feminizm_w_polsce.pdf

FEMINIZM W POLSCE

Historia

Rozwój historyczny feminizmu w Polsce dzieli się na 7 okresów- tzw. „fal feminizmu”.

[edytuj] Pierwsza fala (1800 -1830)

Idee feminizmu dotarły na ziemie polskie znacznie później, niż do Europy Zachodniej – dopiero w

XIX wieku [1] . Polska doświadczyła w cią gu tamtego stulecia trzech następujących po sobie „fal”

feminizmu (kiedy powstały pierwsze polskie teksty feministyczne): pierwsza (i najsłabsza) „fala”

przed wybuchem Powstania listopadowego (przed 1830 r.). Wówczas Klementyna z Tańskich

Hoffmanowa napisała pierwszą polską książkę o cechach feministycznych Pamiątka po dobrej matce

(1819) . Chociaż autorka głosiła, że Polki powinny być przede wszystkim żonami i matkami, to z

drugiej strony podkreślała konieczność kształcenia kobiet.

[edytuj] Druga fala (1830- 1863)

Druga, silniejsza „fala” miała miejsce między powstaniami: listopadowym i styczniowym. Powstała

pod wpływem francuskich idei „proto-feministycznych”: twórczości literackiej George Sand i

czasopisma dla kobiet La Gazette des Femmes (Gazeta Kobieca). Pierwsza polska filozof Eleonora

Zimięcka napisała Myśli o wychowaniu kobiet ( 1843) , w których twierdziła, że najważniejszym celem

kształcenia kobiet jest formowanie ich człowieczeństwa, a dopiero potem- kobiecości. [2] . Wiodącym

polskim propagatorem feminizmu było czasopismo Przegląd Naukowy. Publikowała w nim m.in.

Narcyza Żmichowska (przywódczyni warszawskiej grupy kobiet zwanych „entuzjastkami” , które

domagały się emancypacji i prawa do edukacji dla kobiet. Żmichowska wygłaszała również wiele

przemówień, popierających prawa kobiet.

[edytuj] Trzecia fala ( 1870 -1900)

Trzecia i najsilniejsza „fala” feminizmu pojawiła się na ziemiach polskich po 1870 r. pod wpływem

zachodnioeuropejskiego feminizmu. Charakterystyczną cechą tego okresu jest zaangażowanie

mężczyzn, którzy byli głównymi rzecznikami praw kobiet: Adam Wiślicki opublikował w Przeglądzie

Naukowym ( 1870) artykuł pt. Niezależność kobiety, który zawierał radykalne żądania

równouprawnienia płci w edukacji i pracy zawodowej. W tym samym czasopiśmie Aleksander

Świętochowski krytykował książki K. z Tańskich-Hoffmanowej, które jego zdaniem „przekształcały

kobiety w niewolnice”. Inne czasopismo Niwa żądało umożliwienia kobietom dostępu do edukacji i

kariery zawodowej. Najbardziej radykalne poglądy reprezentował Edward Prądzyński w książce O

prawach kobiety ( 1873) , która głosiła całkowite zrównanie praw kobiet i mężczyzn w każdej

dziedzinie życia.

Kwestia emancypacji kobiet była szczególnie znacząca na Uniwersytecie Lwowskim. Wykładowca tej

uczelni Leon Biliński prowadził cykl wykładów O pracy kobiet ze stanowiska ekonomicznego w 1874

r. Uczony domagał się intelektualnej i ekonomicznej emancypacji dla kobiet, jak również

umożliwienia im dostępu do wykształcenia wyższego. Jego żądania zostały zrealizowane w 1897,

kiedy pierwsze studentki zostały imatrykulowane na lwowskiej uczelni.

Motyw emancypacji kobiet jest szczególnie ważny w twórczości Elizy Orzeszkowej: w książce Kilka

słów o kobietach (1871) podkreśliła fundamentalną ludzką naturę kobiety, zdeprawowanej przez

społeczeństwo. Czasopismo Prawda opublikowało w 1889 artykuł Ludwika Krzywickiego Sprawa

kobieca, który udowadniał, że „wyzwolenie kobiet” jest warunkiem rozwoju ekonomii

kapitalistycznej.

