Historia filozofii nowożytnej - wykłady.pdf - filozofia - Nya86

ODRODZENIE

Odrodzenie (Renesans) – pocz. XIV w. – pocz. XVII w., główny nurt w XV i XVI w.

Nazwa „renesans” (wł. rinascita – odrodzenie) została użyta po raz pierwszy w 1550 roku

przez G. Vasariego (w odniesieniu do sztuki) na określenie powrotu do wzorców antycznych.

J. Michelet (1855) – wyróżnienie renesansu jako oddzielnej epoki historyczno-kulturowej.

J. Burckhardt – badania nad renesansem, akcentujące odkrycie w tej epoce człowieka i natury

( Kultura Odrodzenia we Włoszech , 1860).

Geneza okresu

1. Epoka po wojnach krzyżowych (XIV – XV w.) w południowej Europie (Italia), mającej za

sobą wędrówki wielonarodowego i wielokulturowego rycerstwa do Ziemi Świętej – otwartość

na obce i nowe idee.

2. Kryzys cesarstwa rzymskiego narodu niemieckiego oraz monarchii francuskiej – utrata

wpływów w Italii, pojawienie się niezależnych księstw włoskich, powstanie miast-państw,

upadek dotychczasowej tradycji przekazywania władzy (feudalne „świadectwo krwi” zostaje

zastąpione przez siłę ekonomiczną i militarną).

3. Odkrycia geograficzne, rozwój handlu i żeglugi, pojawienie się kapitału ruchomego obok

dotąd niemal wyłącznego kapitału nieruchomego (ziemskiego) – akumulacja pierwotna

kapitału.

4. Zagrożenie Bizancjum, spadkobiercy kultury i filozofii greckiej (przechowywanie i

opracowywanie starożytnych manuskryptów w klasztorach) ze strony imperium

Ottomańskiego (zdobycie Konstantynopola w 1454) – migracja uczonych do Italii.

5. Sobór florencki (15??) – chwilowe zbliżenie chrześcijaństwa zachodniego i wschodniego,

wyprawy delegatów papieskich, owocujące zwożeniem na Zachód manuskryptów.

6. Dominacja arystotelizmu w późnym średniowieczu w postaci arystotelesowskiej metafizyki

(hylemorfizmu) i logiki (sylogistyki) – skostnienie scholastyki, przekształcenie jej w sztywny

schemat uczenia się, krępujący swobodę myśli i rozwój kultury.

Konsekwencją zapoznania się z nieznanymi dotąd dziełami filozofów greckich (gł. Platona i

neoplatoników, ale również greckiego Arystotelesa) i buntu przeciwko scholastyce było

odżycie i rozkwit filozofii akademickiej, platońskiej i neoplatońskiej.

Periodyzacja filozofii odrodzenia

1. XIV w. – początek odrodzenia we Włoszech, związany z docenieniem antyku,

prekursorska działalność poetów (Petrarca, Boccacio)

2. XV w. – „ humaniści ” (gł. platonizm i neoplatonizm)

3. Koniec XV w. – XVI w. – „ aleksandryści ” (filozofia przyrody inspirowana

arystotelizmem, opis natury w kategoriach Arystotelesa)

4. 1560/1570 – pocz. XVII w. – powstanie opartej na doświadczeniu nauki , posługującej się

metodycznie prowadzonym eksperymentem (Kopernik, Kepler, Tycho de Brahe, Galileusz),

krytycznej wobec spekulacji, uwalniającej naukę od astrologii i alchemii

Cechy epoki

- powrót do antyku we wszystkich jego postaciach – w sztuce, historii i filozofii,

- pojawienie się ludzi wolnych, m. in. uczonych-humanistów, pracujących na potrzeby

możnych protektorów (np. hymny pochwalne),

- społeczny indywidualizm, będący zaprzeczeniem średniowiecznego kolektywizmu,

ożywienie ludzkiej działalności, nowa mentalność i nowy system wartości, pluralizm

kulturowy,

- docenienie wartości wykształcenia (w XIV-wiecznej Florencji wszyscy obywatele umieli

czytać), powstanie bibliotek i akademii, przymusowo zatrudniających wybitnych uczonych

(Bessarion, Plethon), m. in. w Padwie, Florencji, Rzymie i Neapolu,

- początki świadomości historycznej – rolę legitymacji historycznej przejmują (po teologii)

starożytne ruiny, pojawia się zamiłowanie do zabytków, powrót do tradycji historycznej i

narodowej – zaczątki patriotyzmu (Machiavelli),

- brak dominującego sposobu myślenia, wielkich systemów filozoficznych i wybitnych

twórców,

- magiczna świadomość ówczesnych uczonych (obecność przesądów, astrologii i magii w

znacznie większym stopniu niż w średniowieczu, związana z dążeniem do szybkiego

zdobycia wiedzy absolutnej),

Filozofia inspirowana rozwojem nauki

Stopniowa destrukcja średniowiecznej wizji świata jako zamkniętego, skończonego i

zhierarchizowanego:

