Funkcje konfliktu społecznego
w obrębie której dochodzi do konfliktu. Twierdzenia te zostały zestawionew tabeli 13-5'.
Tabela 13-5 nie prezentuje tez Cosera w całej ich złożoności, lecz jedyniekwintesencję jego analiz, przez co są one ukazywane jaśniej. W twierdzeniu Isystemy złożone, o wielkiej liczbie wzajemnych zależności i wymian, są bardziejnarażone na częste konflikty; konflikty te będą mniej angażujące emocjonalniei mniej gwałtowne niż w systemach mniej złożonych, w których napięcia kumulu-
Tabela 13-5. Twierdzenia o funkcjach konfliktu dla całości społecznej
(I) Im bardziej jednostki systemu są zróżnicowane i wzajemnie zależne funkcjonalnie, tymwiększe jest prawdopodobieństwo, że konflikt będzie występował często, lecz będziego cechował niski stopień intensywności i gwałtowności.
(II) Im niższy będzie stopień intensywności i gwałtowności konfliktu, tym bardziej praw-dopodobne, że będzie on prowadzić do:
(A) wzrostu poziomu innowacyjności i potencjału twórczego jednostek systemu;
(B) zmniejszenia wrogości zanim dojdzie do polaryzacji jednostek systemu;
(C) powstawania normatywnych regulacji stosunków konfliktowych;
(D) wzrostu świadomości rzeczywistych problemów;
(E) wzrostu liczby koalicji między jednostkami systemu.
(III) W im wyższym stopniu konflikt wywołuje procesy ll-A-ll-E, tym wyższy będzie poziomintegracji całego systemu i większa będzie jego zdolność przystosowania się dośrodowiska zewnętrznego.
ją się. Natura takiej zależności wzajemnej - utrzymuje Coser - powoduje, żekonflikty wybuchają często, lecz ponieważ do tych wybuchów dochodzi cyklicz-nie, emocje nie zbierają się do punktu, w którym konflikt musiałby stać sięgwałtowny. I odwrotnie, systemy o niskim stopniu współzależności funkcjonal-nych będą się często polaryzować na wrogie obozy; kiedy konflikt wybuchnie,będzie intensywny i gwałtowny. W twierdzeniu II częstym konfliktom o niskimstopniu intensywności i gwałtowności przypisuje się pewne funkcje pozytywne.Po pierwsze, takie częste i mało intensywne konflikty skłaniają strony do prze-szacowania i zreorganizowania działań (twierdzenie II-A). Po drugie, takie konflik-ty osłabią napięcia i wrogość, zanim powstanie punkt, wokół którego przeciwnicymogliby się spolaryzować w związku z zagadnieniami oderwanymi od rzeczywis-tości (twierdzenie II-B). Po trzecie, konflikty częste i mało intensywne sprzyjająrozwojowi procedur normatywnych - praw, sądów, ciał mediacyjnych itp. - regu-lujących napięcia (twierdzenie II-C). Po czwarte, takie rodzaje konfliktu zwiększająteż poczucie realizmu wobec kwestii, która stała się przedmiotem konfliktu. Toznaczy, że częste konflikty, których intensywność i gwałtowność pozostają podkontrolą, pozwalają stronom na wyartykułowanie swoich interesów i celów,a dzięki temu ułatwiają przetargi i kompromisy (twierdzenie II-D). Po piąte,konflikty powodują powstawanie koalicji między jednostkami zagrożonymi po-stępowaniem jednej bądź drugiej strony. Jeśli konflikty są częste i cechuje je małaintensywność i gwałtowność, takie koalicje tworzą się i rozwiązują, powodująctym samym elastyczne, płynne alianse (twierdzenie II-E). Jeśli natomiast konfliktnie jest częsty i emocje się kumulują, koalicje często prowadzą do polaryzacji
1 Ibid., s. 45-48. Zob. też Coser, Social Conflict and the Theory of Social Change;id., Some Social Functions of Violence; id., The Functions of Dissent. 201
Cz. III. Rozdz. 13. Funkcjonalna teoria konfliktu - Coser
zagrożonych stron we wrogie sobie obozy, co skutkuje tym, że jeśli do konfliktudojdzie, ma on gwałtowny przebieg. Twierdzenie III to funkcjonalna konkluzjaCosera, w myśl której jeśli konflikty występują często, a ich intensywnośći gwałtowność jest ograniczona, będą sprzyjały utrzymywaniu się elastycznejkoordynacji wewnątrz systemu oraz spowodują wzrost jego zdolności do przy-stosowywania się do warunków środowiska. Możliwość takiego wzrostu elastycz-ności i zdolności przystosowawczych jest wynikiem procesów zestawionychw twierdzeniach od II-A do II-E.
Podsumowanie
Coser zapożyczył i rozwinął wstępne ustalenia Georga Simmla. W swoim czasiefunkcjonalizm Cosera stanowił istotną korektę podejść dialektycznych inspirowa-nych pracami Marksa. Żadna z idei Cosera nie musiała być wyrażona w językufunkcjonalizmu, lecz przyjęta przez niego taktyka została uwieńczona sukcesemi ugruntowała pracę Cosera jako alternatywę wobec socjologii Marksowskiej. Dziśidee Cosera i Simmla zostały włączone w takie koncepcje procesów konflik-towych, które odeszły od języka funkcjonalizmu, i we współczesnej teorii konflik-tu trudno dostrzec akcenty funkcjonalne.
14. Dojrzewanie tradycji III
Syntetyczna teoria konfliktu -Turner
□ Procesualny model konfliktu
□ Początek ery współczesnej w teorii konfliktu
Do połowy lat siedemdziesiątych trwały ożywione dyskusje nad teoriami Dahren-dorfa i Cosera. Debatowano nad problemami każdej z nich, a co najważniejsze,zaczęła powstawać całkowicie nowa generacja teorii konfliktu - teorie, które, jakzaraz zobaczymy, miały podtrzymać tradycję konfliktową do końca XX w.
Jednym z ostatnich głosów w tej dyskusji, obliczonym na rozwiązaniepodstawowych kwestii spornych między teoretykami konfliktu, jest dokonanaprzez Jonathana H. Turnera próba syntezy tez teorii Dahrendorfa i Coseraw jedno ogólne ujęcie, w którym wyłożone zostaną warunki wybuchu konfliktuw systemach nierówności'.
Ujęcie takie doprowadza owe wczesne teorie konfliktu do granic ich moż-liwości, oznaczając tym samym zbliżający się koniec etapu dojrzewania tradycjikonfliktowej i wskazując, przynajmniej w przybliżeniu, na początek nowej eryw teorii konfliktu.
Procesualny model konfliktu
Turner rozpoczyna swoją syntezę od przedstawienia teorii Dahrendorfa i Coseraw postaci zaprezentowanej na diagramie 14-1. Liczby umieszczone u góry każ-dego prostokąta ukazują stadia w procesach prowadzących do otwartego konflik-tu. Strzałki wiążące każdy z prostokątów wskazują kierunek tej sekwencji.Strzałki skierowane ku górze pomiędzy prostokątami odpowiadają twierdzeniom,które każdy z teoretyków ustala w celu wskazania warunków, w jakich będzieurzeczywistniony stan rzeczy opisany w każdym prostokącie. Jednak jak możnadostrzec, ani Dahrendorf, ani Coser nie przedstawiają twierdzeń wyjaśniających,dlaczego systemy społeczne ujawniają wzajemne uzależnienie (prostokąt 1) lubdlaczego musi istnieć nierówny podział rzadkich zasobów (prostokąt 2). Są to poprostu warunki graniczne teorii przyjęte a priori. Oznacza to, że w systemach
1 Jonathan Turner, A Strategy for Reformulating the Dialectical and Functional The-ories of Conflict, „Social Forces" 1975, 53, s. 433^44. 203
społecznych, które cechują się nierównym podziałem rzadkich zasobów pomiędzywzajemnie uzależnionymi od siebie elementami, zostaną kolejno zrealizowanestadia 3-9 przy spełnieniu pewnych warunków w każdym z trzech stadiów.Teoria ta zatem zmierza do określenia warunków, w jakich zaistnieją sekwencjezdarzeń dające w rezultacie otwarty konflikt.
Strzałki u góry diagramu wskazujące na istnienie sprzężenia zwrotnego,wiążące różne prostokąty, podkreślają, iż model przyczynowy jest bardziej złożony,niż to wygląda na pierwszy rzut oka. Zdarzenia występujące w różnych stadiachoddziałują zwrotnie i wpływają na siłę oddziaływania zmiennych we wcześniejszychstadiach, czyniąc proces konfliktu rodzajem sekwencji o wielu wbudowanychcyklach. Na przykład „próby zorganizowania grup konfliktowych" (prostokąt 8)będą oddziaływać zwrotnie i wpływać na świadomość interesów obiektywnych(prostokąt 4). Jeśli sprzężenie zwrotne jest pozytywne - tj. organizacja zostałaprzeprowadzona, a zatem zwiększa świadomość - wówczas znaczenie zmiennychw stadiach 5-7 ulega zmianie. Z kolei zwiększone pobudzenie emocjonalne(prostokąt 5), występowanie, jeśli ma ono miejsce, zbiorowych wybuchów frustracji(prostokąt 6) oraz zwiększone zaangażowanie emocjonalne (prostokąt 7) będziekształtować wraz z innymi warunkami (oznaczonymi przez strzałkę pomiędzyprostokątem 7 i 8) stopień zorganizowania grup konfliktowych (prostokąt 8). Coseri Dahrendorf zakładają także istnienie podobnych cykli sprzężeń zwrotnych od-noszących się do innych stadiów, w obrębie ogólnej sekwencji przyczynowej, na cowskazują odpowiednie strzałki diagramu Turnera.
By dokonać syntezy obu teorii, utrzymuje Turner, najlepiej zacząć odprostokąta 3, w którym mają swój początek teorie Cosera i Dahrendorfa, następ-nie określić wartości zmiennych w każdym punkcie procesu konfliktu, a potemwyodrębnić kluczowe twierdzenia wpływające na znaczenie zmiennych w każdympunkcie procesu konfliktu.
Stadium 3. Wycofanie legitymacji
Coser i Dahrendorf różnią się w swej konceptualizacji tego, w jaki sposóbnierówności inicjują proces konfliktu. Dahrendorf kładzie nacisk na świadomość,Coser na wycofanie akceptacji. Diagram 14-1 wskazuje, iż łączny model obuautorów zawiera hipotezę, że wstępne wycofanie akceptacji z powodu nierówno-ści w rozdziale dóbr jest pierwszym krokiem w procesie konfliktu. Wycofanietakie jest prawdopodobne, gdy: (a) drogi awansu społecznego są niewystarczającedla złagodzenia aspiracji ludzi, tworząc poczucie blokady po stronie warstwupośledzonych; (b) sposoby służące naprawianiu krzywd wywoływanych przezsystem nierówności są niedostateczne w stosunku do poziomu uświadomieniatych krzywd i (c) nagrody i deprywacje wzajemnie się na siebie nakładają, tj.posiadanie (lub nieposiadanie) dostępu do jednych zasobów jest silnie skorelowa-ne z dostępem (lub brakiem dostępu) do innego typu cenionych zasobów. Ci,którzy mają pieniądze, posiadają także władzę, prestiż, dobre zdrowie i mają teżinne nagrody, podczas gdy w odniesieniu do upośledzonych jest odwrotnie.Twierdzenia te zostały zapożyczone z analizy Cosera. Przekonanie o koniecznościuwzględnienia owych twierdzeń na początku sekwencji przyczynowej Turnerwywodzi stąd, iż ludzie muszą wpierw zakwestionować system, zanim zaczną 205
Cz. III. Rozdz. 14. Syntetyczna teoria konfliktu - Turner
postrzegać, że w ich obiektywnym interesie leży zmiana systemu dystrybucjizasobów.
Stadium 4. Początki świadomości interesów obiektywnych
W teorii Dahrendorfa świadomość grupowa znajduje się pod wpływem warunkówtechnicznych (przywódcy, ideologia itp.), politycznych (tworzenie organizacji opo-zycyjnych) i społecznych (zdolność do porozumienia się i umiejętność rekrutowa-nia członków). W im wyższym stopniu spełnione zostaną warunki techniczne,polityczne i społeczne, tym bardziej prawdopodobne, że upośledzeni będą świa-domi swych obiektywnych interesów związanych ze zmianą istniejącego systemudystrybucji zasobów. Jednakże teoria Cosera podkreśla nieadekwatność tegosformułowania. Gdy ludzie wycofają akceptację systemu, nie staną się naglew pełni świadomi swych interesów. Możliwa jest tylko początkowa świadomość.Zatem techniczne, polityczne i społeczne warunki Dahrendorfa wprowadzonoprzedwcześnie. Wywierają one w pełni swój wpływ dopiero w dalszej faziesekwencji przyczynowej, gdy działający ulegli rozczarowaniu, wytworzyła się ichpoczątkowa świadomość i gdy zostali pobudzeni emocjonalnie. Wtedy właśniezaczynają poszukiwać przywódców, organizacji, jednoczących przekonań orazśrodków komunikacji.
Stadium 5. Pobudzenie emocjonalne pokrzywdzonych
Główną wadą schematu Dahrendorfa jest to, że wydaje się zbyt „mechaniczny".Jednostki są jak gdyby pozbawione emocji i w istocie Dahrendorf trzyma sięz daleka od zagadnień psychologii ludzi pokrzywdzonych. Nacisk, jaki Coserkładzie na problem pobudzenia emocjonalnego ludzi pokrzywdzonych, jest zatemważnym uzupełnieniem analizy Dahrendorfa. Coser wydaje się przyznawać, żewycofanie akceptacji oraz początkowa świadomość własnego interesu w zmianiesystemu prowadzi do pobudzenia emocjonalnego, które przy innych jeszczewarunkach popycha działających do konfliktu. Coser sugeruje istnienie dwóchwarunków wpływających na wzbudzenie emocji: (a) stopień, do jakiego działaniasocjalizacyjne wobec upośledzonych oraz agendy socjalizacyjne w szerszym sys-temie wytwarzają w jednostkach wewnętrzne, psychologiczne mechanizmy kon-trolne, oraz (b) stopień, do jakiego mechanizmy kontroli społecznej mogą tłumić,kanalizować lub kierować na inne tory pobudzenie emocjonalne. Tak więc imsilniejsze są wewnętrzne hamulce psychologiczne i im bardziej skuteczna jestzewnętrzna kontrola społeczna, tym mniej prawdopodobne jest otwarte pobudze-nie emocjonalne upośledzonych. Sytuacja odwrotna jest możliwa w warunkachsłabej kontroli społecznej i psychologicznej.
Stadium 6. Okresowe wybuchy zbiorowe
Proces konfliktu często zaznacza się poprzez indywidualne i zbiorowe wybuchy
206 emocji i frustracji. Te z kolei nierzadko prowadzą w rezultacie do konfliktu, gdy
agendy kontroli społecznej w systemie próbują stłumić wybuchy. Wybuchy takiesą oczywiście same w sobie formą konfliktu, lecz stanowią także stadiumw procesie prowadzącym do innych form konfliktu, takich jak rewolucja ogólno-społeczna lub poważne „negocjacje zbiorowe" pomiędzy stronami konfliktu.Wybuchy zbiorowe zachodzą wówczas, jak początkowo zaznaczał Simmel, gdynie zostają zrealizowane warunki techniczne, polityczne i społeczne zarysowanenastępnie przez Dahrendorfa. Należy rozpoznać wpływ głównych sprzężeń zwrot-nych naszkicowanych na diagramie 14-1. Wzbudzone emocje (prostokąt 5) od-działują zwrotnie na stopień akceptacji. Będą one zmniejszać zaangażowanie sięw sprawy systemu i sprzyjać poczuciu większej świadomości wspólnych inte-resów. Z kolei częstsze wycofywanie akceptacji i rosnąca świadomość interesówprowadzi do eskalacji emocji aż do punktu, w którym bardziej prawdopodobnestają się zbiorowe wybuchy frustracji. Inne kluczowe sprzężenie zwrotne po-chodzi ze stadiów 6-8 w procesie konfliktu. Jeśli dochodzi do wybuchów, towyzwalają one frustrację, lecz w wypadku surowej i skrajnie represyjnej kontrolispołecznej wybuchy te zwiększają także poziom pobudzenia emocjonalnego (stądteż sprzężenie zwrotne pomiędzy prostokątami 5 i 6). Ponadto gdy jednostkiodczuwają silniejszą potrzebę ukierunkowania emocji postaci działań konflik-towych (prostokąt 7), zwiększa to także pobudzenie emocjonalne (prostokąt 5).Na koniec wreszcie, jeśli silnie motywowane jednostki utworzą wspólną organiza-cję - zgodnie z technicznymi, politycznymi i społecznymi warunkami (prosto-kąt 8) - to fakt ten będzie wpływał na świadomość interesów obiektywnych(prostokąt 4), co z kolei będzie wzbudzać emocje. Jednakże jak lepiej od Marksarozumiał to Simmel - wzbudzenie to jest obecnie zogniskowane, istnieje więcmniejsze prawdopodobieństwo, iż będzie ono prowadzić do wybuchów zbioro-wych. Upośledzeni będą raczej motywowani w kierunku wzmacniania swej or-ganizacji i negocjowania z uprzywilejowanymi na temat redystrybucji zasobów.
Stadium 7. Zwiększona intensywność
Intensywność jest to stopień, w jakim jednostki motywowane są w kierunkurealizowania swych interesów i zaangażowania się w konflikt. Intensywnośćwiąże się z pobudzeniem emocjonalnym, lecz oznacza ukierunkowywanie energiiemocjonalnej oraz gotowość do podtrzymywania tej energii w dążeniu dorealizacji interesów obiektywnych. Warunkiem wzrostu intensywności jest niepo-wodzenie wybuchów zbiorowych, W ślad za wybuchem frustracji - buntemw getcie lub np. spontanicznym strajkiem - niektórzy ludzie staną się bardziejzaangażowani w dążeniu do konfliktu, skoro spostrzegą, że inni będą skłonni ichpoprzeć. Ponadto użycie agend kontroli społecznej - np. policji i wojska - w celustłumienia wybuchów często sprzyja utrwaleniu zaangażowania emocjonalnegoi prowadzi do wyostrzenia celów działalności konfliktowej.
Stadium 8. Próby zorganizowania się
Jeśli upośledzeni wycofają akceptację, staną się do pewnego stopnia świadomiswych interesów, pobudzeniu ulegną ich emocje, będą uczestniczyć lub obser- 207
wować bunty innych, przez co zaangażują się w realizację tych interesów, toprawdopodobnie staną się także gotowi do stworzenia organizacji. Ich zdolnośćdo zorganizowania się, jak podkreśla Dahrendorf, jest funkcją: (a) możnościznalezienia przywódców i jednoczących przekonań (warunków technicznych);(b) tolerancji szerszej organizacji politycznej oraz posiadania zasobów niezbęd-nych do zbudowania organizacji (warunki polityczne) i (c) zdolności do wzajem-nego porozumienia w sprawie krzywd oraz sposobów rekrutowania członkóworganizacji (warunki społeczne).
Wraz ze wzmacnianiem się organizacji artykulacja interesów obiektywnychstaje się bardziej bezpośrednia (działa zatem zwrotnie na prostokąt 4) i stądemocjonalne pobudzenie jednostek (prostokąt 5) nie będzie prawdopodobnie...
rubi666