XVIII. Samorząd jako wyraz decentralizacji władzy publicznej i samorządu.doc

XVIII. Samorząd jako wyraz zasady decentralizacji władzy publicznej i samorządu

SAMORZĄD TERYTORIALNY

Z zasad ustroju politycznego państwa wynika istnienie różnych rodzajów samorządu: zawodowego, gospodarczego (art. 17), a także terytorialnego (art. 16). Wśród różnych rodzajów samorządu szczególna rola przypada samorządowi tery­torialnemu, który uczestniczy w sprawowaniu władzy publicznej. Rola samorządu terytorialnego wynika też z przyjęcia zasady decentralizacji władzy publicznej, na której to zasadzie opiera się ustrój terytorialny państwa. Problematyka doty­cząca samorządu może być ujmowana w różnej płaszczyźnie i być regulowana w normach prawa administracyjnego, cywilnego lub finansowego. Może być też rozpatrywana w aspekcie ustrojowym i wówczas mieści się w ramach prawa konstytucyjnego, w tym też aspekcie jest omawiana w niniejszym rozdziale.

1. Istota samorządu terytorialnego

Traktując samorząd w aspekcie ustrojowym, podkreślić należy jego istotę jako zdecentralizowanej formy administracji publicznej. Dzięki temu administracja ta jest wykonywana nie tylko przez organy państwa, ale także przez organy samorządu terytorialnego na zasadach względnej od państwa niezależności. Dominującym w literaturze jest pogląd, że podmiotem samorządu są społeczności lokalne zorganizowane na zasadach określonych w ustawie w celu wykonywania w sposób samodzielny określonych zadań z zakresu administracji publicznej. Zadania te społeczność lokalna wykonuje bądź za pośrednictwem powołanych przez siebie organów działających w jej imieniu, bądź sama. Chodzi więc nie tylko o zdecentralizowaną administrację publicz­ną, bo samorząd to przede wszystkim samodzielne wykonywanie zarządu sprawami lokalnymi przez samych zainteresowanych1. Tak też rolę i zadania samorządu terytorialnego określa Europejska Karta Samorządu Terytorialnego2, analogicznie Konstytucja, która w art. 163 stanowi, że: „samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych".

Zapewniając udział społeczności lokalnej w sprawowaniu władzy, sa­morząd stanowi nieodzowne uzupełnienie demokracji i jej organów cen­tralnych. Jak podkreśla M. Jaroszyński: „Samorząd nie może tych organów zastąpić, zwłaszcza parlamentu (...). Z drugiej jednak strony ustrój państwa z parlamentem, ale bez samorządu, byłby ustrojem tylko formalnie demo­kratycznym (...)"3.

Dziedzina władzy wykonawczej Sprawy stanowiące zakres działania samorządu należą do dziedziny władzy wykonawczej, jest więc samorząd terytorialny częścią tej władzy wy­konawczej, stosuje wszak w swej działalności środki administracyjne. Działa on na podstawie ustaw, w ramach przez ustawy wyznaczonych i podlega nadzorowi organów państwowych zaliczanych do organów władzy wyko­nawczej. Wykonawczy charakter samorządu terytorialnego wynika także z systematyki Konstytucji, w której przepisy dotyczące tego samorządu są określone bezpośrednio po rozdziale zatytułowanym „Rada Ministrów i ad­ministracja rządowa"4, a przed rozdziałem o władzy sądowniczej.

2. Zadania samorządu terytorialnego w systemie władzy

Samorząd terytorialny ma w Polsce wieloletnie tradycje. Choć w roku 1950 uległ likwidacji, to jednak został przywrócony w 1990 r. w wyniku nowelizacji Konstytucji i uchwalenia ustawy o samorządzie terytorialnym z 8 marca. Była ta ustawa już wielokrotnie nowelizowana, w tym na dużą skalę 29 września 1995 r. Nowelizacja ta objęła ordynację wyborczą do rad gmin, ustawę o refe­rendum gminnym, o regionalnych izbach obrachunkowych, o finansowaniu gmin, powiększono kompetencje sejmików samorządowych, wzmocniono pozycję zarządu, skonkretyzowano relacje zarząd a rada gminy.

Do kompetencji samorządu terytorialnego należą:

a) zadania publiczne, których Konstytucja i ustawy nie zastrzegły na rzecz administracji rządowej (art. 163 Konstytucji),

b) sprawy publiczne o lokalnym znaczeniu, niezastrzeżone dla innych or­ganów,

c) zadania związane z zaspokajaniem potrzeb zbiorowych społeczności lokalnej, określane jako zadania własne,

d) zadania zlecone, czyli przekazane ustawą lub wynikające z porozumień zawartych między organami samorządu terytorialnego a organami admi­nistracji rządowej.

B. Zawadzka podkreśla5, że zadania administracji rządowej realizowane przez gminę oraz zadania własne gminy różnią się następującymi cechami:

a) sposobem finansowania; jednostki samorządu gospodarują swobodnie własnymi środkami finansowymi będącymi w jej dyspozycji;

b) kryteriami nadzoru sprawowanego nad samorządem przez organy ad­ministracji rządowej, gdyż gmina przy wykonywaniu zadań własnych jest związana jedynie prawem, a żaden organ nie ma prawa ingerowania w treść decyzji z tego zakresu zadań; w ramach nadzoru mogą być uchy­lone tylko takie uchwały, które są sprzeczne z prawem;

c) trybem zaskarżania indywidualnych decyzji administracyjnych podejmo­wanych w ramach określonego zadania; decyzje te podlegają zaskarżeniu do samorządowego kolegium odwoławczego, zaś decyzje z zakresu zadań zleconych do wojewody; każda decyzja organu odwoławczego może być zaskarżana do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Reforma samorządowa 1998 r. Zadania samorządu terytorialnego uległy istotnemu poszerzeniu w wy­niku jego rozbudowy dokonanej w rezultacie reformy przeprowadzonej latem 1998 r., a która weszła w życie z dniem 1 stycznia 1999 r. W wyniku tych zmian, wprowadzonych wymienionymi w rozdziale jedenastym pkt 11 podręcznika ustawami, samorząd ten działa na szczeblu gminy, powiatu i województwa. Zaznaczyć należy, że gminy i powiaty mają wyłącznie samorządowy cha­rakter, natomiast województwo jest jednostką samorządowo-rządową, gdyż obok organów samorządu terytorialnego występuje na tym szczeblu także administracja rządowa z wojewodą na czele.

Zadania stojące przed samorządem terytorialnym i zakres powierzonych mu kompetencji są wyraźnie zróżnicowane. Zależą one od szczebla samorządu, a więc czy chodzi o gminę, powiat czy województwo. Konstytucja RP nie okre­śla ani szczebli podziału terytorialnego państwa, ani też struktury samorządu terytorialnego. Sprawy te Konstytucja (art. 15 ust. 2) odsyła do uregulowań ustawowych, stanowiąc, iż „zasadniczy podział terytorialny państwa (...) określa ustawa". Wskazała też, iż podział ten powinien uwzględniać więzi społeczne, gospodarcze i kulturalne oaz zapewniać jednostkom terytorialnym zdolność wykonywania zadań publicznych.

Jak słusznie zauważa B. Zawadzka, z punktu widzenia roli samorządu w systemie rządzenia, nie jest sprawą obojętną, jaka jest struktura terytorialna państwa. Nie wszystkie wszak sprawy niewymagające decyzji władz szczebla centralnego mogą być rozwiązywane na najniższym szczeblu, tj. w gminie. Jest wszak wiele spraw lokalnych o zasięgu szerszym i większym znaczeniu niż dotyczące tylko gmin6. Istniała zatem konieczność rozbudowania trwającej od 1990 r. struktury samorządu terytorialnego, gminy były bowiem wielce zróżnicowane (gminy wiejskie i miejskie), a wojewoda nie był eksponentem interesów lokalnych i działał w ramach administracji scentralizowanej. Problemy te rozwiązała wprowadzona w 1998 r. struktura samorządu terytorialnego.

a) gmina - jej charakter i zadania

Gmina stanowi podstawową jednostkę podziału terytorialnego, a zarazem także podstawową jednostkę samorządu terytorialnego. Gminna wspólnota lokalna obejmuje wszystkie osoby zamieszkałe na terenie gminy. Gminy two­rzy Rada Ministrów w drodze rozporządzenia, przeprowadzając konsultacje społeczne z mieszkańcami. Jednostkami pomocniczymi tworzonymi w ramach gminy są sołectwa, osiedla lub dzielnice w miastach.

Gmina –jednostka podstawowa Określając w sposób generalny kompetencje gminy, Konstytucja sta­nowi, iż: „gmina wykonuje wszystkie zadania samorządu terytorialnego nie zastrzeżone dla innych jednostek samorządu terytorialnego". Zawiera zatem cytowany przepis klauzulę generalną i jednocześnie domniemanie właściwości kompetencyjnej gminy w strukturze jednostek samorządu terytorialnego. Ustawodawca, przekazując gminie określone zadania, kierował się racją, by były to głównie takie zadania, które nie wymagają jednolitego działania w skali całego państwa. Kryterium, według którego przeprowadzano podział zadań między administrację rządową i samorząd, był stopień bezpośredniego interesu. „Każda sprawa publiczna i każde zadanie publiczne mieści w sobie moment podwójnego zainteresowania: ze strony całości, reprezentowanej przez państwo, i ze strony grupy miejscowej lub zawodowej, reprezentowanej przez samorząd terytorialny lub gospodarczy, ale w poszczególnych sprawach stopień tego zainteresowania jest różny"7.

Gmina wykonuje zadania publiczne we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność, a dzielą się one na zadania własne i zadania zlecone. Za­dania własne mogą mieć charakter obligatoryjny, jeśli wynikają one z ustaw, lub fakultatywny. Zakres kompetencji gminy może być poszerzony o zadania zlecone, z tym że administracja rządowa, przekazując je organom samorządu, ma obowiązek zapewnić niezbędne na ten cel środki finansowe. Zadania zle­cone mogą wynikać z ustaw, np. powierzenie gminom prowadzenia spraw z zakresu stanu cywilnego, mogą być także przyjęte w sposób fakultatywny, czyli na podstawie porozumienia z właściwym organem administracji rządowej. Podkreślić należy, że przekazanie odpowiednich środków finansowych jest obowiązkowe, niezależnie od sposobu przejęcia zadań zleconych.

Zadania własne są wykonywane przez gminę samodzielnie, a więc bez ingerencji organów państwowych. Ingerencja państwa w tym zakresie jest dopuszczalna wyłącznie w postaci nadzoru stosowanego wyłącznie w celu korygowania niezgodnych z prawem działań samorządu. Zgodnie z art. 163 Konstytucji samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne niezastrzeżone przez ustawy dla innych władz publicznych.

Głównym zadaniem własnym gminy jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Obejmują one w szczególności sprawy: ładu przestrzen­nego i ochrony środowiska, gminnych dróg i ulic, wodociągów i kanalizacji, lokalnego transportu zbiorowego, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, oświaty, kultury, targowisk i hal targowych, zieleni, cmentarzy komunalnych, porządku publicznego i in.

Zadania zlecone mają z reguły nielokalny, ogólnokrajowy charakter. Gmina wykonuje je nie w imieniu własnym, ale w imieniu administracji rządowej. Mogą one być nakładane w drodze ustawy i mają wówczas obligatoryjny charakter (np. przeprowadzanie powszechnego spisu ludności, prowadzenie ewidencji ludności, organizacja przygotowań i przeprowadzanie wyborów po­wszechnych, referendum itp.). Zadania te dotyczą wszystkich gmin na terenie kraju. Mogą być także zadania nakładane na gminę w drodze porozumienia między organem samorządu terytorialnego a organem administracji rządowej. Porozumienie takie określa przedmiot i zakres zleconych zadań, określenie środków finansowych w wysokości koniecznej do ich wykonania. Wykonując te zadania, organy samorządu działają pod kontrolą właściwych organów administracji rządowej i zgodnie z otrzymanymi wytycznymi.

b) powiat

Powiat jako jednostka podziału terytorialnego ma w Polsce wieloletnie tradycje. Działał do 1975 r., kiedy w ramach reformy został zniesiony. Przywró­cony został z dniem 1 stycznia 1999 r., stając się ponownie ważnym ogniwem podziału terytorialnego państwa, w którym działają zróżnicowane struktury organizacyjne władz publicznych.

Zadania Powiat ma charakter jednostki samorządowej, a jest to także lokalna wspólnota samorządowa, obejmująca wszystkich mieszkańców. Powiat wy­konuje określone w ustawie zadania publiczne o charakterze ponadgminnym. Z zakresu zadań własnych kompetencje te obejmują sprawy dotyczące: edukacji publicznej, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, transportu i dróg publicznych, kultury, geodezji i kartografii, zagospodarowania przestrzennego, gospodarki wodnej, ochrony środowiska, rolnictwa i leśnictwa, porządku publicznego, przeciwdziałania bezrobociu i in. Zadań własnych powiat nie może przekazać gminom czy województwu.

Powiat może także otrzymać zadania zlecone co, podobnie jak w przy­padku gminy, odbywa się bądź to w drodze ustawy (zadania obligatoryjne), bądź na podstawie zawartego porozumienia.

c) województwo

Województwo stanowi największą jednostkę podziału terytorialnego państwa i zarazem wspólnotę mieszkańców, w ramach obowiązującej aktu­alnie trójszczeblowej struktury. Ustawa o samorządzie województwa z dnia 5 czerwca 1998 r. zadania własne województwa określa w sposób bardzo sze­roki, ale i ogólny zarazem. W świetle tej ustawy najważniejszymi zadaniami samorządu województwa jest określanie strategii rozwoju województwa, a także prowadzenie polityki służącej rozwojowi województwa. W świetle obowiązujących przepisów strategia rozwojowa województwa powinna obejmować następujące cele: 1) pielęgnowanie polskości oraz rozwój i kształ­towanie świadomości narodowej i obywatelskiej mieszkańców, 2) pobudzanie aktywności gospodarczej, 3) podnoszenie konkurencyjności i innowacyjności gospodarczej województwa, 4) zachowanie wartości środowiska kulturowego i przyrodniczego, 5) kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego.

Na prowadzenie polityki rozwoju województwa składa się: 1) tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, 2) utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej, 3) pozyskiwanie środków finansowych publicznych i prywatnych w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej, 4) wspie­ranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli, 5) racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego, 6) wspieranie rozwoju nauki i współpracy nauki z gospodarką, 7) wspieranie rozwoju kultury i in.

Województwo może także realizować zadania zlecone.

Podkreślić należy, że zakres działania samorządu województwa nie narusza w żadnym stopniu samodzielności powiatu czy gminy. Organy samorządu województwa nie mają wobec powiatu czy gminy uprawnień nadzorczych, nie są więc organami kontroli ani organami wyższego stopnia w postępowaniu administracyjnym.

3. Sprawowanie władzy samorządowej

Sprawy należące do kompetencji samorządu terytorialnego członkowie wspólnot lokalnych (gminy, powiatu, województwa) rozstrzygają: a) w drodze wyborów do rad (sejmików) przeprowadzanych w głosowaniu powszechnym i bezpośrednim, b) w drodze referendum, c) za pośrednictwem organów samorządu (organów stanowiących - pochodzących z wyborów, jak również organów wykonawczych - wybieranych przez rady powiatów bądź sejmiki województw, a na szczeblu gminy - przez wyborców).

