Sowiecka bomba atomowa.pdf

Sowiecka droga do bomby atomowej

David Holloway we wstħpie do swojej doskonaþej ksiĢŇki áStalin i bombaÑ pisze:

áHistoria broni jĢdrowej jednoczeĻnie urzeka i odpychaÑ. WyĻcig zbrojeı

zapoczĢtkowany w drugiej poþowie lat 40. XX wieku spowodowaþ spory postħp w nauce,

ale tak naprawdħ pozostawiþ Ļwiat z tysiĢcami starzejĢcych siħ gþowic atomowych i

problemami, ktrych rozwiĢzanie zajmie zapewne wiele lat i pochþonie sporo pieniħdzy.

PoczĢtki

Nauki Ļcisþe w czasach mþodego paıstwa sowieckiego byþy traktowane po macoszemu. No cŇ,

trudno siħ dziwię, skoro pieniĢdze byþy konieczne gþwnie na wyposaŇenie armii oraz na potrzeby

dygnitarzy partii komunistycznej. Bolszewicy oczywiĻcie sþownie deklarowali poparcie dla

wszelkiego rozwoju naukowego, ale za tymi sþowami nie szþy Ňadne konkretne czyny.

Amerykaıskie tytuþy prasowe informujĢ o przeprowadzeniu testw bomby RDS-1.

Fot. Getty Images

Najlepsi fizycy zgromadzeni byli wokþ jednego z wybitnych uczonych poczĢtku XX wieku Î Abrama

Ioffego, dyrektora Instytutu Fizyczno-Technicznego znajdujĢcego siħ w Piotrogrodzie, jak w owych

czasach nazywaþ siħ Sankt Petersburg. Ioffe byþ przez jakiĻ czas asystentem Wilhelma Roentgena w

Monachium, tam teŇ zrobiþ w 1905 roku doktorat.

Na przeþomie XIX i XX wieku odkryto promieniotwrczoĻę naturalnĢ. Fakt ten odbiþ siħ echem

rwnieŇ w przedbolszewickiej Rosji. Rosyjski mineralog i geochemik Wiernadski w 1910 roku

wygþosiþ na sesji Akademii Nauk wykþad, w ktrym mwiþ o tym, Ňe dziħki promieniotwrczoĻci

otworzĢ siħ Ņrdþa energii atomowej. Sugerowaþ, Ňe konieczne jest sporzĢdzenie map zþŇ

mineraþw radioaktywnych, szczeglnie uranu. Dziħki jego aktywnoĻci na poczĢtku lat 20. powstaþ

Instytut Radowy, opracowana teŇ zostaþa oryginalna metoda uzyskiwania radu ze zþŇ uranowych.

W latach 30. zaczĢþ tworzyę siħ zespþ fizykw, chemikw, geologw oraz inŇynierw, poþĢczonych

wizjĢ wykorzystania energii, jakiej mogþy dostarczyę pierwiastki radioaktywne. Ioffe miaþ wielki dar

wyþuskiwania prawdziwych mistrzw nauki Î w taki sposb udaþo mu siħ znaleŅę Igora Kurczatowa,

ktry zostaþ pierwszym kierownikiem wydziaþu jĢdrowego. Ten genialny uczony uznawany jest za

ojca sowieckiej potħgi atomowej.

Stalin zaczyna rozdawaę karty

W 1942 roku mþody fizyk, Georgij Florow, napisaþ list do Stalina, zwracajĢc mu uwagħ na fakt, Ňe w

czasopismach naukowych na Zachodzie nastaþa dziwna cisza wokþ procesu rozszczepienia jĢdra

atomowego. Wysnuþ z tego prawidþowy wniosek, Ňe brak publikacji wynika z peþnego utajnienia

badaı. Stalin przyjĢþ informacjħ, ale w tym czasie Sowieci byli silnie zaangaŇowani w wojnħ

obronnĢ (Niemcy juŇ podchodzili pod Moskwħ), wiħc z praktycznĢ realizacjĢ projektu trzeba byþo

poczekaę.

Nie z wszystkim jednak czekano. JuŇ od 1942 roku sowiecki wywiad wojskowy (GRU) prowadziþ

intensywne dziaþania w tym temacie na terenie Wielkiej Brytanii i USA. Wielkim sukcesem byþo

zwerbowanie do wspþpracy Klausa Fuchsa Î fizyka pracujĢcego z Maksem Bornem. Fuchs zostaþ

zatrudniony w amerykaıskim projekcie Manhattan, a wiħc byþ w samym centrum wydarzeı.

Klaus Fuchs. Fot. BE&W

Prowadzenie go jako agenta zostaþo przejħte przez NKWD, a wiħc wiadomoĻci przekazywane byþy

do szefa NKWD Î Berii, ktry byþ jednoczeĻnie szefem politycznym projektu atomowego. Co

zaskakujĢce Î okazaþo siħ wiele lat pŅniej, Ňe Beria i Kurczatow (szef naukowy projektu) nie

przekazywali informacji uzyskanych od Fuchsa swoim wspþpracownikom, ale uŇywali ich gþwnie

do kontrolowania, czy zespþ sowieckich fizykw idzie w dobrym kierunku. Wielu historykw nauki

twierdzi, Ňe spowodowaþo to zdecydowane opŅnienie programu atomowego ZSRR.

Miasto , ktrego nie byþo

Serafin z Sarowa byþ ostatnim kanonizowanym za czasw caratu Ļwiħtym. PrŇno byþoby jednak

szukaę na powojennych mapach miasta o tej nazwie. Zniknħþo jak za dotkniħciem czarodziejskiej

rŇdŇki. OczywiĻcie nikt nie wyburzyþ domw ani nie wypħdziþ ludzi Î oni byli potrzebni do

produkcji, choę wiħkszoĻę z nich nie zdawaþo sobie sprawy, przy czym pracujĢ. Wiedzieli jedno Î od

1946 roku mieszkali w zamkniħtym (dla obcokrajowcw Î do dziĻ) mieĻcie Arzamas-16. Tak

wþaĻnie nazywaþ siħ sowiecki odpowiednik amerykaıskiego Los Alamos. Podstawowym zakþadem

pracy w mieĻcie zostaþo laboratorium KB-11, bħdĢce czħĻciĢ Laboratorium nr 2 Akademii Nauk

ZSRR kierowanego przez Igora Kurczatowa.

Wszystko byþo objħte klauzulĢ najwiħkszej tajnoĻci. Dlatego teŇ w pewnym momencie uznano, Ňe

nazwa áLaboratorium nr 2Ñ jest zbyt podejrzana, wiħc przemianowano je na Laboratorium

PrzyrzĢdw Pomiarowych Akademii Nauk.

Nazwa Arzamas-16 obowiĢzywaþa aŇ do czasw pieriestrojki, choę w dokumentach cywilnych od

1952 miejscowoĻę nosiþa nazwħ Kremliow. Dopiero w 1991 roku miasto wrciþo do pierwotnej

nazwy Sarow, ale nadal pozostaþo miejscem silnie strzeŇonym i w zasadzie niedostħpnym dla

áinostrancewÑ.

Reaktor F-1

Zanim skonstruuje siħ bombħ, trzeba najpierw mieę dziaþajĢcy reaktor atomowy. SþuŇy on dwm

celom Î badawczym oraz produkcyjnym, poniewaŇ wþaĻnie w trakcie pracy reaktora uzyskuje siħ

promieniotwrczy pluton, bħdĢcy doskonaþym materiaþem na bombħ.

Sama konstrukcja reaktora nie jest aŇ taka trudna (szczeglnie, gdy siħ posiada nieco informacji

wywiadowczych z terenu USA), ale reaktor musi zostaę czymĻ napeþniony. Bolszewicy nie za bardzo

posþuchali wspomnianego tu wczeĻniej geologa Wiernadskiego i nie rzucili siħ na poszukiwanie

dobrych zþŇ uranu. Do konstrukcji moskiewskiego reaktora F-1 uŇyto wiħc zarekwirowanego pod

koniec II wojny Ļwiatowej uranu niemieckiego, pozostaþego po nazistowskim projekcie bomby.

Potem Sowieci czerpali uran z kopalı na terenie wczesnej Czechosþowacji (Jachymw), Niemiec

Wschodnich (okolice Chemnitz) oraz Polski (Kowary, Miedzianka Î sztolnie istniejĢ nadal, moŇna je

zwiedzaę Î polecam!).

Co ciekawe Î reaktor F-1 dziaþa do dziĻ jako reaktor badawczy.

áPierwaja Moþnija Î Pierwsza BþyskawicaÑ

Testowa bomba sowiecka, noszĢca kodowĢ nazwħ RDS-1 áPierwsza BþyskawicaÑ zostaþa odpalona w

sierpniu 1949 roku na najwiħkszym w ZSRR poligonie w Semipaþatyısku (od 2007 roku Semej Î

obecnie na terytorium Kazachstanu). Na Ňyczenie Stalina konstrukcja bomby byþa zbliŇona do tej,

ktrĢ Amerykanie zrzucili na Nagasaki. Jej moc wyniosþa ok. 22 kilotony TNT, jako zapalnik

zastosowano mieszaninħ trotylu i heksogenu. Uran-235 niezbħdny do jej wyprodukowania

uzyskano w specjalnym zakþadzie w okolicach Czelabiıska.

Amerykanie przyjħli informacje dotyczĢce tej prbnej eksplozji z niedowierzaniem i przeraŇeniem.

Wydawaþo im siħ bowiem, Ňe technologia sowiecka nie pozwoli na zbudowanie dziaþajĢcej bomby

wczeĻniej niŇ pod koniec lat 50. XX wieku. OczywiĻcie w tej kalkulacji nie brano pod uwagħ faktu

przekazywania Sowietom istotnych informacji szpiegowskich z samego centrum projektu

áManhattanÑ.

Droga do Car-Bomby

Dwa lata pŅniej, w 1951 roku, nastĢpiþa pierwsza prba bomby zrzucanej z samolotu. Nosiþa ona

kodowĢ nazwħ RDS-3. Bomba miaþa þadunek mieszany Î uranowo-plutonowy, zrzucono jĢ z

wysokoĻci 10 kilometrw, eksplozja nastĢpiþa na wysokoĻci ok. 400 metrw.

Rwnolegle do zespoþu pracujĢcego nad ulepszeniem konstrukcji bomby klasycznej peþnĢ parĢ

pracowaþ zespþ pod kierunkiem Andrieja Sacharowa Î ich celem staþo siħ skonstruowanie bomby

termojĢdrowej (wodorowej). Sowieci dokonali prbnej eksplozji takiego þadunku w 1953 roku. Jak

siħ okazaþo, Sacharow wpadþ na bardzo podobny pomysþ konstrukcji do tego, ktry w ramach

projektu Manhattan stworzyli w USA Ulam i Teller.

W 1961 roku Sowieci postanowili dokonaę pokazu siþy Î na polecenie wczesnego sekretarza partii

komunistycznej Chruszczowa zespþ pod kierunkiem Julija Charitona wraz z Sacharowem w ciĢgu 4

miesiħcy zaprojektowali gigantycznĢ bombħ termojĢdrowĢ, ktrĢ zrzucono na poligonie jĢdrowym

na Nowej Ziemii (Morze Arktyczne). UrzĢdzenie to nosiþo nazwħ Car-Bomba i miaþo moc ocenionĢ

przez Amerykanw na 58 megaton (czyli byþo rwnowaŇne eksplozji 58 milionw ton trotylu). Po

wybuchu kilka znajdujĢcych siħ w okolicy wysepek po prostu wyparowaþo. Bþysk byþ widoczny z

odlegþoĻci 900 km, grzyb atomowy miaþ wysokoĻę 60 km i okoþo 40 km Ļrednicy.

Fala uderzeniowa okrĢŇyþa trzykrotnie Ziemiħ. Szacuje siħ, Ňe wydzielona w tym wybuchu energia

byþa dziesiħę razy wiħksza niŇ sumaryczna energia wszystkich broni uŇytych w czasie II wojny

Ļwiatowej, byþa rwnowaŇna czterem tysiĢcom bomb zrzuconych na Hiroszimħ.

W 1965 roku Sowieci wykonali testowy wybuch bomby majĢcy na celu stworzenie sztucznego

jeziora Czagan. Test byþ udany, chociaŇ nadal po 45 latach obserwuje siħ w tym miejscu

podwyŇszone promieniowanie.

Ostatni test jĢdrowy przeprowadzono w ZwiĢzku Radzieckim w paŅdzierniku 1990 roku. W XXI

wieku jedynie Korea Pþnocna przeprowadziþa testy broni atomowej, pozostaþe kraje ograniczajĢ siħ

do obliczeı teoretycznych i lepiej, aby tak pozostaþo.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: