Politycznie obcy.pdf

T EMAT MIESIÑC A

POLITYCZNIE

Jeszcze Polsza...

W maju. Wrócił do kraju.

Żołnierz z Andersa dywizji.

Sierpień. Dość ma już cierpień.

Dość ma z milicją kolizji.

Ktoś oskarżył, że z AK.

Nim to wyjaśnił – już paka.

Kto inny, że „chłopiec z lasu”.

Znów masę miał ambarasu.

Trzeci, że jest w NSZ-ecie.

A to karalne jest przecie.

Wiec PPR-u atrakcja.

Nie poszedł. Wiadomo. Reakcja…

Z „bezpieki” przyszło ich wielu.

„Pewno ty jesteś w PSL-u”.

Tu znowu robią mu wstręty.

Za późno dał „kontyngenty”.

Rewizję zrobili szaloną,

znaleźli orzełka z koroną.

Znów zamknąć go chcieli

po świńsku.

W tworzonym przez komunistów po 1944 r. systemie zniewolenia Polski nie było miejsca

dla tysięcy oficerów Wojska Polskiego, policjantów, funkcjonariuszy straży granicznej,

którzy stali na straży Niepodległej Polski przed 1939 r. Byli oni, nie bez racji zresztą,

uznawani za zdecydowanych wrogów sowieckiej okupacji i marionetkowych rządów PPR,

i o ile ominęła ich fizyczna eksterminacja w Katyniu i innych miejscach Związku Sowiec-

kiego w 1940 r., po wojnie czekała ich w najlepszym wypadku wegetacja na marginesie

życia społecznego. Podobny los spotykał powracających z Zachodu żołnierzy Polskich Sił

Zbrojnych: marynarzy, lotników, zdobywców Monte Cassino i pancerniaków gen. Maczka.

W ślad za propagandowymi pomówieniami o zdradę Urząd Bezpieczeństwa wszczynał

przeciwko nim szeroko zakrojone represje. Historia tych dramatycznych wydarzeń będzie

tematem konferencji naukowej pt. „POLITYCZNIE OBCY. Komunistyczny aparat represji

wobec żołnierzy Wojska Polskiego” organizowanej przez Oddział IPN w Szczecinie

w dniach 13–14 maja 2009 r.

Że chłop „ani w ząb”

po rosyjsku…

Że umie… że nie chce…

że buta!…

Że „Polska” jest teraz!…

Bieruta!… poniatno!…

W maju wrócił do kraju.

Jeden z Andersa gromady.

Już uciekł. Już w Londynie.

Już jechać chce do Kanady.

I’m sorry…

Wiersz nieznanego autora, opubliko-

wany w podziemnym czasopiśmie

„Walka”, organie Narodowego Zjedno-

czenia Wojskowego na Białostocczyź-

nie, nr 2/5 z 1 marca 1947 r.

Na tropie „dwójkarzy”

Paweł Skubisz, IPN Szczecin

Do grona „dwójkarzy” zaliczano pracow-

ników etatowych i agenturę Oddziału II Szta-

bu Generalnego Wojska Polskiego (a następ-

nie od 1928 r. Sztabu Głównego), Oddzia-

łu II i Oddziału VI Sztabu Naczelnego Wodza,

Żandarmerii, Korpusu Ochrony Pogranicza,

funkcjonariuszy oraz agenturę wojewódz-

kich wydziałów bezpieczeństwa, powiato-

wych referatów bezpieczeństwa, Policji Pań-

Przez dziesiątki lat propaganda komunistyczna starała

się wpoić w świadomość społeczną negatywny obraz

osób sprawujących władzę w II Rzeczypospolitej, obar-

czając ich winą za klęskę wrześniową. Równocześnie

Urząd Bezpieczeństwa Publicznego przystąpił do inwi-

gilacji kadr polskich służb specjalnych, określanych

w żargonie MBP pogardliwym mianem „dwójkarzy”.

Konferencja odbędzie się w Szczecinie w Klubie

13 Muz przy placu Żołnierza Polskiego 2.

Początek konferencji 13 maja, godz. 14

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 7 maja 2009 r.

OBCY

P OLITYCZNIE OBC Y

Funkcjonariusze przedwojennej Straży Granicznej [Źródło: fot. z zasobu AIPN]

cownicy Oddziału II byli odsuwani od

funkcji kierowniczych w administracji

państwowej, gospodarce czy Wojsku

Polskim, jako osoby o niepewnych lub

zgoła odmiennych przekonaniach poli-

tycznych.

Niepokój decydentów z kręgu MBP

wzbudzały także kwalifikacje poszcze-

gólnych osób. Podkreślano koniecz-

ność prowadzenia rozpracowania z po-

wodu praktyki „dwójkarzy” w pracy

wywiadowczej i kontrwywiadowczej

oraz nabytego przez nich doświadcze-

nia. Poza tym osoby z tego środowiska

były ze sobą wzajemnie powiązane re-

lacjami natury towarzyskiej i starały się

wzajemnie sobie pomagać w trudnych

realiach powojennej rzeczywistości.

Musiało to utwierdzać funkcjonariuszy

UB w przekonaniu o ich zinstytucjona-

lizowanej i do tego wywrotowej dzia-

łalności.

Warte podkreślenia jest ukierunkowa-

nie RO krypt. „Targowica” na rozpraco-

wanie osób pracujących na odcinku

wschodnim zarówno w Oddziale II,

jak i Policji Państwowej, wojewódzkich

wydziałach bezpieczeństwa i powiato-

wych referatach bezpieczeństwa. Pod

szczególną presją znaleźli się żołnierze

Korpusu Ochrony Pogranicza. W przy-

padku KOP rozpracowaniu poddano nie

tylko pracowników i współpracowników

wywiadu, lecz także oficerów i podofi-

cerów zawodowych służących na stano-

wiskach liniowych w bezpośredniej

ochronie granicy.

Metody rozpracowania

Funkcjonariusze UB prowadzili dzia-

łalność agenturalną, którą uzupełniano

oficjalnymi rozmowami oraz przesłu-

chaniami byłych pracowników wywia-

du. Niejednokrotnie w trakcie śledztwa

używano przemocy fizycznej i psy-

chicznej, o czym wspominali żołnierze

Oddziału II, domagając się zadośćuczy-

nienia przed Międzyresortową Komisją

ds. Pomocy Osobom Rehabilitowanym,

a działającą w drugiej połowie lat 50.

na fali odwilży popaździernikowej. Do

grupy tej należał m.in. Michał Bajer,

szef Oddziału II w latach 1923–1926.

Policja polityczna wykorzystywała

dodatkowo materiały odnalezione w pu-

blikacjach, wydawnictwach i dokumen-

tach przedwojennych, w powojennych

kwestionariuszach RKU, ankietach per-

sonalnych w zakładach pracy czy poda-

niach emerytalnych. Ważnym elemen-

tem rozpracowania było wzajemne

przekazywanie stosownych informacji

pomiędzy Departamentami IV, V, VII

i X (zajmującymi się „ochroną” gospo-

darki, transportu, partii komunistycznej

oraz innych ugrupowań politycznych

i stowarzyszeń społecznych czy religij-

nych) a Departamentem I (kontrwywia-

dowczym) MBP o wszystkich osobach,

które znajdowały się w zainteresowaniu

RO krypt. „Targowica”. W tym samym

celu podjęto też intensywną współpracę

z Głównym Zarządem Informacji Woj-

stwowej, Straży Granicznej, placówek

konsularnych oraz Polskiej Agencji In-

formacyjno-Handlowej. Działania UB

prowadzone pierwotnie w ramach kil-

ku Rozpracowań Obiektowych (RO)

o krypt. „Pająk 39”, „Ofensywa I”,

„Zwiad”, zostały ostatecznie skoncen-

trowane w ramach sprawy o krypt. „Tar-

gowica” (1949–1955). Jej prowadzenie

powierzono funkcjonariuszom Departa-

mentu I MBP (kontrwywiadowczego),

którzy nadzorowali działalność opera-

cyjną w Wojewódzkich i Powiatowych

Urzędach Bezpieczeństwa Publicznego.

Z danych statystycznych MBP za

okres 1950–1953 wynika, że funkcjo-

nariusze UB zidentyfikowali ok. 7,5 tys.

pracowników i współpracowników

służb specjalnych II Rzeczypospolitej.

Wśród nich znajdowało się ponad 1,8 tys.

pracowników i współpracowników „dwój-

ki” ustalonych i rozpracowywanych,

ponad 4,7 tys. osób znanych z nazwi-

ska, ale nieodnalezionych na terenie

kraju oraz około tysiąca funkcjonariu-

szy Policji Państwowej, Straży Granicz-

nej i oficerów KOP. Należy zauważyć,

że najważniejsi figuranci rozpracowa-

nia znajdowali się poza granicami kra-

ju, co stało się jedną z przyczyn niepo-

wodzenia działań operacyjnych.

Wytyczne do RO krypt. „Targowica”

Wytyczne RO krypt. „Targowica” zo-

stały wydane najprawdopodobniej w pierw-

szej połowie 1949 r. Pomimo zaawanso-

wanej kwerendy w zasobach archiwal-

nych IPN nie udało się jednak odnaleźć

instrukcji określającej cele i metody

prowadzenia rozpracowania. Wiadomo-

ści na ten temat zostały jednak umiesz-

czone w „Raporcie o wszczęciu obiek-

towego rozpracowania pracowników

i agentów instytucji wywiadowczych,

kontrwywiadowczych i służby bezpie-

czeństwa” z 18 czerwca 1949 r. W myśl

wytycznych zawartych w dokumencie,

UB dążyło do ujawnienia i zewidencjo-

nowania osób, które do 1939 r. zaj-

mowały się działalnością wywiadow-

czą, a następnie otoczenia ich inwigila-

cją poprzez sieć agenturalną. Służyć te-

mu miało ustalenie struktury, obsady

personalnej i charakteru działalności

centralnych i lokalnych instytucji zaj-

mujących się wywiadem, które znajdo-

wały się w zasięgu działania danego

WUBP.

Sama nazwa rozpracowania „Targo-

wica” odnosiła się do synonimu naj-

gorszych zdrajców ojczyzny. Sugero-

wała istnienie grupy osób o konserwa-

tywnych poglądach, które nie chciały

poddać się nowej ideologicznej doktry-

nie utrwalanej na ziemiach polskich

przez Armię Czerwoną i nielicznych

rodzimych komunistów. Można się za-

stanawiać nad zasadnością nadania te-

go kryptonimu. Ujawniający się tu pa-

radoks polega na tym, że „targowicza-

nie” dopuścili się zdrady poprzez

otwartą współpracę z Rosją, a w efek-

cie stali się współodpowiedzialni za

kolejny rozbiór Polski, natomiast pra-

cownicy Oddziału II i pokrewnych im

służb działali na rzecz suwerennego

państwa polskiego. Dopatrując się ana-

logii, można śmiało stwierdzić, że bli-

żej „Targowicy” było komunistom

i funkcjonariuszom UB niż pracowni-

kom przedwojennej „dwójki”.

Genezy wszczęcia RO krypt. „Targo-

wica” należy upatrywać przede wszyst-

kim w przyczynach kontrwywiadow-

czych, mających na celu zabezpieczenie

kraju przed penetracją wywiadowczą

w okresie pierwszych lat zimnej wojny

i zaostrzającej się rywalizacji sowiecko-

-amerykańskiej. W przekonaniu funk-

cjonariuszy UB, osoby rozpracowywane

„pracując na odpowiedzialnych stanowi-

skach i w ważnych gałęziach gospodar-

ki narodowej, posiadły możliwości do-

tarcia do tajemnicy państwowej oraz

wywierały wpływ na realizację planów

gospodarczych”. Z tego powodu pra-

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 7 maja 2009 r.

P OLITYCZNIE OBC Y

ciu społecznym, politycznym czy go-

spodarczym i z tego powodu mogły po-

zostawać w polu zainteresowania ob-

cych wywiadów.

Na uwagę zasługuje dwutorowość

prowadzonego rozpracowania. Po pierw-

sze, realizowano je poprzez ustalenie

obsady personalnej placówek (ich struk-

tur i historii), działających do 1939 r. na

danym terenie i przebywających na nim

również po zakończeniu wojny. Po dru-

gie, starano się zidentyfikować i poddać

rozpracowaniu wszystkich pracowni-

ków służb specjalnych II Rzeczypospo-

litej z terenu innych województw,

a przebywających po wojnie na obsza-

rze podległym odnośnemu WUBP.

W celu upowszechnienia wśród funk-

cjonariuszy UB wiedzy o instytucjach

wywiadu II Rzeczypospolitej przygoto-

wano specjalne opracowania historycz-

ne. W Departamencie I MBP opraco-

wano m.in. studium „Historia i struktu-

ra O II”. Dodatkowo dążono do tego, by

w każdej teczce RO krypt. „Targowica”

(na poziomie WUBP czy PUBP) znaj-

dowała się krótka notatka poświęcona

historii służb specjalnych na danym te-

renie. Zaznaczono przy tym, że odtwo-

rzenie historii instytucji wywiadow-

czych, kontrwywiadowczych i służb

bezpieczeństwa II Rzeczypospolitej nie

było celem samym w sobie, lecz tylko

etapem w rozpracowaniu, niezbędnym

do ustalenia maksymalnej liczby osób,

które znalazły się w polu zainteresowa-

nia UB. Rys historyczny pozwalał na

zapoznanie funkcjonariuszy ze struktu-

rą organizacyjną, obsadą personalną,

metodami ich pracy i problematyką

agentury inwigilowanego środowiska.

Elementem odgrywającym decydują-

cą rolę w pracy operacyjnej były wszel-

kiego rodzaju rozmowy i przesłuchania

pracowników przedwojennych służb

specjalnych. W związku z tym na po-

trzeby RO krypt. „Targowica” powstał

w sierpniu 1949 r. „Pytajnik dla prze-

słuchiwania pracowników b[yłego] Od-

działu II-go”. Wprowadzenie „Pytajni-

ka” miało na celu znormalizowanie

przesłuchań prowadzonych dotychczas

chaotycznie i pobieżnie, przez co wiele

zagadnień było pomijanych. Dlatego

nakazano ścisłe jego przestrzeganie.

Zdjęcia żołnierzy przedwojennego Oddziału II Sztabu Głównego z albumu przygotowanego przez gesta-

po (na początku lat 40.), a następnie wykorzystywanego przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa

Publicznego [Źródło: fot. z zasobu AIPN]

„Pytajnik” został podzielony na 15 części dotyczących

życiorysu, służby w legionach, służby informacyjnej

w jednostkach wojskowych, pracy w cywilnym zawo-

dzie, przeszkolenia w Oddziale II, pracy w Samodziel-

nym Referacie Informacyjnym czy w Ekspozyturze,

ogólnej wiedzy o Oddziale II, miejsca pobytu ujawnio-

nych w zeznaniu osób, działalności na terenie Rumunii,

Francji, Anglii, a także okoliczności powrotu do kraju.

Zadawane pytania miały charakter bardzo szczegółowy.

Były ukierunkowane na okoliczności skierowania do

pracy w Oddziale II, zasady szkolenia, wykonywane za-

dania, metody pracy, struktury, obsadę personalną po-

szczególnych komórek. Znaczną uwagę poświęcono

w „Pytajniku” zagadnieniom współpracowników, charak-

terystyce poszczególnych ich kategorii (rezydentów,

agentów, informatorów) i sposobów ich prowadzenia.

ska Polskiego, będącym odpowiedni-

kiem UB w szeregach wojska.

Z uwagi na to, że RO krypt. „Targo-

wica” objęło znaczną liczbę osób, UB

nie było w stanie w równej mierze ak-

tywnie ich rozpracowywać. Ustalono

więc priorytety w myśl zasady, że ak-

tywnemu rozpracowaniu w pierwszej

kolejności podlegała kadra kierownicza

Oddziału II. Następnie rozpracowywa-

no pracowników etatowych współpra-

cujących z agenturą, a zajmujących się

działalnością wywiadowczą, kontrwy-

wiadowczą i tzw. bezpieczeństwem, jak

również tych, którzy w okresie wojny

przebywali za granicą i mieli kontakty

z wywiadem lub działali w okresie oku-

pacji na terenie kraju w organizacjach

i komórkach wywiadu podlegających

Rządowi Polskiemu na Uchodźstwie.

W końcu osoby, które po zakończeniu

działań wojennych były aktywne w ży-

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 7 maja 2009 r.

III

P OLITYCZNIE OBC Y

W przypadku pobytu na terenie Rumunii, Francji i An-

glii próbowano wydobyć informacje dotyczące środowi-

ska polskiej emigracji, ze szczególnym uwzględnieniem

organizacji politycznych i społecznych. W kolejnych la-

tach „Pytajnik” został uzupełniony o kolejne zestawy

pytań do przesłuchania funkcjonariuszy wojewódzkich

wydziałów bezpieczeństwa i powiatowych referatów

bezpieczeństwa, Policji Państwowej, Straży Granicznej

oraz żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza.

dzonej w urzędzie bezpieczeństwa

udzielał on informacji na temat Od-

działu II lub pokrewnych instytucji,

w których pracował, był uznawany za

lojalnego i wówczas proponowano mu

współpracę. Z czasem zwerbowani

w ten sposób informatorzy odmawiali

współpracy albo współpraca ta nie

przynosiła żadnych wymiernych efek-

tów. Aby zapobiec takim sytuacjom,

decydenci z MBP nakazywali pod-

władnym odpowiednie „urabianie”

kandydatów. Podpułkownik Włady-

sław Śliwa stwierdził w wydanej in-

strukcji, że „[urabianie] winno umożli-

wić nam stworzenie sytuacji, która by

zmusiła kandydata do podjęcia współ-

pracy z nami i bezwzględnego podpo-

rządkowania się w toku realizacji tej-

że. Kandydat winien być tak przyśru-

bowany wszelkimi dostępnymi nam

środkami i znaleźć się w takim stwo-

rzonym przez nas położeniu, z którego

jedynym wyjściem, w dodatku upra-

gnionym, byłaby współpraca z organa-

mi UB (w potocznym języku nazywa

się to „ujaić” kandydata)”.

Przebieg rozpracowania

W wyniku prac przeprowadzonych

w pierwszych miesiącach realizacji RO

krypt. „Targowica” określono poszcze-

gólne skupiska figurantów w terenie,

jak również umiejscowienie ich w róż-

nych instytucjach politycznych, gospo-

darczych i społecznych. Następnie

przystąpiono do realizacji wielu za-

dań mających na celu operacyjne roz-

pracowanie osób związanych z Oddzia-

łem II. Zadania te zindywidualizowa-

no, przy czym należy podkreślić, że

oscylowały one wokół zagadnień mają-

cych na celu rozszyfrowanie zakresu,

metod pracy poszczególnych przed-

wojennych instytucji ochrony porządku

publicznego oraz wywiadu, ujawnienia

ich obsady personalnej, a także agentu-

ry. Zaznaczyć przy tym należy, że za-

brakło centralnego planu rozpracowa-

nia, obejmującego całokształt zagad-

nień w skali całego kraju, który

precyzowałby rodzaj wykorzystywa-

nych metod w odniesieniu do zmien-

nych w czasie kierunków i celów roz-

pracowania. Dodatkowo w części

PUBP zabrakło odpowiednich instruk-

cji czy materiałów pomocniczych

w postaci opracowań struktury i histo-

rii rozpracowywanych instytucji, przez

co funkcjonariusze działali niemal po

omacku.

W kolejnych latach RO krypt. „Tar-

gowica” nie dawało spodziewanych re-

zultatów. W 1952 r. w wyniku wielu

kontroli przeprowadzonych w poszcze-

gólnych WUBP stwierdzono, że tzw.

zaczepki, dotyczące osób rozpracowy-

wanych w ramach RO „Targowica”,

prowadzone były nieudolnie i cha-

otycznie. Zasadniczym mankamentem

w rozpracowaniu był brak odpowied-

niej agentury oraz zastosowania kom-

binacji operacyjnych. Nakazano konty-

nuowanie rozpoczętej w lutym 1952 r.

selekcji wszystkich wstępnych agen-

cyjnych rozpracowań wyłonionych

w ramach RO krypt. „Targowica” pod

kątem przydatności zwerbowanej agen-

tury oraz przejawów wrogiej działal-

ności przedwojennych wywiadowców.

Dokumentację, która została opraco-

wana i jako nieprzydatna hamowała

dalsze działania operacyjne, złożono

do archiwum.

Mimo kolejnych prób ożywienia

omawiane rozpracowanie obiektowe

wciąż nie spełniało pokładanych w nim

nadziei. Dlatego jako remedium na za-

istniałą sytuację uznano wiele kontroli

WUBP, planując po dwa wyjazdy

w miesiącu na każde województwo.

Część raportów pokontrolnych zacho-

wała się, m.in. z WUBP w Białymsto-

ku, Gdańsku, Stalinogrodzie (Katowi-

cach), Koszalinie, Krakowie, Olszty-

nie, Opolu, Poznaniu, Rzeszowie,

Szczecinie czy Zielonej Górze. W spra-

wozdaniach przedstawiono krótkie

charakterystyki środowiska w poszcze-

gólnych województwach, a funkcjona-

riusze prowadzący kontrole wskazali

zauważone błędy i udzielali wytycz-

nych.

Rozpracowanie Obiektowe krypt.

„Targowica” zakończyło się zupełnym

niepowodzeniem. Przyczyny tego na-

leży upatrywać przede wszystkim

w olbrzymiej, kilkutysięcznej rzeszy

rozpracowywanych osób, która w po-

łączeniu ze skromną liczbą informato-

rów i pracowników UB od początku

stawiała pod znakiem zapytania moż-

liwość prowadzenia skutecznej inwigi-

lacji. Prawdopodobnie duży wpływ na

brak rezultatów rozpracowania miało

samo wyszkolenie i doświadczenie

byłych pracowników Oddziału II, któ-

rym nieobca była wiedza o działalno-

ści operacyjnej i śledczej aparatu bez-

pieczeństwa ZSRS (będącego wzorem

dla UBP). Na przełomie 1955 i 1956 r.

poszczególni naczelnicy Wydziałów I

WU ds. BP nakazywali swoim pod-

władnym zamykanie rozpracowania

w jednostkach terenowych i złożenie

zebranych materiałów do archiwów.

Pomimo formalnego zamknięcia RO

krypt. „Targowica”, inwigilacja osób

związanych z wywiadem II Rzeczypo-

spolitej była nadal obecna w pracy re-

sortu bezpieczeństwa. Świadczą o tym

nie tylko kartoteki zagadnieniowe,

stworzone przez pion „C” Służby Bez-

pieczeństwa, lecz także powracające

zapytania o stan liczbowy pracowni-

ków Oddziału II, miejsca ich pracy

oraz przejawy wrogiej działalności.

Niezależnie od wyników „Targowicy”

otwarte pozostaje pytanie o wpływ

aparatu bezpieczeństwa na powojenne

losy pracowników Oddziału II, ze-

pchniętych niejednokrotnie na margi-

nes życia społecznego czy zawodo-

wego.

Warto również wspomnieć o albumie

ze zdjęciami pracowników Oddziału II,

w którym znalazło się ponad 1,4 tys.

ponumerowanych zdjęć, uzupełnionych

stosownym indeksem osobowym. Wie-

le wskazuje na to, że album ten został

opracowany jeszcze w okresie II wojny

światowej, na potrzeby gestapo. Funk-

cjonariusze MBP zaadaptowali album,

dodatkowo przygotowując instrukcję,

określającą zasady wykorzystania kom-

pletu fotografii. Tak sporządzone mate-

riały zostały następnie przesłane do po-

szczególnych WUBP.

Sieć informacyjna

W myśl „Raportu o wszczęciu

obiektowego rozpracowania pracow-

ników i agentów instytucji wywiadow-

czych, kontrwywiadowczych i służby

bezpieczeństwa” z czerwca 1949 r. za-

kładano wytypowanie co najmniej

jednego, dwóch informatorów, mają-

cych dostęp do poszczególnych roz-

pracowywanych grup osób. Według

statystyki prowadzonej na potrzeby

Departamentu I MBP liczba informa-

torów używanych w ramach rozpraco-

wania wahała się od 100 do 125 osób.

W rzeczywistości liczba ta była wyso-

ce niewystarczająca, jeśli uwzględni

się 500–2000 figurantów zidentyfiko-

wanych i zlokalizowanych na terenie

Polski w latach 1949–1953. Biorąc

pod uwagę samą dynamikę wzrostu

liczby osób rozpracowywanych sięga-

jącą 400 proc. w ciągu czterech lat,

należy stwierdzić, że funkcjonariusze

nie byli w stanie pozyskać wystarcza-

jącej liczby informatorów, którzy rów-

nomiernie penetrowaliby całe środo-

wisko.

Wiele do życzenia pozostawiała też

wartość użytej w rozpracowaniu agen-

tury, którą funkcjonariusze UB okre-

ślali mianem niejednolitej. W opinii

przełożonych z Departamentu I MBP

część informatorów była wykorzysty-

wana w sposób wysoce niewystarcza-

jący, znaczny ich odsetek nie miał

możliwości dotarcia do najważniej-

szych przedstawicieli służb specjal-

nych II Rzeczypospolitej. Przełożeni

zwracali też uwagę na nieodpowiednie

werbowanie agentury. Błędy popełnia-

no w tym zakresie często już w fazie

wyboru kandydata, opierając się na

sztywnym schemacie jego opracowa-

nia, wyłącznie poprzez sprawdzenie

go w kartotece i kilkudniową obserwa-

cję zewnętrzną. Gdy po tajnym zatrzy-

maniu kandydata i rozmowie prowa-

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 7 maja 2009 r.

P OLITYCZNIE OBC Y

Komuniści wobec Polskich Sił Zbrojnych

Janusz Wróbel,

IPN Łódź

Ze strony Brytyjczyków najbardziej

miarodajna w tej kwestii była deklaracja

Winstona Churchilla w Izbie Gmin wy-

głoszona 27 lutego 1945 r. Brytyjski pre-

mier powiedział wówczas, iż „Rząd Jego

Królewskiej Mości nigdy nie zapomni

długu, jaki ma wobec żołnierzy polskich,

którzy służyli tak dzielnie”. Wyraził też

nadzieję, „że tym wszystkim, którzy wal-

czyli pod naszym dowództwem, będzie

można zaoferować przywileje i obywatel-

stwo imperium brytyjskiego, jeśli ze-

chcą”.

Z własną inicjatywą uregulowania kwe-

stii związanych z repatriacją Polaków wy-

stąpił na kolejnej konferencji wielkich

mocarstw w Poczdamie Związek Sowiec-

ki. Stalin proponował natychmiastowe ze-

rwanie przez mocarstwa zachodnie wszel-

kich stosunków z rządem polskim w Lon-

dynie i przekazanie jego aktywów rządowi

powołanemu w Warszawie. Propozycje

sowieckie przewidywały ponadto oddanie

Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie pod

zwierzchnictwo rządu w Warszawie, co

przesądzało automatycznie sprawę ich

powrotu do Polski.

Politycy brytyjscy obecni na konferen-

cji Wielkiej Trójki rozmawiali o przyszło-

ści Polskich Sił Zbrojnych z delegacją

rządu w Warszawie, którą zaproszono do

Poczdamu. Premier Clement Attlee (za-

stąpił po wygranych wyborach Churchil-

la) podniósł zagadnienie gwarancji dobre-

go traktowania żołnierzy PSZ po ich

ewentualnym powrocie do kraju. Prze-

wodniczący polskiej delegacji Bolesław

Bierut długo odmawiał jasnej deklaracji

w tej sprawie. Gdy jednak minister spraw

zagranicznych Wielkiej Brytanii zreasu-

mował „repatriacyjny” wątek dyskusji,

stwierdzając, że jest zgoda obu stron, iż

„wojskom polskim za granicą będzie wol-

no wrócić do Polski oraz że otrzymają oni

wraz z rodzinami opiekę na tych samych

zasadach, co każdy inny polski obywa-

tel”, Bierut dodał: „Więcej nawet. Uważa-

my, że żołnierze ci zasłużyli się na fron-

tach, wykazali szczególne bohaterstwo

i dlatego będą specjalnie wyróżnieni jako

bohaterowie”. „To w porządku” – miał

powiedzieć uspokojony tą deklaracją szef

brytyjskiej dyplomacji.

Misja generała Świerczewskiego

Niestety, przyszłość wykazała, jak nie-

wielką wartość miały uroczyste deklara-

cje i obietnice władz Polski Ludowej. Już

pierwsze sygnały pochodzące z Naczelne-

go Dowództwa „ludowego” Wojska Pol-

skiego nie mogły napawać optymizmem.

Marszałek Michał Rola-Żymierski doma-

Przez długie lata II wojny światowej polscy żoł-

nierze, marynarze i lotnicy walczący u boku za-

chodnich sojuszników marzyli o powrocie do

kraju. Wyobrażali to sobie jako zwycięski marsz

uwieńczony defiladą w wyzwolonej Warszawie,

gdzie powitają ich tłumy rodaków dumnych z do-

konań swej bohaterskiej armii, wsławionej w bi-

twach o Narvik, Tobruk i Monte Cassino.

Niestety, twarde realia polityczne prze-

kreśliły te marzenia. W początkach 1945 r.

na konferencji Wielkiej Trójki w Jałcie

zapadły decyzje oddające władzę w kraju

garstce polskich komunistów, których

podstawowym atutem było poparcie

Związku Sowieckiego. W nowej rzeczy-

wistości politycznej legalny rząd Rzeczy-

pospolitej Polskiej rezydujący w Londy-

nie nie mógł wrócić do kraju, nie było też

szans na wolne wybory.

Obietnice towarzysza Bieruta

Wytworzona sytuacja postawiła na po-

rządku dziennym sprawę dalszych losów

Polskich Sił Zbrojnych. Żołnierze emigracyj-

nej armii stanęli w obliczu dylematu: wracać

do kraju rządzonego przez komunistów czy

też pozostać na obczyźnie z nadzieją, że kie-

dyś Polska odzyska suwerenność.

Żołnierze 2. Korpusu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie [Źródło: fot. ze zbiorów redakcji „Innych Obliczy Historii”]

NIEZALE˚NA

GAZETA POLSKA

Warszawa, 7 maja 2009 r.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: