Systemy polityczne – dr Karol Kostrzębski
1. Wokół pojęci systemu politycznego.
System to najogólniej każdy skoordynowany wewnętrznie i wykazujący określoną strukturę zbiór elementów. Strukturę można określić jako ogół związków między elementami uwarunkowanych przynależnością danych elementów do tego systemu. Możemy wyróżnić trzy charakterystyczne koncepcje:
1) Koncepcja instytucjonalna – system polityczny to całokształt działających instytucji politycznych oraz stosunków między nimi, a także zasad działania i stosunków normatywnych na podstawie, których one działają. System polityczny to aparat państwowy, partie polityczne oraz organizacje i grupy społeczne formalne i nieformalne uczestniczące w działaniach politycznych w obrębie danego państwa oraz ogół zasad politycznych i norm regulujących ich wzajemne stosunki.
2) Koncepcja behawiorystyczno-funkcjonalna – system polityczny określany jest jako zachodzący w obrębie poszczególnych wspólnot dynamiczny proces społeczny, którego istotą jest przetwarzanie impulsów społecznych w decyzje i działania polityczne. System polityczny to układ tworzący płaszczyznę artykułowania interesów, samoregulacji zapewniającej dynamiczną równowagę społeczną.
3) Koncepcja systemowa – istotne są tu relacje między systemem a jego otoczeniem, sprowadza się je do 3 etapów: ”wejścia”, przetworzenia, „wyjścia”. „Wejścia” i „wyjścia” są relacjami między systemem a otoczeniem przetworzenie zaś jest procesem wewnętrznym.
Funkcje systemu politycznego:
- Politycznej socjalizacji: system polityczny ma za zadanie kształtowanie świadomości społecznej i organizacji społeczeństwa; kształci ludzi, by mogli pełnić w nim określoną rolę. Artykulacji interesów: wyrażanie interesów grup społecznych.
- Agregacji interesów: stworzenie pewnego interesu i doprowadzenie do wyjścia tych interesów podstawowych.
GŁÓWNE ELEMENTY SYSTEMU POLITYCZNEGO
SPOŁECZNOŚĆ - składa się z grupy zbieżnych i sprzecznych interesów; ORGANIZACJE ARTYKULUJĄCE I REPREZENTUJĄCE INTERESY TYCH GRUP – poprzez zdobywanie i sprawowanie władzy państwowej, bądź wywieranie na nią nacisku; INSTYTUCJE WŁADZY PAŃSTWOWEJ; FORMALNE I ZWYCZAJOWE NORMY – regulujące wzajemne relacje i funkcjonowanie wszystkich części składowych systemów politycznych.
KLASYFIKACJA SYSTEMÓW POLITYCZNYCH
Systemy polityczne się klasyfikuje. Grupuje się je według istotnych podobieństw. Trzeba ustalić kryterium w jakim będziemy grupować systemy polityczne.
Za kryterium klasyfikacji systemów politycznych przyjęto kryterium podziału państw na państwa socjalistyczne i państwa kapitalistyczne. Inne kryterium klasyfikacji systemów politycznych to podział systemów politycznych na systemy demokratyczne i systemy niedemokratyczne .Juan Linz (hiszpański politolog) powiedział, że wszystko co nie jest demokratyczne nie jest totalitarne. Może być niedemokratyczne i nie totalitarne. Powiedział on, że są państwa autorytarne, a nadto są też państwa, które są tradycyjnie niedemokratyczne.
Wg Arystotelesa – rządy jednostek, rządy niewielu, rządy wielu; wg Maxa Webera – racjonalno-legitywistyczny- sprawujacy władzę żądają posłuszeństwa wobec niej opierając się na podporządkowaniu wynikającym z norm prawnych legalnie określających zakres kompetencji jakimi dysponuje władza ; tradycjonalistyczny – opiera się na tradycji historycznej sankcjonującej teraźniejszość; charyzmatyczny – wywodzi się z prestiżu jednostek lub grup rządzących.
PANORAMA WSPÓŁCZESNYCH SYSTEMÓW POLITYCZNYCH
SYSTEMY DEMOKRATYCZE
- Podstawowe elementy demokracji:
a) wolne uczciwie przeprowadzone wybory do ciał i instytucji, które tworzą prawo lub stanowią władzę wykonawczą (wybory parlamentarne i prezydenckie). Wybory muszą być przeprowadzane cyklicznie (cykliczność wyborów);
b) musi w tych systemach istnieć jednocześnie wolność słowa i stowarzyszeń – możliwość swobodnego tworzenia organizacji, partii, wolność prasy, możliwość wypowiadania czegoś innego niż władze;
c) muszą tu być rządy prawo gwarantujące, ochronę praw mniejszości.
d) władza wybrana jest na określoną kadencję. System demokratyczny jest stopniowalny. Może być w większym lub mniejszym stopniu systemem demokratycznym, np. Polska jest w mniejszym stopniu niż Anglia systemem demokratycznym. Demokratyczność jest wyposażona w cechę stopniowalności. Jeżeli występują te 3 lub 4 elementy w danym państwie to możemy mówić o systemie demokratycznym.
Systemy demokratyczne występują w dwóch podstawowych sprzecznych do siebie systemach – wg sposobu ukonstytuowania:
a) w postaci systemu parlamentarnego (parlamentarno-gabinetowego);
b) w postaci systemu prezydenckiego.
Systemy polityczne demokratyczne występują w 3 postaciach:
a) w postaci systemu prezydenckiego;
b) w postaci systemu parlamentarnego (parlamentarno-gabinetowy);
c) w postaci systemu mieszanego.
SYSTEMY NIEDEMOKRATYCZE - występują w 3 postaciach:
a) tradycyjne systemy (tradycyjne oligarchie) – chodzi tu o systemy, które nigdy nie były demokratyczne, które się zmieniają, ale jeszcze nie stały się demokratyczne, np. Arabia Saudyjska. W tych systemach społeczeństwo nie ma prawa głosu. Jest coś co jest namiastką Parlamentu, ale rządzi król. Władza należy do rodziny królewskiej.
b) systemy totalitarne – to jest twór XX wieku. Wcześniej ich nie było. Systemy te tworzone są w świetle nauki. W systemach totalitarnych występuje totalny monopol państwa (władzy) na wszystko (na politykę i inne dziedziny życia). Państwo jest organizatorem, kontlorelem nauki, gospodarki, środków przemocy. Władza monopolizuje w swoich rękach decyzje we wszystkich sprawach. Występują organizacje masowego poparcia dla władzy, np. partie polityczne.
System totalitarny definiuje występowanie ideologicznej doktrynacji. Władza chce, żeby jej ideologia (światopogląd) był moją ideologią (światopoglądem).
c) systemy autorytarne – to są takie systemy niedemokratyczne zadawalające się w istocie samym rządzeniem. Władza zadowala się rządzeniem. System autorytarny - to taki system, gdzie władza skupiona jest najczęściej w ręku elity (oligarchii wojskowej), rzadziej elity cywilnej. Dostęp do tej elity uzależniony jest od woli samej elity. Wyłączone są mechanizmy demokratyczne, zawieszona jest Konstytucja, rozwiązane są partie polityczne, nie ma wyborów prezydenckich. Wybory się nie odbywały w systemach autorytarnych. Systemy autorytarne – są niedoskonałymi systemami niedemokratycznymi.
Kryterium geograficzne pozwala na pewna schematyke: Europa zachodnia , Ameryka północna i poludniowa – ustabilizowana demokracja. Ameryka Łacińska – eksperymenty demokratyczne, tradycja republikańska, prezydencjonalizm, silna pozycja polityczna armii, przemienność rządów demokratycznych i dyktatur wojskowych lub cywilnych. Panstwa Europy środkowo-Wschodniej – transformacja polityczna i gospodarcza (Polska, Węgry, Czechy, Słowenia) pierwiastek władzy autorytarnej ( Słowacja, Bułgaria, Rumunia, Serbia, Chorwacja, Ukraina czy Rosja). Państwa afrykańskie – reżimy polityczne – Uganda, Rodezja południowa, zair, Nigeria, Libia, Ghana, Mozabik, Angola; państwa demokratyzujące się – Tunezja, RPA, Egipt, Botswana. Azja – ustabilizowana demokracja – Japonia Izrael i Indie; państwa demokratyzujące się; dyktatury komunistyczne, reżimy teokratyczne – Iran, dyktatury autokratyczne czy sułtanizm postkomunistyczny.
2. Zasady ustrojowe europejskich systemów politycznych.
Zasada suwerenności - ta wnosi, że to naród jest zwierzchnikiem władzy i to od niego władza pochodzi. Za ojca tej koncepcji uznaje się geniusza epoki Oświecenia (XVIII w.) Jeana Jacquesa Rousseau. Jego poglądy zostały zawarte w książce Umowa społeczna, która stawia tezę, że władza to przejaw samoorganizacji narodu i jest ona przywilejem nadawanym przez lud określonym jednostkom. Jak mówi Art. 4 ust. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polski z 1997 r. - ...Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio... Bezpośrednie sprawowanie władzy przejawia się w: prawie do referendum, prawie ludowej inicjatywy ustawodawczej, prawie petycji, czy prawa veta ludowego. W Polsce funkcjonują jedynie dwie pierwsze instytucje. Pośrednie sprawowanie władzy przejawie się w organizacji wyborów (obsadzanie wakatów urzędów).
Zasada monizmu politycznego (z łacińskiego monos – jedyny), system polityczny oparty na jednym ośrodku sprawowania władzy, charakteryzuje go brak równowagi pomiędzy władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Centrum decyzyjne (np. partia polityczna, wódz, grupa osób) stara się w dyrektywny sposób kierować i zarządzać wszystkimi dziedzinami życia społecznego i politycznego. Monizm polityczny jest typowy dla państwa totalitarnego.
Zasada pluralizmu politycznego - w państwach demokratycznych jedna z zasad funkcjonowania parlamentarnych systemów partyjnych, polegająca na istnieniu dwóch lub więcej partii politycznych reprezentujących różne programy i orientacje, walczących o zdobycie władzy w państwie. Oznacza wolność funkcjonowania wielu organizacji w państwie. Istotnym wskaźnikiem pluralizmu jest zatem legalność i swoboda działania opozycji politycznej.
Zasada ta zakłada wolność tworzenia partii politycznych i równorzędną rywalizację różnych ugrupowań bez stwarzania prawnie uprzywilejowanej pozycji dla jednej z nich. Przyznanie jednej partii roli kierowniczej, przewodniej jest sprzeczne z zasadą pluralizmu politycznego. Systemy partyjne w krajach, których ustrojem jest demokracja parlamentarna, funkcjonują w oparciu o trzy podstawowe zasady: pluralizmu politycznego, wolnej gry sił politycznych oraz legalnej opozycji.
Zasada pluralizmu politycznego wywodzi się z idei wolności jednostki oraz równości wszystkich obywateli w suwerennym i zróżnicowanym społeczeństwie demokratycznym.
W systemie demokracji pluralistycznej społeczeństwo postrzegane jest jako całość złożona z jednostek i grup społecznych, które dążą do realizacji własnych interesów. Społeczeństwo jest silnie zróżnicowane pod względem politycznym, ekonomicznym - jest więc pluralistycznie zbudowane. Jednostki dla osiągnięcia wspólnych celów organizują się tworząc organizacje polityczne, ideologiczne, kulturowe o charakterze dobrowolnym. Organizacje te na drodze wzajemnej walki i konkurencji, respektując obowiązujące reguły demokratyczne, dążą do zdobycia władzy. Zasada pluralizmu politycznego odnosi się tylko do partii działających legalnie, akceptujących podstawowe zasady ustroju państwa, zawarte w konstytucji tego państwa.
