Nauka o państwie i prawie.docx

PAŃSTWO

Termin państwo nie był i nie jest rozumiany jednoznacznie. Starożytni Grecy swoje państwa – miasta nazywali polis (liczba mnoga poleis). Rzymianie najpierw przyjmowali określenie civitas lub res publica, a gdy cesarstwo zastąpiło republikę, używano nazwę imperium. W wiekach średnich dla państw rządzonych przez monarchę używano terminu regnum, ale równocześnie pojawiło się nowe pojęcie terra, czyli ziemia. W wieku XVI zaczęto używać uniwersalnego oznaczenia, mogącego służyć opisaniu każdego państwa. Było nim pochodzące od łacińskiego słowa status, włoskie la stato. Termin ten upowszechnił się w kolejnych dwóch wiekach we Francji, Niemczech i Anglii. Pojęcie państwo, znane w języku polskim już od XII wieku, oznaczało władanie ziemią, a także władzę, panowanie. Była to, więc własność ziemi, własność szlachecka, kasztelańska, okręgowy sąd pana feudalnego. W znaczeniu dzisiejszym termin państwo zaczęto przyjmować na ziemiach polskich od przełomu XVIII i XIX wieku. Do tego czasu państwo polskie określane było takimi nazwami jak:
- republika;
- rzeczpospolita;
- królestwo;
- korona;
- policja.

Definicja Państwa

Istnieje wiele definicji państwa. Ważniejsze w dziejach myśli polityczno – prawnej próby definiowania państwa to m. in.:

- koncepcja Arystotelesa;
 - trójelementowa definicja państwa G. Jellinka;
- ujęcie państwa przez katolicką naukę społeczną;
- marksistowska wizja państwa.

Arystoteles (384 – 322 przed Chr.) określał państwo jako pewną wspólnotę (organizację) różnych grup ludzi niezbędnych dla jego istnienia. Państwo w tym ujęciu to wspólnota równych, tzn. tylko obywateli pełniących służbę wojskową i uczestniczących w pracy ciał obradujących. Dla istnienia państwa niezbędni są jednak także ludzie nie będący obywatelami: chłopi, rzemieślnicy i wszelkiego rodzaju robotnicy. Grupa ludzi pozbawionych podmiotowości politycznej jest konieczna dla zrealizowania przez państwo jego celu, to jest zapewnienia swym obywatelom, możliwie doskonałego życia (państwo jest wspólnotą równych, mającą na celu możliwe doskonałe życie).

Georg Jellinek (1851 – 1911) – niemiecki teoretyk państwa i prawa. Jellinek dzielił naukę o państwie na dwa działy: społeczną naukę o państwie (rozpatrującą państwo jako zjawisko społeczne) oraz naukę o prawie państwowym (rozpatrującą państwo jako instytucję prawną). Metodologiczne koncepcje Jellinka dotyczące nauki o państwie wywarły duży wpływ na naukę prawa na początku XX wieku. Główne dzieło Georga Jellinka to „Ogólna nauka o państwie” (1900, wydanie polskie 1921 – 1924).
Delicja Jellinka ma szczególne znaczenie w prawie międzynarodowym publicznym. Pozwala na odróżnienie państwa od innych organizacji występujących w stosunkach międzynarodowych. Zgodnie z Kartą narodów Zjednoczonych państwami są suwerenne jednostki geopolityczne.

Atrybuty Państwa

W Międzyamerykańskiej Konwencji o Prawach i Obowiązkach Państw z 26 grudnia 1933 roku państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące atrybuty:
- ludność;
- określone terytorium;
- rząd;
- zdolność do utrzymywania do utrzymywania stosunków z innymi państwami.

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa państwa obejmuje zdolność do następujących przedsięwzięć:
- zawieranie umów międzynarodowych;
- utrzymywanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych;
- uczestniczenie w organizacjach międzynarodowych;
- odwoływanie się do pokojowych sposobów załatwiania sporów międzynarodowych;
- podejmowanie samoobrony.

