ENCYKLOPEDYCZNY SŁOWNIK ANGIELSKICH TERMINÓW I DEFINICJI Z DZIEDZINY OCHRONY RADIOLOGICZNEJ, WYBRANYCH TERMINÓW I DEFINICJI Z DZIEDZIN POKREWNYCH ORAZ ICH ODPOWIEDNIKI PRZYJĘTE W POLSCE
pomoc techniczna:
Maria Zielonka
Wydanie 3-cie uzupełnione
ISBN 978-83-920940-2-9
Autor wyraża podziękowanie :
za recenzję 1-szego wydania słownika oraz za uwagi do 3-ciego wydania:
prof. dr hab. Jerzemu Peńsko
prof. dr hab. Michałowi Waligórskiemu ;
za uwagi do 1-szego wydania słownika
mgr inż. Januszowi Henschke ;
wszystkim, którzy zgłosili uwagi do 2-giego wydania, a w szczególności
mgr inż. Łukaszowi Adamowskiemu, prof. dr hab. Ludwikowi Dobrzyńskiemu (także za uwagi do 3-ciego wydania), dr hab. Andrzejowi Komosa i prof. dr hab. Irenie Szumiel.(także za uwagi do 3-ciego wydania).
WPROWADZENIE
Przodującymi w dziedzinie ochrony przed promieniowaniem były i są Wielka Brytania i Stany Zjednoczone Ameryki. Zdecydowana większość terminów i określeń w omawianej dziedzinie ma swój rodowód w tych krajach. Chcąc przybliżyć słownictwo anglojęzyczne często nie mające odpowiedników w oficjalnych dokumentach krajowych, przede wszystkim osobom zawodowo zainteresowanym ochroną radiologiczną, autor podjął się opracowania angielsko-polskiego encyklopedycznego słownika terminów i definicji. Autor wyraża nadzieję, ze słownik ten okaże się także szczególnie pożyteczny w związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej i potrzebą dostosowania naszych przepisów do wymagań Unii.
Słownik obejmuje także wybrane hasła z dziedzin pokrewnych z ochroną radiologiczną (fizyka jądrowa, bezpieczeństwo jądrowe, radiobiologia, zabezpieczenia materiałów jądrowych i transport materiałów promieniotwórczych).
Terminy i ich definicje wybrane zostały w pierwszej kolejności z dyrektyw i zaleceń Unii Europejskiej, z norm Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej ISO, z przepisów Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej oraz standardów i zaleceń innych organizacji międzynarodowych (IEC1, ICRU2, ICRP3), a w następnej kolejności z innych dokumentów anglojęzycznych.
Praca wykracza nieco poza zakres słownika, ponieważ dla zwiększenia jej przydatności, w przypadkach występowania merytorycznej różnicy między definicjami tego samego terminu w dokumentach różnych organizacji międzynarodowych po przetłumaczeniu definicji przyjętej jako podstawowa podano także definicje od niej odbiegające. Po każdym haśle podany jest skrót nazwy dokumentu, z którego hasło i jego definicja zostały przytoczone. Objaśnienie skrótów podane jest na stronach 119-122. Alfabetyczny spis terminów angielskich podany jest na stronach 123-130. Odpowiedniki polskie zaczerpnięto zasadniczo z aktualnych przepisów polskich, ustawy Prawo Atomowe, przepisów wykonawczych do tej ustawy oraz z Polskich Norm. Układ słownika jest alfabetyczny według terminologii angielskiej. Poszczególne hasła są numerowane, tym samym numerem oznaczono odpowiedniki przytoczone z oficjalnych dokumentów krajowych. Jeżeli odpowiednik polski jest tłumaczeniem definicji przyjętej w dokumentach anglojęzycznych, dodatkowe tłumaczenie w słowniku zostało pominięte, za wyjątkiem przypadków gdy tłumaczenie zawiera, zdaniem autora, nieścisłości. Określenie „brak definicji w dokumentach krajowych” oznacza, że spotyka się w nich jedynie hasło, które nie zostało zdefiniowane. „Brak odpowiednika” oznacza, że nawet samo hasło nie jest w dokumentach spotykane. W miarę potrzeby do poszczególnych terminów i definicji podane zostały wyjaśnienia lub komentarze. Używane w tekście określenie „definicja w języku angielskim nieznana”, oznacza, że nie była ona dostępna autorowi słownika.
