Materialne prawo administracyjne.doc

Materialne prawo administracyjne (pojęcie, zakres, dziedziny)

Jak i w innych gałęziach prawa, w prawie adm. wyodrębnia się prawo materialne, procesowe ustrojowe.

Normy prawa adm. stanowią podstawę do wydania decyzji adm. i wyroków adm..

Przepisy procesowe gwarantują poprawę rozstrzygnięcia sprawy i spełniają funkcję pomocniczą wobec prawa materialnego, które zapewnia ochronę praw jednostki.

Trudności w wyodrębnieniu materialnego prawa adm. powodo­wane są:

- brakiem kodyfikacji ze względu na rozległość przedmiotu regulacji i zmieniający się stan prawny

- podejmowane przez administrację  publiczną działania nie mające form wład­czych (nie tworzących praw i obowiązków) np. akcji pomocy osobom dotknię­tym powodzią

- podejmowane przez administrację publiczną działania, które mają na celu za­spokojenie potrzeb jednostki w dziedzinie socjalnej, bytowej, oświatowo- kulturalnej, określane jako świadczenie usług - chociaż nie w znaczeniu do­słownym. Mówi się tutaj o adm. świadczącej. Obejmuje ona m. in. świadczenia w dziedzinie zdrowia, pomocy społecznej, usług socjalnych, szkolnictwa, kultury, gospodarki komunalnej.

Definicja

Normy prawa adm. to normy zawarte w przepisach prawa adm. powszechnie obowiązującego, które określają treść praw i obowiązków (zachowanie się adresatów).

O charakterze norm prawa materialnego nie przesądza miejsce ich zamiesz­czenia (rodzaj aktu prawnego), ale ich treść.

Cechy swoiste prawa adm. to:

- brak ściśle wyznaczonego zakresu rzeczowego (przedmiotowego) z powodu braku kodyfikacji.

- pierwszoplanowe znaczenie materialnego stosunku adm..

Typy norm prawa adm.

- najczęściej przepisy: prawa materialnego ustalają przesłanki, w jakich organ

adm. publicznej w drodze aktu adm. nakłada na określo­nego indywidualnego adresata obowiązki lub przyznaje uprawnienia

-           niekiedy też normy prawa materialnego określają wprost, bez potrzeby wyda­nia indywidualnego aktu adm., obowiązki adresata, a rola organu adm. ogranicza się do kontroli przestrzegania.

-           wyodrębnia się też różne inspekcje, których celem jest kontrola i nadzór oraz niekiedy wydawanie decyzji adm.

- w innych przypadkach normy prawa materialnego zobowiązują do podejmo­wania czynności materialno- technicznych, np. prowadzenie ewidencji, reje­strów, itp.

Granice regulacji prawa materialnego adm. zależą od założeń ustrojowych państwa, wyboru określonych wartości, które mają być chronione w danym ustroju.

Działy prawa materialnego wg dziedzin ingerencji adm. w określone dobra jednostki

Najłatwiej można przedstawić określone dziedziny prawa adm. materialnego mając na uwadze przedmiot regulacji, np. prawo wodne, o zgromadze­niach. Można tez prowadzić typologię wg dziedzin ingerencji adm. w określone dobra jednostki lub ujmując dziedziny pokrewne.

Wyodrębnia się dział prawa materialnego adm., który dotyczy:

- praw człowieka i wolności obywatelskich - są to dobra (wolności, prawa, swo­body) gwarantowane przez Konstytucję RP, z którą prawo materialne winno być zgodne

-statusu prawnego jednostki - wyznaczonego również przez prawo konstytu­cyjne, karne, cywilne. Reglamentacja adm. ma. jednak również duże znaczenie , praktyczne. Wyznacza ona status prawny osób fizycznych, obywateli polskich. Regulacja dotyczy np. obowiązku meldunkowego, dowodów osobistych, paszportów, aktów stanu cywilnego, udziału obywateli w obronie kraju

- wolnych zawodów, które mają szczególne znaczenie w okresie obecnej transformacji ustrojowej, ze względu na wagę tych zawodów. Uprzednio wykony­wane były one w formie uspołecznionej. Zawody te wymagają odpowiedniego wykształcenia, wiążą, się z prestiżem społecznym. Regulacje zawarte są w wielu ustawach,

- funkcji policyjnych. Adm. sprawuje również funkcje policji. Chodzi o utrzymanie porządku i spokoju, bezpieczeństwa w stanach zagrożenia, klęsk, chorób,

- działalności gospodarczej (reglamentacji) Swoboda działalności gospodarczej nie uniemożliwia pewnych form reglamen­tacji tej działalności,

- ingerencji adm. w sfery własności nieruchomości. Z zasad gospodarki, rynkowej wynika ograniczenie ingerencji adm. w sferę tej własności do minimum; jednak niekiedy ta ingerencja jest potrzeb­na. Np. sytuacji regulowanej prawem budowlanym, ustawą o zagospodarowa­niu przestrzennym, ustawą o gospodarce nieruchomościami,

- rzeczy publicznych - zaliczamy do nich majątek adm. (obiekty nale­żące do adm. publicznej), jak i rzeczy pożytku publicznego przezna­czone dla każdego, np. ulice, parki, place, drogi. Sprawy majątku adm. regulują te inne gałęzie prawa,

- stref specjalnych, tj. specjalnie wyodrębnionych terenów, które ze względu na specyfikę wymagają specjalnego zarządu. Np. strefy wyodrębnione ze wzglę­du na ochronę środowiska, granicy państwowej

- ciężarów publicznych - składają się na nie świadczenia pieniężne, osobiste, rzeczowe. Regulują je różne przepisy, np. prawo finansowe, ustawa o powszechnym obowiązku obrony RP,

- adm. świadczącej pomoc społeczna i zabezpieczenie społeczne - to adm. publiczna nadzoruje, bowiem zadania, które określa się jako ad­ministrację świadczącą, np. w zakresie pomocy społecznej. Chodzi o świadczenie usług na rzecz obywatela w różnych formach. Jest to działal­ność złożona, obejmująca funkcję organizującą, jak też reglamentacyjną. Udzielanie pomocy społecznej przez organy adm. jest, w świetle Konstytucji RP, jedną z postaci zabezpieczenia społecznego.

Administracyjnoprawna reglamentacja niektórych wolności (swobód) jednostki

O wolnościach i prawach oraz obowiązkach człowieka i obywatela stanowi Konstytucja RP z 1997 r. w rozdziale II.

Dużą rolę w kształtowaniu praw i wolności jednostki odegrały też uregulowania

międzynarodowe, a to:

a) Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948 r.

b) Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z. 1966 r.

c) Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych i Kulturalnych z 1966 r.

Ustawodawstwo adm. wkraczając w sferę praw i wolności nie może pozo­stawać w sprzeczności z postanowieniami Konstytucji RP i postanowieniami paktów międzynarodowych.

Konstytucja RP wymienia środki ochrony praw i wolności. Zalicza tu prawo do wynagrodzenia szkody, zaskarżenia decyzji i orzeczeń sądowych- wydanych w I instancji, wniesienia skargi do Trybunału Konstytucyjnego i wniosku do Rzecznika Praw Obywatelskich (art. 77-80). Postanowienia te rozwija ustawodawstwo zwykłe.

Prawo do ochrony danych osobowych i jego publiczne ograniczenia

Prawo do ochrony danych osobowych, jako prawo konstytucyjne pojawiło się dopiero w Konstytucji RP z 1997 r., która wśród wolności i praw osobistych w art. 51 ust. 1 wprowadza ogólną regułę, że "Nikt nie może być obowiązany inaczej, niż na podstawie ustawy, do ujawniania informacji dotyczących jego osoby".

Inspiracją o tego uregulowania konstytucyjnego była Konwencja Rady Europy z 1981 r. nr 108 dotycząca ochrony danych osobowych w związku z automatyczną bazą danych. Konstytucja RP dopuszcza wyjątki dotyczące ujawniania danych oso­bowych, gdy przewiduje to ustawa.

Konstytucyjne upoważnienie dla władz publicznych do pozyskiwania, groma­dzenia i udostępniania informacji ograniczone jest też do sytuacji, gdy są one nie­zbędne w demokratycznym państwie prawnym (art.51ust. 2).

Zagadnienia te aktualnie normuje ustawa z 29.08.1997 r. o ochronie danych osobowych. Istnieje problem, w jakim stopniu należy chronić dane osobowe, jako szczególne dobro - w jakim zaś ustawy mogą je naruszać kierując się interesem pu­blicznym.

Ustawa z 29.08.1997 r. o ochronie danych osobowych wprowadza regułę, że każdy ma prawo do ochrony dotyczących go danych osobowych - ale dalej zastrze­ga, że przetwarzanie danych osobowych dopuszczalne jest w określonych sytu­acjach, ze względu na dobro publiczne; dobro osoby, której dane dotyczą lub dobro osób trzecich w zakresie i trybie określonym ustawą. Przy czym nie chodzi tutaj tylko o tę ustawę, ale i inne ustawy, jak np. ustawą o zawodzie lekarza, która ustala kiedy można naruszyć tajemnicę zawodową i w jakich okolicznościach.

Ustawa tworzy też organy ochrony danych osobowych. Jest nim Generalny In­spektor Ochrony Danych Osobowych powoływany i odwoływany przez Sejm za zgo­dą Senatu.

Do jego zadań należy:

- kontrola zgodności przetwarzania danych z przepisami o ochronie danych osobowych,

- wydawanie decyzji administracyjnych i rozpatrywanie skarg w sprawach wy­konywania przepisów o ochronie danych osobowych,

-opiniowanie projektów dot. ochrony danych osobowych,

- inicjowanie przedsięwzięć dotyczących danych osobowych,

-uczestniczenie w pracach międzynarodowych instytucji zajmujących się tą te­matyką.

Przepisy regulują kompetencje ww. organu: prawo żądania wyjaśnień, wyda­wanie decyzji adm. nakazujących przywrócenie do stanu zgodnego z prawem. Stosuje się Kpa z uwzględnieniem przepisów ustawy.

Główny Inspektor Ochrony Danych działa przy pomocy swojego urzędu zwa­nego Biurem Generalnego Inspektora Przetwarzania Danych.

Przewidziana jest też odpowiedzialność karna. Możliwa jest też odpowiedzial­ność cywilna i stosowanie środków egzekucyjnych.

W myśl ustawy o ochronie danych osobowych, jeżeli przepisy innych ustaw dotyczących przetwarzania danych osobowych przewidują dalej idącą ochronę niż przepisy omawianej ustawy - stosuje się przepisy tych ustaw.

ADMININISTRACYJNO - PRAWNY STATUS JEDNOSTKI

1. Obywatelstwo

Posiadanie obywatelstwa polskiego jest warunkiem korzystania z uprawnień. Konstytucja RP w art. 62, 82 i 85 łączy podstawowe prawa i obowiązki z posiadaniem obywatelstwa.

Inne przepisy, np. pragmatyki służbowe z istnieniem obywatelstwa-polskiego łączą

- korzystanie z określonych uprawnień.

Problematyka obywatelstwa jest też przedmiotem konwencji międzynarodo­wych. Np. haskiej z 1930 r. czy nowojorskiej z 1957 r.

Zasadniczym przepisem jest ustawa z 15.02.1962 r. o obywatelstwie polskim. Ustawa nie zawiera definicji obywatelstwa. W literaturze przyjmuje się, że polega ono na trwałej więzi określonej osoby z państwem - przynależności państwowej. Z oby­watelstwem wiążą się określone prawa i obowiązki, także publiczno-prawne.

W świetle polskiego prawa osoba, która nie posiada obywatelstwa polskiego, a przebywa na terenie polskim jest cudzoziemcem (art. 2 ustawy z 25.06.1997 r. ­o cudzoziemcach).

W Polsce obowiązuje zasada wyłączności, co oznacza, że obywatel polski nie może być równocześnie obywatelem innego państwa.

Wg art. 34 ust. 1 Konstytucji RP podstawową formą nabycia obywatelstwa jest urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi. Konstytucja nie wyklucza na­bycia obywatelstwa polskiego w inny sposób. Wg Konstytucji obywatel polski nie mo­że utracić obywatelstwa polskiego chyba, że sam się go zrzeknie. Poręcza się też opiekę państwa nad obywatelami polskimi za granicą.

Nabycie obywatelstwa polskiego             

1) z mocy prawa (osoby urodzone z rodziców, obywateli polskich) - zasada po­chodzenia ins sangunis. Zasadę ins soli stosuje się ponadto, gdy oboje rodzice dziecka urodzonego lub znalezionego w Polsce są nieznani lub nie posiadają żadnego obywatelstwa,

2) w drodze aktu adm. - indywidualnego przez Prezydenta RP (art.

" 137 Konstytucji) obowiązek zamieszkania na podstawie zezwolenia na osie­dlenie przez okres, co najmniej 5 lat. Od nadania obywatelstwa ustawa odróż­nia uznanie za obywateli osób o nieokreślonym obywatelstwie lub nie posiadających żadnego obywatelstwa i to na ich wniosek, jeżeli zamieszkują na tere­nie Polski na podstawie zezwolenia, co najmniej 5 lat. Orzekanie należy do kompetencji wojewody.

3) przez oświadczenie woli. Niezbędna jest w tym przypadku decyzja adm. o przyjęciu oświadczenia. Oświadczenie składane jest przed wojewodą(np. oświadczenie może składać dziecko, gdy jedno z rodziców jest obywate­lem polskim, jak też cudzoziemiec pozostający, co najmniej 3 lata w małżeń­stwie z obywatelem polskim).

Od nadania obywatelstwa ustawa odróżnia uznanie za obywateli osób, o nieokreślonym obywatelstwie lub nie posiadającym żadnego obywatelstwa i to na ich wniosek, jeżeli zamieszkują w Polsce na podstawie zezwolenia, przez co najmniej 5 lat.

Utrata obywatelstwa

Przerywa więź prawną łączącą daną osobę z państwem. W następstwie tego - określona osoba może utracić uprawnienia związane z posiadaniem obywatelstwa polskiego. Utrata może nastąpić na wniosek zainteresowanego i po wyrażeniu zgody na zrzeczenie się przez Prezydenta RP.

W sprawach obywatelstwa orzekają:

-organy działające w Polsce,

-urzędy konsularne (nie stosuje się Kpa przed urzędami konsularnymi).

Problematykę reguluje: rozporządzenie Prezydenta RP z 14.03.2000 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania o nadanie obywatelstwa lub wyrażenia zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego oraz wzorów oświadczeń i wnio­sków.

2. Cudzoziemcy

Ustawa z 25.06.1997 r. o cudzoziemcach oraz postanowienia Konstytucji RP: "Każdy, kto znajduje się na terytorium RP korzysta z wolności i praw zapewnionych w Konstytucji". Na terenie RP cudzoziemca należy, zatem traktować jak obywatela polskiego. Są jednak pewne ograniczenia, wynikające z ustaw zwykłych, np. w zatrudnianiu, wykonywaniu określonych zawodów, itd. Wobec powyższego, cudzo­ziemiec korzysta z takich samych praw, jak obywatel Polski, o ile wymienione przepi­sy nie stanowią inaczej. Sprawa zatrudniania cudzoziemców w Polsce wobec bezro­bocia jest ważnym problemem społecznym z tego też powodu ustawodawstwo wprowadza reglamentację adm zatrudniania cudzoziemców.

W myśl ustawy cudzoziemcem jest każdy, kto nie posiada obywatelstwa pol­skiego. Cudzoziemca będącego obywatelem dwóch lub więcej państw traktuje się jako obywatela tego państwa, którego dokument podróżny stanowi podstawę wjazdu na teren RP. Ustawa podaje niejako negatywną legalną definicje cudzoziemca.,

Dwupaństwowców należy, zatem traktować jako obywateli jednego państwa. Ustawa o cudzoziemcach omawia węzłowe problemy należące do materialnego pra­wa adm. i zajmuje się:

a) dokumentami dotyczącymi przekroczenia granicy i przebywania na terytorium RP, uzależniając możliwość przekroczenia polskiej granicy od posiadania ważnego dokumentu oraz wizy.

Dokumenty te są często korygowane normami międzynarodowymi i liberalizowane.

Pojęcie dokumentu podróży: to dokument uprawniający do przekroczenia gra­nicy i uznawany przez władze RP, Może on być wystawiony przez: władze państwa obcego, organ polski lub organizację międzynarodową.

Pojęcie wizy: jest to zezwolenie wydane cudzoziemcowi przez właściwy organ polski. Wizy wydaje lub odmawia ich wydania: za granicą konsul, w kraju wojewoda, a w uzasadnionych przypadkach komendant graniczny placówki straży granicznej. Taka jest reguła, od której mogą być wyjątki. Wizę zamieszcza, się w dokumencie podróży.

Cudzoziemcowi, który utracił swój dokument podróży wydaje się tymczasowy dokument; utrata winna być zgłoszona Policji. Ustawa reguluje też sprawę środków na pokrycie kosztów pobytu na terenie RP, zaproszeń obywateli ob­cych. Ewidencję zaproszeń prowadzi wojewoda.

b) sprawami ewidencji i systemu informatycznego dotyczącego cudzoziemców

Prowadzone są różne rejestry. Np. wniosków wizowych, rejestry decyzji o wydaleniu osób, rejestry wniosków o udzielenie zezwolenia na zamieszka­nie.

Prowadzi się też krajowy system informatyczny dla potrzeb kontroli granicznej i legalności pobytu.

c) sprawami zezwoleń na zamieszkanie, osiedlenie i łączenie rodzin

Decyzje zezwalające na zamieszkanie na czas oznaczony wydaje wojewoda. Ma ona postać zezwolenia i wydawana jest w razie spełnienia przesłanek ustawowych, takich jak np. uzyskanie zezwolenia na zatrudnienie, podjęcie nauki, zawarcie związku małżeńskiego z obywatelem polskim. Zezwolenie wy­dawane jest na czas oznaczony do 2 lat z możliwością przedłużenia dłużej niż 2 lata. Zezwolenie na osiedlenie się i kartę pobytu wydaje również wojewoda.

Zezwolenie na osiedlenie wydaje się, gdy cudzoziemiec spełnia również okre­ślone trzy warunki ustawowe, a to wykaże się istnieniem więzi rodzinnych i ekonomicznych z Polską, ma zapewnione w RP mieszkanie i utrzymanie i bezpośrednio przed złożeniem wniosku przebywał na terenie Polski przez określony czas. Wraz z zezwoleniem na zamieszkanie czy osiedlenie się wy­daje się kartę pobytu.

Do ustawy wprowadzono też przepis dot. łączenia rodzin. Łączenie rodzin wy­nika też z regulacji międzynarodowych (małżonka lub małoletnich dzieci).

d) status uchodźcy i prawo azylu

Problematykę tę reguluje też Konstytucja RP w art. 56 ust. 2. Status uchodźcy nadaje się cudzoziemcowi, który w RP poszukuje ochrony przed prześladowaniami. Status ten nadaje i pozbawia Prezes Urzędu ds. Repatriacji i Cudzo­ziemców. Organem II instancji jest Rada ds. Uchodźców. Ustawa o cudzoziemcach zawiera też regulacje proceduralne.

Prawo azylu - udzi_ler1ie go następuje na wniosek cudzoziemca w celu za­pewnienia mu ochrony i gdy przemawia za tym ważny interes RP. Jest to de­cyzja uznaniowa. Wydaje ją Prezes Urzędu ds. Repatriacji i Cudzoziemców po uzyskaniu zgody ministra właściwego ds. zagranicznych. Udzielenie azylu ma ten skutek, że cudzoziemcowi zezwala się na osiedlenie się w Polsce. Można go też w uzasadnionych przypadkach pozbawić tego azylu.

Ochrona czasowa cudzoziemców ma miejsce, gdy cudzoziemcy masowo opuszczają swój kraj pochodzenia z powodu obcej inwazji, wojny domowej, konfliktów etnicznych. Wówczas można im zapewnić określoną opiekę (wyży­wienie, zakwaterowanie, pomoc medyczną) i inne świadczenia.

e) sprawy wydalania i opuszczania terytorium RP.

Decyzję o wydaleniu cudzoziemca wydaje wojewoda z urzędu lub na wniosek między innymi Ministra Obrony Narodowej, Szefa Agencji Bezpieczeństwa Na­rodowego, Szefa Agencji Wywiadu, Komendanta Głównego lub Komendanta Wojewódzkiego

Wydalenie może mieć miejsce, gdy zachodzą przesłanki ustawowe, np. prze­bywanie bez zezwolenia, gdy cudzoziemiec nie posiada środków' na pobyt, gdy podjął zatrudnienie bez zezwolenia.

Nie można wydalić małoletniego, jeżeli w swoim kraju nie będzie miał zapew­nionej opieki, jak też cudzoziemca, gdy naruszałoby to konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r.

f) sprawy proceduralne i dotyczące organów realizujących jej postanowienia. Ustawa wprowadza dwa organy centralne, a to: Prezesa Urzędu ds. Repatria­cji i Cudzoziemców - nadzorowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Ra­dę ds. Uchodźców.

3. Dowody osobiste i paszporty

Należą one do podstawowych dokumentów obywatela polskiego, Są to doku­menty urzędowe - a nie decyzje adm. Przysługuje im domniemanie; że pochodzą od określonego organu, które rozciąga się na treść dokumentu.

Wydawanie ich należy do czynności materialno -technicznych w adm., ale przyjmuje się, że zawierają pewne elementy decyzji adm. - zawierają bo­wiem pewne uprawnienia, np. dot. przekroczenia granicy. Odmowa wydania winna mieć charakter decyzji adm..              ­

Problematykę dowodów reguluje ustawa z 10.04.1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych. Wskazuje ona na prawo do otrzymania dowodu osobistego w określonych warunkach, zakres zamieszczanych danych, wymiany, zwrotu, postę...