Skrypt do nauki �aciny LECTIO PRIMA (I) WYMOWA, AKCENT, FORMY PODSTAWOWE CZASOWNIKA. IND. PRAES. ACT. ET PASS. CZASOWNIK�W KONIUGACJI I. UWAGA: W nawiasach podawane s� paragrafy z "Gramatyki opisowej j�zyka �aci�skiego" J. Wikarjak. CZASOWNIK - VERBUM (& 66) W koniugacji �aci�skiej wyr�niamy: 1. osoby (personae): osoba pierwsza persona prima osoba druga persona secunda osoba trzecia persona tertia 2. liczby (numeri): l. pojedyncza (numerus) singularis (sg.) l. mnoga (numerus) pluralis (pl.) 3. czasy (tempora): tera�niejszy (tempus) praesens (praes.) przesz�y niedokonany (tempus) imperfectum (impf.) przesz�y dokonany (tempus) perfectum (pf.) zaprzesz�y (tempus) plusquamperfectum (plpf.) przysz�y niedokonany (tempus) futurum primum (fut. I) przysz�y dokonany (tempus) futurum exactum (fut. II) 4. strony (genera): str. czynna (genus) activum (act.) str. bierna (genus) passivum (pass.) 5. tryby (modi): tryb oznajmuj�cy (modus) indicativus (ind.) tryb ��cz�cy (modus) coniunctivus (con.) tryb rozkazuj�cy (modus) imperativus (imp.) Opr�cz powy�szych kategorii czasowniki tworz� pi�� formacji imiennych, czyli imion s�ownych (ods�ownych - nomina verbalia): bezokolicznik infinitivus (inf.) imies��w participium (part.) rzeczownik ods�owny gerundium przymiotnik ods�owny gerundivum celownik ods�owny supinum (sup.) FORMY PODSTAWOWE CZASOWNIKA (& 67) Czasownik w j�zyku �aci�skim posiada z zasady 4 formy podstawowe: 1 - 1 sg. ind. praes. act. amo kocham 2 - inf. praes. act. am�re kocha� 3 - 1 sg. ind. pf. act. amavi pokocha�em 4 - supinum amatum aby kocha� INDICATIVUS et INFINITIVUS PRAESENTIS ACTIVI czasownik�w koniugacji I - IV. Czasownik sum. (& 69 - 70, & 145) VARIA 1. Dum spiro, spero. 2. Bis dat, qui cito dat. 3. Medicus curat, natura sanat. 4. Cogito, ergo sum. (Descartes) 5. Errare humanum est. (Seneca Retor) 6. Ego nihil timeo, quia nihil habeo. 7. Experientia docet. 8. Exemplum docet. 9. Primum (est) non nocere. (Horatius) 10. Quod nocet, docet. (Phaedrus) 11. Cum tacent, clamant. (Cicero) 12. Si vales, bene est, ego valeo. 13. Verba volant, scripta manent. 14. Movere, docere, delectare. 15. Si dormimus, nihil audimus. 16. Tantum scimus, quantum memori� tenemus. 17. Si rogatis, venimus. 18. Si narras, audire debeo. 19. Si scis, tacere non debes. 20. Vivere est cogitare. (Cicero; dewiza Woltera) 21. Vivere militare est. (Seneca) 22. Dum vivimus, laborare debemus. 23. Ita scribo, ut sentio. 24. Qui nihil agit, numquam errat. 25. Dum bene doces, bene discis. �WICZENIE Odmie�: Je�li si� boj�, rozpaczam. Tak pisz�, jak czuj�. LECTIO SECUNDA (II) ZAIMEK PYTAJNY. DEKLINACJA I. zaimek pytajny (& 61) Nominativus quis? quid? Genetivus cuius? Dativus cui? Accusativus quem? quid? Ablativus quo? de quo? quocum? Vocativus --------- DEKLINACJA I (&19 - 20) (f) (m) puella, ae - dziewczyna poeta, ae magistra, ae - nauczycielka nauta, ae - �eglarz epistula, ae - list propheta, ae - prorok aquila, ae - orze� agricola, ae - rolnik VARIA 1. Aquila non captat muscas. 2. Aquilam volare doces. 3. Naturam mutare difficile est. 4. Pecuniae imperare oportet, non servire. (Seneca) 5. Ignorantia non est argumentum! 6. Nemo propheta in patri� su�. 7. Pecunia non olet. (Vespasianus) �WICZENIA I. Przet�umacz poni�sze zdania. Zapytaj o podkre�lone s�owa. 1. Magistra discipulae fabulam narrat. 2. Amicae puellis villam pulchram monstrant. 3. Amicas semper amant amicae. 4. Diana est de� silvarum. 5. Diana bestiam sagitt� necat. II. Przeczytaj tekst. Odpowidz na pytania. De terris Europae Multae terrae in Europ� sunt. Varia est terrarum Europae natura, nam aliae terrae, ut Hungaria, Niderlandia multaeque aliae terrae, plerumque planae sunt, aliae autem, ut Graecia, Italia, Helvetia, montuosae. Aliae terrae silvis abundant, aliae silvis fere carent. Nonnullae Europae terrae, ut Britannia, Hibernia, Islandia, in insulis sitae sunt, nonnullae, ut Italia, Graecia, Hispania - in paeninsulis. Forma Britanniae insulae triquetra est. Graecia et Italia sunt antiquae terrae Europae. Italia caligae formam habet. Haud procul ab Itali� Sicilia et Sardinia, insulae magnae iacent. Incolae insularum Graeciae et Italiae etiam nunc plerumque nautae sunt. Graecia et Italia patria litterarum Europae sunt. Etiam nunc notae sunt multae fabulae poetarum Graeciae et Italiae. abundo 1 - mam nadmiar, czego�; multa - liczna obfituj� w co� (z abl.) nonnulla - niekt�ra alia - inna, druga nunc - teraz autem - za� paeninsula, ae - p�wysep caliga, ae - p�but �o�nierski plana - r�wna, p�aska careo, ui, - 2 - jestem wolny od czego� (z abl.); plerumque - zwykle jestem pozbawiony czego� (z abl.) procul - daleko etiam - tak�e silva, ae - las fere - prawie, niemal sita - po�o�ona haud - nie triquetra - tr�jk�tna insula, ae - wyspa varia - r�na, ro�norodna montuosa - g�rska 1. Quid est in Europa? 2. Quae (Kt�re) terrae sunt planae, quae montuosae? 3. Quae terrae sitae sunt in insulis, quae in paeninsulis? 4. Cuius formam habet Italia? 5. Quid iacet haud procul ab Italia? 6. Quid sunt Graecia et Italia? 7. Cuius fabulae notae sunt etiam nunc? LECTIO TERTIA (III) ROZKAZ. ZAKAZ. ZAIMKI OSOBOWE. ZAIMEK ZWROTNY rozkaz, zakaz (& 79 - 80; 274) VARIA * 1. Cur male audis? Audi. 2. Quid agitis? Nihil? Laborate. 3. Latine multum legite et scribite. 4. Cur dicis, si nescis. Tace. 5. Semper me audire debetis. Audite et tacete. 6. Si rogo, nolite tacere. 7. Noli desperare. 8. Numquam despera. 9. Noli punire. 10. Defendite semper amicas! ** 11. Festina lente. (Augustus) 12. Nota bene. 13. Si vis pacem, para bellum. 14. Si vis amari (Je�li chcesz by� kochany), ama. (Seneca) 15. Ora et labora. (�w. Benedykt z Nursji) 16. Nolite timere. 17. Vive valeque. zaimki osobowe, zaimek zwrotny, ablativus auctoris (& 55, 56, 57, 216) VARIA * 1. Da mihi basia mille. (Catullus) 2. Vade mecum. 3. Non credimus tibi. 4. Et tu Brute contra me? 5. Hodie mihi, cras tibi. 6. Cur nobis non creditis? 7. De vobis semper narramus. 8. Noli me tangere. 9. Amo te, ama me. 10. Vale et me ama. ** 11. Saepe me laudo. Et tu? Saepe te laudas? 12. Nolite vos defendere! 13. Se defendunt. 14. Nos defendimus. 15. Medicus de se non curat sed tu cura de te. 16. Nolite vobis nocere! 17. Non debes tibi nocere . 18. Non debes mihi nocere. 19. Semper vos laudate! 20. Quidquid discis, tibi discis. �WICZENIA I. Odpowiedz na pytania s�owami w nawiasie: 1. De quo narratis? (vos) 2. Quem puniunt? (ego) 3. Quocum vadis? (tu) 4. Quocum vadit? (nos) 5. Cui credit? (ego) II. Zamie� na liczb� mnog�: 1. Vale et me ama. 2. Tecum semper disco. 3. Te punit. 4. Me nescit. 5. Mihi de te dicis. III. Przet�umacz: 1. Zawsze si� chwalimy. 2. Nigdy si� nie broni. 3. Dlaczego nie kochacie siebie? 4. Ufaj sobie nie mnie! 5. Nie ufajcie sobie! 6. Bro�cie si�. 7. Cz�sto o sobie opowiadaj�. 8. O mnie m�wicie? Nie, o sobie. 9. Zwyci�aj siebie! 10. Nigdy nie ufamy sobie. LECTIO QUARTA (IV) KONIUGACJA III na -io. DEKLINACJA II. koniugacja III na - io (& 108) capio, cap�re - �api�, chwytam cupio, cup�re - pragn� facio, fac�re - robi� fugio, fug�re - uciekam VARIA 1. Barba non facit philosophum. 2. Tres faciunt collegium. 3. Natura nihil facit frustra. 4. Quid cupitis? 5. Noli fugere! 6. Nautae oppidum capiunt. 7. Quid facis? De te cogito. 8. Si timetis, fugere debetis. 9. Ad te venire cupiunt. 10. Vos capere cupimus. DEKLINACJA II (& 21 - 24) masculinum dominus, i - pan magister, magistri - nauczyciel puer, pueri -ch�opiec medicus, i - lekarz ager, agri - pole oculus, i - oko liber, libri - ksi��ka VARIA 1. Noli turbare circulos meos. 2. Oculus domini saginat equum. 3. Semper avarus eget. (Horatius) 4. In hoc mundo non dolere impossibile est. 5. Lupus non mordet lupum. 6. Custodi me quasi pupillam oculi sui. (Ps. 16,8) 7. Deus ex machina. 8. Lupus in fabula. (Cicero) 9. Genius loci. (Vergilius, Eneida 5,70) 10. De mortuis aut nihil aut bene. neutrum verbum, i - s�owo fatum, i - los, przeznaczenie vinum, i - wino VARIA 11. Habent sua fata libelli. (Terentius Maurus) 12. Annuntio vobis gaudium magnum: Habemus papam. 13. Umbram suam metuit. 14. Vino pellite curas. (Horatius) 15. Vinum incendit iras. (Seneca) 16. Curriculum vitae. (Cicero) 17. Otium post negotium. 18. Periculum in mora (Livius) 19. Malum necessarium. 20. Pro publico bono. (Livius) przymiotniki (adiectiva) I - II deklinacji (& 38) bonus, a, um - dobry pulcher, chra, chrum - pi�kny miser, era, erum - biedny malus, a, um - z�y aeger, gra, grum - chory tener, era, erum - delikatny zaimki dzier�awcze (& 57) meus, mea, meum noster, nostra, nostrum tuus, tua, tuum vester, vestra, vestrum suus, sua, suum suus, sua, suum VARIA 21. Nemo nostrum vitio caret. 22. Me ad cenam tuam voca! 23. Aliena vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt. (Seneca) 24. Aliena laudatis, vestra ignoratis. 25. Sententiam tuam semper defende! 26. Vita vestra est nobis magistra. 27. Nautae nostri insulam capiunt. 28. Nemo vestrum desperare debet. 29. Quis nostrum non desiderat amicum habere? 30. Ita tua defende, ut ego defendo mea! �WICZENIA I. Przet�umacz poni�sze zdania, zapytaj o podkre�lone s�owa. masculinum 1. Medici causas morborum invenire debent. 2. Stultitia morbus animi est. 3. Medicus oculos Marci curat. 4. Aeterna est clarorum virorum memoria. 5. Pueri legunt epistulam longam amici. neutrum 1. Viri honesti sunt praesidium oppidorum. 2. Gaius Iulius Caesar occupat oppidum. 3. Magistri docent pueros verba. II. Uzupe�nij tabelk�: ignotus miser clarus pulcher viro a puella nautae verba poetarum librorum o magister! amice ...
mirek4973