1)_etyka.doc

1. Czym jest etyka?

Etyka (z gr. ethos – „zwyczaj”) – dział filozofii zajmujący się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzać zasady moralne.1 Ta bardzo popularna definicja nie wyjaśnia niczego. Nie dość, Że nie daje odpowiedzi postawione pytanie, to jeszcze rodzi nowe. Bo jeśli etyka zajmuje się badaniem moralności, to, czym jest moralność. Ale po kolei. Jeśli definicja z encyklopedii internetowej nie daje odpowiedzi, to może lepszą będzie inna, zaczerpnięta ze słownika etycznego, według którego:

Jesteśmy nieco bliżej, ale nadal to zdecydowanie za mało, by poczuć się

usatysfakcjonowanym (a satysfakcja to ważny element aksjologii). Idźmy zatem dalej.

Musimy w tym miejscu wrócić do moralności i powiedzieć, Że:

Etyki nie należy mylić z moralnością. Moralność, to z formalnego punktu widzenia

zbiór dyrektyw w formie zdań rozkazujących w rodzaju „Nie zabijaj”, których słuszności

nie da się dowieść ani zaprzeczyć, gdyż zdania rozkazujące niczego nie oznajmiają.

Celem etyki jest dochodzenie do źródeł powstawania moralności, badanie efektów, jakie

moralność lub jej brak wywiera na ludzi oraz szukanie podstawowych przesłanek

filozoficznych, na podstawie których dałoby się w racjonalny spos tworzyć zbiory

nakaz moralnych. Poglądy etyczne przybierają zwykle formę teorii, na ktą składa się

zespół pojęć i wynikających z nich twierdzeń, na podstawie ktych moŻna formułować

zbiory nakaz moralnych. Teorie etyczne mogą być zarno prą udowadniania

słuszności funkcjonujących powszechnie nakaz moralnych, jak i mogą stać w ostrej

opozycji do powszechnej moralności, kwestionując zasadność części bądź nawet

wszystkich aktualnie obowiązujących w danym społeczeństwie nakaz.

etyka to: (gr. ta ethica; ethikos, od ethos – zwyczaj) – termin wprowadzony przez

Arystotelesa na oznaczenie jednej z dyscyplin tzw. filozofii praktycznej.

Wspłześnie, etyka to teoria moralności, chociaż niekiedy oznacza rnieŻ zespłó

norm i ocen moralnych charakteryzujących określone społeczeństwo, lub określony

system etyczny (np. etyka zawodowa)

Zasady moralne przyjmują często formę zdań rozkazujących lub zakazujących, rzadziej

oznajmujących. Przykładem zasady moralnej jest np. zakaz "nie zabijaj". Większość ludzi

ma zasady moralne głęboko zinternalizowane (wpojone w swój system indywidualny,

podświadomość, duszę) w trakcie procesu wychowawczego i często w oge nie

zastanawia się nad ich pochodzeniem (szczegnie, gdy są to nakazy religijne).

Naruszenie tych zasad powoduje zwykle wewnętrzny konflikt psychiczny.

Zasady etyczne w odrŻieniu od moralnych są ognymi, filozoficznymi twierdzeniami,

wynikającymi z danego światopoglądu - przyjętego systemu pojęciowego (w niektych

wypadkach rnieŻ religijnego). Na ich bazie moŻna tworzyć konkretne nakazy i zakazy

moralne. Często zdarza się tak, Że rŻe zasady etyczne prowadzą do tych samych zasad

moralnych.

Nie wszystkie systemy etyczne prowadzą jednak zawsze do tego samego zbioru zasad

moralnych, dlatego niezwykle trudno jest mić o „moralności uniwersalnej”.

Okazuje się więc, iż w momencie, kiedy pojawia się moralność sprawy zaczynają się

komplikować. Etyka to teoria moralności, a moralności nie da się zdefiniować, bo jest

systemem nakaz i zakaz związanych ze specyfika danej społeczności. Społeczności,

czyli ludzi, więc może jednak faktycznie Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy.3

Jeśli tak by było, a wielu ludzi chętnie skłania się ku takiemu stanowisku, to gdzie byłoby

miejsce dla Boga, czy jakiejkolwiek innej siły wyższej? Okazałoby się, Że to człowiek

decyduje o istnieniu, bądź nieistnieniu Boga…

W tym miejscu zarysowuje się kolejny problem z dziedziny etyki. Zajmuje się ona

wartościami, ale czy wartości te są absolutne, czy moŻe względne? I czym są

wartości.

Jak widać w tym krkim wstępie etyka jest zagadnieniem niezwykle skomplikowanym.

Stwarza wiele problem, często zwodzi na manowce, a przecieŻ kaŻdy chciałby

wiedzieć, czym jest prawda, co to znaczy dobry? Pytanie o sens uprawiania etyki

nasuwa się samo. Zatem…

Przykład czterech zasad etycznych:

- Życie ludzkie jest święte, gdyŻ jest ono darem Boga (chrześcijaństwo, islam),

- odbieranie Życia ludzkiego jest zadawaniem największego cierpienia (buddyzm),

- Życie ludzkie jest podstawową wartością, gdyŻ wszyscy jesteśmy rnoprawnymi

członkami ludzkiej wspnoty (humanizm),

- Życie ludzkie jest własnością jednostki oraz podstawą jej wolności,

a odbieranie go jest pozbawianiem wolności w spos ostateczny (liberalizm,

indywidualizm, anarchizm).

MoŻna bez trudu wyprowadzić nakaz moralny "nie zabijaj", chociaŻ podstawy

światopoglądowe tych zasad są zupełnie rŻe.

2. Po co nam etyka?

Skoro jest tak skomplikowaną materią, a do tego szanse na uzyskanie wiąŻących

odpowiedzi są niewielkie, to po co zajmować się etyką?

Na tym etapie starczy powiedzieć, Że etyka, jako pewien system wartości jest

człowiekowi niezbędna, poniewaŻ w duŻym stopniu określa interakcje międzyludzkie.

Wszyscy znamy powiedzenie „kręgosłup moralny”, a to przecieŻ nic więcej niŻ

wewnętrzny system wartości. Na razie moŻemy pominąć kwestię, czy jest on

obiektywny, czy subiektywny, ale nie spos zaprzeczyć, Że coś takiego jest.

Skoro przyjmujemy istnienie system wartości i jesteśmy skłonni zgodzić się, jeśli nie,

co do ich sensowności, to przynajmniej uŻyteczności, to na pytanie tytułowe niniejszej

części musimy odpowiedzieć pozytywnie, tzn. uznać, iŻ etyka jest nam potrzebna, jako

narzędzie kształtowania interakcji międzyludzkich. Co za tym idzie system wartości

pomaga nam umiejscowić się w strukturze społecznej (np. systemy prawne wywodzą się

z system etycznych, czyli znajomość i przestrzeganie norm moralnych danej grupy

jest rnoznaczne z niewchodzeniem w konflikt z prawem obowiązującym w danym

kraju. Na niŻszym szczeblu, znajomość zasad obowiązujących w danej grupie chroni np.

przed ostracyzmem. Etyka jest potrzebna, poniewaŻ jest uŻyteczna i to uŻyteczna

w bardzo wielu aspektach, o czym będzie mowa w części czwartej – wartości utylitarne.

Istnieje wiele system etycznych i chociaŻ wiele z nich to systemy zamknięte, jak np.

etyka katolicka, to ludzie przewaŻnie tworzą własne systemy wartości. Podobne pry, na

przestrzeni wiek podejmowali filozofowie. Wybrane poglądy na zagadnienie etyki

zostaną przedstawione w części trzeciej niniejszego kursu. Zanim jednak przejdziemy do

omawiania konkretnych przykład, aby łatwiej je zrozumieć, potrzebujemy odrobiny

teorii.

3. Etyka/moralność/aksjologia/wartość

Znamy juŻ definicje etyki, aby jednak właściwie podejść do tematu, musimy zaznajomić

się z istniejącymi we wspłzesnej nauce jej podziałami.

W tym ujęciu etyka staje się teorią wartości. Pruje ustalić status ontologiczny

wartości, skonstruować ich hierarchię i ocenić moŻliwości człowieka na ich (wartości)

realizację. Na tym etapie, jako etyka normatywna formułuje zespł norm

umoŻliwiających realizacje określonych wartości.

4. Przykładowe rodzaje etyk4

Etyka autonomiczna – broni człowieka przed podporządkowaniem go jakimkolwiek

autorytetom zewnętrznym: Bogu, państwu czy społeczeństwu. WiąŻe się z nią

przekonanie o absolutnej wolności człowieka.

Etyka biznesu – określenie etycznych aspekt ludzkiej przedsiębiorczości.

Etyka cn i wzor osobowych – etyka propagująca zestaw poŻądanych cn oraz

wzor osobowych godnych naśladowania (charakterystyczna dla staroŻytności).

Etyka formalna – doktryna etyczna, wg ktej istota dobra moralnego polega na

postępowaniu zgodnym z imperatywem (prawem) moralnym. WiąŻe się

z pojęciem obowiązku i powinności.

Etyka globalna – popularny wspłześnie kierunek refleksji etycznej. Jej głnym

postulatem jest wprowadzenie, w trosce o gatunek ludzki, wartości humanizmu, jako

normy regulującej wspłŻcie międzynarodowych społeczności.

Etyka heteronomiczna – powinności człowieka są determinowane przez systemem

wartości i normami otrzymanymi z zewnątrz (np. od Boga).

Etyka mass medi – wyraźna wspłześnie tendencja do kodeksualizacji zawodu

dziennikarza. We wszystkich aspektach podnosi się konieczność respektowania kilku

najogniejszych zasad:

a. zasada prawdy,

b. zasada obiektywizmu,

c. zasada oddzielania informacji od komentarza,

d. zasada uczciwości,

e. zasada szacunku i tolerancji,

f. zasada nadrzędności dobra odbiorcy (względem redakcji, ale nie względem prawdy),

g. zasada wolności i odpowiedzialności.

Etyka materialna – opisowa i normatywna nauka o moralności, opierająca się na

pojęciu wartości moralnych, a nie na pojęciach obowiązku i powinności (jak mam to

miejsce w e. formalnej).

Etyka niezaleŻna – system etyki normatywnej, kty nie wiąŻe postulowanych przez

siebie zasad z rozstrzygnięciami filozoficznymi.

Etyka normatywna (właściwa) – obok etyki opisowej i metaetyki, trzeci zasadniczy

dział refleksji nad moralnością – konstruuje i uzasadnia systemy moralności zgodne z

załoŻeniami przyjętego stanowiska.

Etyka ogna i szczegłwa – E. ogna to refleksja nad podstawami etyki, takimi

jak np. dobro, czy prawda; E. szczegłwa to z kolei formułowanie praktycznych

wskazań moralnych obliczonych na typowe sytuacje spotykające człowieka.

Etyka opisowa (etologia) – stara się opisać zjawisko moralności w jego historycznie i

środowiskowo zrŻicowanych przejawach.

Etyka pornawcza religii – dział religioznawstwa pornawczego badający związki i

rŻice w systemach etycznych rŻych religii.

Etyka praktyczna – etyka stosowana, zajmująca się wcielaniem w Życie zalecanych

norm moralnych.

Etyka reklamy – co do zasady, to samo co etyka mass medi.

Etyka specjalna – refleksja etyczna obejmująca wyodrębnione ze względu na ich

specyfikę, sfery zjawisk moralnych (m. in. etyka zawodowa, etyka Życia seksualnego,

etyka Życia rodzinnego, etyka sportu).

Etyka społeczna – zajmuje się normowaniem społecznych zachowań jednostki.

Etyka sytuacyjna – spos uprawiania refleksji etycznej polegający na rezygnacji z

formułowania ognych reguł postępowania.

Etyka umiaru – za regułę postępowania przyjmuje unikanie skrajności.

Etyka, jako refleksja stricte filozoficzna pozostaje ściśle związana z aksjologią. WiąŻe się

rnieŻ z pojęciami moralności i wartości.

Moralność – (łac. moralitas od moralis – obyczajowy) zbi zasad (norm), kte

określają, co jest dobre (prawidłowe, nieszkodliwe), a co złe (nieprawidłowe, szkodliwe).

Szerzej rzecz ujmując, moralność to zjawisko społeczne, kaŻdorazowo ukształtowane

historycznie w określonym społeczeństwie, ktego zadaniem jest regulacja stosunk

między jednostką a jednostką oraz miedzy poszczegnymi jednostkami a grupami

społecznymi.

Podstawowymi elementami moralności są:

- oceny,

- normy,

- sankcje,

- wzory osobowe,

...