- filozoficzne i teologiczne spekulacje Mikołaja z Kuzy o nieskończoności wszechświata,

kontynuowane później przez G. Bruno,

- Kopernik, Kepler – świat jest skończony, otoczony sferą gwiazd stałych, jego środkiem

(zamiast Ziemi) staje się Słońce,

- Galileusz – teza o nieskończoności czasowej i przestrzennej wszechświata jako wniosek z

obserwacji empirycznych (przez teleskop można zobaczyć dotąd niewidzialne obiekty, muszą

one zatem znajdować się dalej od obserwatora), będąca przedmiotem oskarżenia o herezję.

Konsekwencją światopoglądową było usunięcie wartościowania struktury bytu.

Spór o próżnię:

- pleniści (arystotelicy, Kartezjusz, Leibniz) – próżnia nie istnieje, przestrzeń jest zawsze

wypełniona,

- wakuiści (Newton) – świat to pusta przestrzeń, w której poruszają się cząsteczki materialne

o strukturze granulowatej.

Argumenty Newtona miały charakter teologiczny – kwestionowanie istnienia próżni wyrzuca

Boga ze świata, próżnia jest niematerialnym „boskim organem” obecności, sensorium Dei .

Rozwój nauki potwierdził koncepcję wakuistyczną, ale wówczas związana ona była już z

mechanicyzmem i materializmem, a nie teizmem.

Kuzańczyk, Bruno – 2 nieskończoności: Bóg – infinitum , świat – indeterminatum

KUZAŃCZYK

Etapy filozofii:

I. poł. lat 30 – gł. zagadnienia teologiczne (o jedności chrześcijan, o wyższości papieża lub

soboru itp.)

II. 1437/1438 – podróż do Konstantynopola na polecenie papieża w celu towarzyszenia

cesarzowi bizantyńskiemu w drodze do Ferrary na obrady dotyczące połączenia Kościoła

wschodniego i zachodniego. Filozoficzne olśnienie – pytania o Boga i relację Boga do świata.

Jedność leżąca w Nieskończonym Bogu wyprzedza wszelkie zróżnicowanie.

De docta ignorantia ( O oświeconej niewiedzy , 1440) – ujęcie problemów w kategoriach

filozoficznych, nie teologicznych, połączone z użyciem metody matematycznej.

De coniecturis (O przypuszczeniach, )

III. O transmutacjach geometrycznych (1450)

IV. Przekonanie o niewystarczalności matematyki i kategorii filozofii, wprowadzenie

kategorii światła.

De possest , 1460 – dzieło o tym, co ma charakter możnościowy ( poss -) i bytowy (- est )

zarazem.

Punkt wyjścia – pytanie o człowieka. Cechą swoistą, charakterystyczną dla natury człowieka

jest dążność do poznania.

Poznanie jest porównywaniem. Porównywanie zakłada:

- przedmioty porównywania, których musi być więcej niż 1,

- narzędzie porównywania, czyli miarę.

Miara pozwala na ukonstytuowanie i rozpoznanie określonych elementów.

Jedność (jeden) – miara, skala, nie będący liczbą kreator liczb.

To, co się porównuje, musi być pod pewnymi względami podobne do siebie i zarazem różne

(pod innymi względami), musi być odniesione do tej samej miary.

Jak poznać prawdziwie, doskonale, wiarygodnie?

Miara musi być doskonała i absolutna, a nie konwencjonalna.

Bóg, nieskończoność są absolutną jedynką, tym, od czego nic nie może być zarazem większe

(ważniejsze, doskonalsze) i mniejsze (bardziej podstawowe).

Nie istnieje miara pozwalająca przyłożyć nieskończoność do skończoności. Nie można

osiągnąć absolutnej miary, zatem poznanie może być tylko prawdopodobne.

Podział władz poznawczych człowieka:

(I) Zmysły – wiedza od nich uzyskiwana ma charakter stwierdzający, ma postać „coś jest

jakieś”, np. „ten liść jest zielony”.

(II) Rozum ( ratio ) – jego funkcją jest stwierdzanie i zaprzeczanie (np. „ten liść jest zielony i

nie jest żółty”), posługuje się językiem matematyki, odpowiada za prawdopodobność wiedzy.

(III) Intelekt – umie przekroczyć rozum, zaprzeczając jego przeciwieństwom. Odkrywa

realny brak sprzeczności tam, gdzie dostrzega je rozum, odkrywa możliwość jedności

(łączenia, znoszenia się) przeciwieństw. W jego świetle przeciwieństwa stają się realnie

tożsame ze sobą. Intelekt dociera do miary, czemu towarzyszy zawieszenie stosowalności

matematyki. Język przestaje być racjonalny, odwołuje się jednak do pewnych symboli.

Poznanie ludzkie może rozwijać się w nieskończoność, ale tylko w obrębie gatunku, a nie

jednostek.

Bóg jest na górze i na dole.

Bóg jest nieskończonością nieskończenie odległą od człowieka.

Człowiek nieskończenie zbliża się do Boga, pozostając względem niego nieskończenie blisko

i nieskończenie daleko zarazem.

Wszechświat = wszystko

Istnieje tylko Bóg – poza Bogiem nie istnieje nic, poza nim nie ma miejsca na wszechświat.

Wszechświat nie może zatem istnieć poza Bogiem, jest względem Boga immanentny.

Pojęcia rozwinięcia i zwinięcia.

Bóg jest cały w całym wszechświecie, jest prosty (niezłożony, pozbawiony części), jest

przyczyną wszystkiego.

Wszystko jest w Bogu, ponieważ bez jedności (Boga) nie byłoby wielości (wszechświata).

Jedność jest przyczyną i racją wielości.

Świat jest nieskończony (nieograniczony w czasie i przestrzeni), ale sam nie jest

nieskończonością. Jest „nieskończoną kulą” (przez analogię), nie ma obrzeża (które jest

wszędzie i nigdzie) ani środka (który jest wszędzie i nigdzie).

Hierarchia bytów – byt jest tym doskonalszy, im jest lepiej poznawalny, tzn. im bliżej

nieskończoności się znajduje.

FICINO

Przekłady Platona, Hermesa Trismegistosa i Jamblicha na łacinę (z wtrętami własnymi).

Pytanie: czym właściwie jest filozofia? Filozofia to poszukiwanie i badanie Boga. Aby mówić

o filozofii i dojść do jej najwyższego stopnia, należy przejść przez 2 stopnie:

1. Theologia pseudoplatonica ( Teologia platońska , ) – odkrycie, że wszystkie dzieła

filozoficzne i teksty religijne odnoszą się w istocie do jednej i tej samej prawdy, że każde z

nich odkrywa określoną prawdę o Bogu, że różnią się one jedynie stopniem dokładności

odsłonięcia. Nie prowadzi to jeszcze do poznania Boga, unaocznia jedynie, że należy przebyć

długą (chociaż skończoną) drogę i poszukiwać (ponieważ każde dzieło coś odkrywa i

jednocześnie coś zakrywa).

2. Ujrzenie jednej prawdy z różnych perspektyw (różnych objawień), poznanie

rzeczywistości, za którą stoi Bóg. Bóg jest poznawany taki, jaki jest poznawalny racjonalnie.

Doskonalsze poznanie Boga może być tylko mistyczne.

De vita ( O życiu , 1495) – cały świat jest uduchowiony, żywy i zhierarchizowany. Człowiek

jest zwornikiem i horyzontem świata, łączącym sobą to, co cielesne z tym, co nadzmysłowe.

Przewyższa zarówno ciała, jak i anioły tym, że jest wolny, może zmieniać swój los, „jego los

to brak losu”. Reprezentantem i wyróżnikiem godności ludzkiej jest aktywność

(intelektualna).

MIRANDOLA

Próba syntezy platonizmu i arystotelizmu (z wielu nurtów, m. in. arabskich i żydowskich).

Próba klasyfikacji magii, wyodrębnienie magii „uczonej” („białej”), nie wchodzącej w

konflikt z religią, intelektualnej, będącej kolejną metodą zdobywania wiedzy.

ARYSTOTELICY

Kwestia duszy – czy dusza jest śmiertelna, czy nie, czy jest wspólna, czy jednostkowa, czy

problemy te są w ogóle rozwiązywalne?

POMPONAZZI

Argumenty w sporach o duszę są równosilne – kwestia duszy jest kwestią neutralną

filozoficznie i dotyczy jedynie wiary.

BRUNO

Czym jest nieskończoność, ile jest nieskończoności? Paralelność nieskończoności aktu kreacji

i nieskończoności procesu rozwoju ludzkiej wiedzy. Człowiek w rozwoju wiedzy może

osiągnąć wiedzę pełną i adekwatną, zbliżoną do aktu kreacji.

Rozwój i postęp ilościowy może przejść w rozwój i postęp jakościowy, i odwrotnie.

Nie ma jednej nieskończoności – przejście miedzy nieskończonościami jest wyraźną zmianą

jakościową.

Pierwszy nowożytny filozof języka – język jest w stanie adekwatnie oddawać

nieskończoność, pojęcia nie są konwencjonalne, odnoszą się do rzeczy i użytkowników

języka, wszystkie są niepuste, znaczenia pojęć są jednymi z nieskończonej ilości znaczeń

danego pojęcia.

Nie ma niczego poza światem – Bóg jest w świecie, ale jest inaczej.

BACON

DESCARTES

Okazjonalizm – radykalna konsekwencja kartezjanizmu. Rozwiązanie interakcji substancji

niezadowalające. Próba rozwiązania. Wpływy kartezjan we Francji i Holandii.

Arnold Geulincx – interakcji nie ma. Jak zatem zachodzi paralelizm między procesami w

obu substancjach? Definicja działania (bycia sprawcą zmiany) – działa tylko ten, kto zna

skutek i środki potrzebne do tego działania, drogi, na jakich ono się odbywa .

Agens (działający) jest wyposażony w pełną wiedzę, nie jest nim człowiek (substancja

myśląca), który tylko rejestruje fakty. To nie dusza działa, ani tym bardziej ciało (Kartezjusz:

ciało jest tylko rozciągłe geometrycznie i podzielne w nieskończoność; aby jasno i wyraźnie

zrozumieć ciało, wystarczy poznać rozciągłość, brak jakości, m. in. autonomicznej

przyczynowości w sobie – pochodzi od duszy lub Boga – stałość udzielonej energii). Również

dusza (myślenie) jest bierna i bezsilna – źródło działania musi być zewnętrzne. Nazywamy

pewne zdarzenia przyczynami i skutkami (według następowania, sekwencji, sąsiadowania),

ale nie możemy ich poznać dogłębnie – pozostaje tylko empiryczna rejestracja. Przyczyny

naturalne to tylko okazje do zadziałania woli boskiej, skutki to tylko jej rezultaty. Paralelne

wywoływanie skutków. Empiria = rejestracja, metafizyka = poznanie dogłębne.

MALEBRANCHE

Teocentryzm, nawiązywanie do św. Augustyna (oratorianin). Akceptacja definicji działania

Geulincxa – tylko Bóg może być przyczyną.

2 porządki:

1. przyczyny naturalne , dotyczące rzeczywistości zewnętrznej, obserwacja empiryczna +

dedukcja – rejestracja sekwencji, następowania, automatyzmu, powtarzalności. Substancja

rozciągła – przedmiot nauki,

2. przyczyny prawdziwe , poznawane rozumem – jedynym działającym w nas i w świecie

agensem jest wszechwiedzący Bóg, wiedzący, jak akty woli wywołują konieczne skutki w

ciele.

Rzeczywistość wewnętrzna – dusza jest dana na inny sposób niż przedmioty wiedzy.

Wiedza – opisywanie rzeczywistości w wymiarze fenomenalnym : rzeczy – nie jakie są

same w sobie, lecz jakie są względem nas. Wiedza o relacjach miedzy ideami , a nie o

naturze rzeczywistych procesów.

Descartes – przedmioty wiedzy jako idee umysłu, ich przedmiotowe, rzeczywiste odniesienie

(metafizyczne lub fizyczne) jest problematyczne – trzeba je uzasadnić.

Dysponujemy ideami, a nie przedmiotami – sądząc, że mówimy o przedmiotach, mówimy

naprawdę o ideach i ich relacji do nas.

Substancja myśląca jest wypełniona ideami, jest bezsilna. Dusza jest równie bezsilna jak ciało

– nie wytwarza swoich własnych idei (jak u Kartezjusza – niektóre) wszystkie idee są

włożone do umysłu z zewnątrz . Percepcja jest spokrewniona z wyobraźnią – różnica polega

na intensywności. Bóg zawiaduje paralelizmem myśli (w substancji myślącej) i doznań (w

substancji rozciągłej), jest jedyną przyczyną wszystkich skutków we wszystkich substancjach.

Koncepcja widzenia w Bogu – teoria poznania.

Partycypujemy w boskiej substancji, widząc stworzone przez Boga, jego własne idee

(zakłócenie transcendencji). Obserwujemy idee przedmiotowe, dotyczące rozciągłości,

jasności i wyraźności. Procesy psychiczne nie są reprezentowane przez idee – wiedza

dotycząca relacji między ideami jest przedmiotowa, „wiedza” wewnętrzna jest refleksyjna,

bezpośrednia, dotyczy upewnienia istnienia siebie samego jako substancji myślącej.

Wiedza:

- empiryczna

- refleksyjna, intuicyjna

Człowiek i jego procesy to przyczyny okazjonalne dla działania woli Boga.

2 nastawione przez Boga w akcie stworzenia zegary – zbędność ciągłych ingerencji.

Kartezjusz – 1 substancja rozciągła i wiele substancji myślących.

Historia filozofii nowożytnej - wykłady.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: