Oświecenie.doc

Omów i scharakteryzuj oświecenie na Zachodzie (wskaż główne kierunki epoki oświecenia)

Termin "oświecenie" to nazwa dla okresu w dziejach kultury europejskiej trwającego od końca wieku XVII do wieku XIX. Charakterystyczne dla tej epoki było przekonanie o nieograniczonych możliwościach poznawania świata przez samodzielną, nie skrępowaną autorytetami myśl ludzką oraz optymistyczna wiara w zreformowanie systemu poręcznego i oświecenia umysłów. Dążono do uwolnienia człowieka od przesądów i zabobonów, za cel stawiano sobie dotarcie do racjonalnych reguł rządzących światem. Podstawowym pojęciem epoki był racjonalizm, czyli wiara w osiągnięcia rozumu jako największej siły człowieka, zaś naczelnym hasłem epoki była maksyma Kartezjusza - "Cogito ergo sum" - Myślę, więc jestem. Mniejszą wagę przywiązywano do przeżyć religijnych, a swój rozkwit osiągając w tym czasie nauki przyrodnicze. To okres potęgi ludzkiego rozumu i pierwsza epoka, która myślała o sobie w sposób świadomy (jako pierwsza w historii sama siebie nazwała). Używano określeń: "wiek rozumu", "Wiek filozofów", "wiek oświecony" lub "epoka świateł". Postulowano uwolnienie społeczeństw z hierarchii feudalnych i zastąpienie do absolutyzmem oświeconym. Stworzono pierwsza encyklopedię. Epoka oświecenia w Europie to końcówka XVII w., Cały XVIII w. I początek XIX w. W Polsce oświecenie dzielimy na trzy fazy rozwojowe:

- oświecenie wczesne - lata 40-ste XVIII w. - 1764 - Koniec czasów saskich i ostatnia wojna sukcesyjna. To także ostatnia faza baroku - czasy trudne historycznie, prowadzące do osłabienia kraju, upadku kultury i kryzysów politycznych. W tej fazie działał Stanisław Konarski

- oświeceni dojrzałe - 1764 - 1795 - przypadające na panowanie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. To okres największych reform, rozkwitu kultury i prób ratowania ojczyzny. Prawdziwe polskie oświecenie. Zakończone trzecim rozbiorem Polski

- oświecenie dojrzałe - 1795 - 1822 - czasy postanisławowskie, aż do wydania "Ballad i romansów" Adama Mickiewicza, które to symbolicznie otwierają epokę romantyzmu w Polsce. Próby ratowania kraju podczas doby napoleońskiej. Klęska Napoleona niszczą nadzieje Polaków na odzyskanie suwerennego państwa.

Omów podstawy filozoficzne epoki oświecenia

Racjonalizm (od ratio - rozum) - kierunkowi temu dał początek Kartezjusz ze swoim słynnym powiedzeniem "Cogito ergo sum". Racjonalizm na plan pierwszy wysuwa rozum i przyznaje mu prymat w odkrywaniu prawdy i reguł rządzących światem, przez co automatycznie staje się ideowym przeciwnikiem empiryzmu, negując tym samym rolę doświadczenia w procesie poznawania świata. Przeciwstawia się także irracjonalizmowi. Czci rozum ludzki jako narzędzie poznania, a wszelkie sądy pozarozumowe - przeczucia, wizje i tym podobne zdecydowanie odrzuca. Do dziś za racjonalistę uważamy osobę kierującą się zdrowym rozsądkiem i rozumem, a nie przeczuciami. Główni przedstawiciele tego kierunku to: Wolter i Denis Diderot.

Empiryzm (doświadczenie) - to prąd, którego twórcą był angielski filozof Bacon, uznający doświadczenie za jedyny sposób poznawania świata. Niczego, czego nie można poznać doświadczalnie, nie traktuje za prawdę, odrzuca się to wszystko czego nie można potwierdzić w praktyce. Empiryzm określił źródło i sposób poznania. Stąd uznaje się go za podwalinę nauk przyrodniczych. Badacz zajmujący się takimi naukami powinien najpierw przeprowadzić doświadczenie, a dopiero po jego zakończeniu wysnuć wnioski.

Deizm (od deus - Bóg) - to nurt, który uznawał fakt istnienia Boga oraz respektował jego przykazania, ale jednocześnie uważał, że Bóg kompletnie nie ingeruje w świat przez siebie stworzony. To także odrzucenie wiary w objawienie i ograniczenie treści wiary do prawd zgodnych z rozumem.

Ateizm - skrajna postawa zaprzeczająca istnieniu nie tylko Boga, ale także wszelkich sił nadprzyrodzonych. Według ateistów świat został stworzony w wyniku ewolucji.

Irracjonalizm - to uznanie rzeczywistości jako niepoznawalnej i niedostępnej przez rozum ludzki. W przeciwieństwie do racjonalizmu zakłada możliwość poznania świata w jego intuicyjnym wyczuciu, wierze i w tradycji. Irracjonalizm zakłada, że ludzki rozum i doświadczenie są narzędziami niewystarczającymi i zbyt niedoskonałymi, aby można za ich pomocą poznawać świat. Głównym źródłem poznania jest objawienie.

Sensualizm - za metodę poznania świata uznaje doświadczenia zmysłów. Zmysły odbierają bodźce z rzeczywistego świata.

Utylitaryzm - to inaczej pożyteczność. Stawia za cel literaturze przynoszenie jakiegoś konkretnego pożytku. Według utylitarystów przestrzeganie zasady użyteczności to skuteczna droga do osiągnięcia pełni szczęścia. Użyteczność to podstawowe kryterium oceny działań człowieka. To co użyteczne było automatycznie uznawane za dobre.

Tabula rasa - termin wprowadzony przez Johna Locke'a. Oznacza dosłownie "czystą tablicę". Filozof ten twierdził, że każdy z nas w momencie narodzin jest taką właśnie nie zapisaną tablicą i dopiero w trakcie naszego życia zapełnia się ona wraz z nabywaniem przez nas doświadczenia.

Sentymentalizm - to jeden z nurtów oświecenia. Jego twórcą i prekursorem oraz czołowym działaczem był Jan Jakub Rousseau. W przeświadczeniu sentymentalistów literatura powinna ukazywać przedstawiać przeżycia wewnętrzne opisywanych przez siebie bohaterów oraz tworzyć i budować prawdziwe więzi między ludźmi, co zbliża ją do moralizatorstwa. Przeżycia wewnętrzne i rozterki człowieka uznano za źródło twórczości literackiej, dla której celu upatrywano w autoanalizie oraz refleksji nad miejscem człowieka na świecie. Dzieła literackie miały być przepełnione czułością i prostotą. Jednak sentymentalizm nie do końca każe kierować się tylko i wyłącznie uczuciem. Propagowano wszak w miarę racjonalne panowanie nad uczuciami - a raczej ich opanowywanie w pewnym stopniu. Z zasady jednak traktuje się sentymentalizm jako opozycję do klasycyzmu i racjonalizmu. W literaturze wątki miłosne ("Do Justyny" Franciszka Karpińskiego) czy funeralne ("Żale Sarmaty" również Karpińskiego). Modelowym przykładem uczucia między dwojgiem ludzi jest miłość ukazana w sielance sentymentalnej Karpińskiego - "Laura i Filon". Cechy człowieka sentymentalnego:

- patrzymy na niego w kontekście indywidualnym a nie społecznym

- w życiu kieruje się on nie tylko rozumem, ale przede wszystkim uczuciami

- nie poddaje się regułom rządzącym światem i rzeczywistością

- bardzo ceni sobie kontakt z naturą, którą idealizuje

- jest wrażliwy i uczuciowy

- jest uczciwy i prawdomówny

- umie się poświęcić, kiedy jest to potrzebne

Bohatera sentymentalnego cechuje też skłonność to odczuwania wyższych czuć - przyjaźni, miłości, współczucia. Dzięki temu nurtowi odrodziła się liryka i wzbogaciła się o nowe środki wyrazu.

Omów działalność prekursorów polskiego oświecenia

Inaczej niż na zachodzie Europy, w Polsce epoka baroku zakończyła się kompletnym upadkiem kultury i literatury. Cenzura kościelna ("Indeks ksiąg zakazanych"), wojny prowadzone przez cały XVII wiek, likwidacja drukarń, brak stabilnych rządów przyczyniły się nie tylko do upadku państwa, ale także do upadku jakiejkolwiek działalności artystycznej w tym także literatury. Do tego ksenofobia sarmacka przyczyniła się do odrzucenia wpływów z innych kultur, co powodowało zamknięcie się Polski na wszelkie nowinki z zachodu Europy. Ponadto obniżył się także poziom szkolnictwa. Szlachta zyskiwała coraz to nowe przywileje. To wszystko nie sprzyjało szerzeniu się w Polsce nowych idei powoli napływających z Europy. Jednak w Polsce znaleźli się ludzie, którzy mieli odwagę krzewić nowinki. To ich właśnie uważamy za prekursorów epoki oświecenia. A byli to: Stanisław Konarski, Stanisław Leszczyński i bracia Załuscy.

Stanisław Konarski - był pijarem. To człowiek wszechstronnie wykształcony. Swoją misję zaczął od wydanego przez siebie "Zbioru praw polskich". Chcąc mieć wpływ na wydarzenia w państwie, a miał świadomość, że decydujący głos w Polsce ma szlachta, otworzył szkołę dla młodych szlachciców - Collegium Nobilium. Najważniejszym elementem kształcenia była nauka języka polskiego, ale nie zaniedbał także i innych nauk. Sam była autorem podręcznika - "O poprawie wad wymowy". Angażował się nie tylko w założoną przez siebie szkołę, ale także w aktualną sytuację państwa. Napisał i wydał traktat polityczny - "O skutecznym rad sposobie" gdzie wskazał i opisał wady ustroju polskiego, potępiając przede wszystkim zasadę liberum veto. Jego działalność została doceniona - za zasługi otrzymał od króla odznaczenie z wyrytymi po łacinie słowami "Sapere auso", co tłumaczymy jako "temu, który odważył się być mądry".

Stanisław Leszczyński - dwukrotny niedoszły król, który musiał ustąpić na rzecz innych pretendentów do tronu. Wyemigrował do Francji i tam wydał swe najważniejsze dzieło - "Głos wolny wolność ubezpieczający", w którym postulował o wzmocnienie administracji państwa, władzy należącej do króla i poprawę sytuacji biedniejszych warstw społeczeństwa polskiego.

Bracia Załuscy - twórcy ogromnej biblioteki, która po przekazaniu przez nich na rzecz państwa została przekształcona w pierwszą w Europie bibliotekę publiczną.

Omów reformy oświecenia w Polsce

- Szkoła Rycerska - została założona 15 marca 1765 roku z inicjatywy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Inaczej zwana Szkołą Kadetów lub Korpusem Kadetów. Zakładając Szkołę Poniatowski chciał kontynuować chlubną działalność wcześniejszych reformatorów - Stanisława Leszczyńskiego i księdza Stanisława Konarskiego. Intencją króla było aby w szkole kształciła się młodzież szlachecka, z której w przyszłości mieli się rekrutować oficerowie armii polskiej. Jednak obok nauki taktyki i walki chłopcy kształcili się także w ogólnym zakresie, zgodnie z duchem i myślą oświecenia. Prymy pierwsze 4 lata nauki młodzi chłopcy pobierali wykształcenie ogólne (duży nacisk kładziono na naukę języków obcych), a po tych czterech latach przez kolejne dwa przygotowywano ich do pełnienia służby zarówno wojskowej jak i cywilnej. Uczono także władania bronią, jazdy konno, tańca czy muzyki. Dyrektorem szkoły był książę Adam Kazimierz Czartoryski.

- mecenat artystyczny króla - "Obiady czwartkowe" - Stanisław August Poniatowski wspierał wybitnych artystów i literatów. Zapraszał ich na słynne "obiady czwartkowe", podczas których odczytywane i poddawane ocenie były nowe utwory.

- Komisja Edukacji Narodowej (właśc. Komisja nad edukacją młodzi narodowej szlacheckiej dozór mająca) - 15 października 1773 roku powołano pierwszą w europie świecką władzę nad oświatą, mającą władzę porównywalną do dzisiejszego Ministerstwa Oświaty. Została ona powołana przez Sejm z inicjatywy króla Stanisława Augusta. Miała za zadanie sprawować pieczę nad edukacją młodych ludzi oraz nad całym szkolnictwem. Komisja utworzyła zhierarchizowany model edukacji: zaczynał się od szczebla najniższego czyli szkoły elementarnej, w której wykształcenie mogli zdobyć także chłopi. Następnie powołano seminaria duchowne, które miały za zadanie kształcić przyszłych nauczycieli w duchu oświecenia. Na mocy dekretu wydanego przez KEN w 1775 powołano Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, którego zadaniem było opracowanie nowego programu nauczania wraz z potrzebnymi do tego podręcznikami. Po szczeblu elementarnym był szczebel średni, w szkołach którego kształciła się już w zasadzie tylko szlachta. Nauka w szkole "średniej" trwała 6-7 lat. Po raz pierwszy spróbowano zreformować także nauczanie dziewcząt. Komisja przeprowadziła także gruntowną reformę szkolnictwa wyższego. Akademia Krakowska została przekształcona w Szkołę Główną Koronną, a Akademia Wileńska w Szkołę Główną Litewską. Po raz pierwszy zajęto się też kształceniem nauczycieli, którzy zarządzeniem KEN z 1780 roku zostali uznani za tak zwany stan akademicki. W 1794 roku Komisja Edukacji Narodowej uległa rozwiązaniu.

- Puławy - to tutaj Czartoryscy założyli pierwsze muzeum

- Colegium Nobillum - była to nowoczesna szkoła założona przez Stanisława Konarskiego. Funkcjonowała w Warszawie jako szkoła przeznaczona dla magnaterii i szlachty, elity mającej w przyszłości za zadanie uzdrowienie polskiego życia politycznego. W jej programie nauczania uwzględniono nowe przedmioty, podręczniki i metody nauczania, wzbogacając je o teatr szkolny. Te nowe rozwiązania służyły jako wzór przy reformowaniu szkolnictwa pijarskiego.

Rozwój teatru i prasy w epoce oświecenia w Polsce

Teatr

Jedną z licznych inicjatyw kulturalnych doby oświecenia było powstanie w 1765 roku Teatru Narodowego w Warszawie. Powstał on z inicjatywy samego króla i był pierwszym stałym teatrem publicznym - i tym samym zapoczątkował działalność sceny narodowej. Repertuar teatru stanowiły przede wszystkim teksty obce, ale i tak pierwsza sztuka wystawiona na jego deskach była autorstwa polskiego - byli to "Natręci" Józefa Bielawskiego. Sztuki obce nie były przenoszone bezkrytycznie na grunt polski. Ówczesny dyrektor - Franciszek Bohomolec - przerabiał je i dostosowywał do sytuacji naszego kraju, wyśmiewając w nich przywary Polaków takie jak: wiara w zabobony, bezkrytyczny hołd dla tradycji szlacheckiej czy kultury innych narodów. Pierwszymi autorami sztuk wystawianych na deskach Teatru Narodowego byli: Józef Bohomolec, Julian Ursyn Niemcewicz i Franciszek Zabłocki. Ten ostatni znaczenie przyczynił się do wzrostu popularności teatru wystawiając komedie, dzięki którym bawił i uczył publiczność. Generalnie komedia była najchętniej grywanym gatunkiem, bo wiadomo - przyciągała rzesze publiczności. Po początkowym okresie świetności Teatr popadł w kłopoty finansowe. Zaradził temu król finansując go z własnych pieniędzy. Dopiero następnemu, wieloletniemu dyrektorowi (był nim przez 30 lat) Wojciechowi Bogusławskiemu udało się doprowadzić to poprzedniej świetności. Był doskonałym dyrektorem - rozumiał rangę i pozycję teatru, który w czasach Sejmu Wielkiego wspomagał reformy. Oprócz nadzorowania teatru zajmował się także pisaniem sztuk dla jego sceny. Jego najlepsza sztuka to "Krakowiacy i górale".

Czasopiśmiennictwo

Rozwój publicystyki jest charakterystyczny dla czasów obfitujących w ważne wydarzenia polityczne i społeczne. Nie inaczej było w dobie oświecenia, kiedy to Polacy podjęli walkę o zmianę polskiej polityki i społeczeństwa polskiego. Rozwinęło się czasopiśmiennictwo traktujące o aktualnych sprawach. Czasopisma ukazujące się w tamtym okresie to:

"Monitor" - powstał w 1765 roku na wzór angielskiego czasopisma "Spektator". Przez pierwszych dwadzieścia lat jego redaktorem był Franciszek Bohomolec. Pismo ukazywało się dwa razy w tygodniu i od samego początku kładło nacisk na propagowanie ideologii oświeceniowej. Był główną trybuną propagowania reform. Dzięki niemu upowszechniły się gatunki dziennikarskie. W "Monitorze" poruszano wiele aktualnych i różnorodnych tematów. Stanowił on krytykę dla sarmackiego zachowania, postulowano w nim nowy wzór osobowy oświeconego szlachcica, brał w obronę mieszczan i chłopów, pisał o problemach gospodarczych i politycznych, walczył o tolerancję religijną i świecką edukację.

"Zabawy przyjemne i pożyteczne" - zaczęło wychodzić w 1770 r. To pierwsze czasopismo czysto literackie. Był to organ słynnych Obiadów Czwartkowych odbywających się na dworze Stanisława Augusta Poniatowskiego. Co ważne - "Zabawy" umożliwiały debiut mało znanym autorom.

"Gazeta Narodowa i Obca" - wydawana była w trakcie trwania Sejmu Czteroletniego jako organ stronnictwa reformatorskiego

"Gazeta Warszawska" - gazeta o charakterze informacyjno-politycznym. Wydawana przez przeciwnika reform - księdza Stefana Łuskwinę. Jako jedna z pierwszych zamieszczała na swych łamach ogłoszenia komercyjne. Skierowana do wąskiego grona odbiorców, miała charakter popularno-naukowy.

"Pamiętnik Polityczny i Historyczny" oraz Magazyn Warszawski" to warszawskie czasopisma wydawane przez księdza Piotra Świtkowskiego.

Omów działalność Komisji Edukacji Narodowej i jej znaczenie dla oświaty oświecenia

Komisję Edukacji Narodowej możemy dzisiaj śmiało uznać za pierwsze w Polsce ministerstwo oświaty. Postała ona dzięki spuściźnie po zakonie Jezuitów, którą to król Stanisław August Poniatowski przekazał powstałej w 1773 roku KEN. Była to pierwsza w Europie świecka władza, która kontrolowała szkolnictwo. Komisja miała za zadanie zreorganizować i zreformować szkolnictwo polskie. Jej zwierzchnikiem był parlament polski, a pierwszym przewodniczącym był Ignacy Massalski, a po nim Michał Poniatowski. W KEN działały najwybitniejsze osobistości tamtego okresu: Ignacy Potocki, Adam Kazimierz Czartoryski, Andrzej Zamoyski. Oprócz nadzoru nad szkolnictwem KEN miała także za zadanie dokształcanie nauczycieli. Po pewnym czasie powołała Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, które to miało za zadanie pracować podręczniki dostosowane do poziomu szkół. Całą działalność Komisji można podzielić na trzy okresy:

- lata 1773-1780

- lata 1781-1788

- lata 1789-1794.

Pierwszy okres to walka o prawo do zagospodarowania spuścizny po jezuitach. Po ich wywalczeniu KEN zajęła się reorganizacją szkół jezuickich i przeforsowała nowy podział szkolnictwa - wedle podziału stanów społecznych. W nielicznych szkołach parafialnych kształcili się chłopi i rzemieślnicy, a w większych szkołach (wojewódzkich i powiatowych) uczyli się potomkowie szlacheccy. W tym okresie powołano także Towarzystwo do Kiang Elementarnych, które zajęło się opracowaniem podręczników szkolnych. Pierwsze lata działalności KEN to także dosyć spora liczba wszelakich dekretów i przepisów dotyczących organizacji szkolnictwo, które jednak nie były respektowane ze względu na zacofanie szlachty polskiej oraz nauczycieli - duchownych. W pierwszym okresie podjęto też walkę o przeforsowanie nowinek, które spotykały się z wielką niechęcią. Pozorne zwycięstwo KEN w tym zakresie zostało przypieczętowane odrzuceniem przez Sejm "Kodeksu Zamoyskiego" dotyczącego kształcenia elementarnego.

Drugi okres to czas, kiedy wytężoną pracę podejmuje Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych. Dzięki temu ukazują się nowe, zreformowane podręczniki. Została także opracowana ustawa o szkolnictwie. Zakończone reformę dwóch szkół wyższych - Akademii Krakowskiej (zreformowanej przez Hugona Kołłątaja) oraz Akademii Wileńskiej (zreformowanej przez Marcina Poczobutta). Dzięki temu tak zwane Szkoły Główne mogły sprawować nadzór nad systemem szkolnictwa w Koronie i na Litwie. Dzięki nim nastąpiło też duże zeświecczenie szkolnictwa. Nowe idee można też zauważyć w szkołach klasztornych, dzięki działalności nowych nauczycieli - absolwentów ze zreformowanych Akademii.

Ostatni okres działalności to powolny upadek KEN. Podczas Sejmu Wielkiego została ona zaatakowana, a wywalczony kompromis był niestety zawarty na korzyść mało postępowych ugrupowań. Parę lat później KEN została podporządkowana Departamentowi Edukacji Narodowej, który to odebrał jej zwierzchnictwo nad szkolnictwem prywatnym przyznając tym samym zarządzanie szkołami zakonom. Członkowie KEN i Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych zostali zmuszeni do zarzucenia działalności.

A teraz może bardziej szczegółowo o zadaniach i osiągnięciach Komisji Edukacji Narodowej. Jej głównym i naczelnym zadaniem było przygotowanie zbioru praw i przepisów obowiązujących w szkolnictwie. Przygotowali go członkowie KEN oraz Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych w roku 1781, niedługo po odrzuceniu kodeksu Zamojskiego, kiedy to coraz liczniejsze stawały się ataki na Komisję. Zgodnie z przewidywaniami autorów - "Projekt ustaw" miał być potwierdzeniem ogromu pracy oraz rangi KEN, a także miał bronić reform przez nią rozpoczętych. W skład "Projektu" wchodziło 26 artykułów ujętych w rozporządzenia co do szkół głównych i akademickich, a także parafialnych. Ponadto obejmował konwikty i pensje, sprawy dydaktyczne, wychowawcze. Zawarto w nich także uregulowania dotyczące świadczeń społecznych dla nauczycieli i problemy administrowania placówkami oświaty. Następnie "Projekt" poddano przeglądowi i poprawkom na specjalnej wizycie i posiedzeniu Towarzystwa w roku 1782. Po naniesionych poprawkach "Projekt" został zaakceptowany i w 1783 roku ukazały się poprawione i opracowane "Ustawy Komisji Edukacji Narodowej dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisanych". Nawet pobieżna analiza tego dzieła każe nam chylić czoła przed ogromem pracy jaki został materiałów nie włożony. "Ustawy" były pisane zgodnie materiałów duchem oświecenia, przepełnione były patriotyzmem oraz uczuciami humanitaryzmu, humanitaryzmem jakimi potraktowani zostali nauczyciele. Bardzo silna była też wiara, że uda się stworzyć nową humanitaryzmem lepszą szkołę, później osiągnięciami konsekwencji nowe osiągnięciami lepsze społeczeństwo.

Innym osiągnięciem są działania Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych. Było to prawdziwe ministerstwo, które zostało powołane przez Komisję Edukacji Narodowej 10.02.1775 roku. Jego kierownikiem został Ignacy Potocki. Towarzystwo miało za zadnie przygotować program nauczania dla szkół średnich i dostosować poziom kształcenia oraz wychowania obywatelskiego do wymagań rodzącego się kapitalizmu. Wybór przedmiotów szkolnych został poparty klasyfikacją nauk angielskiego filozofa Bacona oraz francuską "Encyklopedią". Do zadań Towarzystwa należało także przygotowanie i wydrukowanie 27 podręczników. Za sukces możemy uznać fakt, że tylko pięć z tych książek zostało opracowanych za granicą. Wydany w 1785 roku "Elementarz" był świadectwem realnego zainteresowania Komisji Edukacji Narodowej sprawą kształcenia dzieci chłopskich. Przeważająca ilość z tych 27 podręczników traktowała o naukach humanistycznych, ale dzięki zaangażowaniu Towarzystwa, po przezwyciężeniu wielu trudności, pod koniec lat osiemdziesiątych zaczęto wydawać książki dotyczące historii naturalnej - "Botanika" i "Zoologia". Niestety do wielu przedmiotów, których nauczano w szkole nie było podręczników z powodu braku wystarczająco wykształconych autorów oraz wysokiego poziomu podręczników jaki zażyczyło sobie towarzystwo. Jednak musimy sobie uświadomić, że w tamtych czasach proces wydania podręcznika szkolnego trwał nieporównywalnie dłużej niż obecnie. Dlatego też pierwsze opracowane przez Towarzystwo podręczniki zaczęły pojawiać się w szkołach dopiero po roku 1780. Za największe osiągnięcie KEN uznaje się dzisiaj "Przepisy dla nauczycieli", które były swego rodzaju przewodnikami pomagającymi nauczycielom propagowaniu nauczania poglądowego czy metod analitycznych. Zawierały one także bibliografię obejmującą literaturę naukową wykorzystaną bądź polecaną do tego przedmiotu. "Przepisy" miały na celu podniesienie poziomu naukowego oraz metodyki nauczania.

Następnym, niezwykle istotnym, postępem w zakresie kształcenia nauczycieli była przeprowadzona w latach 1777-1781 reforma dwóch wyższych uczelni: Akademii Krakowskiej i Akademii Wileńskiej. Po wielu długich debatach reformatorzy doszli do wniosku, że tylko reforma szkół wyższych może zaspokoić rosnące zapotrzebowanie na dobrze wykształconą kadrę nauczycielską. Reformę Akademii Krakowskiej polecono Hugonowi Kołłątajowi, a Akademię Wileńską oddano pod opiekuńcze skrzydła Marcina Poczubutta. Reformy przeprowadzono pomyślnie, a w ostatnich latach działalności Akademii Krakowskiej (zwaną w czasach reformy Szkołą Główną Królestwa) oraz Akademii Wileńskiej (zwanej Szkołą Główną Wielkiego Księstwa Litewskiego) tempa nabrały liczne badania naukowe. Uczelnie te wydały wybitnych naukowców: Jana Śniadeckiego, Wawrzyńca Gucewicza, Hieronima Stroynowskiego, Stanisława Bonifacego Jundziłła oraz wielu, wielu innych. Na polskich uczelniach kształcili się także przybysze z zagranicy. Przeprowadzona reforma szkół wyższych, pomimo wcześniejszych sprzeciwów i wątpliwości, dała ogromne korzyści. Przyczyniło się to także do ustalenia nowej już hierarchii szkolnictwa. Naczelną władzę sprawowała nada Komisja Edukacji Narodowej, ale szkoły elementarne i średnie znajdujące się na terenie Królestwa i Litwy były pod władzą oby Akademii. Obu rektorom podlegała też kadra nauczycielska z tych szkół. Obie Szkoły Główne, na mocy dekretu z 29 września 1780 roku., reprezentowały "stan akademicki" powołany do szerzenia edukacji publicznej.

Zaraz po przeprowadzonych reformach szkół wyższych i ustanowieniu stanu akademickiego zaczęto przygotowywać nauczycieli do zawodu. W październiku 1780 roku utworzono seminarium profesorskie przy Akademii Krakowskiej, którego kierownictwo powierzono Popławskiemu. Trzy lata później takie samo seminarium otwarto przy Akademii Wileńskiej. W tym samym roku zaczęto organizować seminarium w Krakowie i dążono do jego zeświecczenia. Studia na seminarium trwały cztery lata i obejmowały wykłady z obranego przez nauczyciela przedmiotu. Raz w tygodniu odbywały się konwersatoria dotyczące interpretowania "Ustaw" Komisji Edukacji Narodowej. Program obejmował także naukę języków obcych, praktyki w szkołach, przygotowanie do udzielania korepetycji oraz naukę samodzielnego kształcenia w ramach biblioteki seminaryjnej. Dla najlepszych studentów przewidziane były specjalne stypendia, a w przypadku naprawdę wybitnych osiągnięć dodatkowe nagrody. Przyszli nauczyciele kształceni byli w duchu postępu i uczuć patriotycznych. Liczna abiturientów seminarium profesorskiego świeckich okresie jego trzynastoletniej działalności przekroczyła sto, przy czym wzięto pod uwagę tylko osoby świeckie.

Na naszą szczególną uwagę zasługuje fakt, że Komisja Edukacji Narodowej po raz pierwszy w dziejach oświaty zajęła się problemem nauczania biedoty i chłopstwa. Już na samym początku utworzenia KEN apelowała o utworzenie szkół parafialnych, w których mogłyby się kształcić dzieci chłopów. Na potwierdzenie tego można przytoczyć tutaj tytuł podręcznika dla zaczynających naukę analfabetów - "Elementarz dla szkół parafialnych". W jego opracowywaniu brał czynny udział każdy członek Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych. Dział "nauka czytania i pisania" został przygotowany i zredagowany przez Onufrego Kopczyńskiego, późniejszego twórcę gramatyki polskiej.

Ideały, które przyświecały założeniu Komisji Edukacji Narodowej, nie przeminęły nawet po upadku państwa polskiego. Wręcz przeciwnie. Korzystając z jej dorobku, doświadczeń i spuścizny przygotowano w czasie rozbiorów program prac u podstaw mający na celu edukację najuboższych warstw społeczeństwa nie tylko pod kątem praktycznej wiedzy ale także patriotycznego duchu patriotycznym.

Wkład Komisji Edukacji Narodowej w kształcenie Polaków, mimo tak krótkiego okresu działalności i licznych porażek jest ogromny. Przede wszystkim ranga jaką miała KEN była dotąd niespotykana - wszak było to pierwsze europejskie ministerstwo oświaty. Jej największym osiągnięciem jest niewątpliwie zreformowanie i ujednolicenie szkolnictwa polskiego. Jako pierwsze podjęło też problem kształcenia najuboższych i kształcenia elementarnego. Dorobek oświeceniowej Komisji Edukacji Narodowej stał się podwaliną pod przeprowadzoną w XX wieku w Polsce reformę edukacji.

Przedstaw sylwetkę twórczą Krasickiego

Urodził się 3 lutego 1735 r. w Dubiecku nad Sanem. Był poetą, publicystą, komediopisarzem, prozaikiem, najwybitniejszym przedstawicielem literatury polskiego oświecenia, przez współczesnych sobie nazywanym "Księciem poetów". Jego rodzina wywodziła się ze średniozamożnej szlachty. Po ukończeniu nauk w kolegium jezuickim we Lwowie i seminarium dla misjonarzy w Warszawie wyjechał na studia do Rzymu. Dzięki koneksjom rodzinnym i zasługom osobistym - wspierał dzielnie króla w jego poczynaniach reformatorskich jako redaktor "Monitora" - został biskupem warmińskim. Jako poeta debiutował późno - w 1775 r., - choć wiersze okolicznościowe i bajki pisał już wcześniej. Zadebiutował doskonałym poematem heroikomicznym - "Myszeida" - nawiązującym do najlepszych wzorców gatunku wywodzących się jeszcze ze starożytności. "Myszeida" nawiązywała do "Kroniki" Wincentego Kadłubka, a konkretnie do jednej z opowieści o śmierci Popiela, złego władcy zagryzionego przez myszy. Krasicki sprostał zadaniu wykorzystują formę heroikomiczną z mistrzostwem, sprawnie posługując się porównaniem homeryckim i paradoksalnym kontrastem między błahością tematyki a wzniosłością formy. Heroikomika stała się specjalnością Krasickiego, który jest autorem także "Monachomachii" i "Antymonachomachii". O ile talentowi Krasickiego odpowiadała forma racjonalnej gry literackiej wzorowanej na literaturze rzymskiej i francuskiej, (czego przykładem są "Satyry" i "Bajki i przypowieści") to jednak nie osiągnął zamierzonego rezultatu jako autor eposu bohaterskiego "Wojna chocimska" czy komediopisarz. Krasicki zyskał uznanie przede wszystkim jako poeta, ale do zasług pisarza policzyć należy także powieściopisarstwo - "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki" (pierwsza polska powieść) i "Pana Podstolego ", które znalazły licznych naśladowców, przyczyniając się do rozwoju powieści polskiej. Nie do przecenienia jest rozśnież publicystyka Krasickiego. Poeta nie sformułował wprawdzie jakiegoś programu, ale jego wrażliwość na głupstwo, dar obserwacji, umiejętność zachowania dystansu i umiaru oraz wielkość talentu sprawiły, że przypadła mu rola przewodnika oświeceniowego, który nawiązując do najlepszych tradycji literatury polskiej zainicjował dzieje nowożytnej literatury polskiej na poziomie porównywalnym z osiągnięciami literatury europejskiej.

W historii literatury polskiej zasłynął jako wielki satyryk i bajkopisarz, nauczyciel i wychowawca polskiego narodu. Napisał wiele utworów ale największą sławę przyniosły mu bajki. To w nich właśnie zawarł swoje poglądy i spojrzenie na świat, ale przede wszystkim za ich pomocą stał się nauczycielem i moralizatorem. Przedstawił w bajkach różne typy charakterów i zachowań ukrytych pod maską zwierząt czy też przedmiotów. Ośmieszał, ganił i wyszydzał wady, zachowania lub poglądy bohaterów swych bajek, które w rzeczywistości odnosiły się do społeczeństwa, a konkretnie do warstwy możnych w XVIII-wieczej Polsce - czyli szlachty. Jego bajki zawsze zawierały pouczającą pointę - morał wyrażony wprost lub napisany domyślnie. Pisząc bajki Krasicki przyjął rolę nauczyciela narodu. Ośmieszył wady i złe postępki ale uczynił to po to aby pokazać właściwą drogę postępowania, którą należy podążać.

W innych utworach - satyrach - podobnie jak w bajkach Krasicki przedstawił wady polskiej szlachty, która jest nietolerancyjna, ma wąskie horyzonty myślowe i lubi sobie wypić.

Pisał utwory dydaktyczne, pouczające. Ganił i ośmieszał wady ale robił to po to aby uświadomić ludziom, jakie błędy popełniają. Pokazywał, że nie każdy cel jest warty siły i zachodu. Nauczał właściwego postępowania i kierowania się w życiu zasadami takimi jak: cnota, mądrość, skromność, umiar i pobożność.

"Do króla"

Jest to tak naprawdę antysatyra - a raczej satyra przewrotnie skomponowana, bo skierowana pozornie przeciwko królowi Stanisławowi, a tak naprawdę przeciwko jego przeciwnikom. Osoba wypowiadającą się jest tutaj przedstawiciel stanu szlacheckiego. Jest on reprezentantem frakcji "antystanisławowskiej", i choć jego zarzuty są wręcz absurdalne, to miały one niemałe poparcie w ówczesnej Polsce. A zatem ma do zarzucenia królowi:

- Stanisław August Poniatowski wywodzi się ze szlachty, a nie z dziedziczonego królewskiego rodu

- jest zbyt młody aby piastować najwyższą godność w państwie

- jest zbyt łagodny - powinien władać strachem i siłą, a nie przyjaźnią

- jest Polakiem, a nie obcokrajowcem (to chyba jeden z najbardziej absurdalnych zarzutów)

- jest wykształcony i dba o wykształcenie społeczeństwa a także o kulturę i naukę

- jest dobry, a powinien być zły

Zarzuty te są oczywiście kompletnie absurdalne. Jak coś co jest ewidentną zaletą może być wadą? Ano może być jeśli autor zastosuje ironię. Zatem wszystkie te zarzuty należy "wziąć w cudzysłów". Ważne także jest uświadomienie sobie faktu, że poeta nie wypowiada swoich poglądów ale przytacza czyjeś. A cytując szlachtę uwypukla ich zacofanie i ciemnotę umysłową, która każe im uznawać za wadę to, co w rzeczywistości dla każdego zdrowo myślącego człowieka jest zaletą. I w tym właśnie zabiegu ujawnia się przewrotność autora - bo satyra "Do króla" jest tak naprawdę satyrą na stan szlachecki, a nie na osobę Stanisława Augusta Poniatowskiego.

Co to jest poemat heroikomiczny, jego cechy na przykładzie Monachomachii

Poemat heroikomiczny - to utwór, w którym następuje zderzenie komicznej treści z podniosłą formą poematu heroicznego. Zamierzony efekt uzyskuje się dzięki sprzeczności pomiędzy patetycznością narracji, a błahością treści.

Ignacy Krasicki jest autorem trzech takich właśnie poematów: "Myszeida" (opisanie wojny kotów z myszami), "Monachomachia" - opisana tutaj wojna mnichów i "Antymonachomachia" - czyli tylko pozorne odwołanie "Monachomachii". Cechy dramatu heroikomicznego:

- kompozycja i forma: wojna opisana jest w poemacie stylem podniosłym. Krasicki opiewa przedbitewne narady w sposób bardzo patetyczny - używa porównań homeryckich, a zwykłe bójki pomiędzy mnichami opisuje z takim rozmachem jak potężne sceny batalistyczne

...