UWAGI:
1. Definicje podane w niektórych dokumentach nie mają charakteru ogólnego i opatrzone są tam niżej podanym wstępem:
Dyrektywa Unii Europejskiej: „For the purpose of this Directive, the following terms have the meaning hereby assigned to them”
Przepisy Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej: “The following definitions apply for the purposes of the standards”
_________________
1 International Electrotechnical Commission
2 International Commission on Radiation Units and Measurements
3 International Commission on Radiological Protection
Normy ISO ( poza słowniczymi ): „For the purposes of this International Standard the
following definitions apply.”
Ustawa Prawo Atomowe: " W rozumieniu niniejszej ustawy użyte określenia oznaczają...."
2. W tekście słownika uwaga pisana małymi literami („Uwaga”) oznacza uwagę wynikającą z tłumaczenia, pisana dużymi literami („UWAGA”) oznacza uwagę autora.
Great Britain and United States of America have always leaded in the radiation protection domain and most of the terms and definitions in this field are derived from the regulations and literature of those countries. To better acquaint persons interested in health physics with this English terminology, the author prepared a comprehensive glossary and a Polish dictionary of these terms. The Author believes that such a glossary will be useful with Poland having entered the European Union and the need to implement EU regulations in our country.
The glossary also includes selected terms used in nuclear physics, nuclear safety, safeguards, radiobiology and transport of radioactive materials. Definitions were initially taken from EU directives and regulations, ISO standards, International Atomic Energy Agency standards, from recommendations and standards of other international organizations (IEC,ICRP, ICRU) and also from other related documents in English. The glossary has been somewhat extended – wherever a given term was defined somewhat differently (by various international organizations), the basic definition is supplemented with alternative ones, each with its source quoted in abbreviated form. The full names of documents used are given on pages 119-122. An alphabetically ordered and numbered index of English terms is available on pages 123-130. The corresponding Polish terms and definitions have been essentially taken from current Polish legal regulations - The Polish Act Atomic Law and its executive regulations, and from the related Polish Standards . The numbers accompanying the English terms are also quoted in the Polish translations of these terms. Wherever necessary, comments and explanations follow these translations. The statement: “English definition not known” means that the English definition was not available to the author.
Definitions given in some of used documents do not have a general meaning e.g. :
EU Directive. “ For the purpose of this Directive, the following terms have the meaning assigned to them”.
International Standard Organization standards ( excluding terminological standards ). “For the purposes of this International Standard the following definitions apply “.
(D) : the energy absorbed per unit mass
D =
Where:
- is the mean energy imparted by ionizing radiation to the matter in a volume element
- dm is the mass of the matter in this element.
In this Directive absorbed dose denotes the dose averaged over a tissue or an organ. The unit for absorbed dose is the gray.
Dawka pochłonięta (D): energia pochłonięta w jednostce masy
Gdzie:
- jest średnią energią przekazaną przez promieniowanie jonizujące materii
w elemencie objętości
- dm jest masą materii w tym elemencie
W niniejszej Dyrektywie dawka pochłonięta oznacza dawkę uśrednioną w tkance lub narządzie. Jednostką dawki pochłoniętej jest grej.
Energy imparted to matter in a suitably small element of volume by ionizing radiation divided by the mass of that element of volume.
Note – it is commonly expressed in grays (formerly expressed in rads)
Energia przekazana materii w odpowiednio małym elemencie objętości przez promieniowanie jonizujące, podzielona przez masę zawartą w objętości tego elementu.
Uwaga – jest zwykle wyrażana w grejach (dawniej w radach).
1. DAWKA POCHŁONIĘTA (PN-92/J-01003/02)
Dawka pochłonięta (D) – iloraz przez dm, gdzie jest średnią energią przekazaną materii o masie dm, przez promieniowanie jonizujące.
Jednostką dawki pochłoniętej jest grej, Gy.
1Gy= 1Jkg –1
UWAGA: Termin dawka pochłonięta jest podstawowym w dozymetrii (IAEA BSS 1996 określa go jako:„fundamental dosimetric quantity”).
Increment in absorbed dose during a suitable small interval of time divided by that interval of time.
Moc dawki pochłoniętej. Przyrost dawki pochłoniętej w odpowiednio małym przedziale czasu podzielony przez ten przedział czasu.
Moc dawki pochłoniętej – () – iloraz dD przez dt
gdzie dD jest przyrostem dawki pochłoniętej w przedziale czasu dt
=
Jednostką dawki pochłoniętej jest grej na sekundę, Gys –1
3. ABSORPTION COEFFICIENT patrz także MASS ENERGY ABSORPTION COEFFICIENT oraz MASS ENERGY TRANSFER COEFFICIENT μabs
Fraction of a parallel beam of specified radiation absorbed in passing through a thin layer of thickness x of substance divided by that thickness.
Notes
1. It is a function of the energy of the radiation.
2. Depending on whether Δx is expressed in terms of length, mass per unit area, moles per unit area, or atoms per unit area, μabs is called the linear, mass, molar, or atomic absorption coeffitient.
3. It is that part of the the attenuation coefficient resulting from energy absorption only.
Współczynnik pochłaniania. Część równoległej wiązki określonego rodzaju promieniowania, pochłaniana przy przechodzeniu przez cienką warstwę substancji, podzielona przez grubość x tej warstwy.
Uwagi
1. Jest on funkcją energii promieniowania.
2. W zależności od jednostki, w której wyrażono Δx (długości, masy na jednostkę powierzchni, w molach lub atomach na jednostkę powierzchni) μabs nazywa się liniowym, masowym, molekularnym lub atomowym współczynnikiem pochłaniania.
3. Jest on tą częścią współczynnika osłabiania, która wynika jedynie z pochłaniania energii.
Brak definicji w dokumentach krajowych.
Any unintended event, including operating errors, equipment failures or other
mishaps, the consequences or potential consequences of which are not negligible from the point of view of protection or safety.
Wypadek radiacyjny (Awaria radiacyjna). Każde niezamierzone wydarzenie, włączając błędy obsługi, awarie urządzeń lub inne nieszczęśliwe wydarzenia, których następstwa lub możliwe następstwa są istotne z punktu widzenia ochrony lub bezpieczeństwa.
INES (International Nuclear Events Scale)
In the context of the reporting and analysis of events , an accident is an event that has led to significant consequences . For communicating the significance of events to the public, the INES scale rates events at one of seven levels and uses the term accident to describe events at the Level 4 or above . Events of lesser significance are termed incidents .
W kontekście raportowania i analiz wydarzeń , wypadek radiacyjny jest wydarzeniem powodującym znaczące konsekwencje . W celu informowania ludności o znaczeniu wydarzenia skala INES klasyfikuje wydarzenia na siedmiu poziomach i stosuje termin wypadek radiacyjny do oznaczania wydarzeń na poziomie 4 i powyżej. Wydarzenia o mniejszym znaczeniu określane są jako incydenty radiacyjne.
ISO 921/97 NUCLEAR ACCIDENT
Sudden and unexpected event or series of events due to the development of an uncontrolled chain reaction or to the uncontrolled escape of radioactive material.
Wypadek jądrowy. Nagłe i niespodziewane wydarzenie lub seria wydarzeń spowodowanych niekontrolowaną reakcją łańcuchową lub niekontrolowanym uwalnianiem się substancji promieniotwórczej.
4. ZDARZENIE RADIACYJNE (PAA/06)
Sytuacja związana z zagrożeniem, wymagająca podjęcia pilnych działań w celu ochrony pracowników lub ludności.
Niezamierzone wydarzenie, które powoduje napromienienie osób, przekraczające największe wartości ustalone w przepisach.
AWARIA RADIACYJNA (PN 92/J-01003/05)
Zakłócenie pracy urządzenia lub procesu technologicznego mogące spowodować wypadek radiacyjny.
UWAGA: Podana przez IAEA ogólna definicja obejmuje zarówno wypadek jak i awarię.
EU 96/29
An exposure of individuals as result of an accident. It does not include emergency exposure.
Narażenie przypadkowe. Narażenie osób wskutek wypadku. Nie obejmuje napromienienia wyjątkowego.
5. NARAŻENIE PRZYPADKOWE (PN-92/J-01003/05)
Narażenie wynikające z nieprzewidzianych wydarzeń ( w tym również awarii).
The level of dose rate or activity concentration above which remedial actions or protective actions should be carried out in chronic exposure or emergency exposure situations.
Poziom działania. Poziom mocy dawki lub stężenia promieniotwórczego powyżej którego, w sytuacjach narażenia chronicznego lub wyjątkowego, należy podjąć działanie zapobiegawcze lub ochronne.
The production of radionuclides by irradiation.
...
PIODUL1