Jednolitość władzy państwowej, zasada oparta na założeniu, iż cały aparat państwowy winien być podporządkowany jednemu organowi naczelnemu. W praktyce politycznej i administracyjnej prowadzi do hierarchicznego uporządkowania organów państwa. Nadrzędnym organem władzy może być, jak w państwach feudalnych, np. monarcha, zwykle w roli tej występuje parlament, jako wyraziciel woli ludu. Takie rozwiązanie przewidywała w drodze rewolucji francuskiej np. konstytucja jakobińska z 1793 oraz Komuna Paryska z 1871.W państwach systemu realnego socjalizmu wprawdzie formalnie uznawano nadrzędną pozycję parlamentu, faktycznie jednak jednolitość władzy państwowej umożliwiała sprawowanie władzy partii komunistycznej, której podlegały wszystkie organy państwowe i organizacje społeczne. Zasada jednolitości władzy państwowej jest charakterystyczna dla państw niedemokratycznych, przeciwstawna koncepcji podziału władz.
Zasada podziału władzy - Podział władz, klasyczna zasada liberalnej doktryny polityki, przedstawiona przez J. Locka i Ch. L. Montesquieu w XVII/XVIII wieku. Zastosowanie podziału władz miało prowadzić do rozbicia koncentracji władzy i jej rozproszenia pomiędzy odrębne organy działające na zasadzie wzajemnego hamowania się i oddziaływania na siebie.
Podział władz jest obecnie jedną z podstawowych zasad ustrojowych państwa demokratycznego, polegającą na wydzieleniu trzech podstawowych sfer rządzenia: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, utworzeniu trzech organów zajmujących się tymi sferami oraz stworzeniu mechanizmów zapewniających wzjamną niezależność tych organów. Zadaniem władzy ustawodawczej jest stanowienie prawa, władzy wykonawczej – jego realizacja, natomiast wymiar sprawiedliwości (władza sądownicza) stoi na straży ich przestrzegania.
Na przełomie XVII i XVIII w. koncepcja podziału władz była postulatem rodzącej się burżuazji, skierowanym przeciwko monarchii absolutnej skupiającej całą władzę w swoich rękach. Koncepcja ta wywarła duży wpływ na konstytucjonalizm, a jako zasada znalazła się we wszystkich konstytucjach państw demokratycznych.
Koncepcja podziału władz jest realizowana na dwa sposoby:
- amerykański, gdzie niezależność poszczególnych władz zapewnia ich ścisła separacja;
- europejski, w którym niezależność osiągnięto poprzez stworzenie mechanizmów powiązań, współzależności (szczególnie egzekutywy i legislatywy).
Zasadę podziału władz przyjęto w polskiej konstytucji. Organami państwa w zakresie władzy ustawodawczej są sejm RP i senat RP, wykonawczej – prezydent RP i Rada Ministrów, sądowniczej – niezawisłe sądy.
Władza ustawodawcza, to działalność państwa polegająca na stanowieniu prawa (konstytucji i ustaw). Pojęcie władzy ustawodawczej stosowane jest także na określenie organów państwa, które powołane są do stanowienia prawa. Współcześnie władza ustawodawcza sprawowana jest zazwyczaj przez organ przedstawicielski powoływany w drodze wyborów. Nosi on różne nazwy (np. Sejm, Kongres, Kortezy), powszechnie jednak określa się go jako parlament. Uprawnienie prawodawcze parlamentu jest ogólną zasadą demokratycznych systemów, nie wyklucza ona stanowienia prawa przez inne organy państwa (np. dekrety prezydenta, rządu) jeśli stanowi to tylko wyjątek od tej normy.
Władza wykonawcza, to pierwotnie rozumiana jako wykonywanie ustaw państwowych poprzez wyodrębniony organ państwa. Na skutek przeobrażeń ustrojowych pojęcie poszerzyło się i oznacza działalność polegającą na wykonywaniu zadań państwowych obejmujących funkcje administrowania (realizacja ustaw) oraz inicjowania polityki państwa, które określane są przez władzę ustawodawczą. Rozszerzenie uprawnień władzy wykonawczej wynika z konieczności bieżącego i sprawnego realizowania polityki przez funkcjonujące w dłuższym okresie czasu (w porównaniu np. z parlamentem wybieranym na kilkuletnią kadencję) organy państwowe, którym podlega fachowa i z założenia apolityczna administracja rządowa.
Najbardziej rozpowszechnione są dwa modele władzy wykonawczej:
1) monokratyczny – całą władzę wykonawczą skupia jeden organ państwa (np. prezydent w Stanach Zjednoczonych);
2) dualistyczny – władza wykonawcza podzielona jest między dwa organy, głowę państwa i rząd. W tym modelu przyjmowane są różne rozwiązania dotyczące wzajemnych stosunków i kompetencji między nimi:
a) system gabinetowy (np. w Wielkiej Brytanii);
b) system kanclerski (np. w Niemczech).
Gdy władza wykonawcza składa się z dwu instytucji (dualizm egzekutywy), powoduje to konieczność prawnego rozgraniczenia kompetencji celem uniknięcia konfliktów między tymi organami.
W Polsce, w myśl konstytucji władzę wykonawczą sprawują Prezydent RP i Rada Ministrów.
Władza sądownicza, pojęcie nawiązujące do zasady podziału władzy, trzecia władza w państwie (oprócz władzy ustawodawczej i władzy wykonawczej), oznacza powierzenie wyodrębnionym organizacyjnie strukturom państwowym (wymiarowi sprawiedliwości sprawowanemu przez niezależne i niezawisłe sądy) możliwości rozstrzygania sporów prawnych, orzekanie w rozpoznawanych sprawach z zakresu prawa karnego, prawa cywilnego i prawa administracyjnego, a w wielu państwach również kontrola zgodności działań innych organów państwa z prawem i konstytucją, którą przeprowadza przez sądownictwo konstytucyjne (np. Rada Konstytucyjna we Francji, Trybunał Konstytucyjny w Niemczech).
W celu realizowania tych zadań powoływane są sądy powszechne (orzekają w sprawach cywilnych i karnych) oraz sądy szczególne (np. wojskowy, pracy).
Organy władzy sądowniczej są z założenia niezawisłe i niezależne. Niezawisłość ma wymiar indywidualny (odnosi się do sędziów- niezawisłość sędziowska) i instytucjonalny (w odniesieniu do sądów), oznacza istnienie takich rozwiązań prawnych, które nie dopuszczają wywierania jakichkolwiek nacisków na sędziego oraz sąd i ingerencji w rozstrzygane sprawy. Niezależność ma charakter względny, gdyż w systemie demokratycznym istnieje pewne powiązanie władz – budżet wymiaru sprawiedliwości określany jest przez rząd i parlament, sposób organizacji określa ustawa sejmowa, itp. Ogólna zasada mówi, że inne organy władzy swoje uprawnienia administracyjne względem władzy sądowniczej powinny realizować w taki sposób, aby nie wpływać na treść orzeczeń sądowych.
3. Państwo demokratyczne, państwo autorytarne, państwo totalitarne. Cechy państwa „ realnego socjalizmu”
Państwo demokratyczne - to takie, które charakteryzuje się sześcioma najważniejszymi zasadami:
1) Zasada suwerenności społeczeństwa obywatelskiego – realizowana jest przez powszechne, równe, bezpośrednie i tajne wybory;
2) zasady pluralizmu – wielkość partii politycznych, wielkość frakcji ideowych w partiach politycznych i samorządach terytorialnych; wielkość grup interesu uzupełniający reprezentację terytorialną;
3) konstytucjonalizm – uznanie że władza państw jest ograniczona przez konstytucje; ochrona wolności obywateli ma gwarancje wyższe i mocniejsze, które wynikają z ustaw wyższych;
4) podział władzy – zapewnienie wzajemnego hamowania się i ograniczanie poszczególnych organów państwa;
5) szczególny status prawny obywatela w pństwie: zapewnia on prawo wyboru idei i opinii; prawo wyboru organizacji politycznej lub społecznej do której można należeć lub się z nią identyfikować; prawo do wyboru zakresu aktywności politycznej, a także prawo do braku aktywności politycznej;
6) światopoglądowa, religijna i moralna neutralność państwa i prawa – oznacza że aparat nie wyróżnia wyznania religijnego oraz koncepcji moralnej nawet gdy te wartości są popierane przez większość obywateli; chroni prywatność, ale nie bierze pod uwagę religii.
Państwo autorytarne - może posiadać dwie cechy autorytaryzmu:
a) ustabilizowanego (skonsolidowego) - Oznacza dostosowanie wszystkich elementów reżimu politycznego: wartości i norm odnoszących się do uzyskania i sprawowania władzy z rozwiązaniami instytucjalno -proceduralnymi i zachowaniami politycznymi. CECHY: przyporządkowanie jednostek szerszym grupom społecznym, do których należą ( klasie, narodowi, wspólnocie wyznaniowej, rasie); konieczność stworzenia i utrzymania ładu społecznego ( także za pomocą represji); koncentracja władzy; bez alternatywność polityczna (zmiana polityki musi być wyrazem woli ośrodka przywódczego); zanegowanie wartości i instrtuacji demokracji liberalnej, zwłaszcza instytucji przedstawicielstwa; przykłady: komunizm, faszyzm, współczesnie występuje w: Chinach, Wietnamie, Kubie, do niedawna w krajach Ameryki Łacińskiej.
b) nieustabilizowanego (nisko skonsolidowanego) - Oznacza taki stan w którym na skutek zaplanowanej nieszczelności systemu, niezamierzonych efektów działań ekipy rządzącej lub jej nieudolności – pojawia się choćby ograniczona możliwość ekspresji niezadowolenia społecznego i postanowienia żądania zmiany reguł politycznej gry. Autorytaryzm ten dopuszcza istnienie ograniczonej opozycji. CECHY – stwarza warunki dla zorganizowania się sił pro demokratycznych i przejęcia przez nie władzy, celem ustanowienia i konsolidacji nowych reguł gry politycznej; występuje w państwach w których istnieją pozory rywalizacyjnych wyborów.
Państwo totalitarne - usiłujące kontrolować wszystkie dziedziny życia obywateli i wpływać na nie. Cechy: autokratyczna struktura władzy skupiona w rękach jednostki, nie grupy; rozbudowany system kontroli poprzez stworzenie równoległych partyjnych i państwowych organów do kontroli tymi samymi dziedzinami życia społecznego; wszechobecność państwa w maksymalnie wielu dziedzinach życia obywateli; również w sferach życia prywatnego; nadmierne wykorzystywanie tajnej policji politycznej; rozbudowany system terroru; powszechna indoktrynacja, wykorzystywanie wszystkich środków oddziaływania na ludzką świadomość; eksponowanie dominacji państwa i jego celów nad jednostką i jej życiem osobistym; uzasadnione konieczności wzmacniania państwa wszelkimi metodami, powoływanie się na cele socjalne, narodowe lub historyczne; uniformalizacja form życia społecznego osiagana poprzez ujednolicenie organizacji i instytucji działań społecznych, nieufność wobec wszelkich więzi nieformalnych; centralizacja systemy gospodarczego i polityki gospodarczej.
Państwa "realnego socjalizmu" - charakteryzowałay się dominacją partii marksistowsko-leninowskiej we wszystkich sferach życia publicznego, które zawładnęły ustawodawstwem, prawem, a nawet życiem prywatnym obywateli; sprawowały monopol w zakresie ideologii i upaństwowionej gospodarki. Zakazany był obieg publikacji poza cenzurą oraz działalność polityczna i społeczna poza organizacjami ściśle kontrolowanymi przez władze. Cechowały go liczne odstępstwa od deklarowanych teoretycznych idei socjalistycznych.
Podstawowe cechy, podobieństwa i różnice systemów politycznych współczesnych demokracji ( na przykładzie Wielkiej Brytanii, RFN, Francji, Włoch i Szwajcarii) -
4-5. Formy prawnej instytucjonalizacji w systemie politycznym.
Konstytucja – constituale – ustanawiać, urządzać.
Znaczenie socjologiczno-polityczne: układ sił politycznych istniejących w danym państwie, decydujący o treści prawa;
znaczenie materialne: konstytucja materialna to całokształt norm prawnych mających za przedmiot ustrój polityczny państwa bez względu na ich charakter prawny i formę aktów prawnych, w których są zawarte.
Konstytucja formalna – akt pisany, ustawa zasadnicza zawierająca normy o najwyższej mocy prawnej, reguluje podstawy ustroju politycznego i społecznego. Uchwalana jest przez specjalny organ, zmieniana w szczególnym trybie.
Rozwój konstytucji:
Pierwsza konstytucja na świecie została uchwalona w USA w 1787 roku, natomiast pierwszą konstytucję w Europie uchwalono w Polsce 3 maja 1791 roku. Obecnie większość państw na świecie posiada konstytucje. Obejmują one jeden (np. Polska) lub kilka (np. Stany Zjednoczone) aktów prawnych.
TREŚĆ – określa podstawy ustroju politycznego i społeczno-gosp państwa; określa zasady organizacji i powoływania oraz strukturę i kompetencje centralnych i lokalnych ogniw aparatu państwowego; normuje podstawowe prawa i obowiązki obywatelskie.
Tryb i zasady zmiany konstytucji
- konstytucja sztywna, zmiany są trudne i wymagają długiego okresu przygotowawczego, zmian dokonuje się w drodze referendum, jest to trudne do zrealizowanie. Obecnie najbardziej sztywne i od lat niezmienione konstytucje istnieją w Szwajcarii, Japonii i w krajach skandynawskich
- konstytucja elastyczna, giętka, kiedy tryb i zasady zmian jest taki sam jak w przypadku innych aktów prawnych, obecnie przykłady takich konstytucji można znaleźć w Wielkiej Brytanii czy Izraelu
SYSTEMATYKA: wewnętrzny układ jej terści. Odpowiednie uporządkowanie jej postanowień, czyli podział na wyodrębnione części oraz układ artykułów tych częściach. SYSTEMATYKA OGÓLNA KONSTYTUCJI – podział na działy, części i rozdziały, kryterium ideologiczno-polityczne (wartości zasady przyjęte przez twórców konstytucji) przy określeniu relacji, organy aparatu państwowego. SYSTEMATYKA SZEGÓŁOWA KONSTYTUCJI: układ poszczególnych rozdziałów, kryterium logicznego układu treści: organizacje, kompetencje organizacji, tryb funkcjonowania.
Kontrola konstytucyjności ustaw:
a) parlamentarna ( dziś w zaniku) – parlamenty za pomocą komisji parlamentarnych (opinie doradcze);
b) poza parlamentarna – amerykański ( sądy powszechne) i poprzez powoływanie specjalnych komisji ( Trybunał Konstytucyjny).
Typy konstytucji, ze względu na kryteria.
1. Ze względu na zawartość i czas obowiązywania, wyróżnia się tzw. konstytucje pełną, która obowiązuje na czas nieokreślony i powinna zwierać w sobie pięć podstawowych elementów.
a) ustrój społeczno-polityczny, przeważnie zawarty na początku konstytucji określa wartości na podstawie, których funkcjonuje państwo
b) ustrój społeczno-gospodarczy, stanowiący o zasadach działania gospodarki w danym kraju, np. poszanowanie własności prywatnej, wolny rynek itp.
...
Hermes12