a) wybory - zasady wyborów

Tryb przeprowadzania wyborów samorządowych określa ustawa z dnia 16 lipca 1998 r. - Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 159, poz. 1547). Ustawa ta w od­niesieniu do wyborów samorządowych przyjmuje zasady: powszechności, równości, bezpośredniości i tajności głosowania. Zasada powszechności została ujęta szeroko, przyznaje bowiem już obywatelom osiemnastoletnim nie tylko czynne, ale i bierne prawo wyborcze. Wprowadzono zarazem zakaz łączenia mandatu rad różnych szczebli przez tę samą osobę, można zatem być członkiem tylko jednej rady (sejmiku). W zakresie rozdziału mandatów przyjęto zróżni­cowane podejście. W wyborach do rad gmin przeprowadzanych w gminach liczących do 20 rys. mieszkańców obowiązuje zasada wyborów większościowych, czyli mandaty przydziela się kandydatom, którzy uzyskali największą liczbę głosów. W większych gminach, liczących powyżej 20 tys. mieszkańców, podział mandatów między listy jest przeprowadzany według zasady proporcjonalności, a w obrębie listy decyduje liczba głosów, jaką uzyskali kandydaci.

Zróżnicowana jest także wielkość okręgów wyborczych. W gminach do 20 tys. mieszkańców w okręgu wyborczym wybiera się od 1 do 5 radnych, zaś w gminach powyżej 20 tys. mieszkańców okręgi są większe, rozdziela się w nich od 5 do 10 mandatów. Równość wyborów zapewnia stosowanie jednolitej nor­my przedstawicielstwa, którą uzyskuje się, dzieląc liczbę mieszkańców gminy przez ustaloną dla danej rady liczbę mandatów radnych. W ten sposób każdy mandat przedstawicielski przypada na zbliżoną liczbę mieszkańców.

W wyborach do rad powiatów tworzy się okręgi wyborcze liczące 3-10 mandatów. Obowiązuje zasada proporcjonalnego rozdziału mandatów mię­dzy zgłoszone i zarejestrowane listy kandydatów. Warunkiem udziału listy w podziale mandatów jest uzyskanie przez listę przynajmniej 5% ważnie oddanych głosów w skali powiatu. W wyborach tych okręgiem wyborczym jest gmina.

W wyborach do sejmików województwa obowiązuje zasada propor­cjonalnego rozdziału mandatów między listy kandydatów. Także i w tych wyborach, aby uczestniczyć w rozdziale mandatów, lista kandydatów musi uzyskać co najmniej 5% ważnie oddanych głosów w skali województwa. Okręgiem wyborczym w wyborach do sejmiku jest powiat lub jego część, a w okręgu wybiera się 8-15 radnych.

Kandydatów na radnych mają prawo zgłaszać: 1) partie polityczne, 2) stowarzyszenia oraz organizacje polityczne, 3) wyborcy.

Ordynacja wyborcza przewiduje sytuację, gdy następuje obsadzenie mandatu radnego bez głosowania. Dzieje się tak wówczas, gdy w okręgu wyborczym została zarejestrowana tylko jedna lista wyborcza, która zawiera tylu kandydatów (lub mniej), niż ma być w tym okręgu wybranych radnych. Za wybranych uznaje się wówczas kandydatów zarejestrowanych. Zasada ta dotyczy zarówno wyborów do rad gmin, rad powiatów, jak i sejmików województw.

Zarządzanie wyborów Wybory samorządowe zarządza Prezes Rady Ministrów nie później niż na 30 dni przed upływem kadencji rad. Datę wyborów wyznacza się na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 60 dni po upływie kadencji rad. Zarzą­dzając wybory, Prezes Rady Ministrów określa tzw kalendarz wyborczy, czyli wyznacza terminy, w których należy wykonać określone czynności wyborcze przewidziane w ordynacji wyborczej.

Protesty wyborcze Dopuszczenie się przestępstwa przeciwko wyborom lub naruszenia przepisów ordynacji wyborczej dotyczących przebiegu głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyniku wyborów stanowi podstawę wniesienia protestu. Może on być wniesiony w ciągu 14 dni od daty wyborów. Prawo wnoszenia protestu przysługuje wyborcy zamieszkałemu na obszarze dzia­łania danej rady.

Protest wnosi się na piśmie do właściwego sądu okręgowego, formułując zarzuty i przedstawiając lub wskazując dowody, na których te zarzuty zostały oparte. Protesty rozpatruje sąd okręgowy w ciągu 30 dni od upływu terminu do wnoszenia protestów. Rozpoznając protesty, sąd okręgowy rozstrzyga o ważności wyborów oraz o ważności wyboru radnego.

Orzekając o nieważności wyborów lub o nieważności wyboru radnego, sąd stwierdza wygaśnięcie mandatów oraz postanawia o przeprowadzeniu wyborów ponownych.

Wybory ponowne lub podjęcie wskazanych czynności wyborczych zarzą­dza wojewoda w ciągu siedmiu dni od zakończenia postępowania sądowego, a wybory te przeprowadzają te same komisje wyborcze. Wyborów ponownych nie przeprowadza się, jeśli ich data przypadałaby w okresie sześciu miesięcy przed zakończeniem kadencji rady.

Uzupełnienie składu rady Od wyborów ponownych odróżnić należy wybory uzupełniające, które zarządza się w przypadku konieczności obsadzenia mandatu wygasłego. Man­dat ten w gminach do 20 tys. mieszkańców obsadza się w drodze wyborów, które zarządza wojewoda. Są one przeprowadzane na podstawie ordynacji wyborczej do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw. Natomiast obsadzanie mandatu radnego gminy liczącej powyżej 20 tys. mieszkańców oraz radnego powiatu lub województwa następuje w drodze podjęcia przez radę uchwały o wstąpieniu na opróżnione miejsce kandydata z tej samej listy, który uzyskał kolejno największą liczbę głosów i nie utracił prawa wybieral­ności. Kandydat ten może się zrzec mandatu na korzyść kolejnego kandydata z tej samej listy.

Wygaśnięcie mandatu radnego następuje wskutek: a) odmowy złożenia ślubowania, 2) pisemnego zrzeczenia się mandatu, 3) utraty prawa wybieral­ności lub braku tego prawa w dniu wyborów, 4) prawomocnego wyroku sądu, orzeczonego za przestępstwo popełnione z winy umyślnej, 5) śmierci.

b) referendum

Wyborcy sprawują władzę samorządową także w sposób bezpośredni, uczestnicząc w referendum, które może być przeprowadzane na wszystkich szczeblach struktury samorządu. Wyróżnia się zatem referendum gminne, powiatowe, a także wojewódzkie.

Referendum gminne może mieć charakter obligatoryjny lub fakultatywny. Referendum obligatoryjne przeprowadza się w sprawach samoopodatkowania się mieszkańców na cele publiczne albo w celu odwołania rady przed upły­wem jej kadencji. Natomiast referendum fakultatywne można przeprowadzać w każdej innej sprawie ważnej dla gminy.

Prawo zarządzenia referendum przysługuje radzie gminy, a do podjęcia stosownej uchwały wymagana jest bezwzględna większość głosów w obecności co najmniej połowy liczby radnych. Warunek ważności referendum jest różnie określany. W sprawie odwołania rady gminy jest nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania, a wynik uznaje się za rozstrzygający, jeśli za wnioskiem opowiedziała się więcej niż połowa głosujących. Uchwalenie tego wniosku jest równoznaczne z odwołaniem rady gminy i jej organu wykonaw­czego (wójta, burmistrza, prezydenta miasta). Premier wyznacza wówczas osobę, która pełni funkcje tych organów do czasu wyboru nowej rady i jej organu wykonawczego.

W sprawie samoopodatkowania się mieszkańców wynik referendum jest rozstrzygający, jeśli za jednym z rozwiązań opowiedziała się większość 2/3 głosujących.

Natomiast w przypadku referendum fakultatywnego warunkiem ważności jest udział 30% uprawnionych do głosowania, a wynik jest rozstrzygający, jeśli za jednym z rozwiązań oddano więcej niż połowę ważnych głosów.

Także w powiecie można przeprowadzać referendum obligatoryjne oraz fakultatywne. Referendum obligatoryjne dotyczy odwołania rady powiatu przed upływem jej kadencji, zaś referendum fakultatywne w każdej innej sprawie z zakresu właściwości rady powiatu. Zasady i tryb przeprowadzania referendum powiatowego są takie same jak w przypadku referendum gminnego.

Referendum wojewódzkie także może mieć charakter obligatoryjny bądź fakultatywny. Obligatoryjność referendum dotyczy odwołania sejmiku województwa przed upływem jego kadencji. Referendum fakultatywne może być przeprowadzane w innej sprawie ważnej dla województwa lub jego mieszkańców.

Wszystkie te rodzaje referendum (gminne, powiatowe) przeprowadza się na wniosek poparty przez co najmniej 1/10 ogółu mieszkańców uprawnionych do głosowania na podstawie ustawy o referendum lokalnym z 15 września 2000 r. Z wnioskiem o przeprowadzenie referendum wojewódzkiego może wystąpić 5% mieszkańców uprawnionych do głosowania. Tylko na szczeblu gminy obowiązują inne rozwiązania. Organy wykonawcze są jednoosobowe (wójt, burmistrz, prezydent miasta) i są wyłaniane w wyborach bezpośrednich przez wyborców.

4. Organy samorządu terytorialnego

Struktury samorządowe obejmują także organy stanowiące samorządu terytorialnego, jak również organy wykonawcze. Te pierwsze mają przed­stawicielski charakter i pochodzą z wyborów powszechnych, te drugie zaś są wyłaniane na sesjach rad (sejmików), z wyłączeniem gmin, gdzie organ wykonawczy pochodzi z wyborów bezpośrednich.

a) organy stanowiące samorządu terytorialnego

Władzę stanowiącą i kontrolną samorządu terytorialnego sprawują rady: gmin, powiatów i sejmiki województw.

Rada gminy jest organem stanowiącym i kontrolnym w gminie, ma prawo działać we wszystkich sprawach, które nie zostały zastrzeżone do rozstrzy­gania w drodze referendum ani do właściwości innych organów. Jako organ przedstawicielski jest ona ciałem kolegialnym, kadencyjnym, działającym na sesjach. Jej kadencja wynosi cztery lata i liczy się od dnia wyborów. Liczba radnych w gminie jest zależna od liczby mieszkańców i wynosi od 15 do 45.

Ustawa o samorządzie terytorialnym przyjęła zasadę domniemania właś­ciwości rady gminy we wszystkich sprawach należących do zakresu działania gminy, ma ona więc kompetencje o charakterze generalnym. Pewne sprawy z zakresu działania gminy wykonuje wyłącznie rada, pewne zaś - jej organ wykonawczy (wójt, burmistrz, prezydent miasta). Do wyłącznej kompetencji rady gminy należą sprawy z zakresu: organizacji i ustalania kierunków działania gminy (w tym także statut gminy, budżet gminy, rozpatrywanie sprawozdań z jego wykonania i udzielanie absolutorium wójtowi), wyboru organów czy obsady stanowisk w gminie, podatków i opłat lokalnych, decydowania o współdziałaniu z innymi gminami, podejmowania uchwał w sprawach majątkowych gminy.

Rada obraduje na sesjach zwoływanych przez przewodniczącego rady, wybieranego przez radę z jej grona. Powołuje ona komisje stałe rady bądź komisje doraźne (do wykonania określonego zadania).

Rada powiatu jest stanowiącym i kontrolnym organem samorządu powiatowego wybieranym na kadencję czteroletnią. W jej skład wchodzi od 15 do 29 radnych (w zależności od liczby mieszkańców powiatu).

Kompetencje rady powiatu obejmują: podejmowanie uchwał zastrzeżo­nych ustawami do jej kompetencji, wybór i odwołanie zarządu, stanowienie

0 kierunkach działalności zarządu, rozpatrywanie sprawozdań z jego działal­ności, powoływanie i odwoływanie sekretarza i skarbnika powiatu, uchwalanie budżetu powiatu, rozpatrywanie sprawozdania z jego wykonania, podejmo­wanie uchwał w przedmiocie absolutorium dla zarządu, ustalanie podatków

1 opłat w granicach określonych ustawowo, podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych powiatu itp. Rada powiatu może także stanowić akty prawa miejscowego, które na obszarze powiatu mają charakter powszechnie obo­wiązujący. Akty te są ogłaszane w wojewódzkim dzienniku urzędowym.

Sejmik województwa...