1. Czym jest etyka?
Etyka (z gr. ethos – „zwyczaj”) – dział filozofii zajmujący się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzać zasady moralne.1 Ta bardzo popularna definicja nie wyjaśnia niczego. Nie dość, Że nie daje odpowiedzi postawione pytanie, to jeszcze rodzi nowe. Bo jeśli etyka zajmuje się badaniem moralności, to, czym jest moralność. Ale po kolei. Jeśli definicja z encyklopedii internetowej nie daje odpowiedzi, to może lepszą będzie inna, zaczerpnięta ze słownika etycznego, według którego:
Jesteśmy nieco bliżej, ale nadal to zdecydowanie za mało, by poczuć się
usatysfakcjonowanym (a satysfakcja to ważny element aksjologii). Idźmy zatem dalej.
Musimy w tym miejscu wrócić do moralności i powiedzieć, Że:
Etyki nie należy mylić z moralnością. Moralność, to z formalnego punktu widzenia
zbiór dyrektyw w formie zdań rozkazujących w rodzaju „Nie zabijaj”, których słuszności
nie da się dowieść ani zaprzeczyć, gdyż zdania rozkazujące niczego nie oznajmiają.
Celem etyki jest dochodzenie do źródeł powstawania moralności, badanie efektów, jakie
moralność lub jej brak wywiera na ludzi oraz szukanie podstawowych przesłanek
filozoficznych, na podstawie których dałoby się w racjonalny spos tworzyć zbiory
nakaz moralnych. Poglądy etyczne przybierają zwykle formę teorii, na ktą składa się
zespół pojęć i wynikających z nich twierdzeń, na podstawie ktych moŻna formułować
zbiory nakaz moralnych. Teorie etyczne mogą być zarno prą udowadniania
słuszności funkcjonujących powszechnie nakaz moralnych, jak i mogą stać w ostrej
opozycji do powszechnej moralności, kwestionując zasadność części bądź nawet
wszystkich aktualnie obowiązujących w danym społeczeństwie nakaz.
etyka to: (gr. ta ethica; ethikos, od ethos – zwyczaj) – termin wprowadzony przez
Arystotelesa na oznaczenie jednej z dyscyplin tzw. filozofii praktycznej.
Wspłześnie, etyka to teoria moralności, chociaż niekiedy oznacza rnieŻ zespłó
norm i ocen moralnych charakteryzujących określone społeczeństwo, lub określony
system etyczny (np. etyka zawodowa)
Zasady moralne przyjmują często formę zdań rozkazujących lub zakazujących, rzadziej
oznajmujących. Przykładem zasady moralnej jest np. zakaz "nie zabijaj". Większość ludzi
ma zasady moralne głęboko zinternalizowane (wpojone w swój system indywidualny,
podświadomość, duszę) w trakcie procesu wychowawczego i często w oge nie
zastanawia się nad ich pochodzeniem (szczegnie, gdy są to nakazy religijne).
Naruszenie tych zasad powoduje zwykle wewnętrzny konflikt psychiczny.
Zasady etyczne w odrŻieniu od moralnych są ognymi, filozoficznymi twierdzeniami,
wynikającymi z danego światopoglądu - przyjętego systemu pojęciowego (w niektych
wypadkach rnieŻ religijnego). Na ich bazie moŻna tworzyć konkretne nakazy i zakazy
moralne. Często zdarza się tak, Że rŻe zasady etyczne prowadzą do tych samych zasad
moralnych.
Nie wszystkie systemy etyczne prowadzą jednak zawsze do tego samego zbioru zasad
moralnych, dlatego niezwykle trudno jest mić o „moralności uniwersalnej”.
Okazuje się więc, iż w momencie, kiedy pojawia się moralność sprawy zaczynają się
komplikować. Etyka to teoria moralności, a moralności nie da się zdefiniować, bo jest
systemem nakaz i zakaz związanych ze specyfika danej społeczności. Społeczności,
czyli ludzi, więc może jednak faktycznie Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy.3
Jeśli tak by było, a wielu ludzi chętnie skłania się ku takiemu stanowisku, to gdzie byłoby
miejsce dla Boga, czy jakiejkolwiek innej siły wyższej? Okazałoby się, Że to człowiek
decyduje o istnieniu, bądź nieistnieniu Boga…
W tym miejscu zarysowuje się kolejny problem z dziedziny etyki. Zajmuje się ona
wartościami, ale czy wartości te są absolutne, czy moŻe względne? I czym są
wartości.
Jak widać w tym krkim wstępie etyka jest zagadnieniem niezwykle skomplikowanym.
Stwarza wiele problem, często zwodzi na manowce, a przecieŻ kaŻdy chciałby
wiedzieć, czym jest prawda, co to znaczy dobry? Pytanie o sens uprawiania etyki
nasuwa się samo. Zatem…
Przykład czterech zasad etycznych:
- Życie ludzkie jest święte, gdyŻ jest ono darem Boga (chrześcijaństwo, islam),
- odbieranie Życia ludzkiego jest zadawaniem największego cierpienia (buddyzm),
- Życie ludzkie jest podstawową wartością, gdyŻ wszyscy jesteśmy rnoprawnymi
członkami ludzkiej wspnoty (humanizm),
- Życie ludzkie jest własnością jednostki oraz podstawą jej wolności,
a odbieranie go jest pozbawianiem wolności w spos ostateczny (liberalizm,
indywidualizm, anarchizm).
MoŻna bez trudu wyprowadzić nakaz moralny "nie zabijaj", chociaŻ podstawy
światopoglądowe tych zasad są zupełnie rŻe.
2. Po co nam etyka?
Skoro jest tak skomplikowaną materią, a do tego szanse na uzyskanie wiąŻących
odpowiedzi są niewielkie, to po co zajmować się etyką?
Na tym etapie starczy powiedzieć, Że etyka, jako pewien system wartości jest
człowiekowi niezbędna, poniewaŻ w duŻym stopniu określa interakcje międzyludzkie.
Wszyscy znamy powiedzenie „kręgosłup moralny”, a to przecieŻ nic więcej niŻ
wewnętrzny system wartości. Na razie moŻemy pominąć kwestię, czy jest on
obiektywny, czy subiektywny, ale nie spos zaprzeczyć, Że coś takiego jest.
Skoro przyjmujemy istnienie system wartości i jesteśmy skłonni zgodzić się, jeśli nie,
co do ich sensowności, to przynajmniej uŻyteczności, to na pytanie tytułowe niniejszej
części musimy odpowiedzieć pozytywnie, tzn. uznać, iŻ etyka jest nam potrzebna, jako
narzędzie kształtowania interakcji międzyludzkich. Co za tym idzie system wartości
pomaga nam umiejscowić się w strukturze społecznej (np. systemy prawne wywodzą się
z system etycznych, czyli znajomość i przestrzeganie norm moralnych danej grupy
jest rnoznaczne z niewchodzeniem w konflikt z prawem obowiązującym w danym
kraju. Na niŻszym szczeblu, znajomość zasad obowiązujących w danej grupie chroni np.
przed ostracyzmem. Etyka jest potrzebna, poniewaŻ jest uŻyteczna i to uŻyteczna
w bardzo wielu aspektach, o czym będzie mowa w części czwartej – wartości utylitarne.
Istnieje wiele system etycznych i chociaŻ wiele z nich to systemy zamknięte, jak np.
etyka katolicka, to ludzie przewaŻnie tworzą własne systemy wartości. Podobne pry, na
przestrzeni wiek podejmowali filozofowie. Wybrane poglądy na zagadnienie etyki
zostaną przedstawione w części trzeciej niniejszego kursu. Zanim jednak przejdziemy do
omawiania konkretnych przykład, aby łatwiej je zrozumieć, potrzebujemy odrobiny
teorii.
3. Etyka/moralność/aksjologia/wartość
Znamy juŻ definicje etyki, aby jednak właściwie podejść do tematu, musimy zaznajomić
się z istniejącymi we wspłzesnej nauce jej podziałami.
W tym ujęciu etyka staje się teorią wartości. Pruje ustalić status ontologiczny
wartości, skonstruować ich hierarchię i ocenić moŻliwości człowieka na ich (wartości)
realizację. Na tym etapie, jako etyka normatywna formułuje zespł norm
umoŻliwiających realizacje określonych wartości.
4. Przykładowe rodzaje etyk4
Etyka autonomiczna – broni człowieka przed podporządkowaniem go jakimkolwiek
autorytetom zewnętrznym: Bogu, państwu czy społeczeństwu. WiąŻe się z nią
przekonanie o absolutnej wolności człowieka.
Etyka biznesu – określenie etycznych aspekt ludzkiej przedsiębiorczości.
Etyka cn i wzor osobowych – etyka propagująca zestaw poŻądanych cn oraz
wzor osobowych godnych naśladowania (charakterystyczna dla staroŻytności).
Etyka formalna – doktryna etyczna, wg ktej istota dobra moralnego polega na
postępowaniu zgodnym z imperatywem (prawem) moralnym. WiąŻe się
z pojęciem obowiązku i powinności.
Etyka globalna – popularny wspłześnie kierunek refleksji etycznej. Jej głnym
postulatem jest wprowadzenie, w trosce o gatunek ludzki, wartości humanizmu, jako
normy regulującej wspłŻcie międzynarodowych społeczności.
Etyka heteronomiczna – powinności człowieka są determinowane przez systemem
wartości i normami otrzymanymi z zewnątrz (np. od Boga).
Etyka mass medi – wyraźna wspłześnie tendencja do kodeksualizacji zawodu
dziennikarza. We wszystkich aspektach podnosi się konieczność respektowania kilku
najogniejszych zasad:
a. zasada prawdy,
b. zasada obiektywizmu,
c. zasada oddzielania informacji od komentarza,
d. zasada uczciwości,
e. zasada szacunku i tolerancji,
f. zasada nadrzędności dobra odbiorcy (względem redakcji, ale nie względem prawdy),
g. zasada wolności i odpowiedzialności.
Etyka materialna – opisowa i normatywna nauka o moralności, opierająca się na
pojęciu wartości moralnych, a nie na pojęciach obowiązku i powinności (jak mam to
miejsce w e. formalnej).
Etyka niezaleŻna – system etyki normatywnej, kty nie wiąŻe postulowanych przez
siebie zasad z rozstrzygnięciami filozoficznymi.
Etyka normatywna (właściwa) – obok etyki opisowej i metaetyki, trzeci zasadniczy
dział refleksji nad moralnością – konstruuje i uzasadnia systemy moralności zgodne z
załoŻeniami przyjętego stanowiska.
Etyka ogna i szczegłwa – E. ogna to refleksja nad podstawami etyki, takimi
jak np. dobro, czy prawda; E. szczegłwa to z kolei formułowanie praktycznych
wskazań moralnych obliczonych na typowe sytuacje spotykające człowieka.
Etyka opisowa (etologia) – stara się opisać zjawisko moralności w jego historycznie i
środowiskowo zrŻicowanych przejawach.
Etyka pornawcza religii – dział religioznawstwa pornawczego badający związki i
rŻice w systemach etycznych rŻych religii.
Etyka praktyczna – etyka stosowana, zajmująca się wcielaniem w Życie zalecanych
norm moralnych.
Etyka reklamy – co do zasady, to samo co etyka mass medi.
Etyka specjalna – refleksja etyczna obejmująca wyodrębnione ze względu na ich
specyfikę, sfery zjawisk moralnych (m. in. etyka zawodowa, etyka Życia seksualnego,
etyka Życia rodzinnego, etyka sportu).
Etyka społeczna – zajmuje się normowaniem społecznych zachowań jednostki.
Etyka sytuacyjna – spos uprawiania refleksji etycznej polegający na rezygnacji z
formułowania ognych reguł postępowania.
Etyka umiaru – za regułę postępowania przyjmuje unikanie skrajności.
Etyka, jako refleksja stricte filozoficzna pozostaje ściśle związana z aksjologią. WiąŻe się
rnieŻ z pojęciami moralności i wartości.
Moralność – (łac. moralitas od moralis – obyczajowy) zbi zasad (norm), kte
określają, co jest dobre (prawidłowe, nieszkodliwe), a co złe (nieprawidłowe, szkodliwe).
Szerzej rzecz ujmując, moralność to zjawisko społeczne, kaŻdorazowo ukształtowane
historycznie w określonym społeczeństwie, ktego zadaniem jest regulacja stosunk
między jednostką a jednostką oraz miedzy poszczegnymi jednostkami a grupami
społecznymi.
Podstawowymi elementami moralności są:
- oceny,
- normy,
- sankcje,
- wzory osobowe,
...
Tika02