DZIEJE PALESTYNY OD 40 r. przed Chr. do 44 r. po Chr.
a. Herod Wielki
b. Prokuratorzy rzymscy.
c. Obowiązki i przywileje Żydów
Antypater został ustanowiony rządcą w Palestynie. Miał on żonę imieniem Kipros i 2 synów: Fazalea i Heroda.
Antypater szukał sposobności by przejąć samodzielną władzę. Sposobność się nadarzyła, gdy Cezar (członek „triumwiratu” z 60 r. wraz z Pompejuszem i Krasusem) otrzymał w zarząd Galię, z tym, że najpierw musiał ją zdobyć. Gdy mu to się udało zyskał na znaczeniu. Wyruszył na wojnę z Pompejuszem, ten ucieka do Egiptu gdzie ginie na rozkaz króle Egipskiego.
Cezar wmieszał się w spór dynastyczny o władzę między rodzeństwo: Ptolemeusza XIII i Kleopatrę. Cezar opowiedział się za Kleopatrą. Wybuchło powstanie ludności. Antypater zmusił Heroda by ten wysłał Żydów do walki za Cezarem. Dzięki temu Cezar wygrał i mógł obsadzić na tronie Kleopatrę. Odtąd Cezar prowadził przyjazną politykę z Żydami. Herodowi nadał tytuł „Etnarchy”, Antypatrowi obywatelstwo rzymskie, a z jego synów uczynił namiestników prowincji Rzymskich: Fazael- Galilei, Herod (miał wtedy 25 lat)Judei. Herod zawsze starał się umacniać swoją pozycję (podlizywał się - pochlebstwa, pieniądze)
Cezar został zamordowany w Senacie przez Brutusa i Kasjusza. Po Cezarze władze przejął Kasjusz. Herod podlizywaniem się do niego umocnił swoją pozycję. W 43BC - 2 „triumwirat” - Oktawian, Lepidus i Antoniusz. W 42 r bitwa pod Filippi. Wygrywają, Brutus i Kasjusz odebrali sobie życie.
Herod podlizuje się tym razem Antoniuszowi.
W Rzymie ciągłe walki o władzę. Wykorzystali ta sytuacje Partowie atakując Syrię (prowincja rzymska). W porozumienie z Partami wszedł Antygon (syn Arystobula II, któremu Pompejusz nie udzielił pomocy - poparł jego brata Hirkana II (to był spór dynastyczny o władzę).
Herod zbiegł do Masady (twierdza na zach od Jez. Asfaltowego) i tam umieścił swoją rodzinę i skarby, sam udał się do Rzymu.
Tu zaś Antygon (syn Arystobula) przejął władze królewską i kapłańską. Na to Hirkan (brat Arystobula, z którym toczył spór o władzę i pokonał go dzięki pomocy Pompejusza, (który wziął sobie Arystobula za jeńca i prowadził go w pochodzie tryumfalnym) wuj Antygona, był w trudnej sytuacji, bo Antygon mógł się zemścić za ojca. Więc Hirkan upadł na kolana przed Antygonem, a ten odgryzł mu uszy by nie mógł pełnić funkcji arcykapłańskiej.
Antygon, jako zwolennik Partów, czyli zdrajca - zostaje ścięty.
Herod płynął do Rzymu statkiem jesienią- statek się rozbił, ale Herod się uratował. Antoniusz (władca) wzruszony przygodami Heroda mianował go królem Judei, choć Herod nie ubiegał się o to, był zaskoczony. Sejm nadał Herodowi tytuł „Rex amicus et socius populi Romani” nadawany mniejszym królom zależnym od Rzymu. Wraca Herod do Palestyny z 2 legionami od Antoniusza i zdobywa Jerozolimę.
31 przed Chr. Bitwa pod Aksjum między Antoniuszem (władcą), a Oktawianem (jeden z 2 triumwiratu). Oktawian wygrywa, Antoniusz i Kleopatra zabijają się. Herod tym razem zdobywa łaski Oktawiana.
Herod był IDUMEJCZYKIEM - a nie Żydem, gardził nimi, choć ich odczuć religijnych nigdy nie ranił (nigdy nie wszedł na dziedziniec Żydów, monety nie zawierały istot żywych). Zyskał w oczach Żydów, gdy odbudował świątynię w Jerozolimie. Jednakże budował on jednocześnie świątynie pogańskie. Zbudował miasta: Cezareę Nadmorską, Antypatris (na cześć ojca), Herodejon, Gabon, Hessebon. Wszystko na wzór hellenistyczny => łaźnie, amfiteatry, place wyścigowe, miejsca walk gladiatorów. Nazywano go: „Wielkim Budowniczym” lub „Wielkim Herodem”, Dlatego też nakładał bardzo duże podatki. Herod sam zmieniał arcykapłana (wcześniej był to urząd dożywotni). Skazywał na śmierć członków sanhedrynu, faryzeuszy. Był jednym z najkrwawszych zbrodniarzy - wobec wszystkich. W 37 r. przed Chr. Herod skazał na śmierć zwolenników Antygona, tak samo wielu z pośród członków sanhedrynu (bo wcześniej jako namiestnik musiał się przed nimi tłumaczyć z zamiarów zabicia ludzi, co mu nie odpowiadało).
Herod ciągle się bał o swoja władzę, był bardzo podejrzliwy. Z tego powodu usunął członków rodziny Hasmonejskiej (Machabeusze), oddalił żonę Doris i pojął za żonę wnuczkę Hirkana- Mariannę (siostra Arystobula), by zawrzeć z nim bliższe stosunki. Arystobul powinien być arcykapłanem, co nie pasowało Herodowi (strach o władzę), ale nadaje mu ta godność, wyprawia wielką ucztę na tę cześć. Biesiadnicy namówili Arystobula na kąpiel w sadzawce i w zabawie utopili go. Choć Herod publicznie okazywał cierpienie z tego powodu, to wszyscy podejrzewali go o jego w tym winę.
Hirkana zabił, by ten nie został królem, zapominając, co zrobił dla niego. Podejrzewał Mariannę, że go chce otruć, więc, mimo że ją bardzo kochał wydał wyrok zabicia jej (zgodnie z wyrokiem rady rodzinnej). Tak samo matka Marianne, Aleksandra i dalsi krewni zginęli. ( Namiestnik Judei, - Kostabar udzielił schronienia 2 Machabeuszom to ich i jego zabili) i tak wymarł ród Machabeuszy / Hasmoneuszy.
a. zakończenie
b. synowie Heroda
Herod wysłał 2 synów (Arystobula i Kasandra) - bardzo ich kochał - do cesarza Augusta. Oni zdobyli jego przychylność. Gdy wrócili Herod kazał ich zabić, bał się. Nakazał zamordować 300 urzędników mających sympatię cesarza. Herod na swojego następcę wyznaczył Antypatra (najstarszego syna). Lecz ten niefortunnie powiedział w towarzystwie, że ma już 40 lat i musi jeszcze czekać na śmierć ojca, więc Herod go uwięził, a 5 dni przed swoja śmiercią kazał zabić Antypatra.
Chciał, by płakano po jego śmierci, więc w Hipodromie kazał zgromadzić ludzi z wielkich rodów Żydowskich i wymordować ich w chwili jego śmierci; rozkazu już nie wykonano. 4 przed Chr. - zmarł Herod, pogrzebany w Herodionie.
Trzem synom Herod pozostawił królestwo (kilkakrotnie zmieniał testament):
1 Archealaosowi- Judei, Samarii i Idumei
2 Antypasowi (właściwe Herod Antypas)- Galileę i Pereę
3 Filipowi – Pn. Palestynę od Galilei
W tym czasie powstają rozruchy, jest powstanie w Jerozolimie, a potem w Judei i Perge (czas paschy)- krwawo tłumione przez Kwintyliusza (Warusa).
