Conrad Joseph - Nostromo.pdf - zmijak

Joseph Conrad

Nostromo

Opowieść z wybrzeża

Przełożyła Jadwiga Korniłowiczowa

Johnowi Galsworthy’emu

P RZEDMOWA AUTORA

Nostromo jest książką najtroskliwiej przemyślaną ze wszystkich mych dłuższych powieści

napisanych po wydaniu Tajfunu — zbioru krótkich opowiadań.

Nie twierdzę przez to, iż w tym okresie uświadomiłem sobie jakąś szczególną zmianę w mojej

umysłowości i poglądach na zadania pisarza. A może nawet takiej zmiany w ogóle nie było, poza

tą tajemniczą, niezbadaną dziedziną, która nie ma nic wspólnego z teoriami sztuki, subtelną

zmianą w gatunku natchnienia — rzeczą, za którą nie można mnie czynić odpowiedzialnym. Co

mnie jednak trochę dręczyło po ukończeniu ostatniej noweli ze zbioru objętego tytułem Tajfun , to

wrażenie, że nie ma już o czym pisać na tym świecie.

Ten dziwnie negatywny i niepokojący nastrój trwał przez pewien czas, po czym pierwszym

bodźcem do Nostroma — jak to już bywało przed zabraniem się do innych dłuższych powieści

— stała się kursująca anegdota, zupełnie pozbawiona szczegółów, które by jej nadawały wagi.

W roku 1875 czy 1876, przebywając jako bardzo młody chłopiec w Zachodnich Indiach, a

raczej w Zatoce Meksykańskiej (gdyż moje kontakty z lądem były krótkie, rzadkie i przelotne),

usłyszałem opowiadanie o jakimś człowieku, który korzystając z zamętu rewolucji, sam jeden

ukradł łódź załadowaną srebrem, gdzieś na wybrzeżu Tierra Firme.

Było w tym coś niezwykłego. Ale nie dowiedziałem się żadnych szczegółów, że zaś problem

przestępstwa jako przestępstwa nie interesował mnie zbytnio, więc cała ta historia wyszła mi z

pamięci. Zapomniałem o niej i dopiero w dwadzieścia sześć czy siedem lat później odnalazłem ją

w potarganej książczynie, nabytej na ulicznej wystawie drugorzędnej księgarni. Była to

autobiografia amerykańskiego marynarza, w napisaniu której dopomógł mu pewien dziennikarz.

Podczas swych wędrówek marynarz ten pracował przez kilka miesięcy na pokładzie szkunera —

okazało się, iż panem i właścicielem tego statku był właśnie złodziej, o którym słyszałem za

młodych lat. Nie mam co do tego wątpliwości, gdyż trudno przypuścić, aby dwa zamachy tak

śmiałej natury zostały dokonane w tej samej części świata, i to w związku z

południowoamerykańską rewolucją.

Ten człowiek potrafił rzeczywiście zagrabić łódź naładowaną srebrem, a mógł tego dokonać

tylko dlatego, że posiadał całkowite zaufanie swych zwierzchników, którzy musieli być dziwnie

nieprzenikliwi w ocenie ludzkich charakterów. W opowiadaniu marynarza wychodzi on na

nieposkromionego łotra i pospolitego oszusta, na figurę stetryczałą, tępą i okrutną, o ordynarnym

wyglądzie zewnętrznym, na człowieka zupełnie niegodnego wielkości, do której miała go

wówczas ta sposobność przypadkowa wynieść. Lubił — rzecz ciekawa — otwarcie przechwalać

się swym czynem.

— Ludzie myślą, że robię majątek na moim szkunerze — mawiał — ale to nic nie jest. Nie

dbam o ten zarobek. Od czasu do czasu jadę spokojnie, gdzie trzeba, i wydobywam sztabę srebra.

Muszę powoli się wzbogacać, jak sami rozumiecie.

Był jeszcze jeden interesujący rys w tym człowieku. Pewnego razu wybuchła kłótnia między

nim a marynarzem, któremu wyrwała się pogróżka:

— A kto mi zabroni, gdy przybijemy do lądu, donieść o tym, co pan mówił o srebrze?

Cyniczny gbur nie przestraszył się bynajmniej. Nawet się roześmiał.

— Ty głupcze, jeśli odważysz się pisnąć cośkolwiek o mnie na wybrzeżu, wpakuję ci nóż w

plecy. Wszyscy tam, w porcie są mymi przyjaciółmi, mężczyźni, kobiety i dzieci. Kto mi

dowiedzie, że łódź nie zatonęła? Nie pokazałem ca, gdzie srebro jest ukryte, prawda? A więc nie

wiesz nic. Przypuśćmy, że kłamałem. Hę?

