SYSTEM RP
Konstytucja 3 V 1791- tzw. Ustawa zasadnicza:
· Podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.
· Ograniczono role króla do przewodnictwa w Senacie i Straży Praw.
· Dwuizbowy parlament. Miał podejmować uchwały większością głosów (zniesienie liberum veto)
· Szereg uprawnień dla mieszczaństwa, ale szlachta i tak nadal uprzywilejowana.
II RP 1918- 1939- 45
Dekret o najwyższej władzy reprezentującą Republikę Polską 23.11.1918
· Regulowała wybrane kwestie ustrojowe (Republika)
· Na czele stanął J. Piłsudski (pełnia władzy do czasu wyłonienia Sejmu Ustawodawczego), powołuje on rząd z premierem (odpowiedzialny przed Piłsudskim), zatwierdza akty prawne.
Ordynacja wyborcza 28.11.1918
· 5- przymiotnikowe prawo wyborcze
· na czele rządu staje I. Daszyński (krótko, po nim Moraczewski)
· akt o charakterze wycinkowym i tymczasowym
· podejmowała się przede wszystkim uregulowania kwestii związanych ze struktura aparatu władzy państwowej
· koncentrowała się na organizacji władzy wykonawczej i ustawodawczej
· wolą ustrojodawcy było pozbawienie Piłsudskiego najwyższej władzy reprezentacyjnej Polski, zamiast tego dominacja parlamentu:
- ograniczenie kompetencji Piłsudskiego do spraw wojskowych
- odpowiedzialny przed parlamentem (Sejmem)
- powoływał rząd, ale za zgoda Sejmu
· rząd podwójnie odpowiedzialny przed parlamentem (1. akceptacja większości Sejmu w czasie tworzenia rządu, 2. potem działalność rządu odpowiedzialna przed Sejmem)
· cel Małej Konstytucji: przygotowanie i przyjęcie pełnej Konstytucji.
· modelem dla niej był model francuski III Republiki Francuskiej (model skrajnego parlamentaryzmu)
· zasada trójpodziału władzy: ustawodawcza (dwuizbowy parlament), wykonawcza (dualizm: prezydent i rada Ministrów) i sądownicza (niezawisłe sądy)
· 5- przymiotnikowe wybory
· Rada Ministrów powoływana przez prezydenta, ale za zgodą Sejmu
· Rząd ponosi odpowiedzialność przed Sejmem
· System parlamentarno- gabinetowy:
- Prezydent wybierany na drodze pośredniej przez Zgromadzenie Narodowe
- Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem
- Zneutralizowanie znaczenia prezydenta (kontrasygnata- wzięcie odpowiedzialności politycznej na rząd czyli podwójne związanie rządu z parlamentem)
- Zasada podziału władzy, ale z prymatem parlamentu (Sejmu)
Nowela sierpniowa 2.08.1926
· Nowelizacja Konstytucji Marcowej
· Ograniczenie roli ustrojowej Sejmu
· Rozszerzenie kompetencji egzekutywy
· Prezydent zyskał prawo do wydawania rozporządzenia z mocą ustawy i rozwiązywania parlamentu (Sejm utracił prawo do przedterminowego samorozwiązania się, przekazano te kompetencje prezydentowi)
· Proces tworzenia doktryny sanacji
· Wzmocnienie pozycji władzy wykonawczej, osłabienie władzy Sejmu poprzez wzmocnienie Senatu
· Zniesiono immunitet parlamentarny
· Zerwanie z zasadą podziału władzy
· Organem zwierzchnim był prezydent, koncentrował najwyższą władzę, za swoje działanie nie ponosił odpowiedzialności
· Koncentrował uprawnienia kreowania urzędów w państwie, uprawnienia osobiste, nie wymagały zgody aktów urzędowych, miał prawo wskazania kandydata na prezydenta, w czasie wojny- wyznaczał swojego następcę, zachował prawo powołania premiera, 1/3 senatorów, prezesa NIK i SN. Dysponował prawem rozwiązania parlamentu, wcześniejszego rozwiązania Sejmu i Senatu. Zgromadzenie Senatorów- osoby mianowane przez prezydenta, elektorzy wybrani przez parlament.
· Uprawnienia Sejmu ograniczone- senat wzmocniony, szereg dodatkowych uprawnień, udzielanie wotum nieufności, zaufania, funkcje kontrolne, realizacja ścieżki legislacyjnej
· rząd odpowiadał przed prezydentem, premier i ministrowie mogli być odwołani przez prezydenta.
· Prymat państwa nad społeczeństwem
· Prezydencko- parlamentarny system rządów, dominująca rola prezydenta
· Koncepcja silnej władzy centralnej
· Konstytucja tworzona pod osobowość, autorytet J.Piłsudskiego, marszałek zmarł i nie objął władzy
· Rozdział 1, zasady ustrojowe:
- system władzy w państwie
- suweren władzy
- formy wykonywania władzy- zasada przedstawicielstwa, pluralizm polit, suwerennośc narodu
- pakiet aksjologiczny- wartości, cele
· demokracja bezpośrednia- referenda, inicjatywa ludowa
· art.25, mechanizm zmiany konstytucji- sztywna konstytucja, trudna do wprowadzenia zmian
· art.1, zasada republikańskiej formy rządów, wykluczanie władzy dziedzicznej
· art.2, zasada demokratycznego państwa prawa urzeczywistniająca zasadę sprawiedliwości społecznej
- nowela grudniowa 1989 wprowadzała zasady demokratycznego państwa prawa, wyznaczanie kierunków zmian, prawo stoi ponad państwem
· art.7, władze obowiązują na podstawie i w granicach prawa
- idea legalizmu- kompetencje oparte na prawie, na podstawie prawa
- to, co nie jest im dozwolone jest im zakazane
- to, co nie jest nam zakazane, jest nam dozwolone z punktu widzenia obywatela
- ustawy jako podstawa normy prawnej
· art.8, reguła hierarchiczności- Konstytucja jest najwyższą moc prawną, wszelkie normy prawa stanowiącego musza pozostać zgodne z Konstytucją
· uporządkowany system prawny- akty niższego rzędu muszą być zgodne z aktami wyższego rzędu
· prymat ustawy- forma prawna pochodząca od parlamentu, stanowiona w restrykcyjnej procedurze
· Art. 34 Obowiązuje prawo krwi (tylko!)
· Art.4 Władza zwierzchnia należy do narodu, suwerenność narodu
· Podstawowa funkcja suwerena to funkcja wyborcza (naród sprawuje władzę pośrednio), wskazanie źródła i legitymacji władzy
· Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli- ale jako forma uzupełniająca
Mandat:
· Pełnomocnictwo udzielone w akcie wyborczym przez wyborców do podejmowania działań w imieniu wyborców, ze skutkami dla nich płynącymi
· Mandat wolny (przedstawicielski)
è generalny- przedstawiciel narodu, interes ogólnonarodowy (a nie tylko własnych wyborców)
è niezależny- nie wiązar ich instrukcje wyborcze
è nieodwołalny- nie ma możliwości proceduralnej odebranie mandatu przed upływem kadencji
· mandat imperatywny- przedstawiciel swoich wyborców ( w Polsce nie istnieje!), wiążą go instrukcje wyborcze, jest odwołalny
Sprawowanie władzy bezpośrednio przez naród:
Referendum.
· Kryterium zasięgu terytorialnego- ogólnokrajowe i lokalne
· Obowiązku jego przeprowadzenia- obligatoryjne czyli narzucone litera prawa, np. konstytucyjne w 1997r., fakultatywne czyli podmioty same decydują czy są one potrzebne
· Skutki prawne- zatwierdzające/ wiążące (nabierają bezwzględnej skuteczności prawnej, frekwencja powyżej 30%) lub opiniodawcze/ konsultacyjne (poniżej 30%)
· Momentu przeprowadzenia- uprzednie (wynik jest przesłanką) lub następcze (zatwierdza akt, np. konstytucja 1997r.)
· Materii poddawanej pod osąd referendalny- konstytucyjne i ustawodawcze
Art. 125, ustawa z 2003r. referendum ogólnokrajowe
- fakultatywne (może zostać rozpisane, ale nie musi).
- Przedmiotem referendum mogą być sprawy o szczególnym znaczeniu dla państwa (nie dopuszcza się uchwalenia ustaw, dymisji rządu, wotum nieufności, zniesienia głowy państwa).
- W przypadku wprowadzenia stanu wojennego i 90 dni po jego zakończeniu nie mogą być przeprowadzone żadne głosowania referendalne
- Przedmiotem referendum może być kilka kwestii, nawet ze sobą nie powiązanych, można przeprowadzać w tym samym czasie co wybory.
- Referendum zarządza w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa: 1. Sejm, 2. prezydent (działa za zgodą Senatu)- nie ma przeszkód ku temu, by zarządzali referendum wspólnie.
- Obywatele nie mają referendalnej inicjatywy ustawodawczej
- Wniosek o zarządzenie referendum do Sejmu składa: 1. 50 tysięcy wyborców (bez: finanse, obronność państwa, amnestia), 2. Senat, 3. Rada Ministrów
- Prezydent wszystko ustala, a Senat tylko wyraża zgodę na przeprowadzenie referendum
- Powszechne, równe, tajne, bezpośrednie, od 18 lat, poprzedzone kampanią
- Jednodniowe lub dwudniowe (po pierwszym dniu głosowania dopuszcza się udzielanie informacji o frekwencji)
- Będzie wiążące, gdy udział wzięło więcej niż połowa uprawnionych do głosowania
- Ważność głosowania stwierdza Sąd Najwyższy (Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych)
- Rozstrzygniecie referendalne musi być zrealizowane
- Organy władzy państwowej zobowiązane są do podjęcia niezwłocznych działań w ciągu 60dni.
- Brak sankcji prawnych!
Art. 235, ustęp 6- referendum o zmianie Konstytucji
- Fakultatywne
- Ogólnokrajowe!
- Dotyczy przepisów z rozdziału I, II i XII
- wystąpienie z wnioskiem- zarządzanie referendum przez prezydenta, Senat lub 1/5 (52 posłów) parlamentu do Marszałka Sejmu
- referendum konstytucyjne zarządza Marszałek Sejmu!
- charakter wiążący
- jedyne głosowanie, gdy nie obowiązują wymóg frekwencji
art. 90, ustęp 3
- wyrażanie zgody na ratyfikację szczególnej umowy międzynarodowej, której treścią jest członkostwo dotyczące utraty części suwerenności na rzecz organu lub organizacji międzynarodowej
- decyduje o tym Sejm lub prezydent za zgoda Senatu (wszystko jak w art. 125)
art. 170 referendum o zasięgu lokalnym
- przedmiotem mogą być sprawy dotyczące kompetencji organizacji samorządowej
- dopuszczenie przeprowadzenia referendum dotyczącego odwołania organu samorządu terytorialnego wybranego droga wyborów bezpośrednich
- prawo udziału mają także osoby zamieszkujące dany teren, mające czynne prawo wyborcze do organu stanowiącego tej jednostki
- walor wiążący referendum lokalne: 1. jeżeli weźmie w nim udział co najmniej 30% mieszkańców, 2. samo opodatkowanie się- 2/3 głosów wszystkich mieszkańców
- uzyskany wynik wiążący jest bodźcem do realizacji przez organy postanowienia, w przypadku odwołania organów stanowiących następuje rozwiązanie zarządu lub rady i powołuje się zarząd komisaryczny do czasu powołania nowych władz.
Niepodległość i suwerenność państwa.
Art.5 – ochrona niepodległości jako priorytetowe zadanie RP
Art. 26- siły zbrojne chronią niepodległość państwa, bezpieczeństwa
Art. 126- pozycja ustrojowa prezydenta: stanie na straży niepodzielności, nienaruszalności granic państwa i suwerenności państwa.
Suwerenność państwa- zdolność państwa do samodzielnego podejmowania decyzji.
Zasada pluralizmu politycznego- (znalazła się dopiero w noweli grudniowej) swoboda tworzenia partii politycznych, w państwie demokratycznym zawsze zawsze panuje pluralizm polityczny.
PRL- system licencjonowania partii politycznych, nie było swobody tworzenia partii.
Zasada społeczeństwa obywatelskiego- (w Polsce upowszechniło się za czasów pierwszej solidarności 1980/81) Uznano, że jest to przeciwstawienie się zastanemu stanu rzeczy, społeczeństwo obywatelskie jako postulat zmian, aby obywatel stał się podmiotem procesu zmian. Dosłownie nie znajdziemy dziam w Konstytucji, SA to jedynie odwołania do zachowania narodu, możliwości jakie mogą zostać wykorzystane przez naród. Możliwość zrzeszenia w partie polityczne, idea samorządu terytorialnego (mamy swobodę zrzeszania się, tworzenia struktur lokalnych). Społeczeństwo pluralistyczne- obywatel ma dwie możliwości działania.
Struktury, które jednoczą obywateli w celu wyrażenia i zrealizowania celi politycznych, a przede wszystkim zdobycia i utrzymania władzy. Prawo zgłaszania kandydatów mają obywatele.
Art.11 gwarantuje swobodę zrzeszania się obywateli, członkami partii mogą być tylko obywatele państwa, zrzeszają się na zasadzie dobrowolności i równości. Celem jest wpływanie demokratycznymi metodami na kształtowanie polityki państwa.
Ustawa o partiach politycznych 1997r.- organem rejestracyjnym jest Sąd Okręgowy w Warszawie. Bada czy zostały spełnione wymogi formalne, a potem wpisuję partię do ewidencji partii politycznych.
Art.13 swoboda tworzenia partii politycznych jest ograniczona. Zakaz działania partii:
...
Arjun99