2003r - Śmigus - Dyngus.pdf - Opisy monet okolicznościowych w PDF - jasia400_

Monety kolekcjonerskie

Narodowy Bank Polski

Monety

kolekcjonerskie

nomina¸

20 z¸

nomina¸

2 z¸

metal

925/1000 Ag oraz farby:

niebieska, z¸ota, zielona

i czerwona

metal

stop CuAl5Zn5Sn1

stempel

zwyk¸y

ærednica

27,00 mm

stempel

lustrzany

masa

8,15 g

ærednica

38,61 mm

wielkoæ emisji

600 000 szt.

masa

28,28 g

wielkoæ emisji

44 000 szt.

Awers: Wizerunek or¸a ustalony dla god¸a Rzeczypospolitej

Polskiej, po bokach or¸a oznaczenie roku emisji: 20-03, pod or¸em

napis: Zü 2 Zü, w otoku napis: RZECZPOSPOLITA POLSKA

poprzedzony oraz zakoÄczony szeæcioma pere¸kami. Pod lew ¸ap

or¸a znak mennicy : .

Awers: Na tle ozdobnej firanki wizerunek or¸a ustalony dla god¸a

Rzeczypospolitej Polskiej oraz p¸kolem napis: RZECZPOSPOLITA

POLSKA wykonany farb w kolorze z¸otym. U do¸u baranek, pisanki

wykonane farbami w kolorach: niebieskim, z¸otym, zielonym

i czerwonym oraz ga¸zki wierzbowe. Z lewej strony oznaczenie

roku emisji: 2003, z prawej strony napis: 20 / Zü. Pod lew ¸ap or¸a

znak mennicy : .

Ð w

Rewers: Scena przedstawiajca ch¸opcw polewajcych wod

dziewcz«ta. W tle: studnia, dwie chaty i fragment koæcio¸a. U gry

p¸kolem napis: åMIGUS-DYNGUS.

W dniu 16 kwietnia 2003 r. Narodowy

Bank Polski wprowadza do obiegu

monety kolekcjonerskie ãåmigus-

dyngusÓ, o nomina¸ach:

1. ÊmigusÐ nazwa pochodzi prawdopo-

dobnie z niemieckiego Schmechostern

od s¸w schmechen Ð bi, uderza

i Ostern Ð Wielkanoc, razem: bi na

Wielkanoc, lub Osterspritzen =

Ostern Ð Wielkanoc, spritzen Ð pole-

wa, czyli razem: kropi, polewa na

Wielkanoc. Zwyczaj ten polega na:

- uderzaniu si«, smaganiu lub tylko dotyka-

niu zielonymi, najcz«æciej wierzbowymi

ga¸zkami (o wierzbie mwiono, ýe jest

roælin mi¸ujc ýycie, poniewaý roænie

w kaýdych warunkach i na wiosn«

szybciej niý inne drzewa zakwita

i okrywa si« m¸odymi listkami); by¸ to

tzw. æmiguszielonylub suchy, wyst«pu-

jcy w Polsce p¸nocnej, g¸wnie na

Pomorzu, a takýe na ålsku CieszyÄskim,

gdzie najpierw oblewano wod m¸ode

gospodynie i dziewcz«ta, a potem

dopiero suszono je, czyli bito je dla

ýartu korwaczami Ð batami uplecionymi

z witek wierzbowych;

Ð w

Na boku: oæmiokrotnie powtrzony napis: NBP, co drugi

odwrcony o 180 stopni, rozdzielony gwiazdkami.

Rewers: Scena przedstawiajca dziewcz«ta i ch¸opcw

polewajcych si« wzajemnie wod. W tle: studnia, chaty i fragment

koæcio¸a. U do¸u p¸kolem napis: åMIGUS-DYNGUS.

Projektant awersu: Ewa Tyc-KarpiÄska

Projektant rewersu: Robert Kotowicz

¥ 20 z¸ Ð wykonana stemplem lustrza-

nym w srebrze,

¥ 2 z¸ Ð wykonana stemplem zwyk¸ym

w stopie CuAl5Zn5Sn1,

tzw. Nordic Gold.

Projektant monety: Robert Kotowicz

Monety zosta¸y wyprodukowane w Mennicy PaÄstwowej SA

w Warszawie.

W ca¸ej Polsce Poniedzia¸ek Wielkanocny

(zwany takýe lanym poniedzia¸kiem)

up¸ywa pod znakiem lejcej si« strumie-

niami wody. Najwaýniejszym, najbardziej

charakterystycznym i znanym zwyczajem

tego dnia jest bowiem æmigus Ð dyngus,

powszechna zabawa, g¸wnie dzieci

i m¸odzieýy, polegajca na wzajemnym

oblewaniu si« wod.

Pierwotnie nazwy æmigus i dyngus

oznacza¸y dwa odr«bne i bardzo stare

obrz«dy:

åmigus-Dyngus

Ð Polski rok obrz«dowy Ð

Sk¸ad i druk: Drukarnia NBP

Monety kolekcjonerskie

- na oblewaniu wod, przede wszystkim dziewczt i m¸odych

m«ýatek.

åmigus w obydwu swych odmianach mia¸ sprzyja zdrowiu,

zapewnia urod« i pobudza si¸y witalne.

2. dyngus Ð z niemieckiego dingen, co w wolnym przek¸adzie

oznacza wykupywa, szacowa.

W przesz¸oæci tak nazywano weso¸e wielkanocne pochody i wypra-

szanie darw (najcz«æciej malowanych jaj i rýnych æwitecznych

smako¸ykw), czyli chodzenie po dyngusie lub inaczej chodzenie

po wykupie. Niekiedy ¸czy¸o si« rwnieý z oblewaniem si« wod,

co obchodom tym nadawa¸o zawsze charakter zalotw.

Z czasem oba te obrz«dy po¸czy¸y si« pod wspln nazw Êmigusa

- dyngusa i chociaý mia¸y rýne lokalne odmiany, to zdominowane

zosta¸y przez rýne zabawy z wod, ktr ch¸opcy w miastach

i na wsi, chlustali Ð i chlustaj dotychczas Ð na ¸adne i lubiane

dziewcz«ta. A im wi«cej tej wody si« leje, tym wi«kszy jest honor

dla panny.

Zwyczaje te znane by¸y w Polsce od wiekw i to we wszystkich

stanach. W XVIII w. opisywa¸ je, z wielk, w¸aæciw mu dok¸adnoæci

i swad, znakomity kronikarz polskich obyczajw, ks. J«drzej Kitowicz:

ã... By¸a to swawola powszechna w naszym kraju tak mi«dzy

posplstwem, jako teý mi«dzy dystyngowanymi; w Poniedzia¸ek

Wielkanocny m«ýczyni oblewali wod kobiety, awe wtorek iinne

nast«pujce dni kobiety m«ýczyzn, uzurpujc sobie tego prawa aý

do Zielonych åwitek. Oblewali si« rozmaitym sposobem. Amanci

dystyngowani, chcc t« ceremoni« odprawi na amantkach swoich,

bez ich przykroæci, oblewali je lekko wod rýan lub inn pachnc

wod por«ce, anajwi«cej pogorsie... Ktrzy zaæ przek¸adali swawol«

naddyskrecj«... oblewali damy wod prost, chlustajc garnkami,

szklenicami, duýymi sikawkami. Po ulicach zaæ w miastach

inawsiach m¸odzieý obojej p¸ci czatowa¸a zsikawkami igarnkami

z wod na przechodzcych i nieraz chcc dziewka obla jakiegoæ

gargasa, albo ch¸opiec dziewczyn«, obla¸ inn jak osob«, s¸uszn

i nieznajom, czasem ksi«dza, starca powaýnego lub star bab«.Ó

Na wsi æmigus Ð dyngus przebiega¸ zawsze pod znakiem: jak

najwi«cej wody. Na ¸adne, ýwawe, lubiane dziewczyny wylewano

ca¸e konwie i wiadra wody, albo nawet wrzucano je do sadzawek,

staww, koryt do pojenia byd¸a. Dziewcz«ta ucieka¸y z piskiem, ale

w gruncie rzeczy by¸y zadowolone. Brak æmigurciarzy, suche w¸osy

i odzieý w lany poniedzia¸ek by¸y bowiem prawdziwym despektem

dla panny. W Poniedzia¸ek Wielkanocny aý do po¸udnia, a czasami

przez ca¸y dzieÄ trwa¸y wi«c gonitwy i szamotanina, krzyki i æmiechy

i nieprzerwanie la¸a si« woda.

W Polsce centralnej, w okolicach Rawy Mazowieckiej oraz w regionie

¸owickim, sieradzkim i ¸«czyckim, a takýe na ålsku i w Wielkopolsce

(w okolicach Kalisza), kilkunastoletni ch¸opcy chodzili z kurkiem

dyngusowym. Wybranego, dorodnego koguta karmiono ziarnem

nasczonym wdk (bo oszo¸omiony alkoholem nie wyrywa¸ si«,

za to g¸oæno pia¸) i nast«pnie przywizywano go do wzka dyngu-

sowego, pomalowanego czerwon farb, przybranego wstýkami,

koralikami i rýnymi b¸yskotkami, z lalkami w regionalnych strojach,

kr«ccymi si« na tarczy, albo z par traczy, ktrzy po uruchomieniu

prostych mechanizmw ci«li sw pi¸ deseczk«. Z czasem ýywego

koguta zastpi¸ sztuczny Ð wypchany, wyci«ty z deski i oklejony

pierzem, upieczony z ciasta, ulepiony z gliny itp.

Ch¸opcy chodzcy z wzkiem dyngusowym nosili ze sob zawsze

koszyki na datki, sikawki (drewniane szpryce z t¸okiem, na wod«),

rýne ãklekotyÓ, np. bociany kurcarskieÐ rodzaj klekoczcych taczek,

a takýe ýmijki dyngusoweÐ straszaki ze sk¸adanych deseczek, zakoÄ-

czone szpikulcem, do k¸ucia uciekajcych z krzykiem dziewczt.

Ca¸y ten obchd by¸ wyrazem m¸odzieÄczych umizgw, bo ch¸opcy

chodzcy z kurkiem podyngusieodwiedzali przede wszystkim domy,

w ktrych mieszka¸y panny na wydaniu. Mia¸ takýe u¸atwi koja-

rzenie m¸odych par, a zam«ýnym, m¸odym gospodyniom zapewnia

liczne i zdrowe potomstwo.

Towarzyszce obchodowi weso¸e piosenki wychwala¸y p¸odnoæ

i czupurnoæ koguta, np.:

A i wy dziewuchy

z¸ýta po szeæ groszy,

puæcimy koguta

do jednej kokoszy.

Bo ten nasz kogutek

nie na darmo skoczy

osiemnaæcie kurczt

od razu wytoczy.

Kogut od wiekw by¸ bowiem symbolem urody m«skiej i potencji,

si¸ witalnych i p¸odnoæci.

Po dyngusiechodzono takýe z traczykiemlub inaczej z barankiem. By¸

to umieszczony w umajonym ogrdku tracz z drewna z pi¸ Ð pamitka

tego, ýe ma¸y Jezus pomaga¸ æw. Jzefowi Ð cieæli w jego zaj«ciach.

W Ma¸opolsce, g¸wnie w Limanowej i okolicach, chodzili przebie-

raÄcy zwani dziadami æmigustnymi lub s¸omiakami, poniewaý nosili

s¸omiane czapy i opasywali si« powrs¸ami ze s¸omy. Obchodzili

domy w milczeniu, tylko od czasu do czasu gwizdali lub turkali,

dlatego ýe Ð wed¸ug legendy Ð wyobraýali bowiem ýydowskich wy-

s¸annikw, ktrzy nie chcieli uwierzy w zmartwychwstanie Chrystusa

i og¸osi ludziom dobrej nowiny i za kar« utracili g¸os. W okolicach

Mielca natomiast chodzi¸y dziady æmigustne, tzw. mwice, i pole-

wajc gospodarzy wod ze swoich sikawek, ýyczy¸y im Ð cz«sto

w formie zabawnych wierszykw Ð urodzaju, szcz«æcia, licznego

potomstwa i zdrowego, gospodarskiego przychwku. Po otrzymaniu

datku Ð s¸odkiego, wielkanocnego pieczywa i przede wszystkim jajek,

w«drowali do nast«pnego domu. Jajka bowiem by¸y tradycyjnym

wykupem od oblewania i zwyczajowym darem dla wszystkich

ch¸opcw i m¸odych m«ýczyzn chodzcych po dyngusie.

W okolicach Krakowa chodzono z ogrojczykiem, czyli wzeczkiem

ogrodzonym sztachetkami, wys¸anym mchem lub zielon bibu¸k.

Woýono w nim figurk« Chrystusa Zmartwychwsta¸ego z czerwon

chorgiewk i r«k uniesion w b¸ogos¸awicym geæcie. Chodzc

od domu do domu, æpiewano:

Mi¸y gospodarzu

puæcie nas do izby,

bo nas tu niewielu,

nie zrobimy ciýby!

Stoimy za drzwiami,

Jest Pan Jezus z nami.

Do izby nas wpuæcie,

bo my po æmiguæcie.

A dajcie, co macie da,

Bo nam tutaj zimno sta.

W wielu regionach Polski Wtorek Wielkanocny, nazywany takýe

Trzecim dniem åwit, by¸ przed¸uýeniem zabaw æmigusa Ð dyngusa.

Tym razem to m¸ode kobiety i dziewcz«ta przejmowa¸y inicjatyw«

i pierwsze oblewa¸y napotkanych m«ýczyzn, biorc odwet za lany

poniedzia¸ek. Takýe ýeÄski æmigus Ð dyngusszybko przemienia¸ si«

we wzajemne chlustanie na siebie wod, ktre przeciga¸o si«

na nast«pne jeszcze dni, zgodnie z przys¸owiem: aý do Zielonych

åwitek moýna la si« w kaýdy pitek. Niebawem okazywa¸o si«,

ýe wszystkie dni tygodnia, nie tylko pitki, s dobre do oblewania

si« wod, zabawy i figlw, ktrym m¸odzi ludzie oddawali si«

z wielk ochot.

Od najdawniejszych czasw woda by¸a nie tylko waýnym atrybutem

i symbolem æwit wielkanocnych, ale takýe wszystkich odwiecznych,

tradycyjnych æwit wiosennych. Woda Ð bez ktrej nie by¸oby ýycia

Ð czczona na ca¸ym æwiecie od wiekw zajmowa¸a niezwyk¸e miejsce

w najstarszych polskich ludowych obrz«dach, rytua¸ach i magicznych

praktykach rolniczych, w lecznictwie tradycyjnym i magii, a zw¸aszcza

w magii mi¸osnej.

Kropienie, obmywanie, oblewanie si« i zanurzanie w wodzie, tak

charakterystyczne dla cyklu æwitecznego Wielkanocy, a takýe

zwyczaje i zabawy æmigusa Ð dyngusa, to niewtpliwie relikty

dawnych, starszych niý chrzeæcijaÄstwo Ð i pocztkowo zwalcza-

nych przez Koæci¸ Ð zabiegw oczyszczajcych, sprowadzajcych

potrzebny uprawom deszcz, majcych zapewni zdrowie, si¸«,

mi¸oæ i p¸odnoæ.

Pierwsze wzmianki o æmigusie Ð dyngusie na ziemiach polskich,

pochodzce z XV wieku, to zakazy koæcielne zabraniajce zwyczaju

pogaÄskiego, co si« zwie dyngus, zawarte w ustawie synodu diecezji

poznaÄskiej z 1420 r., pod nazw Dingus Prohibeatur, sygnowanej

przez biskupa Andrzeja üaskarza. Surowy biskup praktyki æmigusa

Ð dyngusauwaýa¸ za grzech æmiertelny i przykazywa¸ ksi«ýom pod-

leg¸ej mu diecezji: ã... zabraniajcie, aby w drugie i trzecie æwi«to

wielkanocne m«ýczyni kobiet, a kobiety m«ýczyzn nie waýyli si«

napastowa ojaja iinne podarki, co pospolicie nazywa si« dyngowa,

ani do wody cign.Ó

Pomimo zakazw tych æmigus Ð dyngusprzetrwa¸ do naszych czasw,

ale juý tylko jako zabawa. W zwyczaju tym bowiem, podobnie jak

w innych zwyczajach i obrz«dach cyklu æwitecznego Wielkanocy,

wyraýa si« si¸a i radoæ ýycia. Harce z wod pozosta¸y dotychczas

ulubion rozrywk i zabaw æwiteczn dzieci i m¸odzieýy w Ponie-

dzia¸ek Wielkanocny, chociaý niekiedy bywa ona uciýliwa dla

oblanych przy okazji starszych i statecznych osb.

dr Barbara Ogrodowska

PaÄstwowe Muzeum Etnograficzne wWarszawie

Wszystkie monety kolekcjonerskie s prawnym ærodkiem

p¸atniczym w Polsce.

2003r - Śmigus - Dyngus.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: