Konstytucja jest to ustawa wyposażona w największą moc prawną. Określa podstawowe zasady ustroju politycznego państwa.
Konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym w państwie. Jest ustawą o szczególnym znaczeniu, ustawą zasadniczą.
Konstytucja stanowi prawną podstawę działalności wszystkich organów w państwie. Sejm, Senat, Prezydent i inne naczelne organy państwowe w Polsce czerpią upoważnienie do swojej działalności z Konstytucji RP. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej została uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe, to znaczy połączone izby Sejmu i Senatu, w dniu 2 kwietnia 1997r., a następnie przyjęta w ogólnokrajowym referendum.
ISTOTA I POJĘCIE KONSTYTUCJI
Termin konstytucja pochodzi od łacińskiego słowa constituere co oznacza: ustanawiać, urządzać. Już od początku dziejów czynności organów państwowych zmierzają do określenia ustroju politycznego.
Dziś wskazać można na różne znaczenie terminu konstytucja;
- jest on używany czasem w znaczeniu socjologiczno-politycznym na określenie faktycznego układu sił politycznych istniejących w danym państwie, decydującego o treści prawa.
W tym znaczeniu (tzn. KONSTYTUCJA FAKTYCZNA) konstytucję posiada każde państwo niezależnie od istniejącego systemu politycznego i od istnienia w nim konstytucji pisanej.
- używany jest także na określenie całokształtu norm prawnych mających za przedmiot ustrój polityczny państwa, bez względu na ich charakter prawny i formę aktów prawnych, w których są zawarte. Przykładem takiej konstytucji, określanej mianem KONSTYTUCJI MATERIALNEJ (MATERIALNOPRAWNEJ) jest np. Konstytucja Wlk.Brytanii.
Pod pojęciem konstytucja najczęściej rozumie się akt pisany, konstytucję w znaczeniu formalnym definiując ja jako :
USTAWA ZASADNICZA ZAWIERAJĄCA NORMY O NAJWYŻSZEJ MOCY PRAWNEJ, REGULUJĄCE PODSTAWY USTROJU POLITYCZNEGO I SPOŁECZNEGO.
Konstytucję w tym znaczeniu może stanowić kilka ustaw o szczególnej mocy prawnej, ściśle ze sobą związanych i tworzących całość(formalnoprawna) np. Konstytucja III Republiki Francuskiej z 1875r., tzw.Mała Konstytucja RP z 1992 r.)
Pierwsze konstytucje powstawały jako element ograniczenia władzy monarszej. Poprzez spisanie zasad organizacji i funkcjonowania aparatu państwowego uniemożliwiono powrót do absolutyzmu, zapewniono pewną równowagę między władzami.
Konstytucja jako opis ustroju władz państwowych i zasad ich funkcjonowania – walor organizacyjny.
Konstytucja jako wyznaczenie granic, poza które władze też nie mogą wykraczać – walor gwarancyjny.
Nawiązywano w ten sposób do koncepcji umowy społecznej , traktując konstytucję jako pisany wyraz tej umowy. Konstytucja reguluje ustrój władz państwowych .Znaczenie konstytucji jako aktu wyznaczającego granice działania państwa i jego organów.
RODZAJE KONSTYTUCJI :
1. Konstytucje pisane – ujęte w formę aktu lub aktów normatywnych
2. Konstytucje niepisane – oparte na prawie zwyczajowym, konwenansach konstytucyjnych i procesach sądowych ( Wlk.Brytania)
W zależności od mocy prawnej konstytucji w stosunku do aktów zwykłych :
1. Konstytucja sztywna - to taka,która posiada wyższą moc prawną od ustaw zwykłych; ustawy te nie mogą zmieniać konstytucji i muszą być z nią zgodne- wokół tej zasady powstało tzw. sądownictwo konstytucyjne.
2. Konstytucja elastyczna – to taka , którą zmienia się w takim samym trybie jak ustawy.Samo wyodrębnienie konstytucji opiera się na kryterium materialnym – treści regulacji , a nie formalnym – mocy prawnej regulacji(Wlk.Brytania, Włochy przed I wojną światowa)
1. Jednolite –ujmują całą materię konstytucyjną w jednym akcie .
2.Złożone –składają się z kilku aktów, z których każdy reguluje pewien wycinek materii konstytucyjnej (III republika Francuska [1875-1940] ) na kilku wycinkowych ustawach konstytucyjnych opierala się organizacja aparatu państwowego-(polska 1992-1997- obok Małej Konstytucji obowiązywały utrzymane w mocy dawniejsze przepisy konstytucyjne oraz ustawa konstytucyjna o trybie przygotowania i uchwalenia konstytucji)
1. Konstytucje stabilne – Stany Zjednoczone , gdzie konstytucja obowiązuje już ponad 200 lat
2.Konstytucje zmienne – Francja – w tym samym czasie obowiązywało 13 kolejnych aktów konstytucyjnych .
CECHY KONSTYTUCJI :
Szczególna treść
Szczególna forma
Szczególna moc prawna
SZCZEGÓLNA TREŚĆ
Polega na zakresie(szerokości)regulowanej przez konstytucję materii i na sposobie (głębokości) regulowanej przez nią materii.
Szerokość, głębokość zależy od państwa.
Konstytucja to jedyna ustawa obowiązująca w państwie ,która kompleksowo reguluje całokształt zagadnień dotyczących :
1. zasad ustroju politycznego państwa
2. relacje pomiędzy państwem a obywatelem, określenie podstawowych praw , wolności i obowiązków jednostki
3.normy określające stosunek prawa wewnętrznego do międzynarodowego.
Ustawa konstytucyjna obowiązywała do 1997 roku, regulowała ona pewne problemy, ale nie regulowała trzech głównych zagadnień w/w jedynie regulowała ustrój polityczny i samorządy terytorialne.
W państwach złożonych (federacje, konfederacje) konstytucja określa też relacje pionowe między władzą centralną a podmiotami lokalnymi –typu republiki, stanu. W państwach unitarnych ustrój władz lokalnych jest też normowany konstytucyjnie .Ocena jakie kwestie uznać należy za istotne ,zawsze będzie mieć charakter polityczny, determinowane są specyfiką danego państwa. Konstytucja z 2 kwietnia 1997 roku składa się ze wstępu oraz 243 art. Ujętych w XIII rozdziałach.
SZCZEGÓLNA FORMA
- polega na szczególnej nazwie (sama nazwa konstytucja)
- polega na szczególnym trybie ustalania, uchwalania konstytucji oraz wszelkich zmian wprowadzanych do niej.
Chodzi tu o szczególne wymogi np. by dokonać zmiany konstytucji - potrzebne jest 2/3 głosów posłów , deputowanych ;- ustalenie konkurencyjnych lub wykluczających się procedur zmian; - ustanowienie zakazu zmiany konstytucji w szczególnych okresach
W Polsce jest trudno zmienić i uchwalić nową konstytucję. Prawo inicjowania zmian przyznano 1/5 ustawowej liczby posłów (92) Senatowi i Prezydentowi.
Nie posiada go ani Rząd ,ani żadna liczbowo określona grupa obywateli. W celu dokonania zmiany konstytucji musi dojść do uchwalenia przez Sejm i Senat ustawy o jednakowym brzmieniu. Ustawa taka dochodzi do skutku kwalifikowaną większością 2/3 w Sejmie i bezwzględną większością w Senacie ( nie później niż w ciągu 60 dni) Prezydent ma obowiązek podpisania ustawy, nie przysługuje mu prawo weta.
Art.253 Konstytucji
SZCZEGÓLNA MOC PRAWNA
Jest to nadrzędność konstytucji w systemie prawa.
Konstytucja jest ustawą szczególną , ustawą zasadniczą ,a więc :
1. Jest zbiorem praw kardynalnych stanowiących fundament politycznego i społecznego ładu, gwarantuje prawa ,wolności i obowiązki jednostki.
2.Zawiera podstawowe zasady dotyczące treści(aksjologii)prawa , określa jego formy(hierarchie aktów prawnych) i tryb stanowienia(kompetencje organów do wydawania aktów prawnych określonego rodzaju)
3.Zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów normatywnych, jest więc aktem w tej hierarchii nadrzędnym.
NADRZĘDNOŚĆ :
a) wynika z faktu, że konstytucja normuje podstawowe zasady ustroju i porządku prawnego państwa (uzasadnienie materialne)
b) jest konsekwencją nadania konstytucji najwyższej mocy prawnej , dzięki czemu jej normy, jako wyraz woli suwerena (ustrojodawcy) nie mogą być zmienione przez inne akty prawne(uzasadnienie formalne)
Przez to organy tworzące prawo nie mogą ustanawiać norm sprzecznych z regulacją konstytucyjną (tzw. negatywny aspekt nadrzędności ) oraz powinny w swej działalności kreować i rozwijać (realizować) postanowienia konstytucji ( tzw. nadrzędność pozytywna)
ŻRÓDŁA PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO
W demokratycznym państwie prawa podstawowym regulatorem życia społecznego oraz
funkcjonowania państwa jest prawo.
Z uwagi na wielkość organów państwowych stanowiących normy prawne mamy do czynienia z różnorodnością aktów normatywnych.
Konstytucje z reguły określają kompetencje organów państwowych , wymieniają także i akty prawne przez nie stanowione.
Ustawa zasadnicza wymienia powszechnie obowiązujące źródła prawa RP , do których zalicza:
KONSTYTUCJĘ
–jako akt uznany za źródło ustalania podstawowych zasad mających wyznaczać reguły systemu stanowienia prawa , stoi na czele całego systemu prawnego.
- w nauce prawa konstytucyjnego podkreśla się że bezpośrednie stosowanie konstytucji jest możliwe wówczas gdy jej normy zostały sformułowane w sposób jednoznaczny i wystarczający do zastosowania , bez potrzeby odwoływania się do innych przepisów
- stanowi prawo konstytucyjne sensu stricto
USTAWA
- konstytucja posługuje się tym terminem w sposób jednolity, dla oznaczenia aktu o jednorodnie określonych cechach prawnych.
- występują tylko w Polsce „ustawy zwykłe”, nie ma podziału według różnych kryteriów. Obowiązujące prawo pozwala jedynie na wyodrębnienie specyficzne ustaw pod względem podmiotu regulacji i częściowo trybu uchwalania , ustawy budżetowe(finansowe)i ustawy ratyfikacji niektórych umów międzynarodowych
- pozostaje aktem najściślej związanym z funkcją tworzenia prawa
- akt o charakterze normatywnym, pochodzącym od parlamentu, uchwalony w szczególnym trybie
- jest aktem nieograniczonym,. tzn. ma nieograniczony zakres materialny, który nie oznacza pełnej dowolności ustawodawcy przy stanowieniu ustaw i określaniu ich materialnej treści
- jest podporządkowana konstytucji co oznacza wymóg zgodności jej norm z wartościami, zasadami i normami konstytucyjnymi. Trybunał Konstytucyjny ma prawo do kontroli tej zgodności.
UMOWA MIĘDZYNARODOWA (RATYFIKOWANA)
-jest nowością na tle dotychczasowych konstytucji
- ratyfikowane umowy międzynarodowe są źródłem powszechnie obowiązującego prawa RP, jest ona bezpośrednio stosowana , chyba że stosowanie umowy uzależnione jest od wydania ustawy
- umowy międzynarodowe usytuowane są poniżej konstytucji dlatego powinny być z nią zgodne .Do orzekania o ich zgodności z Ustawą zasadniczą upoważniony został Trybunał Konstytucyjny , który czyni to na ogólnych zasadach, oraz na wniosek Prezydenta skierowany przed ratyfikacją
- te które są ratyfikowane przez Prezydenta za uprzednią zgodą Parlamentu wyrażoną w Ustawie i które są ogłaszane w trybie wymaganym dla ustawy, mają moc prawną ustawy.
- umowa ma pierwszeństwo przed ustawą jeżeli ustawy nie da się pogodzić z umową.
- umowy ratyfikowane bez upoważnienia ustawy w przypadku kolizji norm ustępują ustawie , ale mają pierwszeństwo przed innymi aktami prawnymi.
ROZPORZĄDZENIA
- akt ściśle związany z ustawą, wydany przez organy wskazane w konstytucji na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania.
Upoważnienie to powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści tego aktu.
- prawo do wydawania rozporządzeń przyznano :
· Prezydentowi RP (art.142ust.1)
· Radzie Ministrów (art.146ust4pkt2)
· Prezesowi Rady Ministrów (art.148pkt3)
· Ministrom kierującym działem administracji rządowej(art.149 ust.2)
· Krajowej Radzie Radiofonii i Telewizji(art.213ust.2)
- jest aktem wykonawczym do ustawy. Może zatem wyjątkowo i z woli ustawy regulować te sprawy, które są niezbędne dla jej realizacji, a nie zostały w niej wyczerpująco uregulowane.
- organ upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać, ani zaniechać wydania tzw. rozporządzenia obligatoryjnego.
Obok tej kategorii aktów prawnych wymienia ona także akty obowiązujące tylko na obszarze działania organu, który je ustanowił, są to tzw.
AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO
- mają ograniczony terytorialnie zasięg, obowiązują one wyłącznie na obszarze działania organów, które je ustanowiły
- stanowienie prawa miejscowego należy do „organów samorządu terytorialnego oraz do terenowych organów administracji rządowej
- prawo orzekania o zgodności aktów prawa miejscowego z ustawami posiada Naczelny Sąd Administracyjny i inne sądy administracyjne
Od aktów prawa powszechnie obowiązującego Konstytucja oddziela tzw. Prawo wewnętrzne – czyli przepisy prawne obowiązujące tylko jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty.
Tworzą one grupę zróżnicowaną zarówno z punktu widzenia podmiotów uprawnionych do ich stanowienia, jak też podstawy prawnej ich wydania.
Konstytucja w art.93 do tej kategorii aktów prawa wewnętrznego zalicza :
· UCHWAŁY RADY MINISTRÓW
· ZARZĄDZENIA PREZESA RADY MINISTÓW I MINISTRÓW
Prawo wydania zarządzeń przyznano także Prezydentowi RP oraz przewodniczącym komitetów powołanych w składzie Rady Ministrów.
System ten nie ma konstytucyjnego nakazu ,by przepisy ustawowe upoważniały także inne podmioty do stanowienia zarządzeń czy uchwał bądź też nawet aktów inaczej nazwanych, ale także odpowiadających charakterystyce aktu o charakterze wewnętrznym.
Za źródła prawa konstytucyjnego można uznać także , te które zawierają normy odnoszące się do przedmiotu prawa konstytucyjnego, a więc te które regulują zasady ustroju politycznego oraz jednostki w państwie.
INNE ŻRÓDŁA PRAWA KONSTYTUCYJNEGO :
Czasem konstytucje obok ustaw przewidują istnienie w systemie prawa aktów o mocy ustaw wydanych przez organ władzy wykonawczej . Są to :
- DEKRETY LUB ROZPORZĄDZENIA z mocą ustawy , które mogą wynikać z postanowień konstytucji lub być każdorazowo udzielone przez Parlament w formie ustawy
- REGULMINY PARLAMENTARNE – są szczególnym źródłem prawa konstytucyjnego- mają formę uchwały , ich przedmiotem jest określenie zasad organizacji i funkcjonowania izb oraz praw i obowiązków ich członków
- NORMY PRAWA MĘDZYNARODOWEGO – przejawiają się one w różnych formach, jako :
- traktaty ; umowy ; zwyczajowego prawa międzynarodowego
ZASADA DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO
Państwo prawne – to takie które przestrzega prawa , art.2 konstytucji ustanawia zasadę demokratycznego państwa prawnego jako podstawową zasadę ustroju politycznego.
Został on wprowadzony pierwszy raz do polskiego porządku ustrojowego na podstawie nowelizacji Konstytucji PRL z 1989 roku i w niezmienionym kształcie przyjęty przez Małą Konstytucję z 17 października 1992 roku.
Ideę demokratycznego państwa prawnego należy analizować poprzez wyodrębnienie dwóch pojęć :
A : PAŃSTWA PRAWNEGO – które wiąże się z formalnym pojmowaniem państwa prawnego
B: DEMOKRATYCZNEGO PAŃSTWA PRAWNEGO – akceptuje cechy materialne(demokratyzm)
A : Podstawowe przesłanki formalnego państwa prawnego to :
1. podział władzy
2. Konstytucjonalizm
3.legalność- związanie prawem wymiaru sprawiedliwości i administracji
4.dopuszczenie integracji w sferę wolności jednostki i prawa tylko na podstawie ustawy
5. sądowa kontrola władzy wykonawczej
6. odpowiedzialność odszkodowawcza władzy państwowej (publicznej)
W takim znaczeniu państwo prawne to państwo rządzone przez prawo w którym to prawo stoi nad państwem, a podstawową metodą władzy są „rządy prawa- a nie ludzi „
Władza państwowa związana jest prawem i zobowiązana jest ona je respektować zarówno w sferze stanowienia jak i stosowania prawa, które sama ustanowiła. Rozstrzygają one każdą indywidualną sprawę wyłącznie na podstawie norm ogólnych i abstrakcyjnych.
W formalnym pojęciu państwa prawnego zawiera się idea legalizmu tj. zasada praworządności formalnej. Zobowiązuje ona wszystkie organy do wykazania się legitymacją prawną przy wykonywaniu wszelkiej władzy publicznej. Prowadzi to do przyjęcia zasady, że to co nie jest organowi prawnie dozwolone to jest zabronione. Natomiast obywatele zobowiązani są jedynie nie łamać prawa. Żaden obywatel nie może być zmuszany do czynienia tego czego prawo mu nie nakazuje.
Formalnymi gwarancjami przestrzegania prawa przez organy państwowe są wyspecjalizowane instytucje:
- Trybunał Konstytucyjny
- Naczelny Sąd Administracyjny i niezawisłe sądy
- Rzecznik Praw Obywatelskich
B :
Idea demokratycznego państwa prawa spełnia się przez połączenie elementów formalnych z elementami materialnymi do których współczesna doktryna zalicza :
1. zagwarantowanie oraz poszanowanie praw i wolności człowieka i obywatela
2. zasadę suwerenności
3. zasadę pluralizmu politycznego
4. demokratyzm oparty na kreowaniu władz przez okresowo odbywane wolne wybory powszechne
5. zapewnienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych
6. ideę państwa socjalnego opartą na realizacji zasad sprawiedliwości społecznej
7. niezależny i niezawisły sądowy wymiar sprawiedliwości, który kontroluje władzę ustawodawczą i wykonawczą oraz zasadę samorządu.
Demokratyczne państwo prawa to takie, w którym prawo odzwierciedla akceptowany społecznie system wartości, oparty na prawie naturalnym i standardach prawa międzynarodowego.
W demokratycznym państwie prawa wola większości wyrażana jest w formie ustawy.
ZASADA SUWERENNOŚCI
Zasada suwerenności narodu polega na tym, że władza najwyższa w państwie (władza suwerena) znajduje się w rękach narodu jako wspólnoty prawnej tworzonej przez wszystkich obywateli.
Konstytucja RP głosi że „władza zwierzchnia w RP należy do Narodu”. Naród sprawuje ją przez swoich przedstawicieli albo bezpośrednio.
Suwerenność narodu wg J.J.Rousseau
Rousseu przez władzę suwerenną rozumiał władzę tak zwanej woli powszechnej i uważał że suwerenność narodu zawiera się w woli powszechnej narodu.
Zwierzchnictwo narodu ma następujące właściwości :
- jest niepozbywalne – suweren sprawuje władzę sam bezpośrednio, naród nie jest w stanie nikomu przekazać swej woli, dlatego reprezentacja w zakresie władzy, zwłaszcza ustawodawczej jest niemożliwa
- jest niepodzielna – nie można jej podzielić bez jej zniszczenia
Zdaniem Rousseau , władza suwerenna narodu nie tylko nie może być odstąpiona, ale również nie może być reprezentowana.
Władza ta powinna być wykonywana przez wszystkich obywateli bezpośrednio. Ustanowienie przez naród przedstawicieli powoduje bowiem destrukcję ludu.
Określenie granic władzy suwerennej narodu jest niemożliwe do ustalenia i jest niecelowe.
Rousseau pozostawił tej władzy kompetencję nieograniczoną, ufał bowiem, że nigdy nie przekroczy on granic użyteczności publicznej.
Zmuszony był jednak przyznać , że bezpośrednie sprawowanie władzy zwierzchniej przez naród jest możliwe tylko w małych państwach. Ostatecznie dopuszczał sprawowanie władzy suwerennej przez przedstawicieli lecz pod wieloma warunkami.
a) przedstawiciele narodu nie mogą mieć żadnej władzy własnej
b)muszą działać wg mandatu imperatywnego udzielonego przez wyborców
c)Ustawa przyjęta przez ustawodawcę staje się doskonała dopiero po jej zaaprobowaniu przez naród w referendum.
Zasada suwerenności narodu rozumiana jest też jako prawo wykonywania władzy najwyższej w państwie jest wiązana z narodem jako z bytem abstrakcyjnym, odmiennym od tego co przedstawiał Rousseau.
We współczesnym konstytucjonaliźmie naród nie jest rozumiany jako podmiot rzeczywiście sprawujący władzę polityczną w państwie chociażby część tej władzy. Naród jako ogół obywateli nie byłby zresztą zdolny do tego by samodzielnie sprawować władzę : nie jest to zresztą we współczesnych czasach możliwe, nawet w tych krajach ,państwach, których konstytucje na pierwszym miejscu stawiają bezpośrednie wykonywanie władzy przez naród(np. Konstytucja Bułgarii z 1991 r. Czy Rosji 1993 ) realne znaczenie ma pośrednie (przedstawicielskie) wykonywanie władzy przez referendum narodu.
Naród – jest podmiotem zdolnym do działania i wyrażania się głównie przez swoich przedstawicieli
- prawo do wybierania reprezentacji jest najważniejszym stanowczym uprawnieniem narodu i wszystkich obywateli.
Znaczenie prawne zasady suwerenności narodu polega na tym, że :
a) zapewnia ona suwerenowi prawo do współdecydowania z organami państwa w procesie rządzenia przez referendum
b) determinuje obowiązek prawny przedstawicieli do powoływania się w swoim działaniu na dobro i interesy wszystkich obywateli
c) jest punktem oparcia dla innych demokratycznych zasad i rozwiązań ustrojowych
ZASADA PODZIAŁU WŁADZY
...
reniek1956