Katolicka nauka społeczna, czerpiąc z poglądów św. Tomasza z Akwinu (1225 – 1274), traktuje państwo jako społeczność doskonałą (societas perfecta) samowystarczalną, niezależną i samorządną. Istnienie państw wiąże się ściśle z występowaniem pewnego porządku prawnego oraz władzy, która by go chroniła, miała możliwość zaspokojenia potrzeb obywateli oraz gwarantowała im pokój od zewnątrz. Celem państwa jest „bonum commune”, czyli dobro wspólne, które wyraża się w zachowaniu pokoju i zapewnienia powszechnej szczęśliwości doczesnej.
Koncepcja marksistowska zakłada, że państwo jest organizacją przymusową, służącą klasie panującej.

Według Włodzimierza I. Lenina (1870 – 1924), państwo jest maszyną do utrzymywania panowania jednej klasy nad drugą.
Polski filozof Czesław Znamierowski twierdził, że państwo jako organizacja władcza unormowana konstytucją jest niezbędne dla społeczności o większej liczbie członków, żyjących na większym terytorium. Celem państwa jest ochrona i obrona członków tej grupy oraz utrzymanie porządku wewnętrznego. W państwie występują: grupa władcza – rządzący i politycznie bierna nie zorganizowana masa – rządzeni.

Czesław Znamierowski (1888 - 1967) – filozof, socjolog, teoretyk państwa i prawa. Zainicjował w Polsce badania nad logiczno – językową i socjologiczną problematyką ogólnej teorii państwa. Główne dzieła: „Podstawowe pojęcia teorii prawa” 1924 – 1930, „Elita i demokracja” (1928), „Zasady i kierunki etyki” (1957), „Oceny i normy” (1957), „Szkoła prawa. Rozważania o państwie” (1988).

Interesującym podejściem poznawczym jest postrzeganie państwa jako struktury elementów wielofunkcyjnych. W konsekwencji traktowania państwa jako formy organizacji politycznej społeczeństwa globalnego teoretycy reprezentujący rozmaite dyscypliny nauki – prawo, socjologię, politologię, wysuwali propozycje różnych modeli wielostronnego opisu państwa.

SPOŁECZEŃSTWO

Społeczeństwo to zbiorowość ludzi, która stanowi względnie autonomiczną i zamkniętą całość.

Zbiorowość społeczna

Zbiorowość została wyodrębniona w oparciu o cztery zasady: terytorialną, ekonomiczną, polityczną i kulturową.
Trwające od lat skupienie ludności na wyznaczony, terytorium określa warunki jej życia, jest podstawą organizacji życia gospodarczego. Tego rodzaju skupienie tworzy podstawę integracji politycznej o charakterze państwowym oraz sprzyja tworzeniu się autonomicznej wspólnoty kulturowej. Społeczeństwo nie stanowi prostego zbioru jednostek, które są rozmieszczone pod względem statystycznym, to nie ogół ludności danego kraju.

Społeczeństwo można nazwać formą organizacji grup, instytucji i różnych form życia zbiorowego.

Reasumując używany w naukach społecznych termin społeczeństwo oznacza, najszerszą pod względem przestrzennym i ilościowym ogólną zbiorowość ludzi, która istnieje w obrębie jednego narodu, bądź państwa.

Społeczeństwo jest złożone z kompleksu grup społecznych, jest zintegrowane wszechstronnie na wielu płaszczyznach: ekonomicznej, politycznej, administracyjnej, instytucjonalnej, kulturowej, religijnej, osobowościowej itp.

Pojęcie i koncepcje struktury społecznej

Społeczeństwo to duża zbiorowość społeczna ( Zbiorowość społeczna – zbiór osób, między którymi istnieją więzi społeczne) zamieszkująca określone terytorium, posiadająca wspólną kulturę i tożsamość oraz własne instytucje.

Idea społeczeństwa obywatelskiego€

Struktura społeczna - jest to układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa (np. ról społecznych czy pozycji), między którymi zachodzą dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia. Jest to też układ stosunków społecznych pomiędzy poszczególnymi osobami, kategoriami społecznymi lub organizacjami.

Społeczeństwo amorficzne – pozbawione struktury (wspólnoty pierwotne)
Społeczeństwo morficzne – zbudowane z elementów ( grup społecznych) tworzących strukturę

→ na rozwój struktury społecznej wpływają:

• warunki ekonomiczne ( poziom rozwoju gospodarczego, proporcje między sektorami gospodarki, stosunki własnościowe, zasady wytworzonego dochodu, społeczny podział pracy)
• czynniki demograficzne ( skład ludności ze względu na wiek, płeć, miejsce zamieszkania)
• geograficzne ( ukształtowanie powierzchni, wyposażenie w bogactwa naturalne, klimat)
• ustrojowo-ideologiczne i kulturowe

→ Elementy tworzące społeczeństwo: rodziny i szersze kręgi pokrewieństwa, społeczności lokalne, zbiorowości regionalne, kategorie społeczno-zawodowe, klasy i warstwy społeczne, instytucje związki i zrzeszenia itp.

→ Koncepcje struktury społecznej:

a/ koncepcja funkcjonalna wg, której struktura społeczna to układ ról społecznych związanych z podziałem i organizacją pracy w skali całego społeczeństwa. Społeczeństwo jest całością składającą się z wzajemnie zależnych elementów, dzięki czemu możliwe jest funkcjonowanie i rozwój całej zbiorowości. Wszystkie wchodzące w jej skład części są równie ważne i tworzą niepodzielną całość. Koncepcja ta opiera się na założeniu, że istota życia społecznego polega na harmonii i współdziałaniu.

→ Reprezentanci tej koncepcji: Platon, Arystoteles, św. Tomasz z Akwinu, Adam Smith

b/ koncepcja dychotomiczna ( konfliktowa) - społeczeństwo składa się z przeciwstawnych, wzajemnie zwalczających się grup dążących do dominacji. Konflikt klasowy jest czynnikiem zmian społecznych. Przedstawiciele koncepcji: Thomas Hobbes, Karol Marks.

c/ koncepcja gradacyjna przedstawia strukturę społeczną, jako pionowy układ warstw, które różnią się dostępem do cenionych dóbr ( środki materialne, władza, prestiż, wykształcenie)
→ Struktura społeczna nie jest zjawiskiem trwałym. Społeczeństwo ciągle podlega własnej
Restrukturyzacji. Zmiany są efektem ruchliwości społecznej. Społeczeństwo, w którym występuje ruchliwość, nazywamy otwartym. Brak tego zjawiska oznacza społeczeństwo zamknięte.


Ruchliwość pozioma – zmiana statusu jednostki poprzez zmianę miejsca zamieszkania lub zawodu.
Ruchliwość pionowa – awans lub degradacja z klasy do klasy.

→ Elementy struktury społecznej:
• struktura klasowa
• struktura warstwowa
• struktura zawodowa
• struktura demograficzna (podział wg płci, wieku, miejsca zamieszkania)

Klasa społeczna – jest to podstawowa grupa społeczna, wyodrębniona na podstawie kryteriów ekonomicznych. Termin ten upowszechnili Hegel, Max Weber i Karol Marks. Marks charakteryzując klasy wskazał 3 kryteria ekonomiczne: stosunek do środków produkcji, źródła i rozmiary dochodów oraz miejsce i rolę w społecznej organizacji pracy. Opisując strukturę klasową, jako wyraz różnic i konfliktów społecznych Marks wyodrębnił podziały na:
• klasy posiadające – klasy nieposiadające
• klasy niepracujące – klasy pracujące
• klasy korzystające z pracy najemnej – klasy niekorzystające z pracy najemnej.

Warstwa społeczna jest definiowana na kilka sposobów:
a/ warstwa, jako część klasy, grupa wewnątrz klasowa. Warstwy mogą się różnić stanem różnić stanem posiadania (np. wielka, średnia i drobna burżuazja), rodzajem działalności gospodarczej
(burżuazja przemysłowa, burżuazja handlowa), poziomem wykształcenia i kwalifikacji ( np. robotnicy wykwalifikowani i niewykwalifikowani).

b/ grupa społeczno-zawodowa wyodrębniona ze względu na miejsce i rolę w społeczeństwie oraz charakter pracy np. inteligencja ( obejmująca urzędników, nauczycieli, prawników)
c/ warstwa, jako grupa ludzi żyjących w podobnych warunkach, tworzących wspólnotę obyczajów i stylu życia, np. subkultura młodzieżowa, emeryci.

Struktura zawodowa przedstawia zawody i hierarchię społecznego uznania dla nich.
Struktura demograficzna - skład społeczeństwa pod względem wieku, płci i zdolności do pracy.

Historyczne i współczesne formy organizacji społeczeństwa

Społeczeństwo obywatelskie (ang. civil society, fr. societe civile) - społeczeństwo aktywnych obywateli uczestniczących w rozstrzyganiu spraw publicznych na poziomie lokalnym i ogólnopaństwowym. Terminu używali m. in. Cyceron, John Locke, Georg Hegel

Cechy społeczeństwa obywatelskiego

- oparte na zasadzie pluralizmu
- władza publiczna jest kontrolowana i ograniczana przez społeczeństwo poprzez mechanizm wyborów i opozycję parlamentarną
- rządy prawa; władza i obywatele podlegają tym samym zasadom prawnym, istnieje prawny system ochrony praw i wolności obywatelskich oraz instytucje gwarantujące przestrzeganie praw
np. Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich.
- funkcjonowanie wielu stowarzyszeń, które na zasadzie dobrowolności skupiają ludzi wokół wspólnych poglądów i istotnych spraw ( rolę stowarzyszeń podkreślał w XIX wieku Alexis de
Tocqueville w pracy O demokracji w Ameryce). Stowarzyszenia są samorządnymi zrzeszeniami tworzonymi w celach, niezarobkowych – non profit. W Polsce stowarzyszenia mogą tworzyć
obywatele – w liczbie, co najmniej 15 osób – mający zdolność do czynności prawnych i nie
pozbawieni praw publicznych. Stowarzyszenia podlegają rejestracji.
- innowacyjność; powstawanie nowych idei, opinii, rozwiązań – dzięki swobodnej wymianie myśli
- aktywizm – przejawem zbiorowej aktywności są ruchy społeczne, dążące do zmian, np. ruchy
ekologiczne, ruchy obrony praw człowieka .

Rozwój idei społeczeństwa obywatelskiego w XX wieku

- w związku z walką opozycji politycznej z reżimem komunistycznym w Europie Wschodniej .
W Polsce na formowanie się społeczeństwa obywatelskiego wpływały opozycja demokratyczna,
Kościół katolicki i Solidarność.
- w walce z systemami autorytarnymi w państwach śródziemnomorskich: w Portugalii, Hiszpanii
i Grecji .
- w walce z uciskiem kolonialnym ( np. działalność Mahatmy Gandhiego).
- w walce z rasizmem w USA w latach 60-tych XX wieku, prowadzonej pod kierunkiem Martina
Luthera Kinga.

W walce stosowano tzw. obywatelskie nieposłuszeństwo – nie respektowanie obowiązującego prawa, jako niesprawiedliwego.

Ze względu na stopień rozwoju wyróżnia się społeczeństwo

- tradycyjne - przemysłowe - poprzemysłowe
→ W przypadku społeczeństw tradycyjnych wyróżnia się różne formy ich rozwoju:
I społeczeństwo pierwotne - pierwotny typ społeczeństwa ludzkiego, który dominował na Ziemi do około 10 000 lat p.n.e., a następnie zdominowany został przez społeczeństwa rolnicze i przemysłowe. Obecnie szczątkowo występuje ono jeszcze na trudnych do kolonizacji obszarach dżungli w Ameryce Południowej, Afryce czy Nowej Gwinei. Społeczeństwa te stanowiły grupy niewielkie, liczące najwyżej kilka tysięcy członków. Ze względu na sposób gospodarowania dzieli się na : zbieracko-łowieckie, pasterskie i kopieniacze .
a/ społeczeństwa zbieracko – myśliwskie określają cechy
• Koczownictwo - dane obszary zamieszkiwane są okresowo, aż do wyeksploatowania zasobów żywności ( wędrowny tryb życia)
• Niewielka liczba osób w grupie koczowniczej (zazwyczaj kilkadziesiąt osób)
• Brak rozbudowanej struktury społecznej i znaczących nierówności w dostępie do dóbr
• Prymitywne technologie pozwalające na zdobywanie większej ilości żywności (np. technologie i techniki pozwalające polować na wieloryby).
• Silna zależność kultury od warunków klimatycznych i ekologicznych
• Podział pracy i wynikający z niego status społeczny zależny przede wszystkim od płci i wieku, zbieractwem zajmują się kobiety, myśliwymi są wyłącznie mężczyźni.
b/ społeczeństwa pasterskie - powstały poprzez udomowienie zwierząt - ok. 7 tysiąclecia p.n.e., prowadziły wędrowny tryb życia i ulegały rozwarstwieniu społecznemu. Najbardziej rozwinięte na stepach Afryki Wschodniej i Azji Środkowej.
c/ społeczeństwa kopieniacze – stosujące tzw. ekstensywną uprawę roli ( wycinanie i wypalanie lasów). Pojawiły się w IX tysiącleciu p.n.e. na Bliskim Wschodzie.

II społeczeństwa rolnicze – ludzie wykorzystywali dla uprawy ziemi siłę pociągową zwierząt i wynaleźli pług . Dzięki produkcji znacznych nadwyżek żywności pojawiła się specjalizacja zawodowa i rozwarstwienie społeczne. Społeczeństwa te wynalazły pismo.

→ Społeczeństwa przemysłowe powstały w XIX wieku, jako efekt rewolucji przemysłowej. Charakteryzuje je malejąca liczba osób zatrudnionych w rolnictwie, dominująca rola przemysłu, rosnąca produktywność, poprawa warunków życia, zmniejszanie się znaczenia instytucji rodziny urbanizacja. Nastąpiło pogłębienie różnic społecznych i ekonomicznych.

W okresie formowania się społeczeństw przemysłowych powstawały takie jego określenia jak: społeczeństwo masowe, społeczeństwo obywatelskie, społeczeństwo otwarte, społeczeństwo nowoczesne i ponowoczesne.
• społeczeństwo masowe – społeczeństwo biernych odbiorców kultury masowej. Powstaje, jako procesów związanych z industrializacją i urbanizacją. Następuje dezintegracja tradycyjnych struktur społecznych wraz z ich wartościami, normami i kontrolą społeczną, upadek religii, zmiana stylu pracy na zmechanizowaną i monotonną. Społeczeństwo masowe jest zatomizowane.
• społeczeństwo obywatelskie
• społeczeństwo otwarte - pojęcie wprowadzone przez francuskiego filozofa Henri Bergsona. W społeczeństwie otwartym polityka rządu podlega ocenie społecznej i zmienia się pod jej wpływem. U podstaw społeczeństwa leżą prawa jednostki i wolność stowarzyszeń, sprawy dotyczące społeczności nie są skrywane, a wiedza na ich temat jest ogólnie dostępna. Charakterystyczne dla społeczeństwa otwartego jest zjawisko ruchliwości społecznej - możliwości awansu zawodowego i społecznego, w tym przechodzenie z jednej warstwy społecznej do drugiej.
Karl Popper w książce Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie wskazał, że cechą społeczeństwa otwartego jest możliwość zmiany elit politycznych bez rozlewu krwi

Społeczeństwo otwarte zezwala na swobodną krytykę i kontrolę swych działań w trakcie liberalnej i demokratycznej dyskusji. Zmiany społeczne zachodzą poprzez modyfikację tego, co złe i utrwalanie tego, co dobre, nie zaś drogą gwałtownych skoków. Społeczeństwo takie jest pluralistyczne i wielokulturowe, co pozwala na wyciągnięcie maksimum korzyści z wielu różnych punktów widzenia dostępnych w takim społeczeństwie.

• społeczeństwo nowoczesne

→ Społeczeństwo poprzemysłowe – rozwija się od 2 połowy XX wieku. W społeczeństwie tym głównym źródłem utrzymania nie jest produkcja przemysłowa, lecz wytwarzanie i przetwarzanie informacji. W odróżnieniu od społeczeństwa przemysłowego charakteryzującego się tym, że największe zatrudnienie jest w sektorze przemysłowym, w społeczeństwie postindustrialnym najwięcej osób jest zatrudnionych w sektorze usług. Drugim wyróżnikiem jest to, że w społeczeństwie postindustrialnym następuje przejście od masowej produkcji dla anonimowego klienta do produkcji dla klienta indywidualnego. Zaczęły się rozwijać ponadnarodowe korporacje.

- alternatywne pojęcia dla tego społeczeństwa to:

• społeczeństwo informacyjne - w którym towarem jest informacja traktowana jako szczególne dobro niematerialne, równoważne lub cenniejsze nawet od dóbr materialnych. Przewiduje się rozwój usług związanych z 3P (przesyłanie, przetwarzanie, przechowywanie informacji).

• globalna wioska – media elektroniczne obalają bariery czasowe i przestrzenne, umożliwiając ludziom komunikację na masową skalę. Glob staje się wioską za sprawą elektronicznych mediów.

• społeczeństwo sieciowe - którego istotą jest sieć relacji społecznych oraz swobodny dostęp do uczestniczenia w różnych organizacjach i grupach społecznych czy kręgach zainteresowań przez jednostkę. Za istotny czynnik zmian uważa się rozwój nowoczesnych technologii telekomunikacji oraz rozbicie tradycyjnych form interakcji ludzkich.

• społeczeństwo ryzyka - z uwagi na ich podatność na katastrofy technologiczne oraz wywołane rozwojem przemysłu i techniki – jak na przykład globalne ocieplenie.

Czynniki wyznaczające ład społeczny

Życie społeczne to wzajemne oddziaływania (interakcje) między jednostkami i zbiorowościami obejmujące: współpracę rywalizację i konflikty. Na ich przebieg ( na kształt życia społecznego) wpływają normy i wartości społeczne.

Normy społeczne – zasady zachowania (nakazy i zakazy) przyjęte w społeczeństwie:

a/ normy prawne - zasady zachowania się oparte na przepisach..
W przeciwieństwie do innych norm są one powszechne i ustanowione lub uznane za obowiązujące przez państwo. Ich nieprzestrzeganie naraża na sankcje - ujemne skutki prawne polegające na zastosowaniu represji w postaci przymusu państwowego.

b/ normy religijne - mają one ograniczony zasięg i dotyczą tylko osób danego wyznania. Często normy te określające stosunki między ludźmi traktowane są jako normy moralne. Dotyczą wyznawców i wskazują jakie zachowanie jest grzeszne.

c/ normy moralne (etyczne) – mają one charakter absolutny co oznacza bezwzględny nakaz lub zakaz określonego zachowania. Nie dotyczą tylko postępowania jednostki ale mogą dotyczyć całych grup społecznych. Ich nieprzestrzeganie może przynieść izolację jednostki.

d/ normy obyczajowe - nawyki zachowania się rytuały czy sposoby ubierania się uznane w danej zbiorowości. Są przekazywane z pokolenia na pokolenie ( np. całowanie kobiety w rękę obyczaje
świąteczne). Ale nie oceniają zachowań ani ich nie wartościują. Określają raczej co wypada lub czego nie wypada robić. Obyczaje kształtują się we wszystkich sferach życia.

e/ normy zwyczajowe - nawyki zachowania charakterystyczne albo dla całego społeczeństwa albo dla jakichś grup społecznych np. sposób jedzenia zachowania wobec osób starszych.

f/ normy formalne - zasady sformułowane w postaci pisanych regulaminów lub przepisów.
g/ normy nieformalne - nie spisane powstają w wyniku wzajemnych kontaktów interpersonalnych

Wartości społeczne – wartością określamy "to wszystko co uchodzi za ważne i cenne dla jednostki i społeczeństwa oraz jest godne pożądania co łączy się z pozytywnymi przeżyciami i stanowi jednocześnie cel dążeń ludzkich" 
Wartości społeczne wynikają z tego co wspólnie potrzebne ludziom co ułatwia współżycie  i współpracę: życie bezpieczeństwo możliwość rozwoju uczciwość odpowiedzialność tolerancja praworządność.

→ Występowanie w społeczeństwie powszechnie aprobowanych i pozytywnych wartości i norm społecznych oznacza ład społeczny – stan który zapewnia rozwój zbiorowości jako całości osiąganie wyznaczonych celów.

Instytucje społeczne – osoby czy grupy osób wyłaniające się ze zbiorowości i wykonujące dla niej określone zadania. Służą zaspokojeniu potrzeb tej zbiorowości realizacji jej celów. Istnieją:

a/ instytucje formalne – utworzone prawnie i ich działalność jest uregulowana przepisami. (np. szkoła lub sąd)
b/ instytucje nieformalne – powstają spontanicznie kiedy zachodzi odpowiednia okoliczność. Do takich instytucji można zaliczyć np. Uniwersytety Latające zakładane przez opozycję w czasach PRL-u.

Kolejny podział instytucji odnosi się do ich merytorycznych funkcji:

a) polityczne – wiążą się ze zdobywaniem wykonywaniem i utrzymywaniem władzy np. partie.
b) religijne – określające zachowania religijne stosunek ludzi do sił i osób uznanych za święte np. Kościół katolicki.
c) ekonomiczne – zajmują się produkcją i podziałem dóbr usługami obiegiem pieniądza np. zakłady pracy banki.
d) wychowawcze i kulturalne – przekazywanie dziedzictwa kulturowego(szkoły muzea biblioteki)
e) socjalne – opiekuńczo wspomagające

Konflikty i sposoby ich rozwiązywania

Konflikty społeczne są stałym elementem życia społecznego. Wskazuje się trzy  przyczyny: 

- nierówny podział dóbr między klasami lub grupami społecznymi ( tzw. przyczyny strukturalne związane z budową społeczeństwa) sprzeczności interesów
- różnice rozwojowe występujące między regionami jakiegoś państwa
- odmienne systemy wartości różnice ideologiczne np. w kwestii eutanazji kary śmierci aborcji

→ sposoby rozwiązywania konfliktów:

• negocjacje – rozmowy dobrowolnie podjęte przez strony konfliktu
• mediacje – strony konfliktu zwracają się do strony trzeciej aby pośredniczyła w rozmowach
• arbitraż – strony konfliktu zwracają się do osoby trzeciej aby rozstrzygnęła sporny problem i zobowiązują się do uznania jej (arbitra) decyzji
• sąd – oddanie sprawy do sądu gdy strony lub strona nie wyrażają zgody na podjęcie mediacji lub negocjacji
• głosowanie ( np. referendum) – poddanie przedmiotu konfliktu pod ocenę społeczną

Formy udziału obywateli w życiu publicznym

Życie publiczne – relacje między jednostką a strukturami państwowymi i samorządowymi.

→ Formy udziału obywateli w życiu publicznym:

• udział w referendum inicjatywa ludowa weto ludowe ( formy demokracji bezpośredniej)
• udział w wyborach do parlamentu i organów samorządu ( demokracja pośrednia)
• działalność w partiach politycznych i stowarzyszeniach
• inicjatywy obywatelskie
• zgromadzenia i manifestacje
• petycje listy otwarte

Środki masowego przekazu i opinia publiczna

Środki masowego przekazu ( mass media) odgrywają ogromną i stale rosnącą rolę w życiu publicznym stąd nazywane są czwartą władzą.

→ rodzaje mass mediów: książka prasa film radio telewizja (ostatnio satelitarna) Internet.

Media dostarczają i przetwarzają wiedzę o świecie ale podlegają wpływom politycznym ( media
publiczne i ekonomicznym ( media komercyjne). Status mediów zależy od systemu politycznego.
 
Z czasem pojawiły się różne koncepcje wpływu mediów na społeczeństwo:

• media jako okno – pozwalają nam poznać świat który leży poza możliwościami naszego doświadczenia bez jakiejkolwiek manipulacji
• media jako zwierciadło – dają obraz w miarę prawdziwy choć odwrócony. Pole widzenia jest ograniczone przez nadawcę
• media jako filtr – przepuszczają niektóre informacje dają więc obraz rzeczywistości niepełny zależny od intencji nadawcy
• media jako bariera – są ekranem oddzielającym nas od rzeczywistości ( dają wizerunek fałszywy)

→ dzięki istnieniu mediów masowych i dużych grup odbiorców ukształtowała się tzw. opinia publiczna – system przekonań i poglądów na sprawy publiczne ( polityka ekonomia kwestie społeczne). Na opinię publiczną wpływają media i elity.

→ wzrost znaczenia opinii publicznej ( wykorzystywanej przez polityków i reklamę) doprowadził do rozwoju badań w tym zakresie. Wykorzystuje się sondaże – czyli analizę i interpretację wypowiedzi określonej liczby osób. Zajmują się tym wyspecjalizowane instytucje: OBOP CBOS Pentor i inne.

Czynniki wpływające na zachowanie człowieka

Człowiek żyje w pewnym otoczeniu - nazywanym środowiskiem z którym łączą go ścisłe związki. Podejmuje określone czynności ( działania) czyli zachowuje się w określony sposób. Na jego zachowanie wpływają potrzeby postawy i osobowość.

Potrzeba – stan braku czegoś co jest niezbędne do życia rozwoju pełnienia roli społecznej.
Skłania jednostkę do działania.
→ często dzieli się potrzeby na biologiczne – wrodzone i wynikające z funkcji organizmu
( potrzeba jedzenia snu wydalania zachowania temperatury ciała itd.) oraz psychiczne –
uwarunkowane strukturą osobowości ( np. pragnienie miłości uznania władzy wiedzy itd.)

→ Wg badacza amerykańskiego Abrahama Maslowa potrzeby tworzą pewną hierarchię która
 decyduje o kolejności ich zaspokajania.
 
I klasa – potrzeby wynikające z braku czegoś ( elementarne)
→ Potrzeby fizjologiczne:  potrzeba jedzenia potrzeba odpoczynku potrzeby seksualne
→ Potrzeby bezpieczeństwa wyrażają się unikaniem tego co może przynieść śmierć lub cierpienie: potrzeba opieki oparcia ładu poczucia pewności co do przyszłości ( brak lęku)
→ Potrzeby przynależności i miłości ( afiliacji)
→ Potrzeby szacunku i uznania
        
II  klasa – potrzeby które służą wzrostowi doskonaleniu jednostki

→ Potrzeby samorealizacji ; potrzeba wiedzy i rozumienia( poznawcza) potrzeby estetyczne religijne
Postawa - stan emocjonalny stosunek do podmiotu polegający na ocenianiu go i reagowaniu nań. Przedmiotem może być człowiek rzecz zdarzenie ideologia.

Postawy mają pewne właściwości: nastawienie pozytywne lub negatywne(kierunek) intensywność
tj. siła postawy zakres postawy – może dotyczyć przedmiotu jednostkowego lub grupy przedmiotów
złożoność postawy trwałość postawy.

Osobowość  - ogół cech psychicznych człowieka zorganizowana struktura cech indywidualnych.
W skład tej struktury wchodzą: rozum uczucia motywacja temperament charakter intelekt

Koncepcje osobowości człowieka

Typologie osobowości

→  wg ...