cybulska.docx

I Nauka czytania i pisania:

1.Istota i struktura dojrzałości dzieci do czytania i pisania

"Gotowość do czyt i pis to taki stan w rozwoju dziecka, który jest rezultatem dojrzewania oraz dotychczasowego treningu wychowaw przede wszystkim na terenie rodziny, który czyni go wrażliwym na znaki, ich istotę i znaczenie w procesie komunikowania się ludzi, a jednocześnie gotowym do odnoszenia korzyści ze wskazówek otoczenia dotyczących opanowania umiejętności czyt i pis." Wg Tyszkowej ”Czyt i pis to bardzo skomplikowany proces angażujący różne czynności dziecka. Do nich zalicza: czynności sensoryczne(wzrokowe, słuchowe i kinestetyczne), ruchowe (artykulacyjne, złożone manualne) i złożone czynności umysłowe (rozumienie operacji).

Według A. Brzezińskiej stan gotowości można ująć w 3aspektach: 1. Gotowości psychomotorycznej, której istnienie jest warunkiem opanowania techniki czytania i pisania. 2. Gotowości słownikowo- pojęciowej, która wiąże się z zasobem doświadczenia psychologicznego i językowego. 3. Gotowości emocjon-motywacyjnej,której istotą jest odkrywanie istnienia mowy pisanej, zasad nią rządzących i rozumienia jej znaczenia w procesie porozumiewania się ludzi oraz przekazu doświadczenia kulturowego.
Wymienione aspekty są wzajemnie uzależnione i razem warunkują opanowanie umiejętności czyt i pis. Jednakże zdaniem autorki aspekt emocjon- motywac decyduje o nastawieniu dziecka wobec konieczności pokonywania trudności. Tak więc nauczanie i doskonalenie umiejętn czyt i pis będzie obejmowało procesy psychomotoryczne(sprawność analizatorów), aparatu artykulacyjnego, manualnego), procesy poznawcze, oraz procesy emocjonalno-motywacyjne, warunkujące chęć nauczenia się czyt i pis.
W ocenie psychomotorycznej gotowości do czyt i pis należy uwzględnić te umiejętności dziecka, które będą warunkować jego postępy w opanowaniu techniki czyt i pis oraz współdecydować o poziomie motywacji w trakcie nauki.
Ukształtowanie się u dziecka wszystkich umiejętności, świadczących o wysokim poziomie jego gotowoś do rozpoczęcia nauki czyt i pis, będzie zachodziło dopiero wtedy, gdy zostaną spełnione pewne warunki do których zalicza się:
"a) prawidłową wymowę, b) określoną lateralizację, wysoką sprawność ręki dominującej zarówno w zakresie szybkości, jak i precyzji ruchów,
c) prawidłowy poziom percepcji wzrokowej oraz słuchowej, d) właściwą koordynację wzrokowo- słuchowo-ruchową, e) zdolność koncentracji uwagi na dłuższy czas, f) odpowiednią pojemność tzw. pamięci świeżej."

2.Pojęcie i struktura czynności czytania.

Wg. Elkonina „czytanie to odtwarzanie dźwiękowej formy słowa na podstawie jego znaku graficznego”.

Struktura czynności czytania:

- poziom techniczny – obejmuje rozpoznawanie (różnicowanie i identyfikację) symboli graficznych i fonetycznych przez kojarzenie ze sobą dwóch typów znaków graficznych i fonicznych (liter i głosek) oraz artykulację.

Umiejętn cząstk to: analiza i synteza wzrokowa i słuchowa wyrazów, zapamiętanie rezultatów czynności analityczno-syntetycznych, głośna lub cicha artykulacja poznanych znaków werbalnych

- poziom semantyczny – nadawanie sensu rozpoznawanym na wcześniejszym poziomie znakom poprzez kojarzenie brzmienia i znaczenia słów zawartego w doświadczeniu pozajęzykowym czytelnika.

Umiejętn cząstk to:  wydobywanie z pamięci określ znaczeń i łączenie ich w większe całości myślowe, np.zdania,ustalenie związku między wyrazami i zdaniami poprzez takie operacje myślowe  jak porównywanie, wnioskowanie i ustalanie związków przyczynowo – skutkowych.

- poziom czytania krytyczno – twórczego – następuje ocena wartości rozpoznanych wcześniej znaczeń, odniesienia ich do własnego doświadczenia, ocena w kontekście tego doświadczenia i celu czytania oraz twórcze przekształcanie i wykorzystanie tekstu przez czytelnika.

