J. Polski- klasy 1, 2, 3 (mapa myśli).pdf
(
71 KB
)
Pobierz
GPV–CD
ZASADY PISOWNI WYRAZÓW Z
RZ
Rz
piszemy:
1. Gdy wymienia si´ na
r
w innych formach tego samego wyrazu
lub w wyrazach pokrewnych, np.
starzec
, bo
stary
;
morze
, bo
morski
.
2. Po spó∏g∏oskach:
b
,
ch
,
d
,
g
,
j
,
k
,
p
,
t
,
w
, np.
brzuch
,
chrzan
,
grzechotnik
.
3. W rzeczownikach rodzaju m´skiego zakoƒczonych na: -
arz
,
-erz
, np.
malarz
,
kàtomierz
.
4. W wyrazach, których pisowni nie uzasadnia ˝adna regu∏a ortograficzna,
np.
rzeka
,
burza
.
U˚YCIE WIELKIEJ I MA¸EJ LITERY
Wielkà liter´
stosujemy na poczàtku ka˝dego wypowiedzenia i po dwukropku,
kiedy cytujemy jakàÊ wypowiedê sk∏adajàcà si´ z wi´cej ni˝ jednego zdania.
Cz´sto wielkimi literami zapisujemy ca∏e wyrazy na kartach tytu∏owych ksià-
˝ek (tytu∏y rozdzia∏ów, artyku∏ów prasowych), na afiszach (tytu∏y filmów,
sztuk teatralnych), np. ZEMSTA.
Mo˝na u˝ywaç wielkiej litery tak˝e ze wzgl´dów uczuciowych i grzecznoÊcio-
wych, na przyk∏ad wyra˝ajàc przyjaêƒ, szacunek dla osób, do których si´ pi-
sze, czy szacunek dla tego, o czym si´ pisze, na przyk∏ad
Drogi Panie Profe-
sorze
,
Ojczyzna
,
Naród
.
ZASADY PISOWNI WYRAZÓW Z H
H
piszemy:
1. Gdy wymienia si´ na
g
,
dz
,
z
,
˝
,
ê
w innych formach danego wyrazu lub w wy-
razach pokrewnych, np.
wahaç si´
, bo
waga
;
b∏ahy
, bo
b∏azen
;
druh
, bo
dru˝ba
.
2. W wyrazach rozpoczynajàcych si´ czàstkà
hekto-
,
higro-
,
hiper-
,
hipo-
, np.
hektolitr
,
higrometr
,
hiperpoprawny
,
hipopotam
.
3. W wyrazach, których pisowni nie uzasadnia ˝adna regu∏a ortograficzna,
np.
huÊtawka
,
bohater
,
herb
.
Wielkà literà ze wzgl´dów znaczeniowych piszemy mi´dzy innymi:
1. Imiona, nazwiska ludzi (te˝ przydomki, pseudonimy i przezwiska ludzi),
imiona w∏asne bogów, zwierzàt i drzew, np.
Wis∏awa Szymborska
,
Zeus
,
Reksio
,
dàb Bartek
.
2. Nazwy mieszkaƒców terenów geograficznych, krajów, cz´Êci Êwiata, pla-
net, np.
Kaszuba
,
Francuz
,
Amerykanin
,
Marsjanin
(ale: ma∏à literà – na-
zwy mieszkaƒców miast, np.
gdaƒszczanin
).
3. Nazwy cz∏onków narodów, ras i szczepów, np.
Indianin
(rdzenny miesz-
kaniec Ameryki),
˚yd
(cz∏onek narodu; ale:
˝yd
– wyznawca judaizmu),
Murzyn
(cz∏owiek rasy czarnej).
4. Nazwy dynastii, np.
Jagiellonowie
.
5. Nazwy geograficzne i miejscowe, nazwy w∏asne paƒstw, regionów, dzielnic,
ulic, placów, np.
Litwa
,
Morze Ba∏tyckie
,
Beskidy Wschodnie
,
Ursynów
.
6. Nazwy gwiazd, planet i konstelacji, np.
Wenus
,
Wielka Niedêwiedzica
.
7. Nazwy firm, marek i typów wyrobów przemys∏owych, np.
Ford
.
8. Przymiotniki dzier˝awcze zakoƒczone na -
owski
, -
owy
, -
in
, -
yn
, -
ów
, np.
wiersz
Norwidowski
,
Marysina zabawka
.
9. Nazwy Êwiàt i dni Êwiàtecznych, np.
Bo˝e Narodzenie
,
Wielkanoc
.
10. Tytu∏y czasopism, np. „Polityka”, „Gazeta Wyborcza”.
11. Nazwy j´zyków programowania, programów i systemów komputero-
wych, np.
Word
,
Windows
.
12. Nazwy orderów i odznaczeƒ, np.
Virtuti Militari
,
Górska Odznaka Tury-
styczna
.
13. Skrótowce literowe i g∏oskowe piszemy w ca∏oÊci wielkimi literami,
np.
MEN
,
LOT
(ale:
Locie
– tylko pierwsza litera jest wielka). W sylabow-
cach tylko pierwsza litera jest wielka, np.
Pafawag
. JeÊli skrótowiec zawie-
ra litery oznaczajàce przyimek, spójnik, inne litery oznaczajàce g∏oski, to
piszemy je ma∏à literà, na przyk∏ad
WSiP
(Wydawnictwa Szkolne i Pedago-
giczne),
SdRP
(Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej).
14. Skróty oznaczajàce symbole nazw pierwiastków chemicznych (np.
Fe
,
P
,
Ra
), niektóre skróty u˝ywane w fizyce i matematyce (np.
C
,
V
,
W
), skró-
ty tytu∏ów Starego i Nowego Testamentu (
ST
,
NT
) oraz tytu∏ów czasopism
(np.