[edytuj] Czwarta fala (1900 -1918)

Czwarta- modernistyczna- „fala” feminizmu pojawiła się na ziemiach polskich około 1900 r. Podczas

gdy pisarze-mężczyźni koncentrowali się na „tajemniczej i mistycznej” naturze kobiety, pisarki (np.

Maria Konopnicka, Eliza Orzeszkowa) zajmowały się bardziej racjonalnymi aspektami kobiecości.

Zofia Nałkowska była szczególnie aktywną działaczką polskiego ruchu kobiecego. Jej przemowa:

Uwagi o etycznych zadaniach ruchu kobiecego, wygłoszona podczas Kongresu Kobiet w Warszawie

w 1907 potę pił a prostytucję jako formę poligamii. Pierwsza powieść Nałkowskiej Kobiety (1906) i

inna powieść Narcyza ( 1910) ukazywały kobiecą pasywność w konfrontacji z męską. Warto dodać,że

kobiety uzyskaly pełne prawa wyborcze 28 XI 1918 r.na skutek dekretu Tymczasowego Naczelnika

Państwa Józefa Piłsudskiego.

[edytuj] Piąta fala ( 1920 -1940)

Piąta „fala” polskiego feminizmu nastąpiła w okresie międzywojennym (lata 20. i 30. XX w.) . Polski

feminizm tamtego okresu (podobnie jak feminizm w innych krajach) poszukiwał nowej definicji

feminizmu i nowych celów. Pojawiły się wątpliwości, czy należy walczyć o pełne równouprawnienie,

czy raczej o prawną ochronę dla kobiet. Prawie wszyscy (nawet radykałowie) wierzyli, że kobiety

osiągnęły swoją emancypację przez otrzymanie pełni praw politycznych [3] . Róża Melcerowa wyraziła

to przekonanie słowami: Feminizm (...) faktycznie skończył się w tych narodach, w których osiągnął

swój cel: społeczne i polityczne równouprawnieni e [4] .

Tym niemniej w Polsce feminizm był wyjątkowo aktywny. Nałkowska w dalszym ciągu analizowała

kwestie kobiece: w powieściach Romans Teresy Hennert ( 1923) i Renata Słuczańska (1935)

rozważała granice wolności kobiety w tradycyjnym społeczeństwie.

W latach 20. XX wieku pojawił się w Polsce radykalny feminizm: jego przedstawicielki- Irena

Krzywicka i Maria Morozowicz-Szczepkowska posł ugiwały się agresywną retoryką tego kierunku i

domagały się wyzwolenia kobiet z emocjonalnej zależności od mężczyzn (tzw. "walka z pojęciem

miłości") jako jedynym środkiem do osiągnięcia indywidualnej niezależności. Krzywicka i Tadeusz

Boy-Żeleński propagowali świadome macierzyństwo, edukację seksualną, prawo do rozwodu,

legalizację aborcji i całkowite równouprawnienie płci. Krzywicka od 1926 opublikowała cykl

artykułów feministycznych w dodatku do Wiadomości Literackich pt. Życie świadome, Żele ński

napisał wiele artykułów (m.in. Brewerie 1926, Dziewice konsystorskie 1929, Piekło kobiet 1930,

Zmysły, zmysły 1932, Nasi okupanci 1932 ), w których protestował przeciwko szkodliwemu

„wtrącaniu się” Kościoła rzymskokatolickiego w intymne życie Polaków. Zarówno Krzywicka jak

Żeleński byli wyjatkowo aktywnymi mówcami, propagującymi idee feminizmu w całej Polsce.

Inny aspekt polskiego feminizmu prezentowała poezja i dramat (Szofer Archibald 1924 i Egipska

pszenica 1932) Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej, która propagowała wyzwolenie kobiecej

seksualności z konwencji społecznych. Jasnorzewska pisała także artykuły do Życia świadomego. II

wojna światowa zakończyła ten okres działalności polskiego feminizmu.

[edytuj] Szósta fala (1948- 1989)

Po zakończeniu II wojny sytuacja kobiet polskich znacznie różniła się od sytuacji kobiet w Europie

Zachodniej i USA. Utworzona w 1948 Polska Ludowa propagowała emancypację kobiet w rodzinie i

pracy zawodowej. Ten okres, zwany „szóstą falą” charakteryzował się pojawieniem masowej

propagandy, która głosiła pełne równouprawnienie płci i wzywała kobiety do włączenia się do

produkcji przemysłowej i skolektywizowanego rolnictwa (popularny był wówczas slogan: Kobiety na

traktory! ).

Szczytem szóstej fali było zalegalizowanie przez Sejm aborcji w 1956, czemu towarzyszyło nowe

nasilenie „pro-aborcyjnej” propagandy i polemiki ze środowiskami katolickimi.

Potem feminizm w Polsce niemal przestał istnieć (aż do 1989 r.), ponieważ władze PRL uznały, że

spełniły wszystkie postulaty feminizmu. Faktem jest, że legalizacja aborcji nastąpiła w PRL prawie 20

lat wcześniej, niż w USA i Francji (lecz później niż w krajach skandynawskich ). Formalnie

zagwarantowano równouprawnienie płci, a edukacja seksualna była stopniowo wprowadzana do szkół

podstawowych; zalegalizowano też środki antykoncepcyjne. Jednak w praktyce równouprawnienie

istniało tylko teoretycznie, a zła jakość środków antykoncepcyjnych spowodowała rozpowszechnienie

aborcji jako metody kontroli urodzeń. Wszelka otwarta debata na temat tych problemów oraz kwestii

praw kobiet była zabroniona, zakazano jakichkolwiek kontaktów z „zachodnim” feminizmem (w

rezultacie idee powojennego feminizmu dotarły do Polski dopiero po 1989 r.). PRL tolerowała tylko

„ograniczony” oficjalny feminizm, zajmujący się głównie analizą sytuacji kobiet z punktu widzenia

marksizmu i propagujący zdjęcie z kobiet ciężaru obowiązków rodzinnych i domowych, aby

aktywniej włączyły się w pracę zawodową.

[edytuj] Siódma fala (od 1989 do dziś)

W PRL praktycznie nieznany był powojenny zachodnioeuropejski i amerykański feminizm. Ta

sytuacja zmieniła się nagle po upadku PRL w 1989 r. Nowa demokratyczna Polska nagle została

skonfrontowana z „zachodnim” feminizmem „drugiej fali”, przeciwko któremu ostro wystąpił

wpływowy Kościół rzymskokatolicki. „Zachodni” feminizm był często błędnie identyfikowany jako

„komunistyczny” (ponieważ część jego postulatów kojarzyła się z polityką społeczną PRL) i z tego

powodu uznawany za „podejrzany”.

Na początku lat 90. polski feminizm posługiwał się często agresywną retoryką, bliską feminizmowi

okresu międzywojennego. Ta strategia była przydatna w okresie gwałtownych polemik na temat

zakazu aborcji. Kiedy 7 stycznia 1993 konserwatywny rząd wprowadził prawie całkowity zakaz

aborcji [5] , polski feminizm przyjął inne umiarkowane strategie, zapożyczone głównie z

amerykańskiego ruchu Pro-Choice z lat 80. Tego typu strategia okazała się nieefektywna: prawie

całkowity zakaz aborcji okazał się jak dotąd niepodważalny, edukacja seksualna została w praktyce

usunięta ze szkół [6] , a od 1998 wycofano dofinansowanie antykoncepcji z budżetu państwa. Ostatnio

strategia polskiego feminizmu wydaje się zmieniać. Nowe feministyczne książki: Świat bez kobiet

Agnieszki Graff (2001) wskazuje na współczesne zjawisko dyskryminacji kobiet w Polsce, Milczenie

owieczek. Rzecz o aborcji Kazimiery Szczuki (2004) , bezkompromisowo broni prawa do aborcji. Ewa

Dąbrowska-Szul c [7] wyraziła konieczność zmiany: Wiele straciliśmy dając sobie wciąż lekcje

„uładzonego” języka.

Feminizm w Polsce

obecnie wzoruje się wyłącznie na wzorcach amerykańsich, a ponieważ nie jest związany z całkiem zresztą

ciekawą tradycja przedwojenna, nie znajduje dużego społecznego poparcia. Jedynie w kręgach kosmopolitek,

kobiet wyzwolonych spod "jarzma" narodu znajduje duże zainteresowanie. Istnieje jednak część feminizmu

polskiego, która złą sytuaję w rodzinie upatruje w zbyt małej roli ojca,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: