Dzieci z głębokim upośledzeniem umysłowym stanowią dla nauczycieli szczególne wyzwanie. W ich terapii, aby możliwy był rozwój, nie wystarczy stworzenie ogólnie korzystnej atmosfery czy też zorganizowanie zajęć ogólnorozwojowych. Niezbędne jest stworzenie kolejnych kroków rozwojowych razem z dzieckiem i z pomocą jego rodziców.
Praca z dziećmi z głębokim upośledzeniem umysłowym, ze względu na swoją specyfikę, winna przebiegać w sposób przemyślany, uporządkowany i konsekwentny. Należy dążyć do zorganizowania środowiska dziecka w stopniu możliwie najwyższym, tak aby chaos wrażeń i doznań zastąpić przewidywalnością zdarzeń. Taka strukturyzacja otoczenia daje dziecku możliwość antycypacji (przewidywania) kolejnych czynności i tym samym wymusza potrzebę porozumienia się ze światem zewnętrznym. Warto więc zadbać aby dziecko posiadało własną szafkę, krzesło i stolik aby otoczenie i warunki w których prowadzona jest rewalidacja były stałe i możliwie niezmienne. Wszelkiego rodzaju zmiany, w szczególności wyposażenia sali, powinny być wprowadzane stopniowo i o ile to tylko możliwe, w obecności ucznia. Każda czynność lub zadanie powinno być rozłożone na kolejne kroki i wykonywane zawsze w taki sam sposób. Na zajęciach kontakt z dzieckiem winny posiadać tylko znane dziecku osoby i w miarę możliwości osób tych powinno być jak najmniej. W codziennej komunikacji stosować należy język prosty i jasny, a wypowiedzi powinny być krótkie i precyzyjne, bez zbędnych ozdobników. Dobrze jest wzbogacać wypowiedzi gestami, znaczącymi ruchami lub pokazami. Spełnienie tych warunków stworzy dziecku bardziej przyjazne środowisko, w którym będzie czuć się bezpiecznej.
W pracy z dzieckiem głęboko upośledzonym nieodzowny jest indywidualny program pracy, skonstruowany z uwzględnieniem rzeczywistych potrzeb i możliwości psychofizycznych. Taki program to swoisty plan pracy nauczyciela z uczniem, w którym wyznaczone są główne i pośrednie cele terapii oraz właściwie dobrane ćwiczenia terapeutyczne, z uwzględnieniem indywidualnych predyspozycji i preferencji dziecka, oraz jego potrzeb.
Zgodnie ze wskazaniami § 8 ust. 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 1997 roku w sprawie zasad organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim, nauczyciel prowadzący we współpracy z psychologiem ma obowiązek opracować indywidualny program rewalidacyjno-wychowawczy dla osób skierowanych przez poradnię psychologiczno-pedagogicznej do udziału w zajęciach indywidualnych. Celem zajęć jest wspomaganie rozwoju dzieci i młodzieży, rozwijanie zainteresowania otoczeniem oraz uzyskiwanie niezależności od innych osób w funkcjonowaniu w codziennym życiu.
naukę nawiązywania kontaktów w sposób odpowiedni do potrzeb i możliwości uczestnika;
kształtowanie sposobu komunikowania się z otoczeniem na poziomie odpowiadającym indywidualnym możliwościom uczestnika;
usprawnianie ruchowe i psychoruchowe w zakresie dużej i małej motoryki, wyrabianie orientacji w schemacie własnego ciała i orientacji przestrzennej;
wdrażanie do osiągania optymalnego poziomu samodzielności w podstawowych sferach życia;
rozwijanie zainteresowań otoczeniem, wielozmysłowe poznawanie tego otoczenia, naukę rozumienia zachodzących w nim zjawisk, kształtowanie umiejętności funkcjonowania w otoczeniu;
kształtowanie umiejętności współżycia w grupie;
naukę celowego działania dostosowanego do wieku, możliwości i zainteresowań uczestnika oraz jego udziału w ekspresyjnej aktywności.
diagnozę umiejętności funkcjonalnych dziecka, sporządzoną na potrzebę opracowywania programu;
analizę dotychczasowego przebiegu procesu rewalidacji na podstawie dostępnej dokumentacji, np. orzeczenia z Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, anamnezy dziecka, diagnozy specjalistycznej, itp.;
opinie i wnioski rodziców oraz nauczycieli i terapeutów pracujących z dzieckiem;
obserwacje i spostrzeżenia osoby sporządzającej program.
Osoba konstruująca indywidualny program edukacji i terapii musi w pierwszej kolejności dokonać szczegółowej analizy możliwości i potrzeb dziecka. Podstawę tej analizy stanowią przede wszystkim wyniki przeprowadzonej odpowiednią metodą diagnozy funkcjonalnej jak również posiadane informacje ze zgromadzonych dokumentów, przeprowadzonych wywiadów z rodzicami i obserwacji własnych. Wnioski z takiej analizy, po konsultacji z rodzicami i innymi terapeutami pracującymi z dzieckiem stanowią wiarygodne dane, dzięki którym możliwe jest opracowanie indywidualnego programu. Bardzo ważne jest, aby, rodzice lub opiekunowie dziecka aktywnie współuczestniczyli zarówno podczas przeprowadzania diagnozy funkcjonalnej jak i przy wyznaczaniu ogólnych i szczegółowych celów terapii. Zrozumienie i zaakceptowanie przez rodziców wybranych metod pracy wpływa korzystnie na współpracę z nauczycielem i w konsekwencji na przebieg całego procesu edukacji dziecka. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na podniesienie skuteczności prowadzonej edukacji, może być jej rozszerzenie zaleceń o pracę z dzieckiem w domu. Dlatego w indywidualnym programie pracy nie powinno zabraknąć opisu rodzaju ćwiczeń i zabaw opracowanych specjalnie na potrzebę pracy w warunkach domowych. Z drugiej strony, informacje rodziców o ważnych, istotnych dla dziecka zdarzeniach, które miały miejsce w domu, mogą okazać się przydatne, na przykład przy doborze ćwiczeń. Warto również zaplanować i uzgodnić sposób komunikacji pomiędzy rodzicami a terapeutą (dziennik obserwacji, plan spotkań z rodzicami).
dane personalne dziecka;
krótką charakterystykę dziecka (dominujące nastroje, ulubione formy aktywności, zachowania nietypowe);
zalecenia, wskazówki, uwagi dotyczące postępowania wobec zachowań nietypowych;
wnioski z analizy możliwości i potrzeb edukacyjnych dziecka;
cele ogólne i szczegółowe;
opis przebiegu sesji terapeutycznej - ogólny ramowy program dnia, porządkujący system pracy, uwzględniający w części merytorycznej sposoby realizacji określonych celów: ogólnego oraz celów szczegółowych;
zalecenia i propozycje ćwiczeń do realizowania w domu dziecka - indywidualny program domowy;
odpowiednią ilość zestawów ćwiczeń, zadań i zabaw terapeutycznych, pogrupowanych zgodnie z wyznaczonymi celami szczegółowymi, dający możliwość wyboru odpowiedniego ćwiczenia w zależności od różnych czynników, np. stan psychofizyczny dziecka, itp.;
tygodniowy harmonogram zajęć dziecka uwzględniający wszystkie planowane zajęcia, w których dziecko ma uczestniczyć;
opis sposobu badania postępów terapeutyczno-edukacyjnych;
zgodę rodziców na realizację programu;
podpis osoby odpowiedzialnej za przygotowanie programu i pełniącej nadzór merytoryczny, np. dyrektora szkoły.
Najważniejszą i zarazem najtrudniejszą czynnością związaną z konstruowaniem indywidualnego programu terapeutycznego jest wyznaczenie odpowiednich celów edukacyjnych, które dziecko powinno osiągnąć w określonym przedziale czasowym. Istotne jest, by określić cel ogólny (główny) oraz cele szczegółowe (pośrednie), których zrealizowanie przybliży dziecko do osiągnięcia celu ogólnego. Tak oto cel terapii realizowany będzie metodą „małych kroczków” poprzez osiąganie konkretnych celów szczegółowych.
Do określenia celów ogólnego i pośrednich, należy posiłkować się przede wszystkim przeprowadzoną analizą aktualnych możliwości i potrzeb dziecka. Wnioski z takiej analizy, zazwyczaj pozwalają na określenie kilku celów ogólnych, a co za tym idzie wielu celów szczegółowych. Oczywiste jest, że wszystkich celów jednocześnie nie da się realizować dobrze. Dlatego należy dokonać wyboru jednego lub kilku zadań podstawowych, które będą realizowane w określonym przedziale czasu, przy jednoczesnym odłożeniu lub też realizacji z mniejszą intensywnością innych zadań. Priorytetem staje się więc dążenie do zrealizowania wybranych celów szczegółowych, które należy tak dobrać, aby dawały dziecku szansę samodzielnej aktywności i pozwoliły nabywać umiejętności w różnych sferach. Można więc wybrać po jednym zadaniu dotyczącym samoobsługi, porozumiewania się i umiejętności poznawczych lub innych. Wszystko to, czego chcemy nauczyć, musi być w zasięgu możliwości dziecka i powinno być rzeczywiście przydatne w jego życiu codziennym.
Praca z dziećmi upośledzonymi w stopniu głębokim winna być prowadzona w formie sesji terapeutycznych, rozumianych jako zaplanowany i uporządkowany ciąg czynności (ćwiczeń, zabaw) realizowanych według ściśle określonego schematu i dążących do osiągnięcia celów. Taki ramowy plan dnia powinien być dla uczestniczącego w terapii dziecka spójny, przejrzysty, przewidywalny, a co ważniejsze stymulujący konieczność podejmowania prób porozumiewania się ze światem (przekazywania informacji).
Czynności przygotowawcze (bez udziału dziecka): przygotowanie pomieszczenia (miejsca terapii) i pomocy dydaktycznych, rozmowa z opiekunem lub terapeutą wcześniej pracującym z dzieckiem (pozyskanie informacji o stanie emocjonalnym dziecka), przygotowanie do zajęć (przegląd notatek, obserwacji z poprzednich zajęć), itp.
Część wstępna, otwierająca: przywitanie, nawiązanie pierwszego kontaktu z dzieckiem, przeprowadzenie ćwiczeń i zabaw, których celem jest pogłębianie kontaktu emocjonalnego z terapeutą, rozładowujących lęki, uspakajających rozluźniających napięcie mięśniowe, wytwarzające poczucie bezpieczeństwa w kontakcie z terapeutą. Realizowane na tym etapie zadania, powinny być szczególnie lubiane i akceptowalne przez dziecko. Podczas realizacji tego etapu terapeuta analizuje stan emocjonalny i zaangażowanie dziecka i podejmuje decyzję co do szczegółów przebiegu dalszej części zajęć (dobór dalszych ćwiczeń i zabaw).
Część zasadnicza - realizacja określonych w indywidualnym programie terapeutycznym celów pośrednich tj. przeprowadzenie odpowiednio przygotowanych zadań i zabaw pomagających w opanowaniu przez dziecko danej czynności (określony cel szczegółowy). Podczas wykonywania ćwiczeń, w zależności od potrzeb, można stosować przerwy relaksacyjne.
Część końcowa - zabawy relaksujące (wyciszające, uspokajające).
Integralną część każdego programu powinno stanowić zestawienie planowanych do wykorzystywania materiałów dydaktycznych. Właściwy i trafny dobór pomocy, szczególnie w przypadkach pracy z dzieckiem upośledzonym umysłowo w stopniu głębokim, może w istotny sposób wpłynąć na wynik prowadzonej terapii. Niezastąpione w tym przypadku są pomysłowość, wyobraźnia i doświadczenie nauczyciela. Niemniej w doborze pomocy dydaktycznych warto kierować się kilkoma czynnikami:
· zapewnienie bezpieczeństwa
· zapewnienie właściwej funkcji, jaką mają spełnić pomoce podczas ćwiczeń. Zalecane są przedmioty codziennego użytku, które przybliżają świat w którym dziecko żyje, oraz pomoce stymulujące samodzielne ich używanie
· uwzględnianie wieku dziecka i jego warunków psychofizycznych, oraz indywidualnych preferencji i zainteresowań
· dbałość o estetykę i naturalność pomocy dydaktycznych (kształt, wielkość i struktura zbliżona do przedmiotów życia codziennego).
...
gosiaczek82