Gaz. Wyb.
) i inne (np.
SA
– spó∏ka akcyjna;
PS
– postscriptum;
P. T .
–
pleno titulo
, czyli z zachowaniem nale˝nych tytu∏ów).
ZASADY PISOWNI WYRAZÓW Z
Ñ
,
¢
Ñ
i
¢
piszemy:
1. W wyrazach rodzimych i spolszczonych, np.
wàski
,
tràbka
,
r´ce
.
2. W koƒcówkach form deklinacyjnych w liczbie pojedynczej:
w
´
w mianowniku, np.
ksià˝
´;
-à
w narz´dniku rodzaju ˝eƒskiego,
np.
ksià˝kà
;
w
à
i
´
w bierniku, np.
panià
,
tamtà
,
imi
´,
stron´
.
3. W czàsteczkach form koniugacyjnych:
w
w koƒcówkach form osobowych: (ja)
id´
, (oni, one)
idà
,
umiejà
;
w
w czàstkach
-à∏
,
-´∏
,
-´l
,
wzià∏
,
wzi´∏a
,
wzi´liÊmy
;
w
w koƒcówkach form nieosobowych, np.
wziàç
,
piszàc
,
Êci´to
;
w
w koƒcówkach imies∏owów przymiotnikowych, np.
stojàcy
,
zakl´ta
,
wzi´te
.
ODMIANA NAZW W¸ASNYCH
Wiele nazw geograficznych i nazwisk zosta∏o spolszczonych i odmieniajà si´
wed∏ug polskich wzorów odmiany, np.
Pary˝
,
Szekspir
. W przypadku odmiany
– oryginalnych nazwisk i nazw geograficznych – obowiàzuje zasada ich odmie-
niania, jeÊli tylko da si´ je w∏àczyç do okreÊlonego wzorca odmiany.
1. JeÊli nazwisko koƒczy si´ na -
ski
, -
cki
, -
dzki
, to formy nazwiska ˝on i có-
rek majà koƒcówk´ -
a
, np.
WiÊniewski
–
WiÊniewska
.
JeÊli nazwisko m´skie jest formà przymiotnika (np.
Bury
), to nazwiska
˝eƒskie mogà pozostaç w tej samej formie (np.
pani Bury
) lub przyjàç for-
m´ przymiotnikowà zakoƒczonà na
-a
(np.
Bura
).
JeÊli nazwisko koƒczy si´ na spó∏g∏osk´ bàdê samog∏osk´
e
lub
o
, to na-
zwisko ˝ony tworzymy za pomocà przyrostka -
owa
(np.
Markiewiczowa
),
a nazwisko córki przyrostkiem -
ówna
(np.
Markiewiczówna
).
JeÊli nazwisko koƒczy si´ na -
a
(np.
Kuna
), to nazwisko ˝ony tworzymy
za pomocà przyrostka -
ina
(np.
Kunina
), a nazwisko córki przyrostkiem -
anka
(np.
Kunianka
).
Nazwiska ˝eƒskie zakoƒczone na -
owa
, -
ewa
odmieniajà si´ jak przymiot-
niki, np.
Goêdzikowa
, DCMs.
Goêdzikowej
, BN.
Goêdzikowà
.
Nazwiska ˝eƒskie zakoƒczone na -
a
odmieniajà si´ tak jak rzeczowniki po-
spolite, np.
Duda
, D.
Dudy
, CMs.
Dudzie
, B.
Dud´
, N. z
Dudà
.
Nazwiska ˝eƒskie zakoƒczone na -
ówna
– choç majà zakoƒczenie jak
przymiotniki – odmieniajà si´ jak rzeczowniki, np.
Markiewiczów-
na
,D.
Markiewiczówny
, CMs.
Markiewiczównie
, B.
Markiewiczówn´
,
N.
z Markiewiczównà
.
2. Mo˝na nie odmieniaç nazwisk m´skich (g∏ównie zakoƒczonych na -
e
, -
o
),
które poprzedza imi´ lub rzeczownik pospolity, np.
z ministrem Kopytko
.
3. Nieodmienne pozostajà nazwy, dla których nie mo˝na ustaliç wzoru odmiany
(np.
Baku
) czy nazwy rodzaju nijakiego zakoƒczone na -
um
(np.
Monachium
).
Nazwy oryginalne zakoƒczone na -
u
, -
i
, -
o
, -
e
w wi´kszoÊci pozostajà nie-
odmieniane, np.
Porto
,
Enschede
,
Lindau
. Nazw wielu innych miast te˝ si´
nie odmienia, np.
Bonn
,
Saint Louis
.
4. Niektóre nazwy zakoƒczone na -
a
, -
na
, -
owa
odmieniajà si´ wed∏ug odmia-
ny rzeczownikowej, np.
Jab∏onna
(
do Jab∏onny
,
w Jab∏onnie
).
5. Wyst´pujàce tylko w lm.
Bieszczady
,
Tychy
majà formy oboczne:
do Bieszczad
/
Bieszczadów
,
do Tych
/
Tychów
. Nazwa
Mi´dzyzdroje
ma
koƒcówk´ -
ów
:
do Mi´dzyzdrojów
.
6. JeÊli nazwa miejscowa jest zestawieniem bàdê zrostem, to odmieniamy
oba cz∏ony, np.
w Dusznikach Zdroju
,
w Krasnymstawie
.
Ma∏à literà piszemy wszystkie wyrazy pospolite, mi´dzy innymi:
1. Nazwy dni tygodnia, miesi´cy, okresów kalendarzowych, okresów, epok,
pràdów kulturalnych, kierunków filozoficznych i kulturowo-artystycz-
nych, np.
wtorek
,
lipiec
,
pozytywizm
(ale:
M∏oda Polska
),
realizm
.
2. Nazwy wydarzeƒ, aktów dziejowych, np.
kongres wiedeƒski
,
powstanie
styczniowe
.
3. Poj´cia i terminy geograficzne, np.
biegun pó∏nocny
.
4. Nazwy okr´gów administracyjnych wspó∏czesnych i historycznych, np.
województwo ∏ódzkie
.
5. Nazwy mieszkaƒców miast, osiedli i wsi, np.
∏odzianka
,
gdaƒszczanin
.
6. Nazwy cz∏onków bractw, zgromadzeƒ zakonnych, cz∏onków spo∏eczno-
Êci wyznaniowych, np.
franciszkanin
,
muzu∏manin
(ale:
Krzy˝ak
– cz∏o-
nek zakonu i jednoczeÊnie obywatel paƒstwa krzy˝ackiego).
7. Nazwy cz∏onków partii, stronnictw politycznych, organizacji spo∏ecz-
nych, cz∏onków zespo∏ów, np.
filomata
,
sybirak
.
8. Tytu∏y naukowe i zawodowe, nazwy godnoÊci, np.
in˝ynier
,
premier
.
9. Przymiotniki utworzone od nazw osobowych w∏asnych, oznaczajàce
charakterystyczne cechy, w∏aÊciwoÊci; odpowiadajà na pytania: jaki? (-
a, -e), który? (-a, -e), np.
porównanie homeryckie
(ale:
Homerowe dzie-
∏a
– przymiotnik okreÊla przynale˝noÊç do kogoÊ; odpowiada na pytania
czyj?, -a, -e).
10. Przymiotniki utworzone od nazw miejscowych, np.
gwara podhalaƒska
,
aglomeracja ∏ódzka
(ale:
Warszawska Jesieƒ
– nazwa imprezy).
11. Nazwy obrz´dów, zabaw, zwyczajów, taƒców, np.
miko∏ajki
,
tango
.
12. Nazwy ró˝nych wytworów przemys∏owych, na przyk∏ad samochodów, apa-
ratów fotograficznych, zegarków, artyku∏ów spo˝ywczych, odzie˝y, np.
ford
,
kodak
,
omega
,
polopiryna
,
marlboro
,
tokaj
,
adidasy
(ale: nazwy firm oraz
nazwy marek pisze si´ wielkà literà, np.
samochód marki Ford
).
NAJWYBITNIEJSI TWÓRCY EPOK LITERACKICH
Staro˝ytnoÊç:
Homer, Hezjod, Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Pindar, Wergiliusz, Horacy,
Owidiusz, Tacyt, Swetoniusz, Cyceron, Seneka, Marek Aureliusz
Âredniowiecze:
Fran˜ois Villon, Wincenty Kad∏ubek, Jan D∏ugosz
Odrodzenie:
Dante Alighieri, Francesco Petrarca, Pierre de Ronsard, Fran˜ois Rabelais, Mi-
chel de Montaigne, Erazm z Rotterdamu, Miguel de Cervantes, Thomas Mo-
re, Niccolò Machiavelli, Boccaccio, William Szekspir, Klemens Janicki, Miko-
∏aj Rej, Jan Kochanowski, Andrzej Frycz Modrzewski
Barok:
Giambattista Marino, Pierre Corneille, Miko∏aj S´p-Szarzyƒski, Piotr Skarga,
Jan Andrzej Morsztyn, Daniel Naborowski, Wac∏aw Potocki, Wespazjan Ko-
chowski, Jan Chryzostom Pasek, Jan III Sobieski, El˝bieta Dru˝backa
OÊwiecenie:
Daniel Defoe, Jonathan Swift, Denis Diderot, Jean-Jacques Rousseau, Igna-
cy Krasicki, Stanis∏aw Trembecki, Adam Naruszewicz, Julian Ursyn Niemce-
wicz, Franciszek Karpiƒski, Stanis∏aw Staszic, Alojzy Feliƒski
Romantyzm:
James Macpherson, Johann Wolfgang Goethe, Friedrich Schiller, George Gor-
don Byron, Percy Shelley, Walter Scott, Heinrich Heine, Aleksander Puszkin,
Michai∏ Lermontow, Victor Hugo, Aleksander Dumas, Alfred de Musset, Ma-
dame de Staël, Mary Shelley, Emily Brontë, George Sand, Adam Mickiewicz,
Juliusz S∏owacki, Zygmunt Krasiƒski, Cyprian Kamil Norwid, Kornel Ujejski,
W∏adys∏aw Syrokomla, Teofil Lenartowicz
Realizm i pozytywizm:
Honoriusz Balzac, Stendhal, Miko∏aj Gogol, Charles Dickens, Gustaw Flau-
bert, Fiodor Dostojewski, Lew To∏stoj, Adam Asnyk, Eliza Orzeszkowa, Maria
Konopnicka, Boles∏aw Prus, Henryk Sienkiewicz
Modernizm:
Théophile Gautier, Charles Baudelaire, Paul Verlaine, Arthur Rimbaud, Stéphane
Mallarmé, Maurice Maeterlinck, Henryk Ibsen, August Strindberg, Selma La-
gerlöf, Sigrid Undset, Emil Zola, Guy de Maupassant, Oskar Wilde, Joseph Con-
rad, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff, Stanis∏aw Wyspiaƒski, Stefan
˚eromski, W∏adys∏aw Reymont, Tadeusz Boy-˚eleƒski, Jan Kasprowicz
Literatura po 1918 roku:
Marcel Proust, James Joyce, André Gide, André Malraux, Fran˜ois Mauriac,
Jean-Paul Sartre, Erich Maria Remarque, Jaroslav Haˇek, Ernest Hemin-
gway, Truman Capote, William Faulkner, Michai∏ Bu∏hakow, Michai∏ Szo∏o-
chow, Boris Pasternak, Franz Kafka, Thomas Mann, Albert Camus, George