Umiejęt cząstk to:  rozumienie całości tekstu, formułowanie myśli przewodniej, ustosunkowanie się do tekstu, ocena przydatności, zmiana wybranych elementów tekstu, komponowanie dalszego ciągu, wykorzystanie do działań praktycznych.

3. Pojęcie i struktura czynności pisania

Definicja wg. Wróbla „pisanie to całość psychomotoryczna, dzięki której wykorzystywane są  określone ruchy, dzięki którym kreśli się litery połączone w wyrazy, a zapamiętane kształty liter są ściśle połączone z wyobrażeniami słuchowo – wzrokowymi: głoska-litera–wyraz.

Struktura czynności pisania:

- poziom semantyczny–rozumienie sensu słów i zdań, które trzeba zapisać oraz posiadać wiedzę o literze.

Umiejętności cząstkowe to: analiza wzrokowa i słuchowa tekstu, znajomość graficznego odpowiednika danej głoski, wiedza o literze np. znajomość kształtu litery i elementów z jakich się składa, świadomość przestrzennego ułożenia i sposobu kreślenia danej litery, zapamiętanie wyników operacji myślowych.

- poziom graficzny – dokonuje się mózgowa integracja czynności analityczno – syntetycznych i motorycznych.

Umiejętn cząstk to: wykonyw ruchów ręki większych oraz ruchów małych palców pod kierownictwem wyobrażeń wzrokowo – słuchowych, koordynacja wzrokowo – ruchowa, przestrzenna organizacja czynności motorycznych.

4.Rola analizy i syntezy słuchowej w procesie czytania i pisania.

Czynności czytania i pisania wymagają nie tylko prawidłowego spostrzegania liter, ale także umiejętności wyodrębniania i przyporządkowywania im właściwych dźwięków.

Percepcje dźwięków umożliwia analizator słuchowy w skład którego wchodzą następujące czynności:

- receptor (ucho) odbierający bodźce słuchowe i przekształcający je na pobudzenia nerwowe,

- droga słuchowa (nerwy dośrodkowe) doprowadzające owe pobudzenia do mózgu,

- korowa część analizatora, gdzie dokonuje się analiza i synteza bodźców dźwiękowych,

- nerwy odśrodkowe przekazujące impulsy z mózgu do określonych narządów artykulacyjnych.

Prawidłowa identyfikacja i różnicowanie tych bodźców jest podstawą słyszenia mowy, jak również czytania, które wymaga dźwiękowej rekonstrukcji słów na podstawie spostrzeganych liter, a także pisania, gdzie wyodrębnione ze struktury wyrazów dźwięki wyznaczają kolejność ich zapisywania za pomocą liter.

Zdaniem wielu badaczy, funkcja słuchowa pełni nadrzędna rolę w początkowych fazach opanowywania czyt i pis. Percepcja słuchowa jest podstawowym ogniwem mechanizmu czyt głośnego, pis ze słuchu, ale towarzyszy także w mniej lub bardziej rozwiniętej formie czyt cichemu, pis z pamięci, pis samodzielnemu.

Percepcja słuchowa mowy jest czynnością złożona, angażuje bowiem 3 rodzaje słuchu: słuch fizyczny, słuch muzyczny i słuch fonematyczny.

Słuch fizyczny umożliwia odbiór i różnicowanie sygnałów słuchowych, rozwija się u dzieci stopniowo. Rozwój tego słuchu warunkuje proces opanowania przez dziecko mowy, a pośrednio także jego rozwój umysł. Nawet nieznaczne ubytki tego słuchu mogą uniemożliwić prawidłową percepcję dźwięków mowy i być przycz trudności w czyt i pis.

Na podstawie i pod wpływem spostrzegania dźwięków mowy rozwija się słuch muzyczny. Umożliwia on słyszenie barwy, wysokości melodii i tempa wypowiedzi, przerw dzielących wyrazy i wypowiedzenia, zapewnia więc czytanie wyraziste oraz wierną rejestracje potoku żywej mowy, która ma być zapisana.

Słuch fonematyczny to umiejętność oceny bodźców słuchowych z punktu widzenia potrzeb komunikacji językowej, tj. umiejętność percypowania (wyodrębniania) oraz identyfikowania elementów fonologicznych relewantnych (istotnych), pomijania zaś cech dla procesu porozumiewania się redundantnych (nieistotnych).

Podstawowym  elementem potoku mowy są głoski. Różnią się one między sobą pewnymi cechami fizycznymi: barwa, natężeniem i wysokością. Składają się z szeregu tonów (samogłoski) i szmerów (spółgłoski), które się na siebie nakładają lub przechodzą jedne w drugie, tworząc różne kombinacje pozbawione uchwytnych wyraźnie granic.

Podstawą rozumienia mowy jest przede wszystkim umiejętność prawidłowego słyszenia i różnicowania dźwięków mowy, czyli prawidłowa analiza i synteza słuchowa mowy. Jest to analiza specyficzna , kształtująca się w procesie opanowywania języka przez dziecko. Spostrzeganie dźwięków mowy zależy nie tylko od ostrości słuchu; jest ono złożonym procesem analizy i syntezy potoku dźwięków, dokonującym się na podstawie wyodrębniania cech fonematycznych, uogólnia różnych wariantów dźwiękowych w jednolite fonemy oraz na podstawie różnicowania dźwięków zbliżonych pod względem fizycznym, lecz mającym różne cechy fonematyczne i odnoszących się do różnych fonemów.

Na podstawie dobrze rozwiniętego słuchu fonematycznego rozwijają się dopiero operacje świadomej analizy i syntezy słuchowej, które stanowią mechanizm czyt i pis. Obejmują one następujące umiejętności:

-wydzielanie zdań z potoku mowy, wyrazów w zdaniach, a także sylab i głosek w wyrazach,

-odróżnianie głosek o zbliżonych cechach fizycznych,

- syntezę głosek według wymaganej kolejności,

-przyporządkowanie znaczeń scalonym słowom i zdaniom.

Nauka czytania i pisania wymaga od dzieci ponadto, elementarnej orientacji w strukturze formalnej języka, tj. umiejętności okres lania pozycji różnych głosek w strukturze dźwiękowej języka oraz zdolności scalania dźwięków w sensowne całości.

Warunkiem poprawnej realizacji wszystkich wymienionych operacji jest pamięć słuchowa. Percepcja słuchowa mowy towarzysząca czynnościom czyt i pis jest wysoce złożona. Wymaga nie tylko dojrzałości psych,ale także pewnej wiedzy, bowiem operacje analityczno-syntetyczne przy czyt i pis musza być realizowane w sposób świadomy.

Usprawnianie percepcji słuchowej:

- rozwiązywanie zagadek słuchowych,

- ćw rytmiczne: rymowanki, piosenki,

- ćw pamięci słuchowej: wyliczanki, wierszyki, powtarzanie sylab, wyrazów i zdań,

- odtwarzanie rytmu i wiązanie go z układem przestrzennym,

- zabawy z rymami: dobieranie rymujących się wyrazów, tworzenie rymów,

- analiza i synteza zdań: liczenie wyrazów, układanie zdań dłuższych,

- ćw i zabawy związane z analizą wyrazów na sylaby i syntezą sylab w wyraz,

- rozpoznawanie głoski w nagłosie, śródgłosie i wygłosie wyrazów,

- wyszukiwanie obrazków na daną głoskę,

*Ćw w analizie i syntezie głoskowej wyrazów 3 i 4- głoskowych oraz dłuższych,

*Ćw w czyt i układaniu wyrazów i zdań.

Dźwięki mowy nie brzmią jednakowo. N-el w swoich wypowiedziach powinien rozróżniać dźwięki i litery.

Odbiór mowy polega na analizie i syntezie tego, co słyszymy.

Analiza słuchowa, to wyodrębnienie z potoku mowy jego elementów (poszczególnych zdań, wyrazów w zdaniach, sylab i głosek w wyrazach).

Synteza słuchowa, to łączenie poszczególnych elementów mowy (głosek, sylab, wyrazów) w większe całości artykulacyjno-znaczeniowe.

Pamięć słuchowa:

- pamięć bezpośrednia, pozwala na przechowywanie rezultatów bieżącej analizy wyrazów czyli jakości i kolejności głosek składających się na kolejne wyrazy.

- Pamięć trwała, odnosi się do posiadanych wzorców słuchowych poszczególnych głosek zawartych w świadomości użytkowników języka.

Metodyczne postępowanie przy realizacji ćwiczeń słuchowych:

- Układanie zdań przez n-la i dzieci

- Wyodrębnienie wyrazów w zdaniach

- Wyodrębnienie sylab w wyrazach

- Wyodrębnienie głosek w wyrazach

a) na początku słowa (w nagłosie)

b) na końcu słowa (w wygłosie)

c) w środku trzygłoskowych (w śródgłosie)

d) kolejnych głosek w słowach

5.Udział percepcji wzrokowej w przebiegu czynności czytani i pisania; przykłady ćwiczeń

Podstawowym zadaniem związanym z przygotowaniem do nauki czyt i pis jest doskonalenie percepcji wzrokowej. Proces analizy i syntezy wzrokowej rozwijany jest w różnych sytuacjach, których dostarcza codzienna zabawa, zajęcia, prace samoobsługowe, np.: porządkowanie zabawek, materiałów przyrodniczych, określanie różnic i podobieństw między tymi przedmiotami.Czynności czyt i pis wymagają wysokiego rozwoju analizy i syntezy wzrokowej, które to operacje warunkują prawidłowe spostrzeganie liter. Zdaniem Cackowskiej percepcja wzrokowa dzieci osiąga niezbędną dla czyt i pis dojrzałość dopiero w wieku sześciu lat. Czynności czyt i najprostsze formy pis rozpoczynają się od wzrokowego spostrzegania znaków graficznych pisma. Spostrzeganie to jest trudne zarówno ze względu na podobieństwo liter, jak i również abstrakcyjną treść elementów językowych, które one oznaczają. Wzrokowe spostrzeganie liter wymaga wysokiego rozwoju operacji analizy   i syntezy wzrokowej.W trakcie czyt oko wykonuje trzy rodzaje ruchów:

- postępujący od lewej do prawej strony wiersza

- zwrotny od końca jednej linii do początku następnej

- wsteczny, mający na celu poprawną kontrolę spostrzegania grafemów.                        

Ruchy te mają charakter skokowy, przedzielony pauzami spoczynkowymi – fiksacjami – jest to moment, gdy oczy są nieruchome i kiedy dokonuje się właściwe spostrzeganie pisma. Częstotliwość ruchu oka od jednej fiksacji do następnej zależy od rodzaju czytania. Właściwe spostrzeganie tekstu odbywa się podczas przerw fiksacyjnych. W tym czasie dokonywana jest analiza i synteza symboli graficznych oraz dekodowanie ich brzmienia i znaczeń. Podstawową rolę w  spostrzeganiu wzrokowym liter odgrywają operacje identyfikacji  i różnicowania kształtów oraz położenia przestrzennego. Usprawnianie percepcji wzrokowej:- dobieranie par jednakowych obrazków (dobieranki, loteryjki,domino),- wskazywanie różnic i podobieństw na materiale obrazkowym  i geometrycznym,- odtwarzanie z pamięci układów elementów,- układanie obrazków z części oraz według instrukcji słownej,- układanie obrazków i kompozycji z figur,- dobieranie części figur geometrycznych do całości,- budowanie według wzoru kompozycji z klocków,- wyszukiwanie i dobieranie jednakowych wzorów literopodobnych  i literowych,- rozpoznawanie i nazywanie liter, wyszukiwanie lub skreślanie liter w tekście,-uzupełnianie liter w wyrazie, lepienie z plasteliny lub układanie liter z drutu,- czytanie i układanie wyrazów i zdań.                                                                                                                                                          6.Motoryczna strona realizacji czynności pisania                                                                                                                                                                     Obok funkcji, które zapewniają realizacje czynności czyt i pis, pisanie angażuje dodatkowo motorykę ręki. Motoryka- głównie ważna w procesie pis, związana z funkcją analizatora ruchowego i dotyczy w pisaniu głównie ruchów ręki. Ruchy pisarskie to ruchy świadome i celowe. Ruchy ręki piszącej umożliwiają przekształcanie wzrokowo – słuchowych obrazów na obrazy graficzne. Graficzne odtwarzanie liter wymaga dużej sprawności ręki. Struktura czynności motorycznych:                                                         a)faza orientacyjna:                                                                                                                                                                                                 

-uświadomienie sobie celu czynności                                                                                                                                                                                               -zdanie sobie sprawy z przebiegu czynności(wyobrażenia wzrokowe- słuchowe- ruchowe) połączone z wiedzą o literze                                                       b)faza wykonawcza                                                                                                                                                                                                                             -realizacja czynności                                                                                                                                                                                                     -kontrola przebiegu i efektów czynności                                                                                                                                                       Wyróżniamy dwa rodzaje ruchów pisarskich wg Wróbla:                                                                                                                                             a)ruch szeregowy-serie podobnyh ruchów w powtarzając się ciągu, występuje przy pisaniu n, m, w                                                                        ...