Renesans Encyklopedia - koniec XIVw., XVw. - XVIw. - w Polsce koniec XVw pocz. XVI Architektura Dominuje uk�ad poziomy podkre�lany m.in. zwielokrotnieniem liczby gzymsu, niedoka�czaniem element�w dekoracyjnych wok� drzwi i okien. Plany budowli bardziej dekoracyjne np.: na kole. Typowa jest kopu�a na b�bnie a lunetami. Okna prostok�tne. Dolne partie mur�w ob�o�one kamiennymi p�ytami zw. boniowaniem. - schemat ;-) Dekoracja umiarkowana, szlachetna, skromna. Dominuje budownictwo �wieckie; architektura sakralna to g��wnie dobudowane kaplice do istniej�cych obiekt�w. Zamki powstawa�y na planach zbli�onych do kwadratu czy prostok�ta. Wewn�trz posiada�y dziedziniec otoczony kru�gankami. Stropy p�askie pokryte drewnianymi kasetonami. Wn�trza wyposa�ano w pi�kne meble, a na �cianach wieszano tkaniny (arrasy) - W�ochy (tu narodzi� si� renesans i powsta�a filozofia doby odrodzenia) - Tempietto w Rzymie - D. BRAMANTE - Katedra we Florencji - F. BRUNELLESCHI - kopu�a bazyliki �w. Piotra w Rzymie - MICHA� ANIO� - pa�ace we Florencji i Wenecji - Polska - Krak�w - Zamek Kr�lewski na Wawelu - Kaplica Zygmuntowska - kamienice mieszcza�skie - Sukiennice - Zamki - w Pieskowej Skale - Baran�w Zabudowa Sandomierza i Zamo�cia. Malarstwo Obraz staje si� autonomiczny, nie zwi�zany a architektur� (malarstwo sztalugowe). Zainteresowania malarzy skupiaj� si� wok� perspektywy. Dokonano r�wnie� pewnych spostrze�e� i odkry� w zakresie koloru i �wiat�ocieniu. - W�ochy Leonardo da Vinci - tw�rca o genialnym umy�le i niespotykanej wyobra�ni, jego uniwersalno�� obejmowa�a sztuk�, technik�, matematyk�, przyrod�. Jako malarz zas�yn�� z portretu na tle pejza�u pt. Mona Lisa. Pejza� namalowany jest przy wykorzystaniu wynalezionej przez malarza techniki, tzw. SFUMATO (motyw osnuty jest jak gdyby mg��). We fresku "Ostatnia wieczerza" (Mediolan) autor skupi� si� na perspektywie. Leonardo napisa� "Traktat o malarstwie", gdzie zawar� swoje przemy�lenia na temat problem�w malarskich. Rafael Santi - genialny malarz z ogromnym wyczuciem koloru, �wietny portrecista, kt�ry zas�yn�� jako malarz pi�knych madonn (np.: Madonna Syksty�ska) Micha� Anio� - rze�biarz, architekt, malarz, poeta. Namalowa� m.in. freski w kaplicy Syksty�skiej (Rzym). Zas�yn�� jako mistrz skr�tu perspektywicznego w postaci. Jako rze�biarz doszed� do niespotykanego mistrzostwa. Spod jego d�uta wyszed� "Dawid" ("skroi� go na miar� Fidiasza"). Jest to naga posta� m�odzie�ca uj�ta w kontrapo�cie. W renesansie po raz pierwszy od czas�w staro�ytnych pojawia si� naga posta� ludzka. Jego dzie�o to r�wnie� "Pieta". Renesans w Niderlandach ( - Holandia) Pieter Bruegel zw. Ch�opskim - malowa� sceny z �ycia ludzi zwyk�ych i przeci�tnych. Jego obrazy cz�sto zape�nia�y masywne postacie ch�opskie na tle pejza�u. Pomija� szczeg�y. Syntetyzowa� form� i tre�� obrazu. Czasem pos�ugiwa� si� metafor� i patosem wplataj�c w to swoj� pasj� moralizatorsk�. Hieronim Bosch - by� to tw�rca jedyny, niepowtarzalny i oryginalny w swojej tw�rczo�ci. Malarstwo Boscha nie ma zwi�zku z epok�. S� to wymy�lone przez malarza kompozycje, w kt�rych zawarta jest m.in. satyra i symbolika. - Niemcy Albrecht Durer (w nazwisku nad u maj� by� 2 kropki [lub kreski jak kto woli] - po prostu tzw.u umlaut) - Grafik i malarz. Jest autorem m.in. cyklu swoich autoportret�w. Do dzisiaj podziwiany jest za doskona�y warsztat graficzny. Jego grafiki obfituj� w drobne szczeg�y. Stworzy� m.in. cykl rycin pt. "Apokalipsa" Manieryzm (p�ny renesans) - W�ochy Tycjan - malarz w�oski, kt�ry zas�yn�� z portret�w rudow�osych pi�kno�ci. Jego ulubiona gama kolorystyczna to br�zy, ��cie, zgaszone zielenie. - Hiszpania El Greco - okre�la si� go jako malarza nastroju. W jego obrazach pojawiaj� si� wyd�u�one, uduchowione postacie. Dodatkowym efektem s� kontrasty �wiat�a i cienia, kt�re migotaj�, pulsuj� i pot�guj� l�nienie barw. Namalowa� szereg scen religijnych oraz s�ynny "Widok Toleda". ENCYKLOPEDIA RENESANSU SZTUKA. Tendencje renes. nasilaj�ce si� we W�oszech w pocz. XV w. by�y wyrazem �wiadomego d��enia do odnowy sztuki, g�. przez odwo�ywanie si� do wzor�w czerpanych z antyku. W latach 20. XV w. (tzw. Quattrocento) sztuka renesansu we W�oszech (Toskania, Lombardia) by�a ju� w pe�ni ukszta�towana. Renesans przyni�s� r�wnie� bujny rozkwit teorii sztuki (L.B. Alberti, A. Palladio, P. della Francesca, Leonardo da Vinci) nios�cej podstawowe za�o�enie intelektualnego, a nie r�kodzielniczego charakteru tw�rczo�ci artyst., co zbli�a�o sztuk� do wiedzy i nadawa�o jej charakter poznawczy. W architekturze si�gano do wzor�w staro�. � poszukiwano idealnych proporcji i przejrzystych podzia��w, ukszta�towa�y si� nowe uk�ady przestrzenne budowli (centr. budowle z kopu�ami) oraz nowo�. typy bydynk�w �wieckich (pa�ac miejski); stosowano antyczne porz�dki arch. i motywy dekor., rozwija�o si� budownictwo sakralne (ko�cio�y, kaplice na planie centr.) i �wieckie (pa�ace miejskie, kamienice mieszcza�skie, ratusze); nast�pi� rozkwit urbanistyki (zak�adanie miast o regularnym planie geom., m.in. Ferrara, Siena, Florencja); g�. architekci wczesnego renesansu we Florencji: F. Brunelleschi, Michelozzo di Bartolommeo, L.B. Alberti, Giuliano da Maiano; w Wenecji: P. Lombardo i M. Coducci. W sztukach przedstawiaj�cych prowadzono badania nad perspektyw�, proporcjami, mechanik� ruchu i anatomi� cia�a; charakterystyczny dla renesansu by� zwrot ku naturze; usamodzielni�y si� i rozwin�y �wieckie gatunki tematyczne: portret, pejza�. W rze�bie dominowa�y realist. popiersia portretowe i pos�g konny, tak�e akt i rze�ba sepulkralna, medalierstwo; g�. rze�biarze: L. Ghiberti, Donatello, Desiderio da Settignano, Mino da Fiesole, A. del Verrocchio. W malarstwie d��ono do pe�noplast. odtworzenia postaci w tr�jwymiarowej przestrzeni, do ich prawid�owego wkomponowania w t�o, konsekwentnego uj�cia �wiat�a w obrazie; prowadzono do�wiadczenia w zakresie techniki mal. (tempera, malarstwo olejne i �cienne � fresk); g�. malarze we Florencji: Masaccio (pierwszy zastosowa� perspektyw� zbie�n�), Fra Angelico, P. Uccello, Filippo Lippi, A. del Castango, D. Veneziano, B. Gozzoli, D. Ghirlandaio, S. Botticelli, Filippino Lippi, L. di Credi; w Umbrii: P. della Francesca, Pinturicchio, Perugino, L. Signorelli; w Padwie A. Mantegna; w Wenecji: rodzina Bellinich i V. Carpaccio. W okresie dojrza�ego renesansu wa�nymi o�r. sztuki by�y: Mediolan (tw�rczo�� genialnego artysty i uczonego � Leonarda da Vinci), a g�. Rzym (architekt Bramante i wybitni, wszechstronni arty�ci Micha� Anio� i Rafael) i Wenecja (szko�a mal. o du�ych osi�gni�ciach w dziedzinie koloru i �wiat�a: G. Bellini, Giorgione, Tycjan; w architekturze: J. Sansovino, M. Sanmicheli, A. Palladio. Rozwin�o si� tak�e rzemios�o artyst. (meblarstwo, ceramika, szk�o artyst., tkactwo). Od 1520 r. we W�oszech zacz�� ust�powa� miejsca manieryzmowi. Od pocz�tku XVI w. ze sztuki renesansu w�oskiego czerpano wzory dla sztuki w innych krajach eur., gdzie rzadko wyst�powa�a ona w formie czystej, najpierw ��cz�c si� z tradycj� got., potem tworz�c lokalne style p�nego renesansu i manieryzmu. O�rodki: w Niderlandach (w malarstwie oryginalna tw�rczo�� P. Bruegela st.; w rze�bie i architekturze C. Florisa), we Francji (zamki nad Loar�; architekci: P. Lescot, Ph. Delorme; rze�biarze: J. Goujon, G. Pillon; w malarstwie: J. i F. Clouetowie, szko�a z Fontainebleau ), w Hiszpanii (w architekturze styl plateresco; w rze�bie � A. Berruguete; w malarstwie L. de Morales i zupe�nie odr�bna tw�rczo�� El Greca); w Niemczech: g�. malarstwo � wielki malarz teoretyk, grafik A. D�rer, tak�e H. Holbein m�., A. Altdorfer, L. Cranach, H. Burgkmair, H. Baldung zw. Grien. W Polsce w okresie renesansu w sztuce dominowa�a architektura i rze�ba, dzia�ali architekci: Franciszek Florentczyk, B. Berrecci (przebudowa Wawelu, Kaplica Zygmuntowska), Santi Gucci; wzniesiono zamki w Ogrodzie�cu, Niepo�omicach, Brzegu, a w p�nej fazie renesansu w Baranowie Sandomierskim i Krasiczynie, kamienice mieszcza�skie, ratusze, centr. kaplice grobowe, powsta�o urb. za�o�enie Zamo�cia (B. Morando); w rze�bie by� rozpowszechniony typ nagrobka przy�ciennego (G.M. Padovano, H. Canavesi, J. Micha�owicz z Urz�dowa); w malarstwie wyr�nia si� krak. szko�a miniatorska, g�. przedstawiciel S. Samostrzelnik. M. LEVEY Wczesny renesans, Warszawa 1972; H. KOZAKIEWICZOWA Renesans i manieryzm w Polsce, Warszawa 1978; M. LEVEY Dojrza�y renesans, Warszawa 1980.
notes55