Orwell, Umberto Eco, Eug¯ne Ionesco, Bertold Brecht, Friedrich Dürrenmatt,
Boles∏aw LeÊmian, Julian Tuwim, Julian PrzyboÊ, Zofia Na∏kowska, Witold
Gombrowicz, Stanis∏aw Ignacy Witkiewicz, Jerzy Andrzejewski, Czes∏aw Mi-
∏osz, Gustaw Herling-Grudziƒski, Krzysztof Kamil Baczyƒski, Tadeusz Ró˝e-
wicz, Zbigniew Herbert, Wis∏awa Szymborska, S∏awomir Mro˝ek, Stanis∏aw
Baraƒczak, Adam Zagajewski, Julian Kornhauser, Edward Redliƒski
RODZAJE I GATUNKI LITERACKIE
liryka:
sonet, hymn, oda, sielanka, pieʃ, tren, elegia, wiersz liryczny, epigra-
mat, fraszka
dramat:
tragedia, komedia, dramat w∏aÊciwy, misterium, farsa
epika:
epos, epopeja, opowiadanie, powieÊç, nowela, baʃ
Gatunki literackie
– stanowià element systematyzacji literatury (kategoria
nadrz´dna: rodzaj; kategoria podrz´dna: odmiany gatunkowe). Wyznaczniki ga-
tunkowe okreÊlajà sposób konstruowania dzie∏a literackiego. Niekiedy sà
traktowane jako zespó∏ rygorystycznie obowiàzujàcych norm. Gatunki sà wy-
razem ÊwiadomoÊci artystycznej epoki – zale˝à od pràdu literackiego domi-
nujàcego w danym okresie. Wskutek wzajemnego oddzia∏ywania ró˝nych ga-
tunków nast´puje ich przekszta∏canie i ewolucja, powstajà te˝ gatunki
mieszane.
Gatunki mieszane
(synkretyczne) – posiadajà cechy ró˝nych rodzajów lite-
rackich, np. ballada, powieÊç poetycka, dramat romantyczny.
ÂRODKI STYLISTYCZNE
Alegoria
– motyw lub zestaw motywów, który poza znaczeniem dos∏ownym
ma jeszcze inne, ukryte i domyÊlne.
Aliteracja
– rozpoczynanie od identycznych g∏osek sàsiadujàcych ze sobà
wyrazów.
Anafora
– powtarzanie tego samego sformu∏owania (wyrazu lub zwrotu)
na poczàtku kolejnych zdaƒ wersów lub akapitów.
Animizacja
(o˝ywienie) – polega na nadaniu przedmiotom, zjawiskom przy-
rody lub poj´ciom cech istot ˝yjàcych.
Antropomorfizacja
– rodzaj animizacji; polega na przypisywaniu zjawiskom
natury, tworom nieo˝ywionym, poj´ciom, zwierz´tom cech w∏aÊciwych cz∏o-
wiekowi.
Antyteza
– zestawienie dwóch wypowiedzi kontrastowych, przeciwnych
pod wzgl´dem znaczenia.
Apostrofa
– bezpoÊredni zwrot do osoby, bóstwa, uosobionego przedmiotu,
idei.
Archaizm
– wyraz pochodzàcy z czasów minionych, który wyszed∏ z po-
wszechnego u˝ycia.
Epifora
– powtarzanie tego samego sformu∏owania (wyrazu lub zwrotu)
na koƒcu zdania lub wersu.
Epitet
– okreÊlenie rzeczownika, wyra˝one najcz´Êciej za pomocà przymiot-
nika, rzadziej imies∏owu bàdê rzeczownika.
Eufemizm
(odmiana peryfrazy) – wyraz, zwrot, który zast´puje drastyczne,
dosadne, wulgarne wyra˝enie innym, ∏agodniejszym, os∏abiajàc tym samym
jego znaczenie.
Hiperbola
– opisanie, przedstawienie zjawiska, przedmiotu, czynnoÊci
w sposób przesadny, przejaskrawiony, wyolbrzymiony. Ma na celu wywarcie
na odbiorcy silniejszego wra˝enia.
Instrumentacja g∏oskowa
– taki dobór wyrazów, aby pewne g∏oski powtarza-
∏y si´ z ponadprzeci´tnà cz´stotliwoÊcià.
Inwokacja
– rozwini´ta apostrofa umieszczana na poczàtku utworu epickie-
go.
Kalambur
– rodzaj gry s∏ów (o zbli˝onym bàdê identycznym brzmieniu a ró˝-
nych znaczeniach).
Koncept
– wyszukany, oryginalny pomys∏ kompozycyjny, stylistyczny.
Kontrast
– zestawienie wyrazów bàdê wypowiedzi (np. motywów, cech)
przeciwstawnych, sprzecznych.
Metafora
(przenoÊnia) – zestawienie dwóch lub wi´cej wyrazów, które osob-
no znaczà co innego, a w zestawieniu nabierajà nowego znaczenia, zwanego
znaczeniem metaforycznym.
Neologizm
– wyraz tworzony w celu nazwania nowych rzeczy czy zjawisk
bàdê ch´ci wyra˝enia okreÊlonych treÊci w sposób oryginalny, wyszukany.
Oksymoron
– rodzaj zwiàzku frazeologicznego, który sk∏ada si´ z wyrazów
o przeciwstawnej treÊci.
Onomatopeja
(dêwi´konaÊladownictwo) – jako zabieg poetycki polega
na wprowadzeniu do utworu wyrazów dêwi´konaÊladowczych bàdê tworze-
niu dêwi´konaÊladowczych uk∏adów g∏oskowych czy uk∏adów rytmicznych.