Ces. August musiał ten testament zaakceptować. Do Rzymu więc udaje się Archelaos, Antypas i delegacja Żydów (chcą pozbawić ich władzy i Palestynę dołączyć do Syrii). Cesarz zatwierdził testament z modyfikacjami:
- Archelaos- etnarchą,
- Filip i Antypas – tetrarchami
---> nie dał im stanowiska króla.
Archelaos - naśladował w rządach ojca; był tak samo okrutny i despotyczny. 2 arcykapłanów usunął z rządów. W brew prawu judaistycznemu poślubił wdowę po bracie Aleksandrze, oddalając swoją żonę. Żył bardzo wystawnie, nakładał bardzo duże podatki. Doniesiono o tym cesarzowi i został
pozbawiony godności i zesłany na wygnanie (6 r. po Chr). Jego ziemie dostał legat z Syrii.
Herod Antypas - w ewangeliach zwany jest po prostu HERODEM. Był potocznie nazywany królem, choć był tetrarchą. Mieszkał w Sefforis, potem wybudował nowa stolicę w stylu helleńskim (na zach. od j.Galilejskiego) i nazwał ja Tyberiadą. Na tym miejscu był żydowski cmentarz, więc początkowo nie chciano się tam osiedlać, jednak z biegiem czasu ludzie przenieśli się i tam. Herod Antypas rządził w czasach Jezusa i kilkakrotnie był Nim zainteresowany. Do wiary Izraela był przychylnie nastawiony, udawał się na święta do Jerozolimy. Stawał w obronie Żydów.
Herodiada, córka Arystobula, przyczyniła się do jego klęski. Wziął sobie ja za żonę, a oddalił pierwszą - córkę króla Nabatejczyków. Stąd była wojna z Nabatejczykami - i Herod Antypas ja przegrał.
Był krytykowany przez Judejczyków - (bardzo przez Jana Chrzciciela, którego ściął).
Udał się do Kaliguli by ubiegać się o tytuł króla (tego chciała Herodiada), w tym czasie wysłano listy oskarżające Heroda A. i cesarz wygnał go.
Filip - jego państwo zamieszkiwali gł. poganie. Był sprawiedliwy, spokojny. Po jego śmierci przyłączono ziemie do Syrii, a potem oddano je Agryppie (który na krótko zjednoczył ziemie Heroda).
Imperium Rzymskie było podzielone na prowincje: senatorskie - zarządzane przez prokonsula (senat) i rzymskie - zarządzane przez cesarza poprzez Legata. Na mało ważnych terenach ustanawiano prowincje prokuratorskie, które podlegały cesarzowi.
Władzę otrzymywano prosto od cesarza.
Prokurator:
- prawo ustawodawcze
- ściągane podatki
- władza sądownicza
- mógł wydawać prawo śmierci.
Prokurator miał małe siły wojskowe -> oddziały pomocnicze werbowane na miejscu (5 kohort pieszych i 1 kohorta kawalerii). Głównie byli to Samarytanie. W razie potrzeby musiał liczyć na pomoc legata z Syrii. Na święta prokurator udawał się do Jerozolimy.
Pierwszy prokurator - Koponiusz. A którymś z kolei był Poncjusz Piłat (26-36 po Chrystusie). Poncjusz Piłat był okrutny z natury, zuchwały , pyszny, rabował kraj, łamał przepisy religijne Żydów. Zabił Samarytan, którzy zgromadzili się na górze Garizim wokół pseudo-mesjasza. Piłat miał się z tego wytłumaczyć Tyberiuszowi, ale ten umiera, a Piłat znika ze sceny politycznej, nie wiadomo co z nim było dalej.
