Odpowiedzialność karna nieletnich.docx

Katarzyna Ciołek

Rok III SPP

Przestępczość nieletnich

              Odpowiedzialność

              karna

              nieletnich.

              Pod przewodnictwem

              dr Magdaleny Błaszczyk

Kodeks karny określa, iż za czyn zabroniony odpowiada jedynie sprawca po ukończeniu 17 lat. Wyjątkowo nieletni, który ukończył 15 lat, jeżeli przemawiają za tym okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, bądź też warunki osobiste, a w szczególności,  jeśli wcześniej zastosowane środki wychowacze i poprawcze były bezskuteczne. Kodeks karny nie dotyczy natomiast osób przed ukończeniem tego wieku.

Na początku XX wieku na niemal całym świecie rozpoczęto wzmorzoną walkę z przestępczością nieletnich. Przyczyniło sie do tego m.in. powstanie szkoły pozytywistycznej, która skierowana była na poprawę sprawcy, a nie odpłacie za popełnione czyny. Duży wpływ  miał również wzrost przestępczości dzieci i mlodzieży, a także pojawienie się koncepcji pedagogicznych, które ukazały dziecko jako odrębną osobę o odmiennej psychice. W związku z tym przedstawiciele nauki prawa karnego uznali, iż dziecko nie powinno być sądzone jak  dorosły i zamiast kary należy stosować środki wychowania i opieki.

Tak więc rozpoczęto prace nad ustawą, które trwały blisko 30 lat. Ustawa z 26.10.1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich (weszła  w życie 12.05.1983) jest pierwszym odrębnym aktem prawym regulującym zasady postępowania wobec nieletnich przestępców w Polsce.

Zgodnie z tą ustawą należy kierować się dobrem nieletniego, tak by osiągnąć korzystne zmiany w zachowaniu i osobowości, przy tym  zwracając szczególną uwagę na poprawę stosunków dziecko- rodzice (opiekun). Bierze się również pod uwagę warunki w jakich nieletni  się wychowywał, środowisko, w którym przebywał, a także wiek, stopień rozwoju fizycznego i psychicznego, itp.

Zastosowanie środków wychowawczych lub poprawczych następuje, gdy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuszcza się czynu zabronionego. Czynem zabronionym, zgodnie z Kodeksem Karnym są przestepstwa, których szkodliwość społeczna jest większa niż znikoma. Przestępstwa dzielimy na występki i zbrodnie-różnią się od siebie sposobem ukarania sprawcy oraz zasadą umyślności. Gdy  sprawca dopuścił się zbrodni jest zagrożony karą pozbawienia wolności od lat 3, bądź karą surowszą. Natomiast jeśli popełnił występek podlega karze grzywny, ograniczenia wolności , bądź pozbawienia wolności od miesiąca do lat 3. Zgodnie z zasadą umyślności występek można popełnić umyślnie, jak i nieumyślnie- jeśli Kodeks Karny tak stanowi-, natomiast zbrodnię można popełnić tylko umyślnie.  

Odpowiedzialności karnej podlega "ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat". W wyjątkowych sytuacjach poziom wiekowy jest opuszczony do lat 15, ze względu na wysoki stopień szkodliwości społecznej oraz jeśli wcześniej zastosowane środki wychowawcze lub  poprawcze okazały się bezskuteczne. W tym wypadku sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a "orzeczona kara nie może  przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo" (art. 10 KK).

Dotyczy takich przestępstw jak:

·         zamach na Prezydenta RP,

·         zabójstwo,

·         ciężkie uszkodzenie ciała,

·         sprowadzenie katastrofy,

·         przejęcie  kontroli na statku,

·         sprowadzenie katastrofy w ruchu,

·         zgwałcenie lub doprowadzenie do innej czynności seksualnej,

·         a także branie lub przetrzymywanie zakładnika,

·         rozbój.

W stosunku do nieletniego, który ukończył 17 lat, lecz jest przed osiągnięciem wieku pełnoletności, sąd stosuje środki wychowacze, poprawcze lub lecznicze, ale tylko wtedy gdy przemawia za tym stopień rozwoju nieletniego, a także jego właściwości i warunki osobiste.  Sąd wymierzając karę nieletniemu kieruje się jego dobrem i tym, aby go wychować. Natomiast nie może wobec nieletniego zastosować  kary dożywotniego pozbawienia wolności.

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich dotyczy osób które nieukończyły 17 lat, jednak środki orzeczone nie mogą trwać nie dłużej jak do ukończenia 21 lat przez te osoby. Zostały wprowadzone trzy górne granice wiekowe, którymi ustawa się posługuje, czyli do 17, 18 i 21 lat. W stosunku do nieletnich, którzy nie ukończyli 18 lat stosuje się w zakresie zwalczania i zapobiegania demoralizacji. Natomiast osoby, które ukończyły 13 lat, ale nie ukończyły lat 17- w zakresie postępowania o czyny karalne. Przy wykonywaniu środków wychowawczych lub poprawczych środki orzeczone trwają nie dłużej niż do ukończenia 21 lat.

W ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich w art. 6 zawarto wyczerpujący katalog środków, stosowanych wobec nieletnich podlegających ustawie. Można go podzielić na środki:

·         poprawcze (umieszczenie w zakładzie poprawczym)

·         wychowawczo-lecznicze

·         wychowawcze

·         opiekuńczo-wychowawcze

Środki poprawcze to m.in: upomnienie, zobowiązanie do naprawienia wyrządzonej szkody, bądź wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, nadzór rodziców lub opiekunów, a także nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej oraz kuratora, zakaz prowadzenia pojazdów, umieszczenie w rodzinie zastępczej czy przepadek rzeczy.

Środki wychowaczo-lecznicze i wychowawczo- opiekuńcze dotyczą „innych środków zastrzeżonych w niniejszej ustawie do właściwości sądu rodzinnego, jak również zastosowania środków przewidzianych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym”, a także umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym lub innym zakładzie leczniczym, bądź w placówce opiekunczo-wychowawczej lub domu pomocy społecznej.

Postępowanie w sprawach nieletnich toczy się przed sądem rodzinnym- właściwym do miejsca zamieszkania bądź zameldowania sprawcy-, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

„ W sprawach nieletnich stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego (...) oraz w postępowaniu poprawczym- przepisy Kodeksu postępowania karnego.”

Sędzia rodzinny wszczyna postępowanie ,jeżeli nieletni wykazuje przejawy demoralizacji, bądź dopuścił się czynu karalnego. Stronami w postępowaniu są: nieletni, rodzice lub opiekun nieletniego, prokurator. Postępowanie takie może być zawieszone, jeśli nieletni ukrywa się i nie można go ująć. Rodzice, opiekunowie, bądź  nieletni obarczani są, przez sąd rodzinny, kosztami postępowania w sprawie nieletniego.

W ustawie mamy zawarte postępowanie:

·         wyjaśniające

·         opiekuńczo- wychowawcze

·         poprawcze

·         odwoławcze

·         wykonawcze

Najsurowszą karą wobec nieletnich jest kara pozbawienia wolności, bowiem kary dożywotniego pozbawienia wolności nie stosuje się. Sąd rodzinny uzyskując informację o osadzeniu nieletniego w zakładzie karnym umarza postępowanie dotyczące wykonywania środka poprawczego. Natomiast, jeśli wobec nieletniego umieszczonego w zakładzie poprawczym została orzeczona kara ograniczenia wolności, zastępcza kara pozbawienia wolności lub kara aresztu, to w pierwszej kolejności wobec nieletniego stosuje się środek poprawczy. Na czas pobytu nieletniego w zakładzie poprawczym  kara ulega odroczeniu. Przed zwolnieniam sąd rodzinny decyduje czy karę odwiesić, czy odstąpić od jej wykonania.

Wobec nieletniego umieszczonego w zakładzie poprawczym, w schronisku dla nieletnich, można zastosować środki przymusu bezpośredniego takie jak:

·         siła fizyczna

·         umieszczenie w izbie izolacyjnej

·         założenie pasa obezwładniającego lub kaftana bezpieczeństwa.

Środków przymusu bezpośredniego nie stosuje się wobec nieletniej o widocznej ciąży, nieletniego dotkniętego kalectwem, a także nie można stosować jej jako kary. Decyzję o zastosowaniu takiego środka może podjąć dyrektor placówki, a w razie jego nieobecności zastępujący go pracownik pedagogiczny.

Środki przymusu bezpośredniego stosowane są w razie:

·         nawoływania do buntu

·         zbiorowej ucieczki

·         niszczeniu minia

·         w celu doprowadzenia nieletniego do zakładu

·         usiłowania targnięcia sie nieletniego na życie lub zdrowie własne lub innej osoby

·         samowolnego opuszczenia zakładu.

Wszystko to ma na celu dobro nieletniego, jego poprawę oraz ma pomóc odnaleźć się na nowo w naszej polskiej szarej rzeczywistości. Jednak pomimo wszelkich starań włożonych w tworzenie ustawy, jak rownież w wychowanie nieletnich, czy próbie przywrócenia ich do normalnego życia, większość z nich wraca ponownie do tych samych zakladów poprawczych, ośrodków, a później nawet zakładów karnych.

„W dążeniu do przeciwdziłania demoralizacji i przestępczości nieletnich i stwarzania warunków powrotu do normalnego życia nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem bądź z zasadami współżycia spolecznego, oraz w dążeniu do umacniania funkcji opiekuńczo-wychowawczej i poczucia odpowiedzialności rodzin za wychowanie nieletnich za świadomych swych obowiązków członków społeczeństwa”.

Literatura