Polityka polska i kwestia ukraińska.pdf

Polityka polska i kwestia ukraińska

Polska polityka w stosunku do Ukraińców i Ukrainy nie może być rozpatrywana bez

uwzględniania czynnika, jakim był i jest nadal szowinistyczny ukraiński nacjonalizm,

którego kośćcem stała się założona w 1929 roku Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów

oraz powstałe w latach drugiej wojny światowej jej zbrojne ramię – Ukraińska

Powstańcza Armia.

Nacjonalizm ten nie umarł śmiercią naturalną, jak to się stało z wieloma innymi ideami i

ruchami skrajnymi o charakterze nacjonalistycznym i totalitarnym, które w pierwszej połowie

ubiegłego wieku święciły tryumfy. Nacjonalizm ukraiński jako propozycja dla Ukraińców

funkcjonuje nadal, jest żywą ideologią na Ukrainie, szczególnie zachodniej, na emigracji a

także i w Polsce wśród mniejszości ukraińskiej. Chociaż kierunek ten pod swoimi

sztandarami aktualnie nie gromadzi licznych rzesz zwolenników, to jednak jego sytuacja jest

szczególna, a w razie sprzyjających okoliczności może stać się niebezpiecznym

przeciwnikiem. Socjolog prof. Włodzimierz Pawluczuk odnotowując w roku 1997 niewielkie

powodzenie partii nacjonalistycznych, będących kontynuacją tradycji OUN na Ukrainie

równocześnie zauważa, iż: „Rozpadł się dawny świat, () w sferze ducha ludziom potrzebny

jest sens, a nie rynek i demokracja. Nacjonaliści na swój sposób odpowiadają na to

zapotrzebowanie. Głosować na nich naród nie będzie, ale nie można wykluczyć, że kiedyś

wyjdzie pod ich przewodnictwem na ulice” [1].

W formie daleko bardziej alarmistycznej widmo zagrożenia ze strony nacjonalizmu

ukraińskiego rysuje dr hab. Wiktor Poliszczuk [2]. Twierdzi on, iż aneksjonistyczne plany

tegoż nacjonalizmu mogą nawet doprowadzić do wojny w Europie.

O ile na Ukrainie wschodniej i środkowej nacjonalizm ukraiński nie cieszy się dużymi

wpływami, to na obecnej Ukrainie zachodniej (dawne tereny II Rzeczypospolitej) jest już

inaczej. Tam nacjonaliści, jak się okazuje, mają zdolność „reanimacji” sowietyzowanego

przez lat kilkadziesiąt narodu i nadania mu aktywnego charakteru. Ponadto ich wpływy

rozprzestrzeniają się z roku na rok. Zachodni Ukraińcy na ogół nie są przychylnie nastawieni

do Polaków i Polski, a nacjonaliści mówią nawet o rewizji obecnej granicy polsko-ukraińskiej

wysuwając nowe żądania terytorialne. Zaprzeczają oni także oczywistym faktom

historycznym tj. ludobójstwu dokonanemu przez UPA na Polakach zamieszkujących

południowo-wschodnie Kresy II Rzeczypospolitej. Świadectwa takich postaw znajdujemy w

