Zapytanie nr 2667
do ministra spraw zagranicznych
w sprawie stanu stosunków dyplomatycznych utrzymywanych przez Rzeczpospolitą Polską z Suwerennym Wojskowym Zakonem Szpitalników Św. Jana Jerozolimskiego zwanym Rodyjskim i Maltańskim
Szanowna Pani Minister! Uprzejmie proszę o odpowiedź na następujące pytania:
1. Kiedy stosunki dyplomatyczne zostały nawiązane? Na jakim utrzymywane są szczeblu? Kto jest obecnie przedstawicielem Polski przy tym Zakonie Kościoła katolickiego, a kto przedstawicielem Zakonu w Polsce?
2. Czy Rzeczpospolita Polska utrzymuje stosunki dyplomatyczne z innym jeszcze podmiotem, który nie jest państwem, poza tym Zakonem Kościoła katolickiego oraz Stolicą Apostolską?
3. Jakie były przesłanki nawiązania przez Rzeczpospolitą Polską stosunków dyplomatycznych z tym Zakonem?
4. Jaki jest aktualny stan tych stosunków?
5. Jaki jest zakres aktywności tego Zakonu jako podmiotu prawa międzynarodowego? Z którymi państwami utrzymuje stosunki dyplomatyczne? Czy jest członkiem jakichś organizacji międzynarodowych? Jeśli tak, to których? Których umów międzynarodowych Zakon jest stroną?
6. Czym zajmuje się obecnie Zakon?
7. Jaki jest zakres aktywności tego Zakonu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej?
8. Czy Rzeczpospolita Polska, abstrahując od wyrazu użytego w oficjalnej nazwie Zakonu, uznaje go za podmiot suwerenny w rozumieniu prawa międzynarodowego, biorąc pod uwagę fakt, że jest częścią innego podmiotu (Kościoła katolickiego), a zmiana konstytucji Zakonu (Karty Konstytucyjnej) oraz wybór głowy Zakonu (Wielkiego Mistrza) muszą zostać zatwierdzone przez głowę innego podmiotu (Stolicy Apostolskiej)?
Łączę wyrazy szacunku
Poseł Karol Karski
Odpowiedź podsekretarza stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych - z upoważnienia ministra -
na zapytanie nr 2667
w sprawie stanu stosunków dyplomatycznych utrzymywanych przez Rzeczpospolitą Polską z Suwerennym Zakonem Rycerskim Szpitalników im. Jana Jerozolimskiego, zwanym Zakonem Maltańskim
[...], uprzejmie informuję, co następuje:
1. Oficjalne stosunki dyplomatyczne między Polską a Suwerennym Zakonem Kawalerów Maltańskich na szczeblu ambasadorów zostały nawiązane na mocy dwustronnego porozumienia z 9 lipca 1990 r. Pierwszym przedstawicielem Zakonu Maltańskiego w Polsce (od 26.06.1991 r.) został ambasador François hrabia de Waresquiel (rezydujący w Paryżu). Pierwszym przedstawicielem RP przy Zakonie Maltańskim (od 21.06.1991 r.) został ambasador Henryk Kupiszewski, jednocześnie ambasador RP przy Stolicy Apostolskiej. Obecny ambasador Zakonu Maltańskiego w Polsce Vincenzo Manno (od 22.06.2004 r.) jest pierwszym przedstawicielem zakonu posiadającym siedzibę w Warszawie. Polskę reprezentuje przy Zakonie Maltańskim ambasador przy Stolicy Apostolskiej pani Hanna Suchocka (od 10.10.2002 r.)
2. Polska nie utrzymuje stosunków dyplomatycznych z innymi podmiotami międzynarodowymi niebędącymi państwami za wyjątkiem Suwerennego Zakonu Kawalerów Maltańskich, Stolicy Apostolskiej oraz Palestyny.
3. Główną przesłanką nawiązania przez Polskę oficjalnych stosunków dyplomatycznych z Zakonem Maltańskim było prawne usankcjonowanie istniejących kontaktów dwustronnych oraz nawiązanie do tradycji bliskiej współpracy Polski z zakonem. Ponadto próby reaktywacji w Polsce działającego dotąd na emigracji Związku Polskich Kawalerów Maltańskich (co nastąpiło ostatecznie w 1992 r.) wymagały prawnego uregulowania stosunków bilateralnych.
4. Aktualny stan stosunków między Polską a Zakonem Maltańskim jest bardzo dobry. Od nawiązania stosunków dyplomatycznych w 1990 r. do 2007 r. wizyty w Zakonie, przy okazji wizyt w Watykanie, składał prezydent RP (Aleksander Kwaśniewski w 2000 r.) oraz dwukrotnie premierzy RP (w 1992 r. Jan Olszewski i w 2006 r. Kazimierz Marcinkiewicz). W dniach 12-15.05.2007 r. odbyła się pierwsza po II wojnie światowej wizyta oficjalna Wielkiego Mistrza Zakonu Maltańskiego Fra Andrew Bertiego (Kraków, Częstochowa, Warszawa), który spotkał się z prezydentem RP i premierem RP oraz z marszałkami Sejmu i Senatu. Podpisano przy tej okazji dwa porozumienia: umowę o współpracy między rządem RP a Suwerennym Wojskowym Zakonem Szpitalników św. Jana Jerozolimskiego, zwanym Rodyjskim i Maltańskim, z dnia 14 maja 2007 r. (ze strony polskiej Ministerstwo Zdrowia) oraz dalszym funkcjonowaniu Maltańskiego Punktu Medycznego przy Sanktuarium na Jasnej Górze (władze samorządowe Częstochowy). Zakon działa bardzo aktywnie w Polsce poprzez Związek Polskich Kawalerów Maltańskich, który prowadzi ośrodki pomocy medycznej.
5. Zakres aktywności Zakonu Maltańskiego obejmuje działalność na polu opieki medycznej, pomocy społecznej i humanitarnej. Szczegółowe informacje dotyczące jego działalności (wraz z raportami za niektóre lata działalności) znajdują się na oficjalnej stronie internetowej Zakonu (http://www.orderofmalta.org).
Zgodnie z informacją tam zamieszczoną, Zakon utrzymuje stosunki dyplomatyczne z 96 państwami (lista państw w załączeniu)*). To samo źródło podaje również, przy jakich organizacjach Zakon Maltański posiada swoje przedstawicielstwa (lista w załączeniu).
Jeżeli chodzi o umowy międzynarodowe zawierane przez zakon, MSZ dysponuje jedynie informacjami o umowach zawartych przez ten podmiot z Rzeczpospolitą Polską po 1989 r. Są to: Protokół o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych między RP a Suwerennym Zakonem Kawalerów Maltańskich z dnia 9 lipca 1990 r. oraz umowa o współpracy między rządem RP a Suwerennym Wojskowym Zakonem Szpitalników św. Jana Jerozolimskiego, zwanym Rodyjskim i Maltańskim, z dnia 14 maja 2007 r.
Na stronie internetowej ONZ United Nations Treaty Series nie jest zamieszczona żadna umowa międzynarodowa, której stroną byłby Zakon Maltański.
6. Zgodnie z wielowiekową tradycją i statutem działalność humanitarna stanowi obecnie główną misję Suwerennego Zakonu Kawalerów Maltańskich. Prowadzi on szpitale, ośrodki medyczne, domy pomocy dla osób starszych i niepełnosprawnych, a także hospicja dla nieuleczalnie chorych. ECOM, specjalny korpus Zakonu Maltańskiego, działa na liniach frontu, terenach objętych działaniami wojennymi, obszarach dotkniętych klęskami żywiołowymi.
Zakon intensywnie wspomaga walkę z trądem za pomocą specjalnie powołanej w tym celu fundacji CIOMAL (Comite International de l`Ordre de Malte pour la Lepre), która zaangażowana jest także w walkę z innymi chorobami (m.in. AIDS) w krajach Trzeciego Świata. Zakon powołał do życia również Międzynarodową Organizację Pomocy w Walce z Głodem, Chorobami i Analfabetyzmem (AIOM), fundację na rzecz szczepionek, Akademię Pediatryczną w Wenecji, Instytut Studiów i Badań Szpitalnych w Rzymie.
Dzięki swojej neutralności i apolityczności Zakon podejmuje się działalności mediacyjnej. Angażuje się także w takie programy jak np. wprowadzenie zakazu używania min przeciwpiechotnych.
W ostatnich latach Zakon Kawalerów Maltańskich wykazywał się dużą aktywnością humanitarną m.in. w Afganistanie, Iraku, Iranie, Sudanie, Kongo, Kenii. Zrealizował m.in. program szczepień dzieci w Darfurze, dostarczał tam żywność i lekarstwa, w Kongo zapewnił pomoc medyczną dla 29 ośrodków opieki zdrowotnej, w Bam (Irak) zrealizował projekt odbudowy struktur sanitarnych i niektórych szkół, w Kenii działał na rzecz przeciwdziałania AIDS. W Betlejem prowadzi Szpital Świętej Rodziny (w 2005 r. ze środków przyznanych przez rząd Belgii i administrację amerykańską został utworzony oddział neonatologiczny).
W 2005 r. Zakon Maltański niósł pomoc w Afganistanie (jest tam obecny od 2002 r.), w Sudanie/Darfurze (poprawa systemów melioracji wody, program ochrony przed malarią obejmujący 420 tys. osób), Rumunii (pomoc ratownicza podczas lipcowych powodzi), Nigrze i Mali (pomoc żywnościowa), Nowym Orleanie, Kambodży i Wietnamie (program walki z trądem) i w Azji Południowo-Wschodniej (maltańskie ekipy ratownicze realizowały 65 programów pomocy i odbudowy w Indonezji, Sri Lance, Indiach i Tajlandii, wydano już 80% z 30 mln euro zebranych przez Związki Kawalerów Maltańskich działające w poszczególnych krajach europejskich).
W 2006 r. działalność humanitarna Zakonu Maltańskiego związana była z konfliktem w Libanie (lipiec-sierpień 2006 r.). Zakon prowadził działalność operacyjną w jedenastu swoich centrach medycznych w Libanie, koncentrując się na zaopatrzeniu w niezbędne leki ofiar konfliktu oraz uchodźców, a także na zapewnieniu im potrzebnej opieki medycznej. Z kolei pod koniec maja 2006 r. Zakon Maltański poprzez swoją organizację Malteser International przeznaczył 100 tys. euro na pierwszą pomoc dla ofiar trzęsienia ziemi na Jawie. Nadal bardzo aktywnie działa w prowincji Darfur w Sudanie (zaopatruje trzy centra opieki medycznej w północnej części tej prowincji). W maju 2006 r. Zakonowi Maltańskiemu działającemu w Sudanie udało się uzyskać gwarancje bezpieczeństwa od wszystkich stron konfliktu, co umożliwia im prowadzenie dalszej pomocy humanitarnej, w tym zwłaszcza dostarczanie niezbędnych lekarstw. W 2006 r. Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich wydał na swą działalność humanitarną ponad 900 mln USD.
7. Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich działa w Polsce poprzez Związek Polskich Kawalerów Maltańskich (ZPKM), reaktywowany w 1992 r., oraz swojego przedstawiciela dyplomatycznego ambasadora Vincenzo Manno. Przewodniczącym ZPKM jest Juliusz hrabia Ostrowski. W skład zarządu głównego wchodzi obecnie 11 kawalerów, a jego siedzibą jest Kraków. Ponadto działają delegatury górnośląska, mazowiecka, warmińska (z Kapelanatem Maltańskim). Obecnie jest w Polsce 79 rycerzy i dam zakonu, około 1800 wolontariuszy. ZPKM prowadzi szereg ośrodków pomocy medycznej i humanitarnej. W Olsztynie powstało hospicjum, w Poznaniu - przychodnia onkologiczna dla kobiet oraz Dom Pomocy Maltańskiej (w Puszczykowie k. Poznania), w Katowicach działa Punkt Pomocy Kryzysowej oraz tzw. Dom Aniołów Stróżów (ośrodek rehabilitacyjno-wychowawczy dla dzieci). W Krakowie ZPKM od wielu lat zabezpiecza finansowo Dom Dziennego Pobytu dla dzieci specjalnej troski, prowadzony przez Siostry Miłosierdzia Św. Wincentego a˝Paulo. W 2006 r. zakończono budowę w Krakowie ośrodka wczesnej interwencji dla upośledzonych dzieci i ich rodzin. Maltańskie Centrum Pomocy Dzieciom w Krakowie, uroczyście otwarte jesienią 2006 r., to największy tego typu ośrodek w Europie Środkowej. Jest przeznaczone dla dzieci w wieku od urodzenia do 7 roku życia i zajmuje się diagnostyką i rehabilitacją małych pacjentów ze schorzeniami centralnego układu nerwowego oraz zaburzeniami rozwoju psychomotorycznego. Pomaga także rodzinom takich dzieci poprzez wsparcie psychologiczne oraz pomoc w wychowaniu i stymulacji rozwoju dziecka chorego. Może przyjąć rocznie ok. 2500 dzieci wraz z rodzinami. Budowa Centrum została sfinansowana dzięki staraniom Związku Polskich Kawalerów Maltańskich (ZPKM), m.in. poprzez koncerty dobroczynne, które odbyły się w listopadzie 2005 r. w Warszawie i Krakowie.
W dniu 19 marca 2003 r. zostało zarejestrowane Stowarzyszenie Maltańska Służba Medyczna - Pomoc Maltańska (MSM) z siedzibą w Krakowie. Była to w istocie jedynie zmiana formy prawnej działającej od 1990 r., w ramach Fundacji Św. Jana Jerozolimskiego, Sekcji Medycznej Pomocy Maltańskiej. Stowarzyszenie pozostaje suborganizacją ZPKM w rozumieniu Kodeksu Zakonu. Jego główne zadania to: zabezpieczanie medyczne wielkich zgromadzeń, głównie pielgrzymek, i organizowanie otwartych kursów pierwszej pomocy. Z Maltańską Służbą Medyczną współpracuje niemal 2000 osób w 33 grupach.
W 2006 r. struktury Związku Polskich Kawalerów Maltańskich działające na Śląsku wzięły udział w dramatycznej akcji ratowniczej (w dniach 28-29 stycznia) na terenie katastrofy budowlanej w Katowicach. Inną godną odnotowania inicjatywą ZPKM w 2006 r. było zorganizowanie latem tego roku (po 10 latach przerwy) w podkrakowskich Piekarach obozu ˝Mała Malta˝. ˝Mała Malta˝ jest obozem dla osób niepełnosprawnych, organizowanym co roku przez poszczególne związki narodowe kawalerów maltańskich (od ponad 22 lat młodzi ludzie z około 20 państw europejskich spotykają się na wspólnych wakacjach w różnych zakątkach Europy). Podczas XXIII Międzynarodowego Obozu Młodzieży Niepełnosprawnej Zakonu Maltańskiego pod Krakowem w 2006 r. udział wzięło ponad 400 osób, głównie z Europy i USA.
8. Zakon Maltański należy uznać za szczególny podmiot prawa międzynarodowego. Należy zwrócić uwagę, że Zakon Maltański sam określa się jako ˝suwerenny podmiot prawa międzynarodowego˝ (http://www.orderofmalta.org) oraz wskazuje na swoje kompetencje o charakterze ustawodawczym, wykonawczym oraz sądowniczym. Z kolei art. 3 Karty Konstytucyjnej Zakonu stanowi, że ˝Zakon jest podmiotem prawa międzynarodowego i wykonuje suwerenne funkcje˝. W tym kontekście warto dodać, że Zakon Maltański nie jest członkiem Organizacji Narodów Zjednoczonych, a uwzględniony jest jedynie jako podmiot/jednostka (ang. ˝entity˝).
Rzeczpospolita Polska utrzymuje stosunki dyplomatyczne z Zakonem Maltańskim, natomiast pytanie, czy uznaje go za ˝suwerenny podmiot prawa międzynarodowego˝, jest zagadnieniem teoretycznym. Zakon jest uznawany przez Polskę za podmiot prawa międzynarodowego mający, w szczególności, ius tractatuum oraz ius legationis.
Trudno się natomiast zgodzić z twierdzeniem, że ˝Zakon Maltański jest częścią innego podmiotu (Kościoła Katolickiego)˝. Art. 4 Karty Konstytucyjnej Zakonu (regulujący relacje między Zakonem a Stolicą Apostolską) stanowi, że jest on podmiotem prawnym uznawanym przez Stolicę Apostolską oraz że utrzymuje on przy niej przedstawicielstwo dyplomatyczne. Zakon posiada też własne, niezależne źródła prawa oraz własną organizację wewnętrzną. Zgodnie z art. 13 karty elekcja wielkiego mistrza zakonu winna być tylko zakomunikowana Stolicy Apostolskiej, zanim obejmie on swoje stanowisko. Należy wiec stwierdzić, że Zakon Maltański jest podmiotem niezależnym od Stolicy Apostolskiej (choć powiązanym z nią).
Z poważaniem
Podsekretarz stanu
Janusz Stańczyk Warszawa, dnia 8 czerwca 2007 r.
Lorrain