Polska myśl polityczna, reprezentujące ją partie i główni działacze do 1939r.doc

1. Polska myśl socjalistyczna, reprezentujące ją partie i główni działacze do 1939r.

Ważna dla socjalizmu było rozwinięcie idei socjalistycznej przez pokolenie myślicieli społecznych polistopadowych, m.in. Edwarda Dembowskiego, Henryka Kamieńskiego, Ludwika Królikowskiego,. Łączyli oni wyzwolenie narodowe z wyzwoleniem społecznym. Przewidywali powstanie społeczeństwa egalitarnego, które będzie równe wobec prawa, bezklasowe. Egalitaryzm przejawiać się miał w równości prawa.. Uważali, że zło i cierpienia indywidualne są zawsze pochodną zła i cierpienia panującego w społeczeństwie. Byli nasyceni pierwiastkami religijnymi.

Partią socjalistyczną była PPS- Polska Partia Socjalistyczna (1892)

Socjalizm był bardzo zróżnicowany: presocjalizm, socjalizm polistopadowy, socjalizm patriotyczny, socjalizm marksistowski, socjalizm bezpaństwowy, anarchizm, rewolucyjny syndykalizm, socjalizm chrześcijański, socjalizm etyczny, socjalizm humanistyczny. socjaliści zawsze akcentowali podstawowe zasady ideologii socjalistycznej: teorie walki klasowej, konieczność zdobycie władzy państwowej i ideę międzynarodowej solidarności.

Za twórcę nowoczesnego kierunku polskiej myśli politycznej uznaje się Bolesława Limanowskiego. Był to historyk i socjolog zesłany na Syberie, związany z socjalizmem patriotycznym, po powrocie osiadł we Lwowie i od początku lat 70’ upowszechniał ideę socjalistyczną wśród miejscowych warstw pracujących. Nawiązywał szeroko do nauki pozytywistycznej. Socjalizm uważał, jako najpełniejszy wyraz kultury ludowej. Rozpatrywał on także zjawisko socjalizmu z perspektywy dziejów ludzkości. Zajmował się socjalizmem w sposób teoretyczny. Uważał, że przyniesie on wielki rozwój i należy go popierać Opozycją do PPS była także Socjaldemokracja Królestwa - Róża Luksemburg. Uważała ona, że ziemie polskie już tak się złączyły z zaborcami, że nie należy ich rozdzielać. Niepodległość uważała za zbyteczną. Uważała, że proleteriat polski powinien wspólnie z robotnikami rosyjskimi dążyć do demokratyzacji w Rosji.

Stanowisko programowe Socjaldemokratów podzieliła grupa socjalistów, która w 1906r. Dokonała rozłamu w PPS i utworzyła PPS-Lewicę. Podczas I wojny światowej PPS-Lewica i SDKPiL głosiły hasło: „woja wojnie” i wypowiedziały się przeciwko odbudowie państwa polskiego. Po wojnie utworzyli Komunistyczną Partię Robotniczą Polski.

Większość socjalistów polskich kontynuowała jednak koncepcję programową B.Limanowskiego.

Socjaliści uważali przede wszystkim, że należy zdobyć najpierw państwo polskie, bo brak własnej państwowości hamuje rozwój sił wytwórczych, utrudnia rozwój kultury narodowej oraz zaciemnia świadomość i walkę klasową, więc tamuje rewolucje socjalną.Wielu socjalistów nawiązywało do Polski przed rozbiorowej, ale w formie federalizmu. Uważali, że takie państwo odpowiadałoby także Ukraińcom, Białorusinom i Litwini Socjaliści galicyjscy głosili jeszcze inna koncepcję federacyjną. Chcieli przeobrażenia monarchii autro-węgierskiej wpaństwo federacyjne (Austria-Węgry-Polska).

2. Polska myśl konserwatywna, reprezentujące ja partie i główni działacze do 1939r.

Konserwatyzm ukształtował się latach 30’ Jednym ze współtwórców konserwatyzmu w Galicji by Antoni Zygmunt Helcel. zalicza się do konserwatyzmu ewolucyjnego, którego protoplasta był Edmunt Burke.

Innym znanym twórca konserwatyzmu galicyjskiego był Józef Szujski-. Uważał on, że nie można odrzucać zmiany bo jest ona konieczna. Konserwatyści bazowali na tradycji, mówili o podporządkowaniu dążeń ludzkich interesowi społecznemu, opowiadali się za silnym pragmatyzmem politycznym, wysuwali na czoło zasady hierarchii społecznej, uznawali własność prywatną, uznawali tradycję i religię katolicką za czynniki utrwalające harmonię i ład.

Do grupy konserwatystów należeli twórcy Krakowskiej Szkoły Historycznej Szkoła dokonywała przeglądu historii Polski, rozbiorów i obwiniała za nie Polaków, zwłaszcza reformatorów i rewolucjonistów. Analizowali przyczyny utraty niepodległości i wyrażali opinie. Mieli także negatywny stosunek do powstań. Popierali Kościół, przejawiali dość sporą tolerancje religijną, żądali przestrzegania zasad etyczno-religijnych w życiu osobistym i publicznym. Jednostka miała być podporządkowana państwu i społeczeństwu. Konserwatyści nie przewidywali w najbliższym czasie odzyskania przez naród polski niepodległości.. Uważali, że trzeba współdziałać z zaborcami, po wybuchu I wojny światowej wysuwali postulat zjednoczenia Polski pod berłem caratu.

Konserwatyzm był ruchem antyliberalnym i antydemokratycznym. Odrzucał demokrację parlamentarną i ostro zwalczał zasadę powszechności i proporcjonalności prawa wyborczego.

Najoptymalniejszy model ustroju politycznego dostrzegał w systemie monarchicznym.

Konserwatyzm niechętny był obozowi narodowodemokratycznemu.Występowali przeciwko industrializacji, uważając że odrywa ona masy od swoich korzeni. Ideałem dla konserwatystów była Polska  niepodległa, ziemiańska i katolicka.

Uważali, że właściwy kierunek rozwojowi może zapewnić tylko szlachta i to ona powinna przewodzić społeczeństwu polskiemu.

W okresie II RP konserwatyzm to grupka małych partyjek, które naciskały na władze, aby nie dopuszczono do reformy rolnej.

3. Polska myśl liberalna, reprezentujące ją środowiska i główne postacie do 1939r.

Liberalizm jest to ruch umysłowy i intelektualny, który pojawił się w Królestwie polskim po 1815 roku, ale nigdy nie wytworzyć ruchu politycznego. Był ruchem o dość wąskiej podstawie społecznej. Promotorzy polskiego liberalizmu zajmowali się kwestiami ekonomicznymi i społecznymi a nie politycznymi.

Liberałowie akcentowali wiarę w postęp, indywidualizm i prawa wolnościowe oraz akceptowali własność prywatną i wypowiadali się za ograniczeniem funkcji państwa i władzy aparatu państwowego.

Liberałów zaczęła charakteryzować niewiara w uzyskanie niepodległości. Byli związani z empiryzmem, materializmem i racjonalizmem. Mówili, że zasadniczym kryterium zmian jest realizacja systemu kapitalistycznego i modernizacja każdej dziedziny życia społecznego. Tylko rozwój kapitalizmu jest w stanie wyzwolić w człowieku energie, inicjatywę i chęć do pracy.

Liberałowie dowodzili konieczności kapitalistycznej industrializacji, zarzucali konserwatysta w Galicji brak entuzjazmu rozwojowego. Konieczność kapitalistycznej industrializacji dowodził Józef Supiński, który wiązał z nią nadzieję na likwidację przeżytków postfeudalnych, podniesienie kultury i nauki, wzmocnienie więzi narodowej. Zajmował się on szczególnie gospodarką, uważał, że trzeba rozsądnie gospodarować w zależności od potrzeb kraju i społeczeństwa.

Większość liberałów polskich dostrzegała także negatywne skutki społeczne rozwoju kapitalizmu.

Kontynuatorem dzieła J.Supińskiego byli m.in. Adam Krzyżanowski, Karol Dunin, Zdzisław Korzybski czy Stanisław Szczepański. Liberałowie chcieli wolności przekonań, poglądów, badań naukowych oraz tolerancji wobec odmiennych postaw i zachowań. Akcentowali zbiorowy wysiłek, ale podkreślali rolę jednostki. Wartością główną był człowiek. Postulowali poszerzenie swobód obywatelskich i narodowych, zwalczali trójlojalizm. Nie wiele mówili o niepodległości.

Wśród liberałów warszawskich byli tzw. ”ugodowi”. skupili się wokół wydawanego w Petersburgu pisma pt. ”Kraj” Byli to liberałowie o orientacji umiarkowanej, pogodzeni ze stanem rzeczy.

Początkowo liberałowie byli dość sceptycznie nastawieni do religii, zarzucali księżom kosmopolityzm, konserwatyzm i utrwalanie ciemnoty  zacofania.Z czasem stosunek do Kościoła zaczął się zmieniać. W późniejszych latach liberałowie wyrażali chęć współpracy z Kościołem i podkreślali pozytywną rolę Kościoła katolickiego w społeczeństwie polskim.

Najsilniejszym ugrupowaniem było Stronnictwo Postępowo-Demokratyczne działające we Lwowie. Przetrwało jedynie do końca I wojny światowej, ale odegrało wybitną rolę w rozwoju kultury i ożywieniu myśli polskiej po klęsce powstania styczniowego.

4. Polska myśl Chrześcijańsko-Demokratyczna, reprezentujące ją partie i główni działacze do 1939r.

Tworząc doktrynę chrześcijańskiej demokracji czerpano z dwóch źródeł: społecznej nauki Kościoła katolickiego oraz kierunku filozoficznego zwanego personalizmem.

Z punktu widzenia chrześcijańskiej demokracji człowiek postrzegany jest jako członek wielu wspólnot, z których najważniejsza jest rodzina, następnie wspólnota lokalna wspólnota narodowa, a także wspólnoty religijne, kulturalne, zawodowe i inne.

Najważniejsza jest wiara w Boga, poszanowanie wartości moralnych, godność osoby ludzkiej, miłość, sprawiedliwość, solidarność, odpowiedzialność, jedność praw i obowiązków, rodzina, praca, pluralizm, pokój. Człowiek stworzony jest przez boga na jego obraz i podobieństwo, wyposażony w wolność, świadomość i elementarne prawa.Ustrojem politycznym propagowanym przez chrześcijańskich demokratów jest demokracja. chrześcijańscy demokraci są autorami koncepcji społecznej gospodarki rynkowej. Jest to model, który w pełni respektuje własność prywatną, ale jednocześnie uwzględnia potrzebę umiarkowanej ingerencji państwa w sferę socjalną.

Ruch katolicko-społeczny na ziemiach polskich zapoczątkowany został w Wielkopolsce w ostatnim dziesięcioleciu XIX w. Pierwsze polityczne organizacje ruchu katolicko-społecznego  powstały na terenie Galicji W Krakowie w 1918 roku dopiero, powstało Chrześcijańsko- Narodowe Stronnictwo Robotnicze a w 1916 r. Chrześcijańska-Demokracja.

Myśliciele tego ruchu akcentowali tezę o konieczności oparcia życia społecznego na zasadach etyki katolickiej, chcieli odbudowy państwowości polskiej jako państwa narodowo-katolickiego. Ideały Kościoła katolickiego wcielał ks. Aleksander Wóycicki.

Za podstawę ładu społecznego chrześcijańscy demokraci uznawali własność prywatną, jako zgodną z prawem natury i stwarzającą optymalne warunki dla rozwoju człowieka.

Propagowano: zakładanie chrześcijańskich zrzeszeń robotniczych, współdziałanie robotników z pracodawcami, ograniczanie skrajnych form wyzysku, upowszechnianie wśród robotników własności kapitalistycznej, wprowadzenie ustawodawstwa pracy.

Idee solidarności społecznej opierano zaś na gruncie katolickiej wspólnoty religijnej.Dopiero w końcowej fazie wojny dostrzeżono w pełni szansę odbudowy niepodległości Polski i duchowieństwo włączyło się czynnie do prac różnych ośrodków inicjujących dzieło odrodzenia Rzeczypospolitej.

5. Myśl ruchu ludowego, reprezentujące go partie i główni działacze.

Ruch ludowy Opierał się na masie chłopskiej i był specyficzny.

Chłopi długo żyli w uciśnieniu, byli niewykształceni, zacofani i wrogo nastawieni do dworu. Zła pozycja ekonomiczna i kulturalna chłopstwa nie zachęcała inteligencji do zajmowania się jego sprawami.

Najwcześniej rozwinęła się myśl ludowa na terenie Galicji, bo już w latach 70’ i 80’ XIX w., nieco później w zaborze rosyjskim 1905-1907r..

Początki ruchu ludowego są związane z nazwiskiem ks. Stanisława Stojałowskiego, który w wydawanych czasopismach „Wieniec” i „Pszczółka” oraz poprzez różne akcje i stowarzyszenia upowszechniał idee demokratyzmu chłopskiego oraz solidaryzmu narodowego. Wywodził się z katolicyzmu społecznego. Dążył do założenia stronnictwa chrześcijańsko-ludowego. Podejmował głównie bieżące sprawy ludności chłopskiej, prowadził kampanię wyborcze, wielokrotnie zmieniał orientacje polityczną, poszukując zwolenników w socjalistach, narodowych demokratach a nawet konserwatystach. Przewidywał, że Polska odzyska wolność w wyniku klęski Rosji w wojnie z Austrią.

Przełomowe znaczenie dla ukształtowania się ludowej myśli politycznej miało wystąpienie Bolesława Wysłoucha. Podjął on próbę sformułowania zasad ideowych ruchu ludowego, dowodził, że odbudowy państwa polskiego dokonają warstwy ludowe.Powstały nowe ugrupowania chłopskie: Związek Stronnictwa Chłopskiego (1893r.) i Stronnictwo Ludowe (1895r. W 1903r. Przyjęło dodatek „Polskie”).Często podnoszono również sprawę emancypacji chłopstwa, a więc przede wszystkim oswobodzenia się spod wpływów szlachty  i Kościoła Rozumiano przez to likwidacje barier stanowych, równy dostęp do urzędów i stanowisk, równość w korzystaniu z praw obywatelskich i przestrzeganie konstytucyjnych gwarancji równości. Na tej podstawie kreślono wizję Polski demokratycznej, ludowej.

Ludowcy w Galicji propagowali idee niepodległościowe. Ich podstawowym hasłem było „ziemia dla chłopów”. Chcieli Polski jako republiki parlamentarnej, ludowo-demokratycznej, w której realizowane byłby reformy społeczno-gospodarcze, m.in. reforma rolna, upaństwowienie lasów, kopalń i komunikacji oraz innych podstawowych gałęzi gospodarki narodowej, upowszechnienie oświaty i opieki społecznej itd.

W Królestwie Polskim pierwsze organizacje ludowe powstały na początku XX w.: Polski Związek Ludowy (1904r.), Związek Chłopski (1912r.), Związek Młodej Polski Ludowej (1806-1908).Propagowało koncepcję walki o zjednoczone i demokratyczne państwo polskie, odbudowane w granicach etnograficznych i połączone więzią federacyjną z ziemiami byłego wielkiego Księstwa Litewskiego.PSL „Wyzwolenie” i PSL-Lewica poszukiwali sojuszników wśród socjalistów i innych ugrupowań lewicowodemokratycznych. Pozostali ludowcy PSL „Piast” bardziej skłaniali się do współdziałania z narodowymi demokratami  innymi ugrupowaniami z obozu centrowo-prawicowego.

6.Koncepcja Centrolewu

W wyjątkowo trudnej sytuacji po przewrocie majowym znalazły się ugrupowania tzw. lewicy parlamentarnej - PPS, PSL "Wyzwolenie" i Stronnictwo Chłopskie, aktywnie wspierające zamachowców. Udzielając im bowiem poparcia liczyły na ugruntowanie w kraju demokracji, odrodzenie moralne społeczeństwa i zreformowanie stosunków społeczno-gospodarczych.. Wysunęły postulaty rozwiązania Sejmu i Senatu, rozpisania nowych wyborów parlamentarnych, powierzenia funkcji prezydenta J. Piłsudskiemu, powołania rządu robotniczo-chłopskiego i przeprowadzenia radykalnych reform społeczno­gospodarczych. Tymczasem J. Piłsudski nie zamierzał spełnić oczekiwań popierających go sił politycznych. Najbardziej antypiłsudczykowskie stanowisko zajmowała śląska grupa PSChD z Wojciechem Korfantym na czele.

Sformułowanie koncepcji porozumienia międzypartyjnego socjalistów i części ludowców przyspieszyły wybory parlamentarne w 1928 r. każde ze stronnictw zaprezentowało swój program wyborczyDzieliły ich perspektywiczne urządzenia Polski..14 XI 1928 r. przedstawiciele ich klubów parlamentarnych utworzyli w Sejmie Komisje Porozumiewawczą Stronnictw Lewicowych dla Obrony Republiki Demokratycznej. W ten sposób zapoczątkowano realizację koncepcji Centrolewu. Poza porozumieniem pozostawało

naj silniejsze ugrupowanie chłopskie - PSL ,,Piast" oraz NPR i ChD, a więc stronnictwa centrowe. Partia W. Witosa zajmowała od początku postawę opozycyjną.Do zjednoczenia nie kwapili się natomiast pozostali ludowcy (PSL "Wyzwolenie", SCh) ponieważ dzieliły ich z Witosem różnice w sprawach sposobu przeprowadzenia reformy rolnej i stosunku do Kościoła i religii katolickiej. Również NPR i ChD dążyły najpierw do zbliżenia między sobą, a następnie do poszukiwania sojuszników do walki z obozem pomajowym. Zainteresowane współpracą z NPR było PSL ,'piast". Tymczasem NPR i część chrześcijańskich demokratów nie wykluczała też możliwości współdziałania z socjalistami. Część chrześcijańskich demokratów, skupiona wokół W. Korfantego, projektowała utworzenie antyrządowego bloku złożonego ze wszystkich ugrupowań opozycyjnych, włącznie z narodowymi demokratami.

W obliczu pogarszania się sytuacji gospodarczej w kraju w 1929 r., narastania w społeczeństwie niechętnego stosunku do sanacji i dążenia jej do zaprowadzenia rządów autorytarnych (rząd pułkowników) nasilała się działalność opozycyjna pod hasłami obrony konstytucji i demokracji, zjednoczenia ruchu ludowego oraz chrześcijańskodemokratycznego i nacjonalistyczno-robotniczego, a także porozumienia się głównych sił centrum i lewicy demokratycznej. W tej sytuacji 1. Piłsudski na początku IX 1929 r. zaproponował partiom opozycyjnym rozmowy w sprawie przyszłorocznego budżetu państwa. PPS, SCh, PSL "Wyzwolenie", PSL ,,Piast", NPR i ChD nie przyjęły oferty i we wspólnie podpisanym oświadczeniu 14 IX 1929 r. odmówili udziału w konferencji. Było to ich pierwsze solidarne wystąpienie przeciwko rządowi i systemowi pomajowemu. Porozumienie to nazwano wówczas Centrolewem.

Było to porozumienie ugrupowań parlamentarnych, wieńczące okres kilkuletniej krystalizacji ich linii politycznej wobec obozu piłsudczykowsko-sanacyjnego, w sumie partii które w większości poparły przewrót majowy. W założeniach swych pragnęły one w sposób parlamentarny, pokojowy dokonać zmiany w Polsce. Dlatego skoncentrowały swą działalność w Sejmie. Trudno było ustalić jednolity kierunek polityki, ponieważ poszczególne stronnictwa dzieliły istotne różnice programowe. Dlatego Centrolew mógł być tylko porozumieniem taktycznym, mającym do spełnienia konkretne, ogólno demokratyczne zadania. Centrolew był ostro zwalczany przez komunistów, a także krytykowany przez narodowych demokratów, których pozbawił potencjalnych sojuszników

Do wyraźniejszego sprecyzowania linii politycznej Centrolewu doszło na spotkaniu 17 XII 1929 r. u prezydenta Ignacego Mościckiego, poświęconego sprawom konstytucyjnym. W imieniu zaproszonych 6 ugrupowań M. Niedziałkowski złożył deklarację, zawierającą 6 warunków, od których spełnienia uzależnił poparcie Centrolewu dla przyszłego rządu:

- stosowania w całej rozciągłości konstytucji i statutu autonomicznego województwa śląskiego

- uznania iż rewizja konstytucji może być dokonana tylko w sposób legalny i zaniechania wszelkiej propagandy na rzecz zamachu stanu w jakiejkolwiek formie

- uniezależnienia sądownictwa, administracji państwowej i wojska od wpływów jakiejkolwiek organizacji politycznej

- ścisłego przestrzegania ustawodawstwa samorządowego

- położenia kresu samowoli administracji państwowej w zakresie konfiskat prasowych,

represji politycznych itp.

- wstrzymania wszelkich subsydiów ze Skarbu Państwa na cele partyjne oraz zaniechania wykorzystywania administracji państwowej i wojska dla porachunków osobistych, politycznych i partyjnych.

Obóz rządzący nie zamierzał wcale ustępować. Wśród przywódców opozycji utrwaliło się przekonanie, iż jedynym sposobem zmiany sytuacji w Polsce jest obalenie rządów pomajowych .

. W warunkach ustawicznego paraliżowania działalności Sejmu i niezwoływania sesji parlamentu metoda walki parlamentarnej traciła na znaczeniu. Dlatego twórcy Centrolewu postanowili wyjść poza działalność parlamentarną i odwołać się do opinii warstw robotniczych i chłopskich. Postanowili na dzień 29 VI 1930 r. zwołać do Krakowa Kongres Obrony Prawa i Wolności Ludu, który miał zapoczątkować masowe wystąpienia antysanacyjne pod hasłem likwidacji dyktatury i walki z kryzysem gospodarczym.

Przed Kongresem Krakowskim doszło jeszcze do wspólnego posiedzenia parlamentarzystów Centrolewu 20 VI 1930 f., podczas którego wybrano Tymczasowy Komitet Wykonawczy Centrolewu oraz uchwalono rezolucję, zawierającą program opozycji. Wskazywano w niej na skutki społeczne przeżywanego kryzysu ekonomicznego oraz kryzysu politycznego państwa.

7.Myśl i polityka obozu J. Piłsudskiego do 1935 r. - ideologia państwa idea

międzymorza i prometeizm

Idee niepodległości i walki zbrojnej suwerenne państwo polskie odnowił po upadku powstania styczniowego ruch socjalistyczny. Po kilkudziesięciu latach ich upowszechniania zaczął wyłaniać się z niego nowy obóz polityczny. Jego początki sięgają rewolucji 1905-1907 r., kiedy to wokół przywódcy PPS - J. Piłsudskiego zaczęła ksztahować się grupa polityczna akcentująca ideę walki zbrojnej o niepodległe państwo jako nadrzędną wartość wszystkich Polaków, której powinno podporządkować się interesy grupowe i jednostkowe. Po upadku rewolucji 1. Piłsudski i część jego zwolenników skoncentrowała się na przygotowaniach do walki zbrojnej o niepodległość Polski. Poszukiwali zwolenników we wszystkich grupach społecznych i ich organizacjach politycznych. Za naczelna wartość uznali ideę niepodległości. Jej realizację opierali na aktywności militarno-politycznej robotników, włościaństwa i inteligencji. Zakładali odbudowę niepodległości poprzez walkę zbrojna toczoną ze wszystkimi trzema zaborcami Jednak w latach 1914-1917 ze względów taktycznych skupiali się na działalności antyrosyjskiej poszukując wsparcia u państw centralnych. Państwo polskie odrodzić się miało w granicach historycznych, w państwie tym stosunek między Koroną a ziemiami należącymi niegdyś do Wielkiego Księstwa Litewskiego uregulowane byłyby na zasadach federacyjnych.

Irredentyści kreślili wizję Polski demokratycznej i sprawiedliwej, rządzonej zgodnie z wolą i interesami większości narodu. Uznawali, że najpełniej ideał niepodległej i demokratycznej Polski urzeczywistniony zostanie w ramach ustroju republikańsko parlamentarnego. Za czynnik konsolidujący swój obóz irredentyści uważali J. Piłsudskiego. Był on dla nich symbolem dążeń niepodległościowych i tworzenia wojska polskiego oraz mężem opatrznościowym w każdej sytuacji. Już przed 1918 r. na szeroką skalę upowszechnili kult jego osoby. W tworzonych przez nich porozumieniach międzypartyjnych, np. Tymczasowej Komisji Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, dominowały siły demokratycznej lewicy społecznej.

1. Piłsudski chciał odgrodzić Polskę od Rosji, uważał ją za głównego wroga.

Twierdził, że ,,Rosja czerwona" jest dla nas groźna, ale jeszcze gorsza jest ,,Rosja biała". Chciał przywrócenia caratu.

Jego koncepcja federacyjna była wynikiem pewnej tradycji historycznej. Chciał utworzyć państwo ukraińskie i starał się o poparcie dla niej. Litwini nie chcieli żadnych związków z Polską, bali się przewagi kultury polskiej. Przykładem budowy wału pomiędzy Polską a Rosją było zajęcie Wilna i wyprawa kijowska zakończone niepowodzeniem. J. Piłsudski nie zrealizował swojego programu w tej kwestii, mówi się że poniósł klęskę polity~zną. Po bitwie warszawskiej nie chciał rezygnować z wojny, ale zmusiło go do tego społeczeństwo. Zawarto pokój ryski, który przypieczętował jego klęskę. Po wojnie próbował stworzyć porozumienie państw graniczących z Rosją. Podjął szereg działań dyplomatycznych. Nie lubił partii politycznych, uważał, że zagrażają funkcjonowaniu państwa, zaspokajają potrzeby grup społecznych. Jego dziełem była Konstytucja 1935 r.

Prometeizm to rodzaj pracy wśród emigracji narodów, które były łupem Rosji sowieckiej. Sądzono, że prędzej czy później Rosja się rozpadnie. Polska podtrzymywała działalność tych grup emigracyjnych. Nie szkolono wojskowych, czasami wspierano akcje dywersyjne. Akcja prometejska przynosiła plony. Praktyki bolszewickie wpływały na emigrantów w kierunku antyrosyjskim. Akcja prometejska trwała do II wojny światowej, po 1932 r. była zakonspirowana. Był to rodzaj obrony przed potęgą Rosji. Wymiar realny jej

8.Komuniści w Polsce i ich stosunek do państwa polskiego do 1939 r.

Początki polskiego komunizmu wywodzą się Z ruchu socjalistycznego, który wykazywał dwie tendencje:

l. Socjalizm narodowy na czele z Limanowskim

Ruch internacjonalistyczny z Waryńskim na czele. To z niego wyłoniły się partie komunistyczne.

W 1882 r. powstał I Proletariat z Waryńskim na czele. Uważał on, że przyczyną nędzy i ucisku jest nierówny podział dóbr na świecie. Dzięki uświadomieniu mas dojdzie do walki o sprawiedliwy podział dóbr. Królestwo Polskie dojrzało do rewolucji. I Proletariat został rozbity przez władze w 1885 r. w 1888 r. powstał II Proletariat i Związek Robotników Polskich (Marchlewski). Działały do 1892 r., wyłamały się z Polskiej Partii Socjalistycznej. W 1893 r. zawiązały one Socjaldemokrację Królestwa Polskiego, która w 1900 r. przekształciła się w Socjaldemokrację Królestwa Polskiego i Litwy. W 1918 r. powstała KPRP, która funkcjonowała do 1925 r., kiedy to zmieniła nazwę na Komunistyczną Partię Polski, działającą do 1938 r. Jej korzenie ideowe znajdowały się w I i II Proletariacie.

Początkowo komuniści torpedowali umacnianie polskiej państwowości. Pierwszy program KPP przewidywał utworzenie republiki Rad Delegatów Robotniczych Miast i Wsi, zniesienie Sejmu, militaryzmu. Nawoływali do utworzenia w Polsce Armii Czerwonej i milicji ludowej. Mówili o konieczności likwidacji państwa polskiego. KPP atakowała postanowienia Kongresu Wersalskiego. Przykładem ich nieprzychylności było zawiązanie w 1920 r. w Białymstoku Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski (TKRP) na czele z Marchlewskirn, Dzierżyńskim, Kormem i Unchlichem. Wydano manifest, w którym zapowiedziano utworzenie Po lskiej Republiki Rad. Otwarcie wystąpiono przeciwko określeniom wschodniej granicy (na Bugu i Niemnie). Po wojnie bolszewickiej w 1923 r. odbył się II Zjazd Komunistów Polskich. Uznano, że skoro nie da się v.rprowadzić komunizmu na drodze rewolucji, to musi on dojść do władzy w etapach poprzez uczestnictwo w wyborach. Podjęto hasło samookreślenia się narodu. Powstała Komunistyczna Partia Zachodniej Białorusi i Komunistyczna Partia Zachodniej Ukrainy. W 1924 r. zawiązała się tzw. czwórka berlińska, grupa, która występowała przeciwko postanowieniom II Zjazdu Komunistów Polskich. Uznali jego postanowienia za przejaw nacjonalistycznej demagogii. Uzyskali oni poparcie Moskwy i przejęli kontrolę nad KPP. W 1925 r. odbył się następny zjazd partii. Zaczęto atakować granicę zachodnią. Chciano okroić państwo polskie. Na przełomie lat '20 i '30 przyjęto ideę frontu ludowego. Żądali zmiany polityki zagranicznej. Organizacje lewicowe powinny się zjednoczyć w walce z faszyzmem. W 1937 r. zakończyło się dofinansowywanie partii z Rosji.

9.Ruch nacjonalistyczny przed I wojną światową. Reprezentujące go partie, polityka, podstawowe idee i przywódcy

Za jego początek można uznać koniec XIX w. zapoczątkowała go Liga Polska Zygmunta Mik.ołowskiego (Teodor Tomasz Jeż). Była to nietypowa organizacja, która miała poderwać Polaków do powstania. Nastroje zmieniły się po powstaniu styczniowym. Liga starała się powołać organizacje satelickie: Związek Młodzieży Polskiej - Zet - został

założony przez Zygmunta Balickiego, skupiał polską młodzież na zagranicznych uniwersytetach. Odbywał coroczne zjazdy w wielu miastach Europy .. Oblicze polityczne Zetu nie było jednolite. Uznał Ligę Narodową za najważniejszą instytucję narodową. Liga Polska nie była prężną organizacją, tworzyli ją tzw. "patrioci starej daty". Jej krajowi uczestnicy przekształcili ją w Ligę Narodową, Była to prężnie rozwijająca się, tajna organizacja, która podporządkowała sobie Zet. W 1897 r. powstała pierwsza nacjonalistyczna partia ­Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe. Odniosła ona sukcesy w wyborach do rosyjskiej Dumy. W latach 1903 - 1904 przeniosła się do zaboru pruskiego, gdzie rozpoczęła regularną działalność partyjną. Początkowo nie była to partia masowa, miała raczej charakter wyborczy. Jej liderem był R. Dmowski. Ważną postacią w tej partii był też Jan Ludwik Popławski. Za największego ideologa tego nurtu uchodził Zygmunt Balicki ale zmarł młodo w 1916 r. i jego miejsce zajął R. Dmowski. Podwaliny ideologiczne polskiego nacjonalizmu kształtowały się do 1905 r. Ruch narodowo-demokratyczny cieszy się dużym dorobkiem. W latach 1895-1905 wydawano ,,Przegląd Wszechpolski" (początkowo we Lwowie, później w Krakowie). Zajmował się praktyczną polityką. Pod koniec zaborów nastąpiło osłabienie więzi narodowych Polaków, pismo to miało je podtrzymać. Koniec jego wydawania wiązał się z liberalizacja Rosji, powstaniem Dumy. Wydawano również "Gazetę warszawską", "Orędownik polski", "Słowo polskie", "Kurier poznański". Katechizmem polskiego nacjonalisty były "Myśli nowoczesnego Polaka" R. Dmowskiego. Innymi ważnymi książkami były: ,,Egoizm narodowy względem etyki" Z. Bilickiego i ,,Niemcy, Rosja kwestia polska" R. Dmowskiego.

Nacjonalizm polski wyrósł z potrzeb polskiej myśli patriotycznej. Doprowadził do oderwania dążeń narodowych od aspiracji społecznych i ich wzajemnego przeciwstawienia. Jego najwybitniejsi twórcy z Aleksandrem Zawadzkim, Zygmuntem Balickim, Romanem Dmowskim, Józefem Hłaską, Stanisławem Grabskim na czele rozpoczynali swoją aktywność publiczną od ruchu socjalistycznego.

Rozwój nacjonalizmu polskiego był wyrazem rozwoju prądów nacjonalistycznych, towarzyszących procesowi ksztahowania się nowoczesnej wspólnoty narodowej. Był także reakcją na zachodzące procesy narodotwórcze wśród ludności niepolskiej dawnych ziem Rzeczypospolitej

Ruch nacjonalistyczny za najważniejsze zadanie uznał zjednoczenie wszystkich Polaków niezależnie od tego, w jakiej części świata zamieszkują i rozbudzenie w nich świadomości wspólnoty narodowej.

Po założeniu Ligii Polskiej prezentowali wobec konserwatystów i socjalistów postawę zamkniętą i wrogą. Uznali że pierwszorzędnym przeciwnikiem politycznym jest obóz konserwatywny i ziemiaństwo. Stosunek nacjonalistów do socjalistów początkowo był neutralny. Sytuacja ta uległa zmianie dopiero na początku XX w. Wówczas oskarżono socjalistów o terror, wynarodowienie, likwidacje Kościoła katolickiego i bierność polityczną.

Nacjonaliści pojmowali naród jako naturalny wytwór różnicowania się etnicznego ludności i rozważali go w kategoriach kulturowo-językowych. Naród stanowił całość organiczną, złożoną z jednostek, które muszą bezwzględnie podporządkować się nadrzędnemu dobru narodowemu.

Zygmunt Balicki oprócz idei narodu równorzędnie stawiał kategońe społeczeństwa, ludu o państwa Traktował narólL podobnie jak lud,. jako najprostszą grupę organiczną, statyczną, bierną, która dopiero w skutek upodobnienia się ludzi na podstawie wspólnej religii, pochodzenia i tradycj~ może osiągnąć najwyższy stopień integracji społecznej, tj. przekształcić się w państwo narodowe. W państwie tym wszystkie grupy społeczne łączyć będzie poczucie solidarności narodowej. Państwo jako instytucja przymusu prawno­politycznego, moralnego i ekonomicznego poprzez odpowiednie stymulowanie procesów społecznych umożliwia przekształcenie narodu w społeczeństwo polityczne, a tego w państwo narodowe - najwyższą formę organizacyjną zbiorowości ludzkiej.

Centralną kategorią w doktrynie nacjonalistów była kategońa państwa narodowego.

Za podstawę i warunek zrealizowania tego typu wspólnoty uznawali istnienie jednorodnej grupy społecznej pod względem rasowym, językowym, religijnym. W dążeniu do realizacji w Polsce państwa narodowego musi zabraknąć miejsca dla innych, poza polską, grup etnicznych. Silne narody mają obowiązek usuwać narody słabe i decydować o przyszłości ludzkości. Naród musi dbać o swoje obiektywne interesy. Egoizm narodowy, jest naturalnym prawem każdego narodu. Polacy muszą zaprzestać myśleć o swoich sprawach narodowych w kategońach idealistycznych, etycznych oraz wyzbyć się tolerancji narodowej i poczucia wspólnoty i solidarności z innymi narodami.

Polacy nie mogą w sprawach narodowych kierować się pobudkami patńotycznynll. bo patńotyzm to tylko i wyłącznie uczucie. Odpowiednią inspirację mogą znaleźć jedynie w nacjonalizmie.

Cechy doktryny nacjonalistycznej to anty indywidualizm, antydemokratyzm pod względem politycznym, społecznym i narodowościowym oraz antyuniwersalizm. Nacjonaliści mieli posiadać wyłączne prawo decydowania o losach narodu.

Ich stosunek do Żydów przed 1918 r. był daleki od późniejszego ekstremizmu.

Początkowo ograniczono się do ukazania negatywnych skutków żydowskich wpływów gospodarczych i niebezpieczeństwa dla polityki polskiej, wynikającej z międzynarodowych powiązań Żydów i podporządkowania sobie ruchu socjalistycznego. Wyrażano nadzieje na asymilację choć części ludności żydowskiej i uznanie przez nią nadrzędności polskiego interesu narodowego. Z chwilą odchodzenia nacjonalistów od antyugodowego stanowiska wobec zaborcy nasilała się kampania antysemicka. Miejsce antyrosyjskości zajął antysemityzm.

Poważne zagrożenie dla polskości dostrzegali także w mniejszości niemieckiej.

Zakładano, że w przyszłości jej część musi opuścić terytorium Polski. Największe niebezpieczeństwo dla bytu narodowego dostrzegano w ekspansjonizmie niemieckim i w obawie przed nim liczono na zbliżenie polsko-rosyjskie. Odnośnie do ludności ukraińskiej i białoruskiej zakładano, iż w skutek oddziaływania kultury polskiej szybko się spolonizuje. Polityka polska musi być czynna i należy wspierać aspiracje niepodległościowe. Jednakże ze względu na niekorzystny układ sił międzynarodowych i położenie geopolityczne Polski idea niepoąległości nie może być celem aktualnej polityki polskiej. Uzyskanie niepodległości wiązano ze zmianami w sytuacji międzynarodowej, wywołaną wojną pomiędzy państwami zaborczymi. Przewidywano, iż w przyszłym konflikcie klęskę poniesie Rosja, co umożliwi odbudowę suwerenności narodowej. Odrodzenie w przyszłości państwowości polskiej powinno poprzedzić uzyskanie autonomii Królestwa Polskiego.

Odrodzone państwo polskie miało zachować się neutralnie wobec spraw ekonomiczno-społecznych. Chronić powinno jedynie interesy ogólnonarodowe i spełniać rolę rozjemcy między skonfliktowanymi grupami społecznymi. Życie zbiorowe zorganizowane powinno być na zasadach nauki Kościoła katolickiego, stanowiącej pierwszorzędny czynnik integracji narodu i podstawy jego siły moralnej. W ten sposób utrwalono w świadomości rządy pomajowe. Wnioskowano, że należy doprowadzić do ustąpienia rządów dyktatury J. Piłsudskiego oraz utworzenia rządu mającego zaufanie społeczeństwa, któryby wspólnie z parlamentem zapobiegł klęsce gospodarczej i przyczynił się do poprawy POłożenia ludności pracuJąceJ.

Cele te ujęte zostały również w Rezolucji Kongresu Obrony Prawa i Wolności Ludu.

Zapowiadano w niej walkę o zniesienie dyktatury J. Piłsudskiego i utworzenie rządu zaufania społecznego. Ostrzegano przed stosowaniem przez władze terroru i represji, a także przed próbą dokonania nowego zamachu stanu. Ządano ustąpienia prezydenta l. Mościckiego. Spełnienie tych postulatów uznawano za warunek wyprowadzenia kraju z kryzysu.

Kierownictwo Centrolewu przystąpiła po wakacjach 1930 r. do organizowania

nowych akcji protestacyjnych. Uzgodniło nawet PrOklamowanie strajku powszechnego,

gdyby prezydent rozwiązał parlament i nie rozpisał nowych wyborów. Postanowiło także, iż w razie przeprowadzenia nowych wyborów Centrolew przekształci się we wspólny blok wyborczy. I istotnie gdy rozwiązano parlament i rozpisano wybory Centrolew, po ustąpieniu z niego chadecji, przekształcił się w blok wyborczy pod nazwą Związek Obrony Prawa i Wolności Ludu. W odezwie wyborczej proklamował po usunięciu systemu pomajowego przywrócenie demokracji parlamentarnej w ramach której rząd zaufania narodu dokonałby odpowiednich reform społeczno-gospodarczych, mających na celu m. in. zwalczanie bezrobocia i podniesienie poziomu życia warstw pracujących, naprawę ustroju rolnego, zapewnienie rolnictwu taniego kredytu, rozwój ustawodawstwa pracowniczego, reformę podatkową, poprawę sytuacji mieszkaniowej, rozwój szkolnictwa, demokratyzację samorządu terytorialnego, zapewnienie bezpieczeństwa państwu.

Władze sanacyjne nie zamierzały jednak przestrzegać demokratycznych reguł walki wyborczej. We IX 1930 r. aresztowały kilkunastu czołowych polityków Centrolewu i osadziły w twierdzy wojskowej nad Bugiem. Stosowały masowo metodę terroru i zastraszania społeczeństwa. Przeprowadzone w tych warunkach wybory do sejmu i senatu w XI 1930 r. przeszły do historii jako wybory brzeskie, które przyniosły sukces obozowi rządzącemu, a dotkliwą porażkę Centrolewu. W tej sytuacji traciła na znaczeniu jego działalność jako porozumienia parlamentarnego. Pomimo poniesionej...