Prawo Konstytucyjne - Ćwiczenia.doc

Prawo konstytucyjne:

·         Określa podstawy ustroju państwa

·         Jest to zbiór norm prawnych regulujących ustrój państwa [od pierwszych konstytucji ustrój polityczny, od XX wieku również społeczno – gospodarczy]

·         Zawiera prawa i wolności obywatelskie, podział władz, określenie suwerena

·         Wyżej wymienione zagadnienia regulują konstytucje, ustawy, rzadko też niektóre akty wykonawcze. Zdarza się również tak, że mogą one być regulowane przez podmioty zewnętrznie – np. akty prawa międzynarodowego mające prymat nad ustawą. Przykłady: Europejska Konwencja Praw Człowieka określa prawa i obowiązki jednostek, traktat akcesyjny wstąpienia do Unii Europejskiej określa kompetencje danych organów

Nauka o prawie konstytucyjnym :

·         Dotyczy norm prawnych zawartych w aktach prawnych, na przykład poglądy doktryny, orzecznictwo dotyczące norm regulujących ustrój państwowy

System źródeł prawa:

·         Źródła prawa w sensie formalnym to akty normatywne

·         Konstytucja III RP z 1997 roku poświęca cały rozdział III źródłom prawa: założenie podzielenia źródeł prawa na dwa rodzaje: powszechnie obowiązujące i akty prawa wewnętrznego [skierowane do jednostek]. Drugie złożenie: założenie zamkniętego pod względem przedmiotowym i podmiotowym katalogu norm powszechnie obowiązujących i otwarcie katalogu prawa wewnętrznego [nie tylko to, co zawiera konstytucja].

·         Zamknięty katalog prawa powszechnie obowiązującego – art. 87 konstytucji, art. 234  konstytucji [rozporządzenia z mocą ustawy – akty legislacji wyjątkowej w stanach nadzwyczajnych i w stanie wojennym, gdy Sejm nie może działać – jeszcze nie zastosowano].

·         Istnieją wątpliwości co do regulaminów Izb Parlamentarnych – uchwalane są w postaci uchwał, posiadają charakter generalno – abstrakcyjny, czyli są aktami tworzenia prawa. Oraz wątpliwości co do układów zbiorowych pracy [art. 59 ust. 2]

·         Katalog prawa powszechnie obowiązującego jest zamknięty w ramach konstytucji, a nie artykułu 87 !

·         Art. 87: konstytucja -> ustawa -> umowa międzynarodowa -> prawo miejscowe.

·         Artykuł 8 ust. 1 konstytucji określa konstytucję jako najważniejszy akt normatywny w państwie.

Na następne zajęcia: wyrok Trybunału Konstytucyjnego o relacji konstytucji i traktatu akcesyjnego, szukać na WWW.trybunal.gov.pl, czytać tylko fragment dotyczący relacji między prawem wspólnotowym a konstytucją, co dzieje się w przypadku kolizji ?

→ Wyrok TK z 2005 roku dotyczy stosowania a nie obowiązywania prawa wspólnotowego. Prawo wspólnotowe nie uchyla norm konstytucyjnych, a jedynie jest stosowane przed nimi. W sumie nie występują sytuacje kolizyjne, a jeżeli już występują to bardzo rzadko. Zakłada się jednak, że nie jest tak, że w przyszłości nie może wystąpić jakaś kolizja. Gdyby doszło do kolizji trzeba by było zmienić konstytucję. Polscy delegaci płynęli jednak na zmianę elementów prawa wspólnotowego. Ostatecznym rozwiązaniem w przypadku kolizji i rażących nieścisłości jest wystąpienie danego państwa z Unii.

→ wyrok z 27 IV 2005 roku – wymuszenie zmiany konstytucji przez TK. Można na 18 miesięcy pozbawić jakiś przepis mocy obowiązującej.

HIERARCHIA AKTÓW NORMATYWNYCH

·         Konstytucja -> umowa międzynarodowa ratyfikowana na drodze wielkiej ratyfikacji wyrażonej w art. 91 ust. 2 ->  ustawa -> umowa międzynarodowa ratyfikowana w małej ratyfikacji .

·         W przypadku SPRZECZNOŚCI NIENARUSZALNEJ najpierw dokonuje się wykładni prounijnej konstytucji.

·         Rozporządzenie – art. 92 Konstytucji. Jest to artykuł wykonawczy w stosunku do ustawy, wydawany na podstawie i w celu jej wykonania, w ustawie musi się znaleźć upoważnienie ustawowe do wydania rozporządzenia i musi ono być szczegółowe w 3 aspektach – podmiotowym [tylko przez organy wskazane w konstytucji, a ponadto w danym upoważnieniu, są to RM, ministrowie resortowi, KRRiT, prezydent, premier, przewodniczący komitetów określonych w ustawie, którzy wchodzą w skład RM – traktuje się ich jak ministrów resortowych], przedmiotowym [wskazanie zakresu spraw przekazanych do uregulowania w danym rozporządzeniu, nie można powtarzać przepisów ustawowych], treściowym [sposób, w jaki uregulować treść normy, zakaz subdelegacji – art. 92 ust. 2].

·         Prawo miejscowe – art. 94 Konstytucji. Organy samorządowe ustalają prawo obowiązujące na danym terenie. Swoje akty wydają na podstawie i w granicach ustawy, nie są to akty wykonawcze wobec ustaw [wojewodowie, Rada Gminy, Rada Powiatu, Sejmik Województwa]. Przy kolizji prawa miejscowego z rozporządzeniami – nie istnieje ustawa, która by to regulowała, jednak:

1.       rozporządzenie ma rangę wyższą niż prawo miejscowe

2.       można uznać, że mają równą rangę, więc stosuje się akt wydany później

3.       uzależnianie rangi prawa miejscowego do tego, jaki podmiot wydał ten akt [wojewoda bezpośrednio podlega prezesowi RM].

·         Prawo wewnętrzne – art. 93 Konstytucji, jest katalogiem otwartym, istnieją akty, które mogą obowiązywać tylko te podmioty, które organizacyjnie podległe są organowi, który wydał akt, musi być zgodne z prawem powszechnie obowiązującym, wydawane z upoważnienia ustawowego.

·         Umowy międzynarodowe – dwie poprzednie ratyfikacje, plus jeszcze jedna, o której mowa w artykule 90, gdy chodzi o zrzeczenie się części suwerenności. Decyzję o ratyfikacji podejmuje wtedy albo Sejm i Senat [po 2/3 kwalifikowanej większości głosów w obu izbach] lub na drodze referendum. Są to większe wymagania niż przy zniesieniu Konstytucji.

ZASADY KONSTYTUCYJNE

·         Wszystkie inne normy powinny być z nimi zgodne.

·         Normy należy in terpretować w zgodzie z zasadami konstytucyjnymi.

·         Pisane zasady konstytucyjne wynikają z 1 przepisu Konstytucji, niepisane – rekonstruowane z szeregu przepisów konstytucyjnych albo wyinterpretowane z innej zasady konstytucyjnej, np. zasada praw słusznie nabytych.

·         Zasada suwerenności narodu – Art. 4, władza należy do społeczeństwa, które przekazuje jej wykonywanie  swoim określonym przedstawicielom – ZWIERZCHNICTWO PERMANENTNE. Naród jako ogół obywateli danego państwa. Władzę wykonuje naród pośrednio [poprzez przedstawicieli narodu, posłów i senatorów] i bezpośrednio [referendum w sprawach szczególnej wagi dla państwa].

·         Zasada niepodległości państwa – zrekonstruowana z szeregu przepisów konstytucyjnych. Artykuły: 5, 26, 126 ust. 2, 130. Pojęcie suwerena – niezależność od innych państw, władze państwowe nie podlegają innym.

·         Zasada państwa prawnego – wszystkie działania władzy muszą mieć legitymację prawną. Działania na podstawie i w granicach prawa, artykuł 7. Wymogi wobec prawa – legalizm, moralizm, etyka. Zasady lex retro non agit, Ne bis in idem. Pewność prawa, racjonalność jego tworzenia. Zasada ta jako rodzaj klauzuli odsyłającej [do elementów pozaprawnych, na przykład do zasad współżycia społecznego]. Zasada podziału władzy, vacatio legis, prawo do sądu, zasada ochrony praw słusznie nabytych, zasada prawidłowej legislacji, zasada zaufania obywatela do państwa.

·         Zasada podziału władzy – artykuł 10. równowaga władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Są one w stosunku do siebie niezależne i równoważne, nie dopuszczanie do dominacji jednej z nich. Zasada incompatibilitas –nie łączenia stanowisk z różnych pionów władzy, wyjątkiem łączenie funkcji ministerialnych z poselskimi. Kontrola władzy państwowej – NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, KRRiT.

·         Zasada pluralizmu politycznego – artykuł 11. finansowanie partii jest jawne, dbałość, by jedna partia nie zdominowała całej sceny politycznej, zapewnienie opozycji, zasada ta dotyczy również społeczeństwa obywatelskiego, na przykład wolność zrzeszania się w stowarzyszenia.

PRAWA I WOLNOŚCI – ROZDZIAŁ II KONSTYTUCJI

·         Prawa człowieka jako przyrodzone i niezbywalne, koncepcja prawno – naturalna.

·         Zasady ogólne – przyrodzona i niezbywalna godność człowieka jako źródło praw człowieka [godność osobowa – godność bycia człowiekiem]. Wolność podlega ochronie, ale nie jest ona prawie. Wszystko, co nie jest zabronione, jest dozwolone, każdy musi szanować prawa i wolności innych. Artykuł 31 ust. 3 Konstytucji – ograniczenia w tej sferze mogą być ustanowione tylko w ustawie i tylko, gdy są konieczne dla ochrony demokracji.

·         Warunek formalno – prawny – test legalności, ograniczony w ramach ustawy.

·         Warunek materialno – prawny – niezbędność praw człowieka – konieczne w demokratycznym państwie, nie da się bez nich stworzyć państwa demokratycznego, są konieczne ze względu na bezpieczeństwo państwa, porządek publiczny, ochronę środowiska, zdrowie i moralność publiczną, moralność i prawa innych osób. Adekwatność – skuteczne ograniczenie w celu ochrony wskazanej wartości konstytucyjnej. Proporcjonalność sensu stricto – należy wybierać możliwe narzędzia prowadzące nas do zamierzonego celu. Nie można ograniczać ponad to, co jest konieczne.

·         Zakaz naruszania istoty prawa lub wolności – mówi się o cechach każdego prawa lub wolności, których naruszenie jest praktycznie pozbawieniem tego prawa.

·         Zasada równości – nikt nie może być dyskryminowany, wszyscy są równi wobec prawa, jest ona metaprawem [nie jest prawem, na które można złożyć skargę konstytucyjną].

·         Równość płci – artykuł 33

·         Kwestie obywatelstwa – warunki nabycia: przez urodzenie [przez prawo ziemi – decyduje miejsce urodzenia, przez prawo krwi – decyduje obywatelstwo rodziców]. Jeżeli obywatelstwo jest podwójne, w wieku 16-18 lat można zmienić decyzje rodzica. Obywatelstwo może również nadać prezydent, na przykład za szczególne zasługi dla Polski, mieszkanie w Polsce przez 5 lat, bądź bycie z związku małżeńskim z Polakiem od 3 lat. Obywatelstwo można uzyskać również na drodze repatriacji [ponownego uzyskania]. Obywatelstwa nie można utracić, chyba, że sami się go zrzekniemy [wyraża na to zgodę prezydent]

DEMOKRACJA BEZPPOŚREDNIA

·         Ustawa o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez  obywateli z 1999 roku

·         Inicjatywa ludowa, może mieć charakter inicjatywy konstytucyjnej lub ustawodawczej.

·         Inicjatywa ustawodawcza – 100 000 obywateli [art. 118 ust. 2 Konstytucji]

·         Zawiązuje się zarejestrowany komitet z minimum 15 obywateli, a przy rejestracji muszą złożyć już minimum 1000 zebranych podpisów, mówi o tym art. 5 ustaw z 1999 roku. Projekt ustawy musi odpowiadać wszystkim aspektom aktu normatywnego. Składa się go Marszałkowi.

·         Marszałek kontroluje wniosek pod względem formalnym, następnie upomina o poprawienie błędów, wniosek ten można też skierować do Sądu Najwyższego.

·         Sąd Najwyższy w terminie 30 dni od złożenia skargi wydaje postanowienie na temat projektu.

·         Następnie rozpoczyna się kampania promocyjna, która wymaga zebrania kolejnych 99 tysięcy podpisów.

·         Kampania promocyjna wiąże się z pewnymi nakładami finansowymi. Finansuje się je z własnej kieszeni komitetu, przy większych kwotach natomiast finansować nie może budżet państwa, samorząd, podmioty państwowe, cudzoziemcy. Celem tego ograniczenia jest omijanie lobowania okrężną drogą w parlamencie. Komitet zdobywa pieniądze głównie ze zbiórek publicznych.

·         Maksymalny czas trwania kampanii to trzy miesiące od daty wniesienia projektu do Marszałka.

·         Marszałek Sejmu sprawdza ważność podpisów. W razie wątpliwości zgłasza się do Państwowej komisji wyborczej o weryfikację tych podpisów.

·         Rozpoczyna się etap postępowania parlamentarnego – brak zasady dyskryminacji prac parlamentu, zasada niepisana – Sejm kolejnej kadencji zaczyna od momentu, na którym prace zakończył sejm poprzedniej kadencji. Maksymalny termin, w którym ma być przedstawione pierwsze czytanie projektu ustawy wynosi 3 miesiące od daty wniesienia projektu ustawy. W przypadku nowej kadencji sejmu okres ten wynosi nie więcej niż 6 miesięcy od pierwszego posiedzenia tej kadencji.

·         Gdy kończy się cały tok postępowania przedstawiciel komitetu zobowiązany jest do złożenia sprawozdania z działalności, a nadwyżki finansowe obowiązany jest przekazać na cele charytatywne.

REFERENDUM

·         Artykuł 125 Konstytucji – bazą, sprawy o szczególnym znaczeniu dla państwa.

·         Artykuł 90 ust. 3 – referendum ogólnopaństwowe

·         Artykuł 235 ust. 6 – referendum o zmianie konstytucjo [I, II bądź XII rozdział].

·         Ustawa z 2003 roku

·         Referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa – referendum może zarządzić Sejm, Senat, Rada Ministrów lub 500 tysięcy obywateli, referendum zarządza Sejm uchwałą uchwalaną bezwzględną większością głosów przy obecności połowy ustawowe liczby posłów lub prezydent za zgodą senatu, wynik wiążący i rozstrzygający referendum zależy od frekwencji, referendum jest wiążące dla wszystkich organów państwowych.

·         Rozdział 9 ustawy – referendum ratyfikacyjne, inaczej zwane akcesyjnym. Zarządzić referendum może Sejm uchwałą poprzez drogę parlamentarną czy referendalna. Referendum zwołuje Sejm lub prezydent za zgodą senatu.

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

·         Organ niezależny wyodrębniony od innych organów

·         Organ powiązany z parlamentem

·         Organ, którego podstawową rolą jest ochrona praw jednostki

·         Organ łatwo dostępny dla obywatela

·         Art. 210 konstytucji  - Rzecznik Praw Obywatelskich odpowiada jedynie przed sejmem na drodze procedury określonej w oddzielnej ustawie

·         Art. 211 – immunitet formalny

·         Art. 209 – incompatibilitas – niepołączalność urzędów [ust. 2], apolityczność [ust. 3]

·         Powiązanie z parlamentem – Rzecznik Praw Obywatelskich powoływany jest przez Sejm za zgodą Senatu, kandydata może zaproponować Marszałek Sejmu lub 35 posłów. Senat ma 30 dni na wydanie opinii, milczenie oznacza zgodę.

·         Rzecznik Praw Obywatelskich może być odwołany tylko przez Sejm. Zasada Achus Contrarius – organ jest odwoływany na drodze identycznej procedury jak jego powoływanie. Sejm może odwołać Rzecznika Praw Obywatelskich w przypadku: niezgodnego z prawdą orzeczenia legislacyjnego, na drodze własnej decyzji rzecznika, ze względu na jego zły stan zdrowia, sprzeniewierzenie się złożonym ślubom.

·         Rzecznik Praw Obywatelskich ma obowiązek informowania Sejmu i Senatu o swojej działalności. Spoczywa na nim kontrola przestrzegania praw człowieka w Polsce [nie tylko tych wyrażonych w konstytucji, ale też wszystkich innych wyrażonych w aktach normatywnych. Składa sprawozdanie ze swojej działalności.

·         Łatwa dostępność instytucji Rzecznika dla obywateli, złożenie wniosku jest bezpłatne, każdy może go wystosować, jest odformalizowany, wymaga się jedynie oznaczenia wnioskodawcy i oznaczenia problemu.

·         Rzecznik może: podjąć sprawę, wskazać wnioskodawcy inne drogi dochodzenia swoich roszczeń, odesłać sprawę według jej właściwości, nie podjąć sprawy.

·         Sprawę Rzecznik może prowadzić samodzielnie, zgłosić się do NIK – u, Sejmu, do organów nadzoru, Np.    prokuratury, zasięgnąć opinii, przeprowadzić ekspertyzę, może zwrócić się do sądu o jakieś dokumenty.

·         Kompetencje Rzecznika w stosunku do wniosków: wskazać jednostce, że doszło do naruszenia lub jednostce nadrzędnej, która może pociągnąć daną jednostkę do odpowiedzialności dyscyplinarnej. Brak samodzielnych środków przymusu samodzielnego.

·         Art. 14 : kompetencje w : postępowaniu sądowym [z żądaniem o wszczęcie postępowania przygotowawczego, może wnieść nadzwyczajny środek odwoławczy], karnym i sądowo – administracyjnym [może inicjować postępowanie, brać udział w sprawie, wnieść kasację lub rewizję].

·         Rzecznik ma prawo inicjatywy ustawodawczej w sprawach dotyczących praw i wolności jednostki

·         Rzecznik może wnieść wniosek do Trybunału Konstytucyjnego

·         Może wnieść wniosek do Sądu Najwyższego o wydanie uchwały interpretacyjnej.

PODSTAWOWE CECHY OMBUDSMANA

1)       samodzielny organ państwowy oddzielony od administracji i sądownictwa ustanowiony w konstytucji,

2)       jego funkcje mieszczą się w funkcji kontrolnej parlamentu, jest on powoływany przez parlament,

3)       kierowane są do niego skargi na działanie administracji, czasem także sądownictwa,

4)       informuje parlament i opinię publiczną o stanie przestrzegania prawa,

5)       bada legalność, czasem także sprawiedliwość i sprawność działania administracji,

6)       dostęp do niego jest łatwy, działanie organu jest niesformalizowane, nie rozstrzyga spraw, tylko je bada, może udzielać zaleceń innym organom.

POWOŁYWANIE I ODWOŁYWANIE RPO

Jest on powoływany przez Sejm za zgodą senatu na wniosek Marszałka Sejmu albo grupy 35 posłów. Sejm, i tylko on, w ściśle określonych przez ustawę wypadkach może odwołać Rzecznika...