Wreszcie marynarz, któremu obmierzła nikczemność tego zatwardziałego złodzieja, opuścił

potajemnie szkuner. Cały ten epizod zajmuje około trzech stron w autobiografii. Nie byłoby o

czym mówić, gdyby nie to, że gdy czytałem te kartki, potwierdzające zasłyszane w młodości

słowa, wywołały one w mej pamięci zamierzchłe lata, kiedy wszystko było jeszcze takie świeże,

tak zaskakujące, tak ciekawe; zarysy obcych wybrzeży w rozgwieżdżone noce, cienie wzgórz w

słońcu, namiętności ludzkie wśród mroków, gawędy na pół zapomniane, twarze o rysach dziś już

zatartych… A więc może, może istnieje coś na świecie, o czym warto pisać. W tej historii nie

widziałem jednak na razie nic godnego uwagi. Jakiś szubrawiec kradnie dużą skrzynię z cennym

towarem — tak ludzie mówią. Albo to prawda, albo nie — w każdym razie rzecz nie ma wartości

sama w sobie. Obmyślanie szczegółów i okoliczności, w jakich grabież została dokonana, nie

pociągało mnie, nie leżało bowiem w zakresie mego talentu; pomyślałem sobie, że gra niewarta

świeczki. Dopiero od chwili gdy w mojej głowie zaświtała myśl, że złodziej skarbu nie musiał

być koniecznie zakamieniałym łotrem, że mógł być nawet człowiekiem z charakterem, aktorem,

a może ofiarą dramatu rewolucji, dramatu o wciąż zmieniającej się akcji, dopiero wtedy

zamajaczyła mi zamglona jeszcze wizja kraju, który miał później stać się prowincją Sulaco, z jej

wysokimi, mrocznymi szczytami Sierry, z jej mglistym Campo — niemymi świadkami wydarzeń

wynikających z namiętności ludzi równie krótkowzrocznych w dobrym, jak w złym.

Takie oto były prawdziwe a zawiłe przyczyny narodzin Nostroma — książki. Z tą chwilą,

sądzę, musiała być napisana. Ale nawet wtedy wahałem się — instynkt samozachowawczy

przestrzegał mnie przed podjęciem tak dalekiej i mozolnej podróży, do kraju pełnego intryg i

rewolucji. Mimo wszystko trzeba było to zrobić.

Pisanie zajęło mi większą część 1903 i 1904 roku; było w tym dużo przerw, były też nawroty,

wahania. Bałem się zabłądzić, im głębsza bowiem stawała się moja znajomość tego kraju, tym

szersze otwierały się perspektywy. Często także, natknąwszy się na zbyt zawiłe sprawy tej

republiki, pakowałem (w przenośni) walizkę i uciekałem z Sulaco, by zmienić powietrze i

napisać parę stron innej książki: Zwierciadła morza . Na ogół, jak to już wspomniałem

poprzednio, pobyt mój na kontynencie Ameryki Łacińskiej — słynnej ze swej gościnności —

trwał około dwóch lat. Po powrocie stamtąd zastałem (mówiąc poniekąd stylem kapitana

Gullivera) moją rodzinę w dobrym zdrowiu, żonę uszczęśliwioną, że się to wreszcie skończyło, a

naszego synka w postaci sporego chłopca, urósł bowiem bardzo w czasie mej podróży.

Największym dla mnie autorytetem w zaznajamianiu się z historią Costaguany był oczywiście

mój czcigodny przyjaciel, zmarły don José Avellanos, poseł nadzwyczajny na dworach Anglii,

Hiszpanii eta, eta, autor bezstronnego i pełnego elokwencji dzieła pt. Historia pięćdziesięciu lat

nierządu. Książka ta nigdy nie została wydana (o przyczynach czytelnik dowie się z powieści) i

ja jestem jedynym człowiekiem na świecie, który posiadł jej treść. Opanowałem i poważnie

przemyślałem tę treść, co zajęło mi ogromnie wiele godzin, myślę więc, że można zaufać mojej

dokładności. By rozproszyć obawy podejrzliwych czytelników, a sobie oddać sprawiedliwość,

zaznaczam, że pewne aluzje historyczne, które tu wprowadzam, nie mają na celu popisania się

erudycją posiadaną wyłącznie przeze mnie, ale że każda z tych aluzji odnosi się ściśle do

rzeczywistości: albo rzuca światło na charakter wypadków, albo dotyczy bezpośrednio losów

opisywanych osób.

Jeśli chodzi o ich własne dzieje, czy to arystokracji, czy ludu, mężczyzn czy kobiet,

południowców czy Anglosasów, bandytów czy polityków, to usiłowałem nakreślić je ręką tak

chłodną, jak mi na to pozwalał żar własnych, ścierających się wzruszeń. W gruncie rzeczy są to

także dzieje ich walk. Rzeczą czytelnika jest orzec, w jakim stopniu w swoich czynach i tajonych

zamysłach, które ujawniają się pod gorzkim naciskiem okoliczności, opisywani przeze mnie

ludzie zasługują na zainteresowanie. Wyznaję, że ta epoka jest dla mnie epoką najtrwalszych

przyjaźni i niezapomnianej gościnności. Z głęboką wdzięcznością muszę tu wymienić panią

Gould, „ największą panią w Sulaco” — którą możemy spokojnie powierzyć opiece wiernego w

swych nie wyjawionych uczuciach doktora Monyghama — a także wspomnieć Karola Goulda,

organizatora–idealistę, człowieka wielkich interesów, pozostawiając go jego kopalni — skąd nie

ma już na tym świecie ucieczki. O Nostromie, stanowiącym kontrast rasowy i społeczny z

poprzednim — mimo iż obaj zostali zniewoleni przez srebro z kopalni San Tomé — czuję się w

obowiązku powiedzieć coś więcej.

Nie miałem wahań robiąc mojego głównego bohatera Włochem. Przede wszystkim było to

zupełnie prawdopodobne: roiło się w tym czasie od Włochów w Zachodniej Prowincji, jak się o

tym każdy czytelnik z mojej książki przekona; po wtóre nikogo innego nie mógłbym postawić

obok Giorgia Violi, „ Garibaldina”, wyznawcy idei dawnych, humanitarnych rewolucji. Co do

mnie, chodziło mi o człowieka z ludu stojącego jak najdalej od klasowych konwencji i od

ustalonego sposobu myślenia. Nie jest to z mej strony wycieczka przeciw konwencjom. Powody,

które mnie do tego skłoniły, były natury artystycznej, a nie moralnej. Gdyby Nostromo był

Anglosasem, dążyłby do wzięcia udziału w lokalnej polityce. Tymczasem mój Nostromo nie

dąży osobiście do roli przywódcy. Nie chce wyrastać ponad tłum. Wystarcza mu czuć się potęgą

w masach ludowych.

Jeśli utworzyłem Nostroma takim, jakim jest, wpłynęło na to w dużej mierze natchnienie

płynące ze wspomnień, dalekich i młodzieńczych, o pewnym śródziemnomorskim marynarzu.

Ci, którzy czytali niektóre ustępy moich powieści, zrozumieją od razu, co mam na myśli mówiąc,

że Dominik, padrone * 1 „ Tremolina”, mógł był w pewnych okolicznościach zostać Nostromem.

On i ja byliśmy zamieszani w przedsięwzięcie raczej absurdalne, lecz absurdalność nie ma tu

znaczenia. Przyjemnie jest pomyśleć, że w mojej pierwszej młodości musiało jednak tkwić we

mnie coś takiego, co zdołało narzucić temu człowiekowi jego na wpół gorzką wierność i na wpół

ironiczne przywiązanie. Słyszałem wiele powiedzeń Nostroma wypowiadanych po raz pierwszy

głosem Dominika. Z ręką na sterze, tocząc nieustraszonym wzrokiem po widnokręgu, rzucał spod

swego mniszego kaptura zacieniającego twarz zwykłe słowa, jakimi ten cyniczny mędrzec

rozpoczynał swoje przemówienia: „ Vous autres gentilhomme s * ! Mówił to drwiącym tonem, który

do dziś dnia dźwięczy mi w uszach. Jak Nostromo! — „ Wy, hombres finos ! * ” Zupełnie jak

Nostromo. Tylko że Dominik, Korsykanin, z pewną dumą wymieniał szereg swoich przodków,

czego Nostromo nigdy nie czynił, choć jego ród był o wiele starszy. Był człowiekiem

dźwigającym ciężar niezliczonej ilości pokoleń, a nie mającym żadnych paranteli, którymi by

mógł się chlubić. Jak wszyscy synowie ludu.

Odziedziczony po przodkach realizm, nieopatrzność i szczodrobliwość, hojne szafowanie

sobą, męska próżność, niejasne poczucie swej wielkości, wierność i zdolność do poświęceń,

zaprawiona domieszką rozpaczy i desperacką w swoich impulsach — oto cechy Nostroma, które

dowodzą, że jest człowiekiem z ludu, że jest jego silą nie pragnącą przewodzić, siłą, która włada

od wewnątrz. Gdy po latach, już jako człek dojrzały, przeistoczył się w słynnego kapitana

Fidanzę, gdy zdobył sobie w kraju punkt oparcia, gdy chodził za swymi sprawami po

nowożytnych ulicach Sulaco, odprowadzany spojrzeniami pełnymi szacunku, gdy odwiedzał

1 * tu: szyper (wł.)

* tu: Wy, szlachetni panowie! (fr.)

* tu: szlachetni panowie! (hiszp.)

Conrad Joseph - Nostromo.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: