133. „Satyry” wobec wzorców gatunku.
„Satyry albo Przestrogi do naprawy rządu i obyczajów Polszcze należące” Krzysztofa Opalińskiego jako pierwsze przyswoiły literaturze polskiej wzór gatunkowy rzymskiej satyry. Utwory K. Opalińskiego nawiązywały do wzorów poetów rzymskich – Horacego, Juvenalisa, Persjusza. W odróżnieniu od tonu satyrycznego, który może pojawiać się w każdym gatunku literackim, satyra była typem poetyckiej gawędy, pisanej w dłuższym, epickim metrum (satyra rzymska korzystała z heksametru, w Polsce najczęściej z trzynastozgłoskowca). Podporządkowana była szeroko pojętej dydaktyce, podejmowała w sposób krytyczny i zaczepny drażliwe kwestie polityczne i społeczne. K. Opaliński wybór gatunku tłumaczył tym, iż oburzenie na współczesność podyktowało mu wybór: „Bo ktoż by się, dla Boga, strzymał [od pisania satyr] w tym żelaznym/ Wieku, gdy dawno złote minęły, a ledwo/ Gliniany nam dziś został, i to nie iłżecki” (Przedmowa). Zgodnie z zasadami gatunku K. Opaliński w swoich „Satyrach” prezentuje jednostronną, krytyczną i negatywną ocenę opisywanych zjawisk.
134.Znaczenie „Satyr” Opalińskiego w rozwoju gatunku.
„Satyry” K. Opalińskiego odegrały ważną rolę w rozwoju tego gatunku w naszym kraju. Jako pierwsze wprowadziły ten gatunek do naszej literatury. Utwory Opalińskiego stanowią bardzo ważny element wyjściowy dla epoki oświecenia. W tym okresie satyra należała do najbardziej popularnych gatunków literackich. „Satyry” Opalińskiego poruszanymi tematami i stylem, w jakim zostały napisane wyprzedzają swoją epokę, nawiązują raczej do idei oświeceniowych niż barokowych. Opaliński prezentuje w nich styl dydaktyczno-moralizatorski, krytykuje i poucza polskie społeczeństwo i jego wady. Takie zadanie miała też literatura w oświeceniu – miała służyć walce o zmianę mentalności, nawyków i poglądów społeczeństwa. Kontynuatorem tego gatunku w XVIII był Ignacy Krasicki, któremu za pewne nie były obce utwory Krzysztofa Opalińskiego.
135. Zaprezentuj trzy dowolne „Satyry” Opalińskiego.
a) „Na ciężary i opressyją chłopską w Polszcze” (satyra III, ks.I)
Satyra ta należy do tych, które wydobywają jedno zagadnienie, społecznie ważne i poddają analizie określony problem. Autor w utworze tym z głębokim przejęciem odtwarza złożony mechanizm eksploatacji sił chłopskich i chłopskiego dobytku. Źródło ciężkiego ucisku całej warstwy społecznej widzi w potocznym przekonaniu szlacheckim, że chłop nie tylko nie jest bliźnim, ale nawet nie przysługuje mu prawo człowieka. Opaliński stara się wstrząsnąć sumieniem czytelnika, wprowadzając obrazowe egzempla chłopskiej nędzy, odsłaniając nieludzką motywację praktykowanych form ucisku, przemawiając wprost do słuchacza: „skóra drży wspomniawszy / Na tę niewolą […]. / A dla Boga Polacy, czyście oszaleli”, grożąc jedynym możliwym trybunałem, to jest sądem Boga nad państwem i jednostkami, wreszcie grożąc niebezpieczeństwem rozruchów.
b) „Na pijaństwo nieposkromione i pijaniców” (satyra VIII, ks.IV)
W satyrze tej Opaliński porusza problem pijaństwa w Polsce. Uważa, że Polska jest krajem pijaków – Polska i pijaństwo to jedno. Omawia i prezentuje po kolei różne warstwy społeczeństwa, które oddają się temu nałogowi:
*księża – dzielą się na dwie grupy; jedni porządniejsi najpierw doprawiają mszę wszyscy potem piją, wszyscy ci drudzy odprawiają mszę już wszyscy stanie upojenia.
*wojsko – zanim ruszą na wojnę muszą się napić, a potem to już nie mają siły by walczyć.
* mieszczaństwo, rzemieślnicy – pracują tylko po to żeby zarobić na gorzałkę, miasta zarabiają na pijakach i gorzelniach.
*chłopi – sześć dni pracują, a w niedziele i święta pija, na wsi pijaństwo prowadzi do rozpusty.
Piją wszyscy – biskupi, wojewodowie, starostowie, nawet kobiety. Człowiek już jako dziecko uczy się pić zaczynając od wina kościelnego. Opaliński prezentuje cztery etapy upojenia w stosunku do panów:
I- najpierw jak lew, odważni, uszczypliwi, skorzy do bójek i awantur;
II-potem podobni do małpy, weseli,dowcipni, humor im dopisuje, figle im w głowie;
III-jak owca, potulni, nabożni, pokorni i bezradni;
IV-jak świnie, już całkowicie bezwładni z upojenia, w smrodzie, w błocie.
c) „Kto jest prawdziwie wolnym szlachcicem”
K. Opaliński w utworze tym prezentuje postać szlachcica, bez żadnych ubarwień. Opaliński głosi, że to, co pisze się w tekstach, nijak się ma do tego jak i co robi szlachta, na co dzień, jak naprawdę żyje. Opaliński w swoim utworze chce ukazać prawdziwe oblicze szlachty. Szlachcic w mniemaniu Opalińskiego jest zbrodniarzem, jego podstawowym zajęciem i rozrywką jest napadanie na sąsiadów, dziewki, hazard- karty, dużo pije i dużo je. W utworze tym autor prezentuje szlachcica jako niewolnika swoich nałogów, który daje upust wszystkim swoim najgorszym instynktom. Szlachcic z satyry Opalińskiego jest to człowiek chciwy, pożądliwy, nikczemny, zrobi wszystko żeby zdobyć urzędy i polepszyć swoją sytuację. Liczą się dla niego tylko pieniądze, dla nich zrobi wszystko. Opaliński uważa, że szlachta straciła cnotę a ze szlachectwa został im jedynie herb, tryb życia, jaki prowadzi nie ma nic wspólnego ze szlachectwem.
136. Tematyka „Satyr” Opalińskiego.
„Satyry albo Przestrogi do naprawy rządu i obyczajów Polszcze należące” wyszły drukiem w 1650 roku. Są jedynym znanym dziś dziełem Krzysztofa Opalińskiego. W śród podejmowanych tematów znajdują się takie zagadnienia, jak: o wychowaniu młodzieży, o małżeństwie, o życiu rożnych stanów Rzeczypospolitej, o ustroju, sądownictwie, skarbie, wojsku, o różnych dziedzinach obyczajowości społecznej. Utwory Opalińskiego miały charakter moralizatorski, prezentują one jednostronną, krytyczną i negatywną ocenę opisywanych zjawisk. Opaliński w „Satyrach” dobitnie wyraża swoje oburzenie na temat degeneracji obyczajów. Tematem przewodnim dla tekstów satyr Opalińskiego jest zepsucie szlachty, uważa on, że szlachta straciła cnotę i ze szlachectwa został jej tylko herb. W „ Satyrach” Opalińskiego teraźniejszość jest stale konfrontowana z przeszłością, to, co obecne jest złe, to, co dawne jest dobre, ma być wzorem (współczesnym mnichom przeciwstawia surowość obyczajów założycieli zakonów, bezbożnym współczesnym rodakom-pobożność przodków, złym mówcom dzisiejszym-starych oratorów, kobietom polskim wypomina nieskromność obyczaju i stroju).
137. Klasycyzm „Satyr” Opalińskiego.
„Satyry” Opalińskiego należą do tekstów klasycyzujących – występuje w nich narracja, prosty język; są tworzone zgodnie z postulatem „minimum słów-maximum treści. Opaliński w swoich „Satyrach” stosuje wiersz biały bezrymowy. Krzysztof Opaliński silnie związany jest duchowo z klasyczną tradycją renesansu, szuka wzorów w literaturze rzymskiej, bliższy mu jest gust klasyczny niż barokowy. Kulturze przepychu przeciwstawia Opaliński surowość i prostotę. Możemy uznać Opalińskiego za reprezentanta barokowego klasycyzmu.
138. „Poeta nowy” Łukasza Opalińskiego jako próba poetyki.
Jeden z najważniejszych utworów poety (wierszowane rozważania na temat poezji). Jest to propozycja nowej koncepcji poezji. Opaliński uważał, że pisać należy jasno i prosto, kierując się hasłem „tyle słów ile rzeczy”- tak pisze prawdziwy poeta. Rolą twórcy jest, bowiem według Opalińskiego docieranie do istoty zjawisk. Potrzebna jest do tego dyscyplina słowa, której często brakowało barokowym poetom. Żądał od poezji swoiście pojętego racjonalizmu i naśladownictwa. Żądał, aby twórca na równi wykazywał się rzemiosłem i talentem – dążenie do umiaru i równowagi. Przyswaja horacjański postulat – poezja ma być jak obraz, naprawdę odzwierciedlać to, co opisuje.
Łukasz Opaliński w obrębie tego utworu przeprowadził również gradację gatunków:
*poezja miłosna
*poezja batalistyczna, rycerska
*poezja religijno-dydaktyczna (była najbardziej ceniona)
*poezja satyryczna
[bibliografia: Cz. Hernas Barok oraz notatki z wykładów i ćwiczeń]
104
pooliver