O kulturze obrazkowej.pdf

Bo ena Jarosz

jarosz@ap.krakow.pl

Pracownia Technologii Nauczania

Akademia Pedagogiczna im. KEN

Kraków

Przestrze graficzna w przekazach multimedialnych

w dobie dominacji kultury obrazu

W rozległej literaturze naukowej i popularnej poj cie kultury obrazu (lub – w pogardliwie

brzmi cym uj ciu – obrazkowej) pojawia si w ró norodnych kontekstach i znaczeniach.

W programach i konspektach "cie ki edukacyjnej „Edukacja czytelnicza i medialna” kultura

obrazkowa kojarzona jest przede wszystkim z form komiksu. Ewa Szcz sna, redaktorka „Słownika

poj ) i tekstów kultury” uwa a, e słowo coraz cz "ciej zast powane jest ikon [Kojarzenie ró nych

dziedzin humanistyki, 2004]. Inni autorzy przez kultur obrazkow rozumiej korzystanie

z kolorowych czasopism, telewizji, kina, Internetu, które „maj przewag nad ksi k bogactwem

"rodków audiowizualnych i w których wszystko jest podawane w barwnym obrazie i w ruchu,

z d0wi kiem” [Paszkowski, Szyma2ski, 2004]. Niezale nie od interpretacji w przewa aj cej

wi kszo"ci wypowiedzi poj ciu temu towarzyszy zdecydowanie ujemne warto"ciowanie. W szerokim,

potocznym znaczeniu kultura obrazkowa obejmuje w zasadzie wszelkie negatywne zjawiska

i bezwarto"ciowe przejawy działalno"ci wizualnej funkcjonuj ce w kulturze masowej i z prawdziw

kultur nie maj ce nic wspólnego. Odbiorca informacji medialnej „stopniowo przekształca si z homo

sapiens w homo videns – człowieka postrzegaj cego "wiat wył cznie przy pomocy obrazów,

wykreowanych przez specjalistów od marketingu, reklamy i informacji” [Morbitzer, 2002]. Jolanta

Dobrzy2ska, była Wicedyrektor Departamentu Kształcenia i Wychowania MEN uwa a, e telewizja,

komputer, a przede wszystkim Internet winne s post puj cemu w społecze2stwie wtórnemu

analfabetyzmowi [Katrynicz, 2004]. Zdaniem profesora Jana Bło2skiego „kultura obrazkowa jest (...)

zamykaniem si w miałkiej przypadkowo"ci” i nie mo e wzbogaci) niczyjej to samo"ci, bo opiera si

na nieustannej zmianie, „nieustannej dekonstrukcji odczuwania i my"lenia. Istot kultury, istot

to samo"ci jest zwi zek i hierarchia, podporz dkowanie mniej wa nego wa niejszemu. A (...)

z kultury obrazkowej (...) pozostaje fizjologia, pozostaj odruchy... Je eli słowo „kształtuje” znaczy:

czyni lepszym, bogatszym, uporz dkowanym, to literatura obrazkowa oczywi"cie nikogo nie

kształtuje, ale ogłupia, bo zrywa ci gło") sekwencji, zmienia "wiat w kasz .” [Rozmowy na koniec

wieku z profesorem Janem Bło skim... o fikcji, 2004]. Kultura obrazkowa stała si symbolem

„umysłowych jaski2” [A gdyby tak to zapisa ?, 2004], a jej post puj ca dominacja nad kultur słowa

kojarzona jest z zacieraniem si granic mi dzy dobrem i złem [Koc, 2004].

Analiza ró norodnych wypowiedzi, których autorzy ubolewaj nad zalewem kultury

obrazkowej mo e doprowadzi) do bł dnego przekonania, i negatywny czynnik tkwi w samej istocie

medialnej formy przekazu i e wszelki kontakt z obrazem – statycznym czy ruchomym, barwnym lub

czarno–białym, z obrazem, który nie jest słowem, prowadzi do ogłupienia, a przynajmniej do

bezproduktywnej straty czasu. Zachodzi obawa, e samo poj cie „obrazu” przejmie rol upiornego

symbolu degradacji wszelkich warto"ci. Do bardzo nielicznych nale opinie tych, którzy dostrzegaj ,

e zubo enie i wyjałowienie intelektualne wi kszo"ci przekazów medialnych nie wynika z istoty tych

przekazów, lecz stanowi zamierzony, merkantylno–reklamowy cel producentów. Autorzy ci

zauwa aj , e we współczesnych warunkach słowo równie zatraciło sw warto") i słu y manipulacji

na równi z obrazem, który bezwarto"ciowe lub fałszywe tre"ci jedynie „ubiera” w atrakcyjn szat .

W artykule „Rozmowa wiernego ze swoim telewizorem” autor przytacza wypowied0 papie a Pawła

VI, który wiele lat temu zauwa ył, e cywilizacja słowa prze yła si wła"nie z powodu „nadmiaru

pustych mów”. Dalej w dialogu czytamy, e „równie kultura słowa i ksi ki, a nie tylko kultura

obrazu, mo e słu y) manipulacji sumieniami. Dlatego te nie powinni"my przeciwstawia) kultury

słowa i ksi ki, która byłaby dobra i wychowawcza – kulturze obrazu i kulturze audiowizualnej, która

byłaby zła i niepedagogiczna”. Przykładem mo e tu by) „j zyk religijny, który jest przepełniony

symbolami, metaforami, obrazami; jakby zasoby słowne nie wystarczały, gdy chcemy komunikowa)

tajemnic Boga i Jego Królestwa” [Skraj płaszcza, czyli o spotkaniu Ko%cioła i mediów, 2004]. Uwa a

si nawet, e obraz mimetyczny, poprzez sw wieloznaczno"), sugeruj c „wiele równoprawnych

interpretacji” mo e zawiera) bogatszy potencjał znaczeniowy ni „linearnie uporz dkowane symbole

słowne” odzwierciedlaj ce my"lenie racjonalne [Wilkoszewska, 1999].

Poznawcze i emocjonalne mo liwo"ci tkwi ce w przestrzeni obrazu s jednak e (zapewne

celowo), zupełnie niewykorzystane przez współczesne media. Zdaniem Grzegorza Leszczy2skiego

z Uniwersytetu Warszawskiego „inwazja współczesnej kultury obrazkowej zaw a pole mo liwo"ci

rozumienia zró nicowanych form przekazu tre"ci obrazowych (symbol, alegoria, nastrój,

refleksyjno"), skrót my"lowy, gra "wiatła i cienia, plama barwna). Obraz przestaje pełni) funkcj

przeka0nika tre"ci pozasłownych”. Zamiast „by) j zykiem równoległym wzgl dem intelektualno–

poj ciowego (...) ograniczony do konwencji sytuacyjnej lub informacyjnej, ma charakter algorytmu”

[Leszczy2ski, 2004].

Jak słusznie zauwa a Paweł Misiak [Misiak, 2004], „sie) b dzie odgrywała coraz wi ksz rol

w komunikacji społecznej, standardy tam panuj ce b d miały wpływ na ogólny poziom kultury”.

Celem działa2 intelektualistów powinno by) wi c nasycenie „tre"ciami kultury elitarnej”

[79. posiedzenie Senatu RP, 2004] wszystkich elementów przekazu medialnego, w tym tak e obrazu.

Wydaje si to konieczne chocia by z tego wzgl du, e – obok d0wi ku – wła"nie obecno") obrazu

w przekazach elektronicznych typu multimedia czy strony WWW stanowi dzi" ich charakterystyczny

wyró nik. Z pewno"ci nie unikniemy wi c najprostszych cho)by efektów plastycznych. Trudno sobie

wyobrazi) np. stron z tekstami poetyckimi wy"wietlonymi jak w drukowanym pierwowzorze: czarn ,

typow czcionk na neutralnym, białym tle. Odarte z wszelkiej szaty graficznej na stronach WWW –

poza oficjalnymi formularzami urz dowymi i stronami specjalnie przeznaczonymi do druku – s

przede wszystkim "ci gi wypracowa2, aby nawet mało zaawansowany u ytkownik łatwo

przekopiował tekst do edytora bez konieczno"ci zmagania si ze zb dnymi w wypracowaniu

elementami graficznymi. Badania potwierdzaj przypuszczenie, e estetyka strony internetowej

stanowi do") istotny element jej atrakcyjno"ci [Borkowski i inni, 2004], a rozbudowana forma

przyci ga uwag odbiorców i dlatego te prawdopodobnie nieunikniony jest kompromis pomi dzy

wizualn i merytoryczn zawarto"ci przekazów medialnych.

W dalszym ci gu chciałabym podj ) rozwa ania nad jako"ci kultury obrazu, która dociera

do nas poprzez strony WWW. Uwa am, e szczególn trosk nale y wykaza) w odniesieniu do tych

stron, z którymi styka si młodzie . Je eli rozwa ymy Internet jako nowe forum dla sztuki – lub tylko

dla dokona2 estetycznych – i uwzgl dnimy fakt, e ka da strona WWW z natury swojej posiada mniej

lub bardziej wyeksponowan form graficzn , to prawie ka de klikni cie daje u ytkownikowi

mo liwo") kontaktu z czyj " estetyczn wizj – najcz "ciej miern , przeci tn , nieudoln , a nawet

„nieestetyczn ”, bardzo rzadko za" – z wyrafinowan . Mamy tu do czynienia z odmienn sytuacj ni

w przypadku ksi ki, której graficzny aspekt ogranicza si zazwyczaj do okładki starannie

zaprojektowanej przez plastyka. Bardziej zasadne byłoby porównanie z kolorowym czasopismem,

szczególnie w przypadku stron pełni cych rol czasopisma. A. Małecka uwa a, e

rozpowszechnianiu kiczu sprzyja wła"nie masowy zasi g Internetu [Małecka, 2004]. W Internecie

ka dy mo e by) artyst , lecz nie ka dy potrafi z tej szansy skorzysta). A przecie fascynacja

dokonaniami technologicznymi nie zwalnia twórców z krytycyzmu i wra liwo"ci. Niektórzy teoretycy

z alem próbuj si pogodzi) z faktem, i „"wiat mediów elektronicznych jest "wiatem ekspansywnej

młodo"ci, najcz "ciej pozbawionej skrupułów (...) i nie troszcz cej si zbytnio o adoptowanie norm

zastanych (tak e estetycznych)” [Godzic, 1999]. Wielu jednak e krytycznie odnosi si do

spontanicznej i nieskr powanej twórczo"ci internetowej.

Oczywi"cie, w obecnej sytuacji nikt nie ma wpływu na jako") amatorskich stron prywatnych,

w tym ogromnej liczby blogów. Dlatego te wzorem do na"ladownictwa i obszarem kształtowania

dobrego gustu powinny sta) si oficjalne strony ró norodnych instytucji o"wiatowych. Zdaniem

profesora Macieja M. Sysło z Uniwersytetu Wrocławskiego, graficzny wygl d czasopisma jest jego

wizytówk . O najwy sz jako") plastyczn swoich witryn internetowych powinny wi c zadba)

wydawnictwa, szkoły, biblioteki, wła"ciciele portali edukacyjnych, jak równie internetowych galerii

czy zbiorów poezji, z którymi pr dzej czy pó0niej ka dy ucze2 zetknie si poszukuj c odpowiednich

informacji lub materiałów do nauki. Z tego wzgl du opracowanie szaty graficznej nale y powierzy)

plastykom – profesjonalistom. Z odmienn sytuacj mamy do czynienia w przypadku amatorskich

witryn szkolnych oraz stron o charakterze edukacyjno–informacyjnym, tworzonych dla uczniów przez

uczniów i nauczycieli. Funkcj internetowego grafika powinny pełni) tu osoby plastycznie uzdolnione

pod kierunkiem nauczyciela sztuki jako konsultanta. Najlepszym rozwi zaniem wydaje si by)

szkolny konkurs na projekt witryny tak, aby udział w tworzeniu mieli równie ci uczniowie, którzy nie

potrafi opracowa) projektu w wersji elektronicznej. Nale y równie pami ta), e – w przeciwie2stwie

do serwisów informacyjnych oraz do wirtualnych bibliotek – witryny szkół mog zawiera) wi cej

obiektów wizualnych, powinny tak e nawi zywa) do patrona lub do rodzaju szkoły (np. szkoła

muzyczna, zespół szkół integracyjnych). Podobnie jak w tradycyjnym wydawnictwie nale y d y) do

tego, aby oprawa graficzna stała si no"nikiem warto"ci estetycznych, artystycznych

i merytorycznych.

Oceny jako"ci strony WWW powinno si dokonywa) wg specjalnie opracowanych kryteriów.

Ich dobór uzale niony musi by) od charakteru strony i wydawnictwa. Zupełnie inne elementy musi

zawiera) witryna szkolna, portal edukacyjny, biografia słynnej postaci czy antologia poezji.

W przypadku ka dej z tych stron równie nieco innemu warto"ciowaniu podlega) powinna szata

graficzna. Jako przykład przytocz kryteria zaproponowane przez bibliotekarzy i dla bibliotekarzy

instytucji akademickich. W"ród nich odnajdujemy tak e te, które dotycz estetyki stron. I tak, np.

sze"ciopunktowa ocena przy u yciu metody jako"ciowo–heurystycznej (wg Helge Clausen) zawiera

dwa punkty po"wi cone grafice: „Struktura i wygl d stron (organizacja tre"ci, racjonalne u ycie

grafiki)” oraz „Wra enie estetyczne (kolory, czcionki, format)”, a jedno z kryteriów oceny wg Alistair

Smith obejmuje grafik i multimedia (audio, wideo, kolory, grafika). Na tej podstawie opracowano

szczegółowe kryteria obejmuj ce m.in. projekt i struktur stron. Oto niektóre z nich [Bednarek–

Michalska, 2004]:

• konstrukcja strony głównej (czy strona mie"ci si na jednym ekranie?),

• równowaga mi dzy form a tre"ci (powaga tre"ci a komizm grafiki; patetyzm a art),

• ewentualny nadmiar wra e2 estetycznych,

• standardowe, automatyczne rozwi zania i grafika (szablony),

• efekty multimedialne na stronie,

• uwypuklenie elementów istotnych (adres, pilny komunikat),

• wielko") i krój czcionki (nadmiar krojów),

• w jaki sposób zaprojektowa) ramki.

Ponadto pragn zaprezentowa) czytelnikom krótk analiz dwóch stron WWW, które moim zdaniem

– z uwagi na wysok warto") plastyczn – mog stanowi) punkt odniesienia dla osób buduj cych

własny system ocen.

Pierwsza z nich to strona zatytułowana „Okolice impresjonizmu” (http://art.koti.com.pl),

zbudowana na zasadzie internetowej galerii z „katalogiem” dzieł w postaci miniaturek. Mo na na niej

znale0) cyfrowe reprodukcje prac malarzy, reprezentatywne dla stylu impresjonistycznego

i postimprenisjonistycznego. Cała galeria tworzy zwart logicznie, pozbawion zb dnych elementów

cało"), składaj c si prawie wył cznie z krótkiej noty biograficznej ka dego artysty oraz odsyłaczy

do reprodukcji uszeregowanych w postaci miniaturek z opisami. Rytmicznej kompozycji stron

po"wi conych poszczególnym malarzom towarzyszy ciemne, ozdobione delikatnym ornamentem tło,

które nie przytłacza, lecz eksponuje fotografie. Dodatkow dekoracj stanowi tu jasna kreska

czcionki, a jedynym mankamentem jest niejednolity krój czcionki.

Druga z moich propozycji to strona Media Lab – jednej z jednostek Massachusetts Institute

of Technology, instytutu słynnego z niezwykłych osi gni ) w dziedzinie sztucznej inteligencji

(http://www.media.mit.edu). Szata graficzna w mistrzowski sposób ł czy dekoracyjno")

z oszcz dno"ci . Ozdobne elementy przestrzenne wtopione s w jednorodn , stonowan , niemal

nieobecn płaszczyzn tabeli, u yte barwy nawi zuj do nazwy wła"ciciela strony,

a konstruktywistyczna kompozycja sugeruje patronat uczelni technicznej. Projekt strony prezentuje

wyj tkowo wysoki poziom artystyczny i jednocze"nie w doskonały sposób koreluje z zawart tre"ci .

Jak ju wspomniałam, istniej ró norodne rodzaje stron internetowych przeznaczonych dla

uczniów i dla ka dego rodzaju kryteria oceny – w tym oceny plastycznej – równie powinny by)

odmienne. Opracowanie szczegółowych zasad budowania przestrzeni graficznej tych stron wymaga

z pewno"ci pogł bionych analiz dotycz cych celu istnienia strony, wieku i poziomu intelektualnego

odbiorcy, zawarto"ci merytorycznej jak te uniwersalnych odczu) pi kna i harmonii. Tak szeroko

poj ta analiza wykracza poza ramy niniejszego opracowania i jednocze"nie stanowi cel moich

dalszych bada2.

Literatura

79. posiedzenie Senatu RP. http://www.senat.gov.pl/K4/DOK/sten/079/3.htm, (12.02.2004)

A gdyby tak to zapisa ? http://www.wiw.pl/kulturaantyczna/eseje/agdybytak_03.asp, (12.02.2004)

Bednarek–Michalska B.: Ocena jako%ci bibliotekarskich serwisów informacyjnych udost.pnianych

w Internecie. http://ebib.oss.wroc.pl/2002/31/michalska.php, (20.02.2004)

Borkowski R., Kozielska B., Kuli2ska L., Paterek W.: Internet i polityka (badania nad

wykorzystywaniem internetu jako 1ródła informacji politycznej przez studentów AGH.

http://www.agh.krakow.pl/agh/dep/INS/konferencja/doc/Borkowski.doc, (20.02.2004)

Godzic W.: Czy nowe media potrzebuja nowej estetyki? Humanista w Internecie. [W:] Pi.kno w sieci.

Estetyka a nowe media. Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS,

Kraków 1999, s. 257-272

Katrynicz A.: Inteligentni inaczej. http://www.nowe–panstwo.pl/np_36_2001/36_temat_tygodnia.htm,

(12.02.2004)

Koc K.: Jubileusz – mi.dzy rado%ci7 a odpowiedzialno%ci7.

http://www.gloszp.hostingpro.pl/10lat/radodp.html, (12.02.2004)

Kojarzenie ró nych dziedzin humanistyki.

http://www.wsip.com.pl/serwisy/czaspol/spotkania/rysiew_2_8.htm, (12.02.2004)

Leszczy2ski G.: J.zyk dziecka a obszar kultury.

http://www.wychowawca.pl/miesiecznik/12_108/11.htm, (12.02.2004)

Małecka A.: Kilka uwag o miejscu sztuki w społecze stwie informacyjnym.

www.uci.agh.edu.pl/agh/dep/WNSS/konferencja/doc/Malecka.doc, (20.06.2004)

Misiak P.: Estetyka stron WWW w Internecie. http://www.forumakad.pl/archiwum/98/5/artykuly/28–

poczta_el.htm, (20.02.2004)

Morbitzer J.: Media – zniewolic umysl? „Konspekt”, Nr 11 (lato) 2002, s. 45–49

Paszkowski M., Szyma2ski T.: Od redakcji. „Wszystko dla Szkoły” 2002 nr 7–8.

http://www.vulcan.edu.pl/wds/archiwum/2002/07–08/od_redakcji.html, (12.02.2004)

Rozmowy na koniec wieku z profesorem Janem Bło skim... o fikcji.

http://www.republikasilesia.com/Kulisz/Roz_koniec/rozmowy/jblonski.htm, (12.02.2004)

Skraj płaszcza, czyli o spotkaniu Ko%cioła i mediów. Rozmowy z telewizorem.

http://www.mateusz.pl/ksiazki/cmm–tv/1.htm, (12.02.2004)

Wilkoszewska K.: Estetyki nowych mediów. „Pi.kno w sieci. Estetyka a nowe media.” Pod red.

K. Wilkoszewskiej. Tow. Autorów i Wydawców Prac naukowych UNIVERSITAS. Kraków, 1999,

s. 7–25

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: