RASIZM I TEORIE RASOWE
Nazwa „rasizm” wywodzi się od włoskiego słowa „razzismo”, a to z kolei od również włoskiego słowa „razza”, albo francuskiego słowa „race”, w j.polskim- rasa. Pojawiła się w XIX stuleciu na oznaczenie ideologii, doktryn, programów i ruchów wykorzystujących wyniki badań rasowo-antropologicznych dla celów politycznych. Zespół poglądów głoszących tezę o nierówności ludzi, a wynikająca z nich ideologia przyjmuje wyższość jednych ras nad innymi. Przetrwanie tych "wyższych" ras staje się wartością nadrzędną i z racji swej wyższości dążą do dominowania nad rasami "niższymi". Rasizm opiera się na przekonaniu, że różnice w wyglądzie ludzi niosą za sobą niezbywalne różnice osobowościowe i intelektualne. Rasizm został potępiony przez UNESCO (1961, 1964) oraz Zgromadzenie Ogólne ONZ (Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948), a także wiele innych organizacji międzynarodowych. Rasizm nigdy nie był ideologią jednolitą, zmieniał się i ewoluował, toteż nie istnieje modelowy wzór rasizmu – jego istotę można badać wyłącznie poprzez historię.
Na pojęcie rasizmu w sensie ideologii i doktryny składają się trzy tezy. Po pierwsze teza o istnieniu ras wyższych, obdarzonych wybitnymi zdolnościami kulturotwórczymi i z tego powodu przez sama naturę powołanych do roli władczej, po drugie teza o wrodzonych różnicach fizycznych i psychicznych miedzy rasami ludzkimi pozwalających mówić o rasach wyższych i rasach niższych, mających bezpośredni wpływ na poziom ich życia społecznego i politycznego; rasy wyższe w przeciwieństwie do ras niższych tworzą wyższą jakość kultury i cywilizacji. Po trzecie teza o szkodliwości krzyżowania się ras, w interesie rozwoju i cywilizacji leży utrzymywanie czystości krwi ras wyższych, rasizm usiłuje wyjaśnić zróżnicowanie kulturowe i cywilizacyjne ludzkości jej zróżnicowaniem rasowym.
Argumenty wysuwane przez rasistów można podzielić zasadniczo na trzy grupy: genetyczne (dziedziczenie inteligencji, w związku z różnym środowiskiem i odmiennym działaniem selekcji naturalnej inteligencja miała ulec zróżnicowaniu wskutek ewolucji rozbieżnej podobnie jak kolor skóry), psychologiczne (niższe wskaźniki inteligencji np. wśród Murzynów w USA, wyższa przestępczość i wyższy wskaźnik urodzeń pozamałżeńskich) oraz historyczne (rażąco nierówny wkład ras ludzkich w dorobek cywilizacyjny).
Dyskryminacja rasowa
Jest praktyczną konsekwencją rasizmu jako ideologii i doktryny politycznej. Zgodnie ze sformułowaniami „Międzynarodowej konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej” z 1969r. dyskryminacja to-„ wszelkie zróżnicowanie, wykluczenie lub uprzywilejowanie z powodu rasy, koloru skóry, która ma na celu lub pociąga za sobą przekreślenie lub uszczuplenie uznania, wykonywania lub korzystania, na zasadzie równości z praw człowieka i podstawowych wolności w dziedzinie politycznej, gosp., społecznej i kulturalnej lub w jakiejkolwiek innej dziedzinie życia politycznego”. Najbardziej rozwiniętymi formami dyskryminacji rasowej stała się segregacja rasowa i apartheid.
Porównując ze sobą pojęcia „rasizm” i „dyskryminacja rasowa” i określając ich filiacje, można wskazać na dwustronne zależności. Rasizm należy do sfery myśli politycznej, dyskryminacja zaś do sfery praktyki politycznej. Prawidłowości te można odnosić do niemal wszystkich ideologii i doktryn politycznych.
Idee rasizmu
Cała myśl polityczną rasizmu przenika idea nierówności ludzi, która znajduje odzwierciedlenie w treści wszystkich pozostałych idei- społeczeństwa, prawa, państwa, gospodarki i zmiany.
Człowiek w świetle rasizmu jest przede wszystkim jednostką należącą do określonej rasy. Z przynależności tej wynika nie tylko jego konstytucja fizyczna i psychiczna, lecz także miejsce w społeczeństwie, państwie, oraz wśród społeczeństw i państw. W modelowym ujęciu rasizmu potwierdzonym dziejami ludzkości, każda rasa może pretendować do wyższości wobec innych ras. Społeczeństwo według rasizmu jest konsekwencją rasistowskiej idei człowieka. Różnice rasowe w konstytucji jednostek ludzkich wiodą wprost do konstytuowania społeczeństwa nierówności. Rasizm przyjmuje poziom kultury i cywilizacji społeczeństwa własnej rasy za porównawczą miarę kultur i cywilizacji społeczeństw innych ras, a także wprowadza zróżnicowanie społeczeństwa i zróżnicowanie między społeczeństwami. Prawo na gruncie rasizmu dzieli wiele cech z ideą prawa innych odmian myśli politycznej, w szczególności nacjonalizmu, faszyzmu, konserwatyzmu. Gdy w nacjonalizmie i faszyzmie głównym kryterium sprawiedliwości pozostaje naród, w rasizmie rolę taka spełnia rasa ludzka. Do najbardziej wypróbowanych narzędzi prawnych utrwalania hierarchii ras należała dyskryminacja rasowa, segregacja rasowa i apartheid. Narzędzia te miały również służyć do zapobiegania krzyżowaniu się ras. Państwo uzgodnione z założeniami rasizmu nie może być państwem liberalnym i demokratycznym. Gdyby takim było musiałoby zapewnić równość prawną wszystkim członkom społeczeństwa bez względu na ich zróżnicowanie rasowe. Rasizm należy do realistycznej myśli politycznej trzeźwo i chłodno oceniającej interesy rasistów, odrzuca możliwości solidaryzmu między różnymi rasami. Gospodarka uzgodniona z innymi ideami rasizmu może przyjmować zasady niebędące zasadami kolektywizmu i komunizmu. W wymiarze międzynarodowym refleksem rasizmu w gospodarce jest przede wszystkim kolonializm i bardziej subtelne jego mutacje zwane neokolonializmem. Zmiany społeczne dokonywane za pomocą środków politycznych uzgodnionych z rasizmem można podzielić na legalne(dyskryminacja prawna, zmuszenie do emigracji ras niższych) i nielegalne (przejawy gwałtu i przemocy fizycznej i psychicznej między rasami wyższymi, a niższymi).
W II poł. XX w. pojawiło się wielu przywódców religijnych, którzy potępiali rasizm. W USA pastor Martin Luther King w swoich słynnych mowach domagał się, aby Amerykanie różnych kolorów skóry mogli żyć razem jako równi obywatele. W RPA o pojednanie między białymi i czarnymi apelował biskup Tutu. W uhonorowaniu swoich zasług na rzecz walki z rasizmem obaj ci przywódcy religijni otrzymali pokojowe nagrody Nobla.
Pierwsze koncepcje rasistowskie
Koncept "rasy" ludzkiej jest wielce kontrowersyjny. Z racji tego, ze od wielu wieków termin ten używany był głównie w kontekście dyskryminacji ze względu na kolor skóry lub pochodzenie, jego stosowanie w sferze publicznej jest dzisiaj kojarzone z tą właśnie tradycją. Część naukowców utrzymuje, że często, z punktu widzenia genetyki, różnice między dwiema osobami tej samej "rasy" (negroidalnej, kaukaskiej, itp.) są większe niż między przedstawicielami dwóch różnych ras, co dowodzi, że koncept rasy nie ma pokrycia w rzeczywistości i nie wiąże się z charakterystycznymi zdolnościami i cechami.
Pierwszym teoretykiem rasizmu był francuski polityk i etnolog, Joseph Arthur de Gobineau. Na podstawie stworzonego przez siebie rasowo-antropologicznego kierunku w socjologii, opartego na pseudonaukowych przesłankach, opracował on doktrynę rasizmu. W swojej pracy "Szkice o nierówności ras ludzkich", napisanej w latach 1853-1855, próbował obalić doktrynę egalitaryzmu. W tym celu sformułował tezę o istnieniu "rasy aryjskiej" (mającej wywodzić się od Ariów), i jej rzekomej wyższości nad innymi rasami. Według Gobineau, rasa aryjska miała zachować się w prawie niezmienionej postaci wśród kręgów arystokracji niemieckiej i francuskiej. Gobineau opracował również teorię zachowania czystości ras, która stanowiła podstawę przyszłej eugeniki, w której twierdził iż rasa biała nie powinna się mieszać z innymi rasami - zdaniem Gobineau groziło to degeneracją i upadkiem cywilizacji.
Rasizm w aspekcie nacjonalistycznym, został sformułowany w koncepcjach niemieckiego teoretyka pochodzenia brytyjskiego, ideologa pangermanizmu i filozofa, Houstona Stewarta Chamberlaina. W swojej pseudonaukowej pracy "Podstawy XIX wieku" z 1899, opowiadał się za wyższością "rasy Teutonów" (która miała się kształtować od średniowiecza z ludów północnoeuropejskich, w szczególności z plemion germańskich Teutonów), których opisywał jako wysokich, jasnowłosych i długogłowych. Fizjologiczne cechy stworzonej przez Chamberlaina nowej rasy, zostały później użyte do stworzenia ideału rasowego tzw. typu nordyckiego (w rzeczywistości germańskiego). Zdaniem Chamberlaina, największym zagrożeniem dla "rasy teutońskiej" lub "rasy panów" , mieli być Żydzi, a w następnej kolejności Słowianie.
Koncepcje Chamberlaina zostały w XX wieku wykorzystane przez nazistowskich teoretyków rasizmu (m. in. Alfreda Rosenberga), do stworzenia podstaw systemu dyskryminacji rasowej, który w III Rzeszy uzyskał status dogmatu. W propagandzie narodowych socjalistów, oparta na tezach Chamberlaina ideologia rasizmu, stała się elementem systemu manipulowania społeczeństwem, zmierzającego do wykreowania zbiorowego wroga - konsekwencją praktycznego zastosowania tych teorii stał się zaplanowany i zrealizowany przez nazistów Holocaust. Rasizm hitlerowski był doktryną tworzoną dosyć chaotycznie, mylącą często różne pojęcia (rasa aryjska, rasa germańska, rasa nordycka) często nadając im raz szersze a raz węższe znaczenie w zależności od doraźnych celów politycznych. Za "podludzi" uznano np. aryjskich Słowian.
Zalegalizowany rasizm amerykański należy do historii Stanów Zjednoczonych Ameryki od 1862r.- daty wydania przez prezydenta Lincolna „Proklamacji emancypacyjnej”, deklarującej równość prawna wszystkich obywateli tego kraju, bez względu na różnice rasowe. We współczesnej amerykańskiej myśli politycznej można natomiast mówić o dyskryminacji rasowej polegającej na rozbieżnościach między formalnym stanem prawnym, a niezgodna z nim praktyką społeczną. Owa dyskryminacyjna praktyka na gruncie myśli amerykańskiej przybiera formę postulatów antymurzyńskich, antyimigracyjnych i antydemokratycznych.
Rasizm afrykański jest refleksem polityki kolonialnej głównych mocarstw europejskich pod koniec XIX w. ostro rywalizujących ze sobą o posiadłości głównie w Afryce. Rywalizacja ta była jedną z przyczyn wybuchu I wojny światowej i powstałych po jej zakończeniu imperiów kolonialnych, realizujących swoje cele gosp. i polityczne. Dyskryminacja rasowa przeplatała się w kolonializmie z dyskryminacją etniczną, wyznaniową i polityczną. Widać to na przykładach różnych form dyskryminacji rasowej-apartheidu, segregacji i eksterminacji. Termin apartheid w języku afrikaans oznacza odrębność, separację. Na jego treść składa się zróżnicowanie ras, koloru skóry i poziomu cywilizacji. Apartheid oznacza także instytucjonalną odrębność rozmaitych ras. Fryderyk Wilhelm de Klerk premier rządu RPA mimo silnych oporów dzierżącej władze białej ludności, od 1989r. poważnie ograniczył zasięg apartheidu.
Pojęcie "rasizmu kulturowego" lub tzw. "nowego rasizmu",[ zaistniało w latach 80. XX wieku, kiedy w związku z dużymi migracjami ludności doszło do konfrontacji kulturowej pomiędzy określonymi grupami społecznymi. Rasizm kulturowy zakładał istnienie różnic pomiędzy ludźmi natury biologicznej, i wynikał z chęci ochrony tradycji, zwyczajów i pewnego stylu życia charakterystycznego dla wybranych społeczności. Poglądy te, chociaż podkreślały iż "obcy" (ludzie odmienni kulturowo) nie są gorsi, z racji ich przynależności do obcej kultury odmawiały im przyznania identycznych praw i przywilejów, jakie posiadały kultury rodzime. Rasizm kulturowy cechowały brak akceptacji dla niedostosowania innych grup kulturowych do kultury rodzimej, jednak bez podkreślania jej supremacji, nacisk na asymilację, przy jednoczesnej zgodzie na autonomiczny rozwój - jednak w ramach własnej, rodzimej kultury. Rasiści kulturowi twierdzili, iż jednostka ludzka jest nierozerwalnie związana ze swoją kulturą i nie może się rozwijać bez zaakceptowania jej zasad i poza nią. Różnica pomiędzy "nowym rasizmem" a rasizmem tradycyjnym polegała na tym, iż zasadniczym jego kryterium była kultura, natomiast w rasizmie klasycznym wyłącznie rasa. Współcześnie "nowy rasizm" istnieje w społecznościach, w których elementy obce kulturowo nie wykazują chęci do asymilacji i przyjęcia wzorców kultury rodzimej.
Podsumowanie :
Rasizm zachowując znaczenie demagogicznej ideologii politycznej, odrzucany jest już jako doktryna polityczna , nieznajdujaca podstaw naukowych i wywołująca negatywne oceny moralne, potwierdzane w prawodawstwie międzynarodowym i krajowym. Poważnym brakiem teorii rasistowskich jest ich ahistoryzm; periodyzacje nie znajdują żadnego potwierdzenia z materiałach źródłowych. Rasizm w jednym tylko czynniku-rasie- upatruje wszystkich źródeł rozwoju społecznego. Nie dostrzega, że rozwój ten jest rezultatem całego splotu przyczyn ekonomicznych, politycznych i kulturalnych. Rasizm został odrzucony przez prawodawstwo organizacji międzynarodowych m.in.- Deklarację Praw Człowieka ONZ 1948, rezolucje Zgromadzenia Ogólnego ONZ 1970,1975; rezolucje UNESCO 1951,1964.W rezolucji Zgromadzenia Ogólnego z 15 grudnia 1970 r. napisano m.in. : „ nazizm, rasizm, apartheid i inne podobne ideologie i praktyki wielokrotnie prowadziły w przeszłości do barbarzyńskich aktów nękających świadomość ludzką , a w ostatecznym rozrachunku do wojen, przy czym i dziś mogą one zagrozić powszechnemu pokojowi i bezpieczeństwu narodów”. Błędem byłoby jednak stwierdzenie, że rasa nie ma żadnego znaczenia dla polityki. Różnica rasowa np. czarny kolor skóry może urastać do rangi symbolu położenia społecznego. Sama emancypacja prawna nie przekreśliła narosłych przez wieki uprzedzeń; często podsyca je tam właśnie odmienny kolor skóry. W ten sposób rasa stała się szczególnym znakiem rozpoznawczym, prowadzącym niekiedy do dyskryminacji. Odgrywa ona również istotną rolę w życiu społecznym, nie tyle jednak z racji jej pierwotnych właściwości biologicznych, ile ze względu na jej wtórne skutki społeczne.
Na głębsze rozważanie zasługują słowa wybitnego uczonego J. Conrada, cenionego znawcy rasizmu- „ powodem minimalizowania lub odrzucania różnic rasowych, podobnie jak wyolbrzymiania tych różnic , jest ten sam przyczajony niepokój, niejasne uczucie, że jeśli wykażemy odmienność tej lub innej grupy, to odmienność ta dowodzić będzie jej niższości. Mądrzej będzie uznać i klasyfikować oczywiste różnice rasowe i jeśli to tylko możliwe wyjaśniać ich znaczenie nie za pomocą fantazji mitologicznych ale za pomoc faktów stwierdzonych naukowo”.
lucyyy91