie

żerdzie ze szczeblami pomiędzy nimi. Tak widzi tę drabinę św. Benedykt. Trudno

sobie jednak wyobrazić na takiej drabinie aniołów wstępujących i zstępujących

jednocześnie. Musieliby to robić po dwóch stronach drabiny, depcząc sobie po

nogach i rękach. Natomiast istnieje inny rodzaj drabiny z jedną żerdzią i szczeblami

na przestrzał. Po takiej drabinie aniołowie mogliby chodzić w dół po jednej stronie

drabiny i w górę po drugiej, już bez przeszkadzania sobie wzajemnie.

Prawdopodobnie jednak Jakubowi we śnie nie ukazała się ani jedna, ani druga

drabina, ale coś na kształt piramidy ze świątynią na szczycie, do której po zboczu

prowadziły schody. Takie piramidy istniały w tym czasie w Mezopotamii. Przy czym

do świątyni wstępowało się jednymi schodami, a innymi się z niej schodziło. Ten

zwyczaj później odnosił się także do świątyni w Jerozolimie. Nie można było z niej

wychodzić tą samą bramą, którą się do niej wchodziło.

Współczesne wyobrażenie o przedmiocie potrafi zmienić sens wypowiedzi. Dalszy

tekst rozwija podaną wizję, nadając konkretny sens alegoryczny samej drabinie.

Dwie żerdzie stają się symbolem „ciała i duszy”, a szczeble symbolem pokory i

karności zakonnej, „po których do góry wstępujemy”. W ten sposób cała wizja, jak

się wydaje, przyjmuje charakter ascetyczno-moralny, co odbiega od wyjściowego

obrazu zaczerpniętego z Księgi Rodzaju. Niezależnie bowiem od tego, czym była i

jak wyglądała „drabina”, sen Jakuba wskazywał na zupełnie inną prawdę: mówił o

istnieniu w tym miejscu styku nieba z ziemią. Po przebudzeniu Jakub stwierdził: O,

jakże miejsce to przejmuje grozą! Prawdziwie jest to dom Boga i brama do nieba! (Rdz

28,17). Po wiekach wykorzystał ten sam obraz Pan Jezus, mówiąc o takim

połączeniu nieba z ziemią w sobie:

Zaprawdę, zaprawdę, powiadam wam: Ujrzycie niebiosa otwarte i aniołów

Bożych wstępujących i zstępujących na Syna Człowieczego ( J 1,51).

Nie wiadomo, na ile św. Benedykt tak widział ten symbol drabiny. Jeżeli jednak tak

go przyjmiemy i odniesiemy za św. Benedyktem do pokory, to wskazuje on na

„zetknięcie się nieba z ziemią” w pokorze. Kto staje się pokorny, w tym następuje

otwarcie się nieba. I przeciwnie, kto wzrasta w pychę, przybliża się do otchłani, czyli

piekła, bo pycha jest zasadniczym grzechem Szatana i mieszkańców piekła.

Bardzo ważna jest prawda, że wstępujemy do góry „po stopniach naszych czynów”

(RegBen 7,6). Pokora wyraża się przez konkretne postawy i czyny. Nikt z nas nie

wie, czy jest pokorny, czy nie. Możemy to rozpoznać po naszych reakcjach na

spotykające nas wydarzenia. Najlepiej to widać po reakcjach na przykre dla nas

sytuacje. Mnisi dawniej próbowali pokorę braci przez obelgi, poniżenie,

lekceważenie, itp. Jeżeli ktoś nie potrafił tego właściwie znieść, wiadomo było, że nie

ma w sobie pokory.

Bojaźń Boża i straż serca

O pierwszym stopniu pokory mówimy wówczas, jeśli człowiek ma stale przed

oczyma bojaźń Bożą i gorliwie się stara o niej nie zapominać. Zawsze pamięta o

wszystkim, co Bóg nakazuje, i ustawicznie w sercu swoim rozważa zarówno ogień

piekielny palący tych, którzy Bogiem wzgardzili, jak i życie wieczne

przygotowane dla tych, którzy Boga się boją. Każdej zatem chwili wystrzega się

błędów i grzechów popełnianych myślą, językiem, rękami, nogami, czy to wolą

własną; a broni się przed pożądaniami ciała. Człowiek powinien być przekonany,

że Bóg z nieba patrzy nań zawsze i o każdej porze, a także, iż czyny jego w

każdym miejscu rozgrywają się przed oczami Bożymi, aniołowie zaś w każdej

chwili donoszą o nich Bogu (RegBen 7,10–13).

Bojaźń Pańska w księgach Starego Testamentu wiąże się ściśle z mądrością. Ona jest

jej początkiem i prawdziwą treścią. O powiązaniu bojaźni Pańskiej z pokorą czytamy

w Księdze Przysłów: Zapłatą za pokorę i bojaźń Pańską, jest bogactwo, chwała i życie (Prz

22,4). Pokora jest fundamentem mądrości. Święty Benedykt widzi pokorę od razu

powiązaną z rozeznaniem i respektowaniem najważniejszej prawdy życia: „że Bóg z

nieba patrzy nań (tj. na człowieka) zawsze i o każdej porze, a także, iż czyny jego w

każdym miejscu rozgrywają się przed oczami Bożymi” (RegBen 7,13). Właśnie w

relacji do Boga ostatecznie rozstrzyga się to, co najważniejsze w naszym życiu: życie

lub śmierć w ich wymiarze ostatecznym. Nie ma dla nas niczego ważniejszego nad

właściwą więź z Bogiem. Świadomość tej prawdy i wyciągnięcie z niej praktycznego

wniosku jest mądrością. Ale jednocześnie na tym polega najważniejszy wymiar

pokory, czyli otwarcia się na prawdę. Bez widzenia właściwej hierarchii wartości i

bez zachowania w życiu odpowiednich proporcji w naszym działaniu nie można

mówić o autentycznej pokorze.

Pierwszym wymiarem bojaźni Bożej jest troska, by nie grzeszyć, bo grzech niszczy

naszą więź z Bogiem: „Każdej zatem chwili wystrzega się błędów i grzechów

popełnianych myślą, językiem, rękami, nogami czy to wolą własną; a broni się

przed pożądaniami ciała” (RegBen 7,12). Czujność obejmuje wszystkie wymiary

życia, poczynając od myśli. W nich mają początek wszelkie nasze działania. Dla

mnichów właśnie myśli były podstawowym polem walki ze złem. Opanowanie

myśli jest największą sztuką. Następnie język, który według św. Jakuba jest ogniem,

sferą nieprawości. Język jest wśród wszystkich naszych członków tym, co bezcześci całe ciało,

i sam trawiony ogniem piekielnym rozpala krąg życia (Jk 3,6). Kto go opanował, jest

mężem doskonałym, zdolnym utrzymać w ryzach także całe ciało (Jk 3,2).

Tego właśnie chce nas nauczyć Prorok, gdy ukazuje nam Boga zawsze obecnego w

naszych myślach, mówiąc: Boże, co przenikasz serca i nerki (Ps 7,19). A w innym

miejscu: Pan zna ludzkie zamysły (Ps 94 [93],11). Gdzie indziej jeszcze: Z daleka myśli

moje pojmujesz (Ps 139[138],3)i Myśl człowiecza będzie sławić Ciebie (Ps 75,11 Wlg).

Pragnąc czuwać nad swymi przewrotnymi myślami, niechaj brat „użyteczny”

powtarza zawsze w swoim sercu: Wtedy będę wobec Niego bez skazy i winy się

ustrzegę (Ps 18[17],24 – RegBen 7,14–18).

Bóg jest zawsze obecny w naszych myślach! Święty Benedykt zgodnie z

wcześniejszą tradycją podkreśla prawdę, że Bóg zna nasze myśli. Natomiast Jego

obecność przede wszystkim jest dla nas szansą odkrycia Jego woli, Jego sposobu

widzenia i reagowania na sytuacje, jakie nas spotykają. Dokonuje się to w

sumieniu. Można by zatem streścić te wskazania św. Benedykta wezwaniem: chciej

uznać swoje sumienie, rozpoznać jego głos i nim się kierować. Pragnienie uznania

swojego sumienia oznacza, że Boże spojrzenie na nasze wnętrze przyjmujemy za

rozstrzygające kryterium przy podejmowaniu decyzji. Inaczej w naszym sercu

utrzymuje się bunt i w związku z tym lęk przed Bożym spojrzeniem. Bóg jednak

nie narzuca swojego spojrzenia, nie stara się nas przekrzyczeć w dialogu

wewnętrznym. Wręcz przeciwnie, aby Jego delikatny głos usłyszeć, musimy się

uciszyć, wniknąć w Jego widzenie. Nasze zdecydowanie jest dla Niego bramą

pozwalającą w pełni przemówić.

Czuwanie jest podstawową cnotą chrześcijanina. Przede wszystkim zawiera się w

nim skierowanie ku temu, czego oczekujemy, tak jak to było w przypadku dobrego

sługi z Ewangelii. Zatem przede wszystkim powinno być skupieniem się na

słuchaniu delikatnego głosu Boga. Ale nie da się tego zrobić bez umiejętności

rozeznania tego, co jest fałszywym głosem, mową, która prowadzi na manowce.

Czuwanie praktycznie będzie zatem polegało na odróżnianiu dobrych myśli, uczuć,

wyobrażeń od złych. W tradycji monastycznej takie czuwanie nazywa się „strażą

serca”. Jest ono podstawowym ćwiczeniem mnicha. Dzięki niemu z czasem Bóg

pozwala usłyszeć swoje głębokie wezwanie, które przepełnia serce i powoduje, że

budzi się w nas nasze najgłębsze „ja”. Można je w sobie odkryć jedynie w pokorze.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: