I. Czym jest inteligencja?
· interpretacja definicji „Inteligencja”
· podziały inteligencji wg Sternberga i Gardnera
II. Rodzaje inteligencji we współczesnej psychologii
III. Budowa mózgu a inteligencja
IV. Różnica płci i inteligencja
V. Inteligencja zwierząt
VI. Testy na inteligencję
· skala Bineta
· znane testy na inteligencję
· rzetelność i trafność testów
VII. Jak się uczyć szybko i skutecznie?
I
Nadal nie ma zgodności co do właściwej definicji inteligencji. Na słynnym sympozjum w 1921 roku, poproszono czternastu wybitnych ekspertów o wyjaśnienie tego, jak rozumieją termin „inteligencja”. Uzyskano czternaście zupełnie różnych odpowiedzi. Między innymi określano ją jako:
„zdolność do dawania prawidłowych i zgodnych z prawdą odpowiedzi”
„zdolność do dostosowania się do warunków środowiska”
„zdolność do wyciągania wniosków i korzystania z własnych doświadczeń”
Ogólnie rzecz biorąc, można powiedzieć, że inteligencja wiąże się ze zdolnością do myślenia i że zwykle przejawia się ona jako inteligencja werbalna, zdolność rozwiązywania problemów oraz inteligencja praktyczna. Jednak nadal występują różnice poglądów w kwestii sprecyzowania jej istoty. Zwykle definiuje się inteligencję w odniesieniu do uzdolnień w dziedzinach cenionych przez system oświatowy – zdolności czytania i pisania, liczenia, znajomości języków obcych i tak dalej. Inteligencja jest definiowana w kategoriach umiejętności potrzebnych do odnoszenia sukcesów szkolnych, ale zasadność testów na inteligencję mierzy się ich zdolnością do prognozowania tych sukcesów. Można by powiedzieć, że najbezpieczniejszą definicja inteligencji jest stwierdzenie, że „inteligencja jest tym, co mierzą testy na inteligencję”.
Niektórzy naukowcy, podejmujący próby zrozumienia, czym jest inteligencja, zaczynają odchodzić od jej „kołowej”, zacytowanej powyżej definicji. Dzieje się to na dwa sposoby. Po pierwsze próbują oni poznać ogólne procesy wiążące się z inteligencją; a po drugie, starają się prześledzić wszystkie przejawy inteligencji w praktycznych warunkach. Robert Sternberg zaproponował teorię triadową, która definiuje inteligencję jako wypadkową trzech czynników:
o Wewnętrznego świata danej osoby, który obejmuje sposób przyswajania wiedzy i przetwarzania informacji
o Jej świata zewnętrznego, związanego z umiejętnością adaptowania się do istniejących warunków i radzenia sobie w nowym środowisku
o Życiowego doświadczenia
Ostatni czynnik wiąże się z ideą inteligencji praktycznej, którą można zaobserwować w czasie codziennych czynności.
Teoria wieloskładnikowej inteligencji Howarda Gardnera ma pewne cechy wspólne z poglądami Sternberga. Gardner zgadza się z opinią, że akademickie umiejętności powinny stanowić jedynie część znacznie szerszej koncepcji inteligencji oraz przyznaje, że inteligencja powinna być definiowana w kontekście wielu praktycznych czynności, które są podejmowane w życiu codziennym w określonych warunkach kulturowych. Gardner proponuje wyróżnić siedem rodzajów inteligencji:
o Muzyczną
o Ruchową
o Logiczno – matematyczną
o Lingwistyczną
o Przestrzenną
o Interpersonalną
o Intrapersonalną
Współczesna psychologia rozróżnia kilka rodzajów inteligencji i nie utożsamia tego terminu wyłącznie z uzdolnieniami intelektualnymi:
o Inteligencja kognitywna (poznawcza) – służy do analizowania i syntezy danych, kojarzenia faktów, dokonywania przekształceń językowych i obliczeń matematycznych. Ten rodzaj inteligencji poddaje się pomiarom, rozpracowują go naukowcy próbujący konstruować inteligentne roboty.
o Inteligencja werbalna – pomaga w rozumieniu treści komunikatów słownych, a także szybkiego i trafnego formułowania wypowiedzi, zapewnia sukces w porozumiewaniu się z innymi.
o Inteligencja emocjonalna – bardzo szerokie pojęcie, w którym mieści się samoświadomość (poczucie wartości, rozumienie własnych stanów psychicznych), panowanie nad swoimi uczuciami, popędami, samokontrola moralna, ochrona swojego terytorium psychicznego (asertywność), rozumienie potrzeb i uczuć innych ludzi.
o Inteligencja społeczna – umiejętność współpracy z innymi ludźmi, przystosowanie do społecznych norm i ograniczeń, umiejętność przewodzenia, komunikowania się z grupami. Cecha niezwykle cenna u polityków, negocjatorów, przywódców.
o Inteligencja twórcza – służy nie tylko działalności artystycznej, lecz także umożliwia konstruowanie nowych idei i wykorzystywanie własnej kreatywności.
Pojęcie inteligencji weszło do powszechnego użycia wraz z rozwojem psychologii. Jednak już wcześniej, na początku XIX wieku próbowano szukać sposobów na mierzenie ludzkich możliwości poznawczych. Być może impulsem było twierdzenie Kartezjusza, że jeżeli coś istnieje, to istnieje w jakiejś ilości, a jeśli tak – można to zmierzyć. Próby te z naszego punktu widzenia wydają się dziwaczne i naiwne, ale ówczesna nauka nie dysponowała innymi narzędziami. Założono mianowicie, że możliwości intelektualne człowieka zależą wprost proporcjonalnie od wielkości jego czaszki. Tok rozumowania był prosty: im większa czaszka, tym większy mózg, im większy mózg, tym wyższa inteligencja. Koncepcja ta zakładała, że niektóre partie kory mózgowej rozwijają się bardziej, dzięki czemu osobnik ma szczególne zdolności w różnych dziedzinach nauki bądź sztuki (co okazało się do pewnego stopnia prawdą). „Przerośnięte” obszary kory tworzyć miały uwypuklenia w kościach czaszki (a to już była czysta fikcja). Badając je naukowcy stawiali diagnozy co do zdolności poszczególnych osób. Nadal nie powstała jedna niepodważalna teoria na temat tego, czym jest inteligencja człowieka i od czego zależy.
Wielką pokusą dla uczonych była zawsze możliwość przebadania mózgu człowieka bezspornie uważanego za geniusza. Skorzystał z niej dr Thomas Harvey, który po śmierci Alberta Einsteina wypreparował jego mózg, schował do zamrażarki, następnie pociął na plasterki i poszczególne fragmenty zakonserwował. W latach 80. udostępnił jeden z plasterków dwójce badaczy, którzy porównując go z 11 innymi mózgami dorosłych mężczyzn o przeciętnej inteligencji doszli do wniosku, że o wszystkim decydują tzw. komórki glejowe. W wyodrębnionym obszarze lewej półkuli ich liczba u Alberta Einsteina była aż o 73 proc. większa niż u pozostałych badanych mężczyzn. Zadaniem tych szczególnych komórek jest odżywianie neuronów, lecz także „sprzątanie” mózgu. Gdy w wyniku obrażeń, starości czy choroby neurony obumierają, zostają wchłaniane przez komórki glejowe. Niestety, po opublikowaniu w 1985 teoria ta spotkała się z miażdżącą krytyką środowiska naukowego. Złośliwi twierdzili, że liczba komórek glejowych miała takie samo znaczenie dla inteligencji Einsteina jak kształt jego pępka. Jedna z najnowszych teorii mówi, że tym, co decyduje o naszej inteligencji, jest duża powierzchnia kory mózgowej, a co za tym idzie zdolność zapamiętywania ogromnej masy informacji. Właśnie pamięć, umiejętność kojarzenia i oparta na tym zdolność przewidywania definiuje naszą inteligencję.
Istnieją dwa zasadnicze poglądy dotyczące różnic płciowych w zakresie inteligencji. Pierwszy mówi, że kobiety lepiej radzą sobie w testach słownych (sprawność werbalna), natomiast mężczyznom lepiej wychodzi rozwiązywanie testów zawierających zadania przestrzenne i matematyczne – oparte na kształtach i liczbach. Najnowsze badania dowodzą, że druga z tych różnic zanika: wiele obserwacji w dziedzinie zdolności matematycznych nie potwierdza różnic płciowych w tym zakresie, a różnice w rozwiązywaniu zadań przestrzennych wynikają raczej z typu samego zadania.
Drugi, bardziej kontrowersyjny pogląd, został określony prowokacyjnie (przez kobietę psychologa) jako „miernota kobiet”, jeśli przyjrzeć się ogólnym wynikom kobiet i mężczyzn otrzymanych w pewnych testach na inteligencję , okazuje się, że dużo większa liczba kobiet osiąga wyniki zbliżone do średnich. Odpowiednio większa liczba mężczyzn uzyskuje wyniki o wiele poniżej średniej, jednak zarazem także wyższy odsetek mężczyzn osiąga wyniki dużo powyżej średniej. Zatem pomiędzy rezultatami kobiet i mężczyzn może istnieć duży rozrzut.
Zdolność rozumowania jest często uważana za podstawę inteligencji. Chociaż wśród psychologów nie ma zgodności co do definicji inteligencji, każda próba oceny inteligencji jednostki zawiera badanie umiejętności rozwiązywania problemów. Przeprowadzono wiele doświadczeń porównujących umiejętność rozwiązywania problemów przez ludzi i przez inne zwierzęta. Na przykład Morton Bitterman obserwował wykonywanie różnych zadań przez rybę, gada, ptaka i dwa ssaki (szczura i małpę). Okazało się, że najsłabiej wypadła ryba, a najlepiej wykonały zadania ssaki. Wydawałoby się, że ten rodzaj eksperymentów jest doskonałym sposobem na porównanie inteligencji różnych gatunków zwierząt, ale w rzeczywistości wiąże się on z wieloma problemami. Każdy gatunek jest specyficznie przystosowany do swojego środowiska i sposobu życia. Gdybyśmy w doświadczeniu z innymi ssakami posłużyli się zadaniami polegającymi na rozwiązywaniu problemów niewerbalnych, jakie zwykle są częścią testów na inteligencję przeznaczonych dla ludzi, prawdopodobnie przekonalibyśmy się, że naczelne rozwiązują je sprawniej niż psy i koty. Skoro jednak sami należymy do naczelnych, nie powinno dziwić nas odkrycie, że wykształciliśmy podobne mechanizmy adaptacyjne. Niewątpliwie, według naszych kryteriów, jesteśmy najbardziej inteligentnym gatunkiem, ale nie można wykluczyć, że ignorujemy pewne cechy zwierząt lub ich nie doceniamy, tylko dlatego, że ich nie posiadamy.
Stanfordzka Skala Bineta jest jednym z najczęściej stosowanych indywidualnych testów IQ dla dzieci. W wypadku dzieci wskaźnik IQ (iloraz inteligencji) oblicza się przez porównanie otrzymanej przez dziecko liczby punktów z normą wiekową, to znaczy ze średnim wynikiem osiąganym przez dzieci w danym wieku.
Wiek umysłowy/wiek faktyczny *100 = IQ
Typ inteligencji mierzonej testami IQ dotyczy głownie umiejętności kognitywnych: sprawności językowej, arytmetycznej, skojarzeniowej, analitycznej i przestrzennej.
Do innych znanych testów należą:
o Skala Wechlera – obejmuje przedział wieku od przedszkolnego do dorosłości. Uzyskuje się w niej wyniki IQ werbalne (pozycje słowne i liczbowe) oraz wykonaniowe (rozumowanie wizualne i przestrzenne) oraz IQ ogólne.
o Brytyjska Skala Zdolności (BAS) – może służyć badaniu dzieci i młodzieży w okresie dojrzewania, zawiera 23 testy, które dają wyniki IQ wizualne, werbalne i ogólne.
o Test Ravena – nie ma w nim w ogóle pozycji werbalnych. Jego zadania zawierają kształty i wzorce, mogą być stosowane zasadniczo do każdego wieku, poziomu wykształcenia i tradycji kulturowej. Ten test jest bardziej bezstronny kulturowo od innych, które są silnie nasycone werbalnie.
o Skala Słownika Mill Hill – jest werbalnym uzupełnieniem testu Ravena. Zawiera ona dwa zbiory słów o wzrastającej trudności, które testowany ma zdefiniować. Również ten test może być stosowany od wieku dziecięcego do dorosłości.
Punktacja we wszystkich omawianych rodzajach testów może być przyczyną wielu błędów. Jeżeli osoba zdająca test ma zły dzień, wcześniej dobrze zapoznała się z niektórymi pytaniami testowymi lub podczas egzaminu przez okno dobiega hałas, wynik testu nie będzie wiernie oddawał jej rzeczywistych możliwości. Dlatego przeprowadzający test próbują określić rzetelność testów. Rzetelność określa, na ile konsekwentnie mierzone są w teście określone parametry. Istnieją różne metody oceny rzetelności testu. Jednym ze sposobów jest przeprowadzenie testu w określonej grupie ludzi, a następnie powtórzenie go w innym terminie. Inną miarą rzetelność jest wewnętrzna spójność testu. Możemy porównać punktację grupy uzyskaną w pierwszej połowie pytań z wynikami w drugiej części testu i sprawdzić, na ile są podobne. Dobry test powinien być rzetelny mimo upływu czasu oraz spójny wewnętrznie.
Kolejną istotną cechą testu jest jego trafność – stopień, w jakim mierzy on te właściwości, które powinien mierzyć. Trafność testu zwykle ocenia się, porównując wyniki uzyskane przez osoby zdające test z punktacją otrzymaną podczas sprawdzania innego zewnętrznego kryterium.
Zanim siądziesz do nauki:
o Zadbaj o dotlenienie i dokrwienie mózgu – rób przerwy na spacer i ćwiczenia oddechowe. Jeśli czujesz, że zasypiasz – zdrzemnij się.
o Rób ściągawki – przepisywanie materiału to doskonała metoda na powtórki.
o Nie złość się, że zaśmiecasz głowę niepotrzebnymi wiadomościami – po paru tygodniach mózg i tak sam zapomni, to czego nie potrzebujesz.
o Nie przejmuj się, że coś wchodzi powoli do głowy – ćwiczenie słabszych połączeń w mózgu pomaga je wzmocnić.
o Jeśli czujesz, że coś ci pomaga (np.: napój energetyczny, muzyka w słuchawkach), stosuj to. Sugestia to bardzo silny środek.
o Urozmaicaj otoczenie, by nie wpaść w rutynę – poczucie dyskomfortu będzie ci zaprzątało myśli, a nauka kojarzyła się z przykrym wysiłkiem.
o Wyeliminuj irytujące drobiazgi – wyłącz brzęczące urządzenia, dźwięk w telefonie itp.
asia2034