- musieli przysięgać wierność cesarzowi
- płacić podatki (wysokość podatku w zależności od liczby osób - stąd spisy ludności). Ściągane były przez prokonsula. Były 2 rodzaje podatków:
1) osobisty 2) z ziemi
- nakładano cło (wjazdy do miast, przejazdy przez mosty i drogi). Celnicy sami nakładali ceny, przez to były nadużycia, dlatego nienawidzono ich (służyli obcemu władcy). Żydzi nawet jałmużny od nich nie przyjmowali, z obawy, że pochodzi z rabunku
- były monety rzymskie
- wojska rzymskie
- pozwalano na wyznawanie religii
Poza ściąganiem pieniędzy nie ingerowano zbytnio w wewnętrzną budowę kraju. Nie musieli
oddawać boskiej czci cesarzowi
byli zwolnieni z wojska
w szabat nie wolno było ich wzywać do wojska
nie można było rozwijać sztandarów (były z wizerunkiem cezara) można było zabić cudzoziemca wchodzącego na dalszy dziedziniec świątyni
mogli zbierać pieniądze na świątynię
amnestia z okazji święta Paschy (rzecz prawdopodobna, choć nie potwierdzona)
Dekapol i miasta hellenistyczne na wsch. od Jordanu (z wyjątkiem Scytopolis):
zobowiązane do płacenia podatków
cieszyły się autonomią zależąc bezpośrednio od legata Syrii
uznały Pompejusza za wybawcę i dostały od niego szereg przywilejów
Ø Jezus kilkakrotnie przebywał w tych miastach, a za Nim idące tłumy, Tu uzdrowił głuchoniemego.
l) Żydzi
2) Samarytanie
Po śmierci Salomona podział państwa na 2 części - pn. Izrael i pd. Judeę. Izrael został podbity przez Asyryjczyków. Wysiedlili Izraelitów, wymieszali ze sobą. Przez to i wymieszanie religijne nastąpiło.
Judea do czasów podbicia przez Babilończyków przetrwali (oni też przesiedlali). Babilończycy zaś zostali podbici przez Persów.
538 prz. Chr. - Akt Tolerancyjny - mogą Żydzi wracać do Judei i mogą odbudować Świątynię. Samarytanie (z pn.) chcieli dołączyć się do budowy, ale pozwolili im (Żydzi) pod warunkiem, że oddadzą swoje cudzoziemskie żony. Nie zrobili tego - rozłam. Na górze Garizim Samarytanie wybudowali swoją świątynię. Zapanowała nienawiść między nimi.
3) Ludność zhellenizowana mówiąca po grecku (Dekapol)
4) Rzymianie
1 ) Herodianie- ludzie związani z Herodem i jego synami
2) Zeloci- (zelotes (gr.)- człowiek gorliwy w zachowywaniu, obronie prawa, uwolnieniu kraju od obcych wpływów)
3) Faryzeusze- z hasidim wywodzili się, przyłączyli się do machabeuszy. Wierzyli w życie pozagrobowe, zmartwychwstanie ciał, istnienie aniołów, Bożą opatrzność. Dążyli do ustroju teokratycznego => król – pomazaniec Boży. Ludzi nie należących do nich uważali za nieczystych, bo nie przestrzegali prawa tak jak oni, nazwali ich am haarec czyli lud ziemi.
4) Uczeni w Piśmie (pisarze)- wielu z nich to faryzeusze. Ich początek sięga niewoli babilońskiej. Wyjaśniali prawo w stosunku do życia codziennego.
5) Saduceusze- pojawili się za czasów machabejskich
-kapłani
-arystokracja
Wierzyli w to, co podaje Tora (Pięcioksiąg). Odrzucali zmartwychwstanie ciał, jedynie uznawali przebywanie duchów w Szeolu, odrzucali wiarę w anioły.
Ich największy rozkwit w czasach Jana Hirkana (135-104 przed Chr) Zarzucano im brak pobożności. Potem znikają ze sceny ludzi ważnych.
6) Esseńczycy- wierzenia zbliżone do Faryzeuszy.
Czcili bardzo Mojżesza, bardzo przestrzegali obmyć i szabatu. Nie chodzili do świątyni i nie składali ofiar.
Nie handlowali, utrzymywali się z pracy fizycznej. Bezżenni
7) Qumrańczycy - pod koniec II stulecia przed Chr, podobni do Esseńczyków. Gorliwi w zachowywaniu prawa. Ich ruch religijny miał przynieść nowe przymierze. Czekali na rychły sąd Boży. Uważali się za wybrana cząstkę ludzi. Oczekiwali l proroka i 2 mesjaszy ( kapłańskiego i królewskiego) Podporządkowanie dobru zrzeszenia => wyrzeczenie się dóbr osobistych
KWESTIA SYNOPTYCZNA OD OŚWIECENIA DO POŁOWY XX W.
Poszukiwania wyjaśnień faktu, że pierwsze trzy Ewangelie mają wiele wspólnego, ale zachodzą też między nimi znaczne różnice, określa się mianem kwestii synoptycznej. Trudność wytłumaczenia tego faktu stwarza problem synoptyczny. Wzajemny stosunek między trzema pierwszymi Ewangeliami najlepiej uwidacznia się, jeżeli ich teksty zestawi się obok siebie w kolumnach; takie zestawienie (synapsa) umożliwia ich dokładne porównanie. Współczesne synapsy miały poprzedników już w starożytności. Euzebiusz z Cezarei (zm. 339?) wynalazł jako pierwszy system, który umożliwiał szybkie znalezienie miejsc paralelnych czterech Ewangelii. Podzielił on Ewangelie na fragmenty i ponumerował je na marginesach. W Ewangelii Mateusza wyróżnił 355 fragmentów, u Marka - początkowo 233 fragmenty, później po dodaniu zakończenia Ewangelii - 241 fragmentów; w Ewangelii Łukasza - 342; w Ewangelii Jana 232 fragmenty. Pod numerem każdego fragmentu Euzebiusz umieścił numer tablicy („kanonu”), w której zostały podane paralelne fragmenty pozostałych Ewangelii. Te tablice (w sumie 10) w rękopisach zazwyczaj poprzedzają tekst czterech Ewangelii:
Canon I, in quo quattuor Mt/Mk/Łk/J
Canon II, in quo tres Mt/Mk/Łk
Canon 111, in quo tres Mt/Łk/J
Canon IV, in quo tres Mt/Mk/J
Canon V, in quo duo Mt/Łk
Canon VI, in quo duo Mt/Mk
Canon VII, in quo duo Mt/J
Canon VIII, in quo duo Mk/Łk
Canon IX, in quo duo Łk/J
Canon X, in quo Matthaeus proprie
in quo Marcus proprie
in quo Lucas proprie in quo Johannes proprie
Dla Mk/Łk/J oraz Mk/J Euzebiusz nie znalazł żadnych paralelnych fragmentów.
Do czasów współczesnych w krytycznych wydaniach Nowego Testamentu we wstępach zamieszczone są kanony (tablice) Euzebiusza, a na marginesach podawane także numery wyróżnionych przez niego fragmentów i odsyłacze do kanonów.
W naukowy sposób zainteresowano się problemem synoptycznym dopiero w czasach Oświecenia. Najpierw bardziej szczegółowo powiemy, na czym polega fakt synoptyczny, a następnie przedstawimy dawniejsze próby rozwiązania tego zagadnienia.
Przypatrzmy się najpierw podobieństwom i różnicom między Ewangeliami synoptycznymi (nie uwzględniamy Ewangelii według Jana).
Podobieństwa widać już w ogólnym układzie Ewangelii: we wszystkich działalność Jezusa rozpoczyna się po chrzcie Jana, następnie opisane są cuda i nauczanie w Galilei, później podróż do Jerozolimy, a na końcu jest opis ukrzyżowania i zmartwychwstania Jezusa. Ewangelie synoptyczne sprawiają wrażenie, że działalność publiczna Jezusa trwała około roku. W Ewangelii Jana wydarzenia rozgrywają się na przemian w Galilei i w Jerozolimie i wydaje się, że rozciągają się na okres około trzech lat.
Zachodzi także wielokrotnie zgodność, co do kolejności poszczególnych perykop. Na przykład we wszystkich trzech Ewangeliach po uzdrowieniu paralityka opisane jest powołanie celnika, uczta w domu celnika i rozmowa na temat postów (Mk 2,1-22 = Mt 9,1-17 = Łk 5,17-39). U Marka i Łukasza umieszczone są następnie opisy dwóch konfliktów w szabat (Mk 2,23-3,6 = Łk 6,1-11), które w Ewangelii Mateusza znajdują się dopiero w 12,1-14.
Dużą zbieżność można dostrzec między poszczególnymi perykopami, w których niekiedy zdania mają identyczne brzmienie. U wszystkich synoptyków takie samo brzmienie mają słowa Jezusa skierowane do paralityka: „... żebyście wiedzieli, iż Syn Człowieczy ma na ziemi władzę odpuszczenia grzechów”, a następnie zaczęte zdanie nie jest dokończone, lecz jakby nadsztukowane: „mówi (Łk: powiedział) paralitykowi: Mówię ci, wstań, weź swoje łoże i idź do domu” (Mk 2,10-11 i par.). Prośba Józefa z Arymatei o wydanie ciała Jezusa wyrażona jest trzykrotnie tymi samymi słowami: „poprosił o ciało Jezusa” (Mk 15,43 = M t 27,58 = Łk 23,52). Taką samą formę w trzech Ewangeliach ma wypowiedź Jezusa, że ten, kto chce zachować swoje życie, straci je, a kto straci swe życie z powodu Jezusa (i Ewangelii), ten je zachowa (Mk 8,35 = M t 16,25 = Łk 9,24). Zachodzą także zbieżności w perykopach, które znajdują się tylko w dwóch Ewangeliach, podczas gdy w trzeciej brakuje paraleli, na przykład w kazaniach Jana Chrzciciela w M t 3,7b-10.l2 i Łk 3,7b-9.17.
Wreszcie zastanawiający jest fakt, że starotestamentalne cytaty we wszystkich trzech Ewangeliach wielokrotnie mają dosłownie to samo brzmienie, nawet, gdy cytat sformułowany jest inaczej niż w tekście hebrajskim Starego Testamentu i w Septuagincie. Na przykład w Mk 1,3 = M t 3,2 = Łk 3,4 mamy słowa: „prostymi czyńcie ścieżki Jego” (czyli Pana = Jezusa), podczas gdy w Iz 40,3 według Septuaginty brzmią one: „prostymi czyńcie ścieżki Boga naszego”.
Takich przykładów można by podać bardzo wiele. Prowadzą one do przeświadczenia, że pokrewieństwo trzech pierwszych Ewangelii nie jest dziełem przypadku; nie można go wytłumaczyć tym, że wszyscy ewangeliści opowiadają o tych samych wydarzeniach i dlatego posłużyli się tymi samymi wyrażeniami. Należy raczej przyjąć, że zachodzi między nimi zależność literacka. Aby jednak wyjaśnić, jakiego rodzaju jest ta zależność, trzeba uwzględnić fakt, że pomimo wielu zbieżności, między trzema Ewangeliami zachodzą także liczne rozbieżności.
Różnice zachodzą już w ogólnym układzie Ewangelii. Ewangelie Mateusza i Łukasza, inaczej niż Ewangelia według Marka, mają na początku Ewangelie dzieciństwa Jezusa, które jednak także różnią się między sobą. Ewangelia według Mateusza rozpoczyna się rodowodem Jezusa podzielonym na trzy części po 14 imion, które od Abrahama prowadzą do Jezusa (Mt 1,1-17). Łukasz umieścił rodowód nieco później; od Józefa poprzez 77 imion sięga on Adama (Łk 3,23-38). W Ewangelii Marka nie ma odpowiednika Kazania na Górze (Mt 5- 7), w Ewangelii Łukasza jest mocno skrócona paralela (Łk 6,20-49). Wiele bardzo wymownych przypowieści Jezusa (np. o miłosiern...
wiktorow5