Paradoks
– zestawienie sprzecznych wewn´trznie, kontrastujàcych znacze-
niowo wyra˝eƒ.
Parenteza
– wypowiedzenie nawiasowe, wtràcone, dopowiedzenie, dygresja,
odautorski komentarz.
Personifikacja
(uosobienie) – rodzaj animizacji; przedstawianie przedmio-
tów, zwierzàt, roÊlin, poj´ç abstrakcyjnych, zjawisk natury jako dzia∏ajàcych,
mówiàcych postaci ludzkich.
Peryfraza
(omówienie) – zastàpienie konkretnej nazwy jakiegoÊ zjawiska,
czynnoÊci, przedmiotu, osoby opisem lub charakterystykà.
Porównanie
– przyrównanie czegoÊ do czegoÊ innego, najcz´Êciej za pomo-
cà wyra˝eƒ:
jak
,
jako
,
na kszta∏t
,
niby
.
Porównanie homeryckie
– porównanie, w którym cz∏on porównujàcy jest
obrazem poetyckim rozbudowanym do rozmiarów epizodu.
Przerzutnia
– wyst´puje w liryce; polega na przeniesieniu cz´Êci zdania z jed-
nego wersu do drugiego.
Pytanie retoryczne
– pytanie, które nie zostaje u˝yte w celu otrzymania od-
powiedzi.
Symbol
– znak, przedmiot, poj´cie majàce poza znaczeniem dos∏ownym in-
ne, ukryte.
Wulgaryzm
– dosadny, ordynarny wyraz lub zwiàzek wyrazowy.
Wykrzyknienie
(eksklamacja) – wypowiedzenie (wyraz, grupa wyrazów lub
zdanie wykrzyknikowe) zakoƒczone znakiem wykrzyknienia.
Wyliczenie
– wymienienie w szeregu zdaƒ rzeczy, poj´ç lub cech.
S¸OWOTWÓRSTWO
Dzia∏ nauki o j´zyku zajmujàcy si´ analizà budowy wyrazów oraz opisem spo-
sobów ich tworzenia.
Wyrazy, którymi si´ pos∏ugujemy, mo˝emy podzieliç na dwie grupy:
w
wyrazy podstawowe
, od których tworzymy inne, nowe wyrazy;
w
wyrazy pochodne
, czyli nowe wyrazy, które zosta∏y utworzone od wyra-
zów podstawowych.
WYRAZ PODSTAWOWY
WYRAZ POCHODNY
kot
kotek
kwiat
kwiatek
czytaç
przeczytaç
ma∏y
malutki
Wyrazy podstawowe
odsy∏ajà nas bezpoÊrednio do osoby, przedmiotu, zja-
wiska, na przyk∏ad:
ch∏opiec
,
dach
,
deszcz
,
lampa
. Mówimy o nich, ˝e sà
niepodzielne s∏owotwórczo
i majà tylko
znaczenie s∏ownikowe
(czyli defini-
cj´ podajàcà
znaczenie wyrazu
).
Wyrazy pochodne
, na przyk∏ad:
ch∏opczyk
,
daszek
,
deszczyk
,
lampka
, odsy-
∏ajà do tego samego przedmiotu, zjawiska, osoby, co wyraz podstawowy, za-
wierajà jednak dodatkowà informacj´ zawartà w dodanej czàstce:
daszek
– o tym, ˝e daszek to ma∏y dach mówi nam czàstka -ek;
lampka
– o tym, ˝e lampka to ma∏a lampa mówi nam czàstka -ka.
O wyrazach pochodnych mówimy, ˝e sà
podzielne s∏owotwórczo
i majà
za-
równo znaczenie s∏ownikowe
, jak i
s∏owotwórcze
zawarte w dodanych
czàstkach (np.:
-yk, -ek, -ka
).
Istniejà te˝ takie wyrazy, które, b´dàc wyrazami pochodnymi, sà jednoczeÊnie
podstawowymi w stosunku do innych wyrazów pochodnych.
Sà one podzielne s∏owotwórczo.
WYRAZ PODSTAWOWY
WYRAZ POCHODNY
dom
domek
domeczek
liÊç
listek
listeczek
karta
kartka karteczka
WYRAZ PODSTAWOWY WYRAZ POCHODNY
OPIS
Co opisujemy?
w
przedmioty, obiekty nieo˝ywione, na przyk∏ad: elementy stroju, dzie∏a sztu-
ki, wn´trza, budowle
w
elementy natury, zjawiska przyrody, na przyk∏ad: krajobrazy i ich elementy,
wschody i zachody s∏oƒca, burze, sztormy, Ênie˝yce, zwierz´ta
w
osoby: wyglàd zewn´trzny, cechy charakteru, prze˝ycia w∏asne i cudze
(postaci literackich i rzeczywistych)
Jak opisujemy?
w
ze zwróceniem uwagi na
kompozycj´
w
od cech ogólnych do szczegó∏owych
w
na podstawie
planu
w
precyzyjnie
– z uwzgl´dnieniem cech najwa˝niejszych i najbardziej cha-
rakterystycznych
w
z odtworzeniem rzeczywistego
wyglàdu
opisywanego obiektu
w
z zachowaniem
statycznoÊci
w
z ujawnieniem
sàdów subiektywnych
Jakich form j´zykowych u˝ywamy w opisie?
w
zdaƒ rozwini´tych z wieloma okreÊleniami przymiotnikowymi
w
zdaƒ z∏o˝onych podrz´dnie
w
rzeczowników wraz z okreÊleniami, g∏ównie przymiotnikowymi
w
przymiotników
w
s∏ownictwa nazywajàcego stosunki przestrzenne
w
czasowników oznaczajàcych zmian´ kolorów
w
czasowników w formie bezosobowej
w
orzeczeƒ imiennych
w
okreÊleƒ porównawczych
S¸OWNIKI
PODZIA¸ ZAIMKÓW
publikacje zawierajàce alfabetyczny rzeczowy zbiór
wyrazów z ich objaÊnieniami
RODZAJE
ZAIMKÓW
RZECZOWNE PRZYMIOTNE LICZEBNE PRZYS¸OWNE
J¢ZYKOWE
osobowe
ja, ty, my, wy,
(on, ona, ono,
oni, one)
–
–
–
ogólne, uniwersalne
na przyk∏ad:
S∏ownik wspó∏czesny j´zyka polskiego
przek∏adowe
dwu- lub wieloj´zyczne, na przyk∏ad:
S∏ownik polsko-angielski, S∏ownik niemiecko-polski
specjalistyczne
zawierajàce wyrazy dobrane z jednego punktu widzenia,
na przyk∏ad:
S∏ownik ortograficzny j´zyka polskiego, S∏ownik poprawnej
polszczyzny, S∏ownik wyrazów obcych
zwrotny
si´
–
–
–
dzier˝awcze –
mój, twój,
nasz, wasz,
swój, (jego,
jej, ich)
–
–
wskazujàce on, ona, ono,
oni, one, to
ten, tamten,
taki, ów
tyle
tak, owak,
tu, tam, t´dy,
tamt´dy,
wtedy, odtàd
pytajno-
-wzgl´dne
kto, co
jaki, który,
czyj
ile
jak, gdzie,
któr´dy,
skàd, dokàd,
kiedy, odkàd
RZECZOWE
na przyk∏ad:
S∏ownik pisarzy i lektur, Szkolny s∏ownik historyczny, S∏ownik
gatunków literackich
nieokreÊlone ktoÊ, coÊ,
ktokolwiek,
cokolwiek;
kto bàdê, co
bàdê, byle
kto, byle co
jakiÊ, któryÊ,
czyjÊ, pewien,
jakikolwiek,
jaki bàdê,
byle jaki
ileÊ, ilekol-
wiek, ile bàdê,
kilkanaÊcie,
par´, wiele,
wielu
jakoÊ, gdzieÊ,
skàdÊ, kiedyÊ,
jakkolwiek,
jak bàdê, byle
jak
LEKSYKONY
s∏owniki (uniwersalne lub specjalistyczne) zawierajàce
skondensowane wiadomoÊci encyklopedyczne
ROZPRAWKA
Jest to forma wypowiedzi, w której omawia si´ jakiÊ temat, roztrzàsa zagad-
nienie, uwzgl´dniajàc ró˝ne punkty widzenia.
Kompozycja rozprawki
I. Wprowadzenie
ZWIÑZKI FRAZEOLOGICZNE
Zwiàzki frazeologiczne sà to sta∏e, utrwalone w j´zyku po∏àczenia dwu lub kil-
ku wyrazów. Znaczenie zwiàzku frazeologicznego nie jest sumà znaczeƒ po-
szczególnych wyrazów wchodzàcych w jego sk∏ad, na przyk∏ad:
pisaç maczkiem
– nie oznacza: u˝ywaç do pisania maku, lecz pisaç bardzo
drobnym pismem;
nabijaç kogoÊ w butelk´
– nie oznacza: wciskaç, wbijaç kogoÊ w butel-
k´, sprawiaç, by ktoÊ si´ w niej znalaz∏, ale oszukiwaç kogoÊ.
II. Rozwini´cie
III. Zakoƒczenie
BUDOWA ROZPRAWKI
PIERWSZY SCHEMAT
DRUGI SCHEMAT
TRZECI SCHEMAT
I. Teza. WyjaÊnienie
g∏ównej myÊli
I. Zagadnienie. Wàtpli-
woÊci. Ewentualna
hipoteza
I. Teza albo zagadnienie
PODZIA¸ FRAZEOLOGIZMÓW ZE WZGL¢DU NA RODOWÓD
POCHODZENIE
PRZYK¸ADY
II. Argumentacja
1. Argument A
2. Argument B
3. Argument C
.........................
II. Argumentacja
1. Argument A
2. Argument B
3. Argument C
.........................
II. Argumentacja
1. Argument A przeciw
tezie
2. Argument B przeciw
tezie
3. Argument A za tezà
4. Argument B za tezà
................................
Biblia
plagi egipskie,
chodziç od Annasza do Kajfasza
mitologia
syzyfowa praca,
pi´ta Achillesa
literatura, legendy
walczyç z wiatrakami,
bazyliszkowy wzrok
pójÊç do Canossy,
koÊci zosta∏y rzucone
III. Podsumowanie
rozmyÊlaƒ
III. Teza
III. Podsumowanie.
Teza
historia
˝ycie codzienne
r
obiç (kogoÊ) w konia,
wszystko na jedno kopyto
I. Wprowadzenie
1. W tej cz´Êci nale˝y sprecyzowaç problem zawarty w temacie; wyjaÊniç
podstawowe poj´cia lub przytaczany cytat.
2. Teza ogólna – precyzujemy jà w postaci zdania lub grupy zdaƒ oznajmujà-
cych. Teza mo˝e byç prawdziwa lub fa∏szywa.
II. Rozwini´cie
1. WyjaÊnienie 2. Uzasadnienie 3. Wnioskowanie
WyjaÊnianie, uzasadnianie, wnioskowanie to rodzaje argumentowania. Mo˝-
na je wzmocniç nast´pujàco:
w
przytoczyç odpowiednià liczb´ przekonujàcych przyk∏adów,
w
porównaç cechy, fakty, zjawiska z innymi cechami, faktami i zjawiskami,
aby pokazaç podobieƒstwa lub ró˝nice,
w
powo∏aç si´ na autorytet – kogoÊ majàcego uznanie w danej dziedzinie (pi-
sarza, naukowca, filozofa), tak˝e na ksià˝ki, filmy itp.,
w
przywo∏aç stosowny cytat potwierdzajàcy podawane argumenty.
Nie wszystkie rodzaje argumentowania muszà wystàpiç w rozprawce. Mo˝e
si´ ona opieraç tylko na wyjaÊnianiu lub uzasadnianiu czy te˝ wnioskowaniu.
Do zwiàzków frazeologicznych zaliczamy tak˝e przys∏owia.
PODZIA¸ FRAZEOLOGIZMÓW ZE WZGL¢DU NA BUDOW¢
WYRA˚ENIA
po∏àczenie dwóch lub wi´cej wyrazów, w których
cz∏onem nadrz´dnym jest rzeczownik, zaimek lub inny
wyraz odmieniajàcy si´ przez przypadki,
na przyk∏ad:
miodowy miesiàc, iskierka ˝ycia, tamten
Êwiat, bia∏y kruk
ZWROTY
po∏àczenie wyrazów, w których cz∏onem nadrz´dnym
jest czasownik,
na przyk∏ad:
p∏aciç z góry
,
drzeç koty
,
zapieraç dech
,
ubieraç si´ na cebul´
FRAZY
zwiàzki frazeologiczne majàce budow´ wypowiedzenia;
frazami sà przys∏owia, sentencje,
na przyk∏ad:
Baba z wozu
,k
oniom l˝ej
;
Lepszy wróbel
w garÊci
,
ni˝ go∏àb na dachu
III. ZAKO¡CZENIE
SKRÓTY
W j´zyku pisanym cz´sto pos∏ugujemy si´ skróconymi pojedynczymi wyra-
zami pospolitymi i wyra˝eniami, jednak odczytujemy je jako ca∏e s∏owa:
ob.
– obywatel
ul.
– ulica
p.n.e.
– przed naszà erà
pt.
– pod tytu∏em
Wyrazy takie nazywamy skrótami.
STRESZCZENIE
Forma wypowiedzi, która w sposób zwi´z∏y ujmuje najistotniejsze treÊci
zawarte w streszczanym tekÊcie. Streszczajàc utwór fabularny, nale˝y:
w
uwa˝nie przeczytaç tekst,
w
zwróciç uwag´ na kompozycj´ fabu∏y (kolejnoÊç zdarzeƒ),
w
sporzàdziç plan ramowy zdarzeƒ fabu∏y,
w
rozwinàç poszczególne punkty planu, zwracajàc uwag´ na zwi´z∏oÊç tekstu,
w
po∏àczyç cz´Êci kompozycyjne w spójnà i logicznà ca∏oÊç, poprawnà pod
wzgl´dem j´zykowym i stylistycznym.
Aby streszczaç, nale˝y poj´cia szczegó∏owe zast´powaç ogólnymi.
Zasady pos∏ugiwania si´ skrótami
Przyk∏ady
Skrócone nazwy polskie zapisujemy ma∏ymi litera-
mi, natomiast skróty przej´te z ∏aciny, wielkimi.
c.d.n.
– ciàg dalszy
nastàpi
P. T .
(
pleno titulo
)
– z zachowaniem
wszelkich tytu∏ów
dn.
– dnia
tj.
– to jest
A.D.
(
anno domini
)
– Roku Paƒskiego
DYSKUSJA
Dyskusja to wymiana poglàdów na jakiÊ temat z innymi osobami. Dyskusj´ za-
zwyczaj prowadzi si´ publicznie, a w∏asne zdanie konfrontuje si´ ze zdaniem
innych. Nie zawsze w dyskusji wyra˝amy pewnoÊç i przekonanie. Bywa, ˝e nie
jesteÊmy do koƒca pewni wypowiadanych poglàdów. Wtedy podkreÊlamy to,
u˝ywajàc odpowiednich sformu∏owaƒ, na przyk∏ad:
w
pewnoÊç: sàdz´, ˝e...;
moim zdaniem...
;
uwa˝am, ˝e...
;
w
brak stanowczoÊci:
wydaje mi si´, ˝e...
;
sk∏onna
(
sk∏onny
)
jestem sàdziç,
˝e...
;
przychylam si´ do stwierdzenia, ˝e ...
.
Swoje zdanie nale˝y poprzeç przyk∏adami, argumentami, dowodami. Mo˝na
je wprowadziç, stosujàc sformu∏owania:
w
Êwiadczy o tym...
,
w
powo∏am si´ na...
,
w
pozwol´ sobie przytoczyç tekst
(
s∏owa
)
...
,
w
dowodzi tego...
,
w
na dowód s∏usznoÊci mego zdania
(
mojej opinii
)
mog´ wskazaç
(
zacyto-
waç, przypomnieç...
).
Podczas dyskusji nale˝y uwa˝nie s∏uchaç przedmówców, aby dobrze ich zro-
zumieç, w swoim wystàpieniu mo˝na równie˝ odwo∏aç si´ do ich s∏ów,
na przyk∏ad:
w
odwo∏ujàc si´ do wypowiedzi przedmówcy
(
Ani
,
Tomka
)
...
,
w
zgadzam si´ z tym, co powiedzia∏a Kasia, jednak...
,
w
mam odmienne zdanie od opinii Jacka...
,
w
s∏uchajàc wypowiedzi moich poprzedników, stwierdzam, ˝e...
.
W dyskusji zawsze nale˝y zachowaç takt i kultur´, szanowaç zdanie innych,
nawet jeÊli si´ z nim nie zgadzamy. Niedopuszczalne sà s∏owa i gesty obraê-
liwe, naruszajàce godnoÊç innych, wulgarne.
Po skrótach, które sà pierwszà lub pierwszymi lite-
rami skróconego wyrazu, stawiamy kropk´.
prof.
– profesor
lek. med.
– lekarz
medycyny
Sz. P.
– szanowny pan
Nie stawiamy kropki po skrótach, które z∏o˝one sà
z pierwszej i ostatniej litery skróconego wyrazu.
Mogà te˝ zawieraç jednà z liter Êrodkowych.
Uwaga!
Skróty tego typu piszemy bez kropki w mianowni-
ku liczby pojedynczej. W innych przypadkach mo-
˝emy zapisaç je dwojako:
– zaznaczyç koƒcówki fleksyjne (
mgra
,
mgrem
),
– postawiç po skrócie kropk´, która zast´puje od-
powiednià koƒcówk´ (mgr. Nowakowi, dr. Ko-
walskiego, ale dr Kowalskiej, mgr Malinowskiej,
poniewa˝ skrót zawiera ostatnià liter´ wyrazu
– dotyczy tytu∏ów kobiet).
mgr
– magister
dr
– doktor
p∏k
– pu∏kownik
mjr
– major
Skróty stosujemy nie tylko w odniesieniu do nazw jednowyrazowych, lecz
równie˝ wielowyrazowych. Tutaj obowiàzujà nast´pujàce zasady:
w
jeÊli drugi albo trzeci wyraz zaczyna si´ samog∏oskà, kropk´ stawiamy
po skrócie ka˝dego s∏owa:
c.o.
– centralne ogrzewanie
p.n.e.
– przed naszà erà
m.in.
– mi´dzy innymi
w
w przypadku, gdy drugi lub trzeci wyraz rozpoczyna si´ spó∏g∏oskà,
kropk´ stawiamy na koƒcu skrótu:
np.
– na przyk∏ad
itd.
– i tak dalej
cd.
– ciàg dalszy
FELIETON
Felieton jest gatunkiem publicystycznym, rodzajem artyku∏u dziennikarskiego,
który pozostawia du˝à swobod´ piszàcemu. Mo˝e on wybraç najbardziej b∏a-
hy temat i na tej podstawie zaprezentowaç w∏asne poglàdy w przyst´pnej,
dowcipnej formie.
Felieton odznacza si´ nast´pujàcymi cechami:
w
omawia aktualne wydarzenia,
w
zawiera osobiste refleksje, poglàdy, opinie piszàcego,
w
informacje sà podawane w sposób lekki i b∏yskotliwy,
w
przeplatajà si´ w nim sprawy wa˝ne i drobnostki,
w
mo˝liwe jest przeskakiwanie z tematu na temat (np. sport, polityka, moda,
sztuka).
OPOWIADANIE
Jak napisaç dobre opowiadanie?
w
na okreÊlony
temat
,
w
wed∏ug
trójdzielnej kompozycji
: wst´p, rozwini´cie, zakoƒczenie,
w
zgodnie z
planem
,
w
z zachowaniem
uk∏adu przyczynowo-skutkowego
,
w
umieszczajàc wydarzenia w
czasie i przestrzeni
oraz wprowadzajàc
po-
stacie
(czasami
dialog
),
w
przedstawiajàc rozwój
akcji
–
„dzianie si´”
,
w
u˝ywajàc odpowiedniego
czasu narracji
, najcz´Êciej
przesz∏ego
, czasami
teraêniejszego w celu „unaocznienia” przedstawianych wydarzeƒ.
J´zyk i styl felietonu
Styl
ma charakter gaw´dziarski, autor wykorzystuje gr´ s∏ów, mo˝e pos∏u˝yç
si´ ˝artem lub ironià.
J´zyk
wykorzystuje zarówno s∏ownictwo potoczne, jak i Êrodki artystyczne,
na przyk∏ad:
w
metafory,
w
porównania,
w
neologizmy, tak˝e o charakterze artystycznym,
w
wyrazy nacechowane emocjonalnie,
w
s∏ownictwo wartoÊciujàce i oceniajàce.
Narrator
wypowiada si´ w pierwszej osobie liczby pojedynczej, ujawnia swo-
je poglàdy, jest rozpoznawalny dzi´ki u˝yciu zaimka osobowego
ja
,
mnie
itp.
Jakich form j´zykowych u˝ywamy w opowiadaniu?
w
czasowników wyra˝ajàcych ruch i stawanie si´,
w
ró˝nych typów wypowiedzeƒ,
w
s∏ownictwa oceniajàcego, wartoÊciujàcego, o ró˝nym zabarwieniu uczu-
ciowym,
w
porównaƒ, przenoÊni,
w
s∏ownictwa zdradzajàcego przynale˝noÊç narratora lub postaci (w dialo-
gach) do okreÊlonego Êrodowiska.
Jak napisaç felieton
Aby napisaç felieton, nale˝y:
w
byç bacznym, uwa˝nym obserwatorem rzeczywistoÊci,
w
wybraç ciekawy, interesujàcy, aktualny temat i dobrze si´ z nim zapoznaç,
w
okreÊliç kràg odbiorców i pisaç tak, aby byç dla nich zrozumia∏ym i zainte-
resowaç ich tematem i formà,
w
pisaç ciekawie, dowcipnie, lekko,
Plik z chomika:
bozena19
Inne pliki z tego folderu:
Spr. całoroczny po kl. III(1).doc
(78 KB)
Spr. całoroczny po kl. III.doc
(78 KB)
KONKURS MATEMATYCZNY KL.III.doc
(218 KB)
Dyktanda kl III.doc
(51 KB)
trzecioteścik.doc
(139 KB)
Inne foldery tego chomika:
!!! HITY KINOWE 2012
!!1 HITY KINOWE 2013-2014
(BALUM,BALUM)
[Federico Fellini KOLEKCJA PL]
■ LEGO PRZYGODA GRA WIDEO [PC] CHOMIKUJ
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin