walka z warrozą3.pdf

Miesięcznik PSZCZELARSTWO - artykuły

Page 1 of 3

::: MENU :::

Dr Krystyna Pohorecka

Zakład Parazytologii i Chorób Inwazyjnych

PIWetPIB w Puławach

STRONA GŁÓWNA

AKTYKUŁY

JAK KUPIĆ?

FORUM

Zwalczanie warrozy - problem wciąŜ aktualny

Wiadomościom dotyczącym warrozy poświęcono na łamach prasy pszczelarskiej wiele

miejsca i wydawać by się mogło, Ŝe upowszechnianie wiedzy z tego zakresu jest juŜ

zbyteczne. Śmiem jednak twierdzić, Ŝe często jest to nadal wyrywkowa i fragmentaryczna

znajomość zagadnienia. Szczególnie powszechne jest przekonanie pszczelarzy, Ŝe walkę z V.

destructor moŜna obecnie ograniczyć jedynie do zastosowania określonego preparatu

leczniczego. A niestety, w chwili obecnej zwalczaniu inwazji V.destructor trzeba poświęcić

znacznie więcej czasu niŜ dotychczas.

Od chwili pojawienia się pasoŜyta w pasiekach na terenie krajów europejskich minęło juŜ

ponad dwadzieścia pięć lat. MoŜna było się spodziewać, Ŝe tak długi okres jest wystarczający

do wprowadzenia metod skutecznej ochrony rodzin pszczelich. Niestety, ani dotychczasowe

poznanie biologii pasoŜyta, ani opracowanie gotowych leczniczych preparatów nie pozwoliło

na całkowite wyeliminowanie V. destructor z pasiek. Wręcz przeciwnie, wieloletnie zabiegi

związane ze stosowaniem substancji chemicznych zaowocowało pojawieniem się nowych

problemów rzutujących na obecny stan zdrowotny rodzin pszczelich i ich kondycję. NaleŜy

mieć zatem świadomość istnienia wielu czynników decydujących o efektywności zwalczania

pasoŜyta preparatami leczniczymi i spodziewać się, Ŝe skala problemów związanych z

warrozą będzie narastać.

Punktem wyjścia dla tych rozwaŜań niech będzie fakt, Ŝe w zasadzie Ŝaden z

weterynaryjnych preparatów leczniczych (niezaleŜnie od wyników badań

laboratoryjnych), w warunkach terenowych nie daje gwarancji uzyskania 100%

skuteczności, czyli nie zapewnia całkowitego zniszczenia roztoczy w rodzinach

pszczelich. Nie jest to wynik błędnego ustalenia dawek terapeutycznych substancji

aktywnych leków. Problem ten ma szerszy zasięg i dotyczy w zasadzie zwalczania

wszystkich chorób pszczół, poniewaŜ rodzina pszczela, mimo Ŝe traktowana jest całościowo,

nie jest pojedynczym organizmem, składa się z tysięcy osobników, których liczba zmienia

się w ciągu roku. UniemoŜliwia to zaaplikowanie ściśle określonej dawki leku kaŜdemu z

owadów i wymusza opracowanie takich form uŜytkowych preparatów leczniczych, które

zapewnią jak najlepsze moŜliwości ich dotarcia do kaŜdego zaraŜonego owada.

Efektywność terapeutyczna leków przeciw warrozie (podobnie jak w przypadku

innych chorób) w duŜym stopniu uwarunkowana jest nie tylko biologią samego

pasoŜyta, ale takŜe biologią rodziny pszczelej. PoniewaŜ V. destructor cykl rozwojowy

przechodzi w komórkach z czerwiem zasklepionym, jest w tym czasie doskonale chroniony

woskowym wieczkiem przed toksycznym działaniem leków. Ten mechanizm ochronny, mimo

kilkakrotnego podawania lub długoletniego przetrzymywania preparatu w rodzinach, stwarza

pasoŜytom duŜą szansę przetrwania. Niemal całoroczna obecność czerwiu w rodzinach

pszczelich w połączeniu z dynamicznym przyrostem populacji V. destructor niweczy w

krótkim czasie efekty nawet bardzo skutecznie przeprowadzonych zabiegów leczniczych.

Bowiem obecność wiosną w rodzinie pszczelej tylko 1 samicy V. destructor moŜe skutkować

pojawieniem się około 130 roztoczy w końcu sezonu pasiecznego przy 7 nowych pokoleniach

pasoŜyta. Natomiast przy 10 nowych pokoleniach liczba ta moŜe wzrosnąć nawet do 1000

roztoczy, bo przy uproszczonym wyliczeniu od jednej samicy Varroa powstaje i osiąga

zdolność rozrodczą około 2 osobników potomnych (liczba uśredniona dla czerwiu pszczelego

i trutowego). Na końcowe rezultaty leczenia w bardzo znacznym stopniu rzutuje takŜe

niekontrolowane przemieszczanie się pszczół błądzących czy rabujących, opanowanych przez

roztocze w obrębie jednej czy sąsiadujących ze sobą pasiek. Wówczas dochodzi do reinwazji

pasoŜyta.

Wtórnym problemem, jaki pojawił się na skutek wieloletniego stosowania

określonych akarycydów, jest postępujące obniŜanie się ich skuteczności

terenowej. Słabsze oddziaływanie leków na pasoŜyta jest rezultatem powstawania

populacji roztoczy opornych na zawarte w lekach substancje aktywne. Spowodowane moŜe

http://www.miesiecznik-pszczelarstwo.pl/artykuly/2006_12/artykul_2006_12.html

2010-01-12

Miesięcznik PSZCZELARSTWO - artykuły

Page 2 of 3

to być występowaniem w kaŜdej populacji V. destructor naturalnej, zróŜnicowanej osobniczo

wraŜliwości na akarycydy. Dlatego pojedyncze osobniki poddane działaniu tej samej dawki

leku co pozostałe, mogą przeŜyć zabieg i oporność na lek moŜe pojawiać się u osobników

potomnych. W powstawaniu populacji roztoczy opornych istotną rolę odgrywa teŜ

przedostawanie się pewnych ilości substancji czynnych leków do produktów pszczelich,

szczególnie do wosku. W wyniku długotrwałego stosowania tego samego związku dochodzi

do kumulowania się jego pozostałości. Natomiast u roztoczy, na skutek ciągłego kontaktu z

substancją aktywną, której ilość nie jest wystarczająca do ich zabicia, dochodzi do

powstania niewraŜliwości, którą stwierdza się w kolejnych pokoleniach. W rezultacie

populacje pasoŜyta są oporne na dotychczas stosowane dawki określonego preparatu, które

były wystarczające do zniszczenia form wraŜliwych. Groźnym zjawiskiem jest pojawienie się

tzw. oporności krzyŜowej, czyli oporności Varroa na związki naleŜące do określonej grupy

chemicznej. Przykładem tego jest stwierdzenie oporności roztoczy, mających kontakt z

pozostałościami fluwalinatu (Apistan) na inne pyretroidy, takie jak flumetryna (Bayvarol) czy

akrynatryna. W Polsce przez wiele lat stosowany był Fluwarol, preparat zawierający

fluwalinat, oraz Klartan, mający tę samą substancję aktywną, którym metodą chałupniczą

do dzisiaj (wbrew obowiązującym przepisom) nasączane są listewki. Nie moŜna wykluczyć,

chociaŜ brak jest badań potwierdzających taką hipotezę, zmniejszonej skuteczności

terenowej zarejestrowanego w Polsce preparatu Bayvarol tam, gdzie przez wiele lat

stosowano fluwalinat.

Badań laboratoryjnych poświęconych wykrywaniu populacji V. destructor opornych na

określoną substancję przeprowadza się mało. Znacznie częściej stwierdza się w pasiekach

obecność roztoczy o zmniejszonej wraŜliwości na jakiś preparat. Oporność Varroa na

pyretroidy (fluwalinat, flumetrynę, akrynatrynę) stwierdzono juŜ w wielu krajach, takich jak

Włochy, Francja, Belgia, Słowenia, Szwajcaria, Belgia. We Włoszech odnotowano

konieczność 2550krotnego zwiększenia stęŜenia fluwalinatu w celu zniszczenia opornych

populacji Varroa oraz 1060krotnie stęŜenia dawek flumetryny i akrynatryny od dotychczas

stosowanych, aby zabić roztocze, które przeŜyły zabiegi chemiczne przy uŜyciu Apistanu.

Dlatego w Finlandii, gdzie w latach 1993 2000 jedynym zarejestrowanym preparatem był

Apistan (fluwalinat) i jeszcze w roku 2000 stosowało go około 80% pszczelarzy, obecnie

uŜywa go zaledwie 20% pszczelarzy. Podobnie niski procent pszczelarzy (33%) stosuje

Apistan w Szwecji.

Według danych opublikowanych w roku 2005 w Meksyku, gdzie do zwalczania warrozy od 12

lat uŜywany jest fluwalinat (Apistan), flumetryna (Bayvarol) oraz amitraza (preparat

Colmesan do odymiania i ewaporacji), stwierdzono konieczność zwiększenia stęŜenia

flumetryny 327 razy, a 2,3 raza stęŜenia amitrazy wobec opornych roztoczy, w porównaniu

ze stęŜeniem tych substancji określonych 9 lat wcześniej. W USA poza opornością na

pyretroidy wykryto populacje roztoczy oporne na kumafos i amitrazę. Określono, Ŝe

skuteczność pasków Apistanu wynosi obecnie około 89%, a pasków z amitrazą zaledwie

75% w porównaniu z ich wcześniejszą 95% skutecznością. Wyniki badań laboratoryjnych

potwierdziły powstanie populacji opornych na amitrazę, poniewaŜ śmiertelność pasoŜytów

wyniosła w tych warunkach zaledwie 32%. RównieŜ w Portugalii, w badaniach

przeprowadzonych w roku 2004, stwierdzono obecność populacji V. destructor opornych na

amitrazę (paski Apivaru) aŜ w 272 rodzinach, co stanowiło 17% wszystkich badanych

rodzin. Skuteczność zabiegów wykonanych tym preparatem w tych rodzinach wynosiła

zaledwie 60%. Podobne wyniki badań dotyczących skuteczności pasków z amitrazą

odnotowano we Francji, gdzie juŜ od 2001 roku obserwowano spadek skuteczności tego

preparatu. W pasiekach, w których prowadzono obserwacje, po wyjęciu pasków liczba

Ŝywych roztoczy pozostających w rodzinach wahała się od 125 do 590, a średnia

skuteczność Apivaru kształtowała się na poziomie 9196%. Na podstawie badań

laboratoryjnych ustalono, Ŝe czas potrzebny do uśmiercenia 50% populacji opornej na

amitrazę wydłuŜył się z 25 minut do 1 godziny. W praktyce przekłada się to na konieczność

wydłuŜenia okresu ekspozycji pasków Apivaru do 10 tygodni. W Hiszpanii 6tygodniowe

przetrzymywanie pasków Apivaru w ulach pozwoliło uśmiercić średnio 91% roztoczy.

W Polsce zarejestrowane są 4 lecznicze preparaty przeciw warrozie. Dwa z nich Apiwarol i

Biowar, zawierają substancję czynną amitrazę. Pozostałe to Bayvarol z flumetryną i Perizin z

kumafosem. W ciągu ostatnich dwóch lat w PIWet PIB w Puławach oraz w Oddziale

Pszczelnictwa prowadzono badania dotyczące terenowej skuteczności Biowaru. W 2004 roku

średnia skuteczność Biowaru wahała się od 74,8% do 81, 7%. W roku 2005 średnia

terenowa skuteczność wyniosła 67,4 %. Na podstawie przeprowadzonych analiz nie

stwierdzono wpływu terminu wykonywania zabiegów zwalczania roztoczy, poraŜenia

początkowego rodzin przez V. destructor , siły rodzin czy ilości czerwiu w rodzinach na

skuteczność preparatu. NaleŜy zatem sądzić, Ŝe niska skuteczność Biowaru jest rezultatem

oddziaływania innych czynników. Wyniki skuteczności Biowaru są zbliŜone do uzyskiwanych

w krajach, gdzie amitraza jest stosowana w formie pasków. Być moŜe w przypadku tej

aktywnej substancji mechanizm jej rozprowadzania w obrębie rodziny pszczelej za

pośrednictwem pszczół i wtórnego kontaktu roztoczy z amitrazą jest mniej korzystny w

porównaniu z zabiegami odymiania i aerozolowania.

http://www.miesiecznik-pszczelarstwo.pl/artykuly/2006_12/artykul_2006_12.html

2010-01-12

Miesięcznik PSZCZELARSTWO - artykuły

Page 3 of 3

MoŜna przypuszczać, Ŝe w Polsce występują populacje Varroa oporne na amitrazę. Jednak

do stwierdzenia tego faktu, mimo istnienia pewnych przesłanek przemawiających za

istnieniem tego zjawiska (długoletnie stosowanie Apiwarolu), konieczne jest

przeprowadzenie odrębnych badań. Z drugiej strony, forma aplikacji Apiwarolu jest

odmienna, przy czym podczas spalania jednej tabletki wprowadza się w porównaniu z

Biowarem znikomą ilość amitrazy, bo zaledwie 12,5 mg/zabieg, a same zabiegi dają bardzo

dobre efekty lecznicze. MoŜna by to odnieść do sytuacji w Czechach, gdzie amitraza jako

substancja czynna znajduje się w preparatach o róŜnej formie uŜytkowej (odymianie,

aerozolowanie ) juŜ od 20 lat. Na podstawie ostatnio przeprowadzanych w Czechach badań

stwierdzono, Ŝe jego skuteczność jest nadal bardzo wysoka (dla preparatu Avartin wynosiła

99,1%), przy czym nie ma pozostałości tej substancji w wosku. Stwierdzono natomiast

obniŜoną w stosunku do wyjściowej skuteczność preparatu z akrynatryną pod nazwą Gabon

PA ( 78%).

Nie naleŜy się spodziewać wprowadzania i rejestracji nowych preparatów leczniczych. WiąŜe

się to z zaostrzonymi w chwili obecnej przepisami, które na pierwszym miejscu stawiają

bezpieczeństwo i jakość zdrowotną produktów Ŝywnościowych pochodzenia zwierzęcego. Dla

kaŜdego preparatu leczniczego stosowanego w weterynarii musi być określony maksymalny

limit pozostałości substancji aktywnej, której obecność nie wpływa ujemnie na zdrowie

człowieka. Rzutuje to w istotny sposób na konieczność zamiennego w poszczególnych latach

stosowania leków zawierających róŜne substancje aktywne w celu ograniczenia skaŜenia

środowiska ula i powstawania lekooporności roztoczy. W świetle dzisiejszego stanu wiedzy

najwaŜniejsze jest uświadomienie sobie, Ŝe zwalczania inwazji V. destructor nie moŜna

sprowadzić do corocznego stosowania tego samego preparatu leczniczego.

W następnym numerze przedstawię model niezbędnego w chwili obecnej

postępowania w pasiece w zakresie zwalczania inwazji V.destructor na podstawie

sprawdzonych wzorców dostosowanych do warunków i moŜliwości ich realizacji w

Polsce.

email: krystyna.pohorecka@man.pulawy.pl

Wykonanie: Studio Michał Skrzypi ń ski

http://www.miesiecznik-pszczelarstwo.pl/artykuly/2006_12/artykul_2006_12.html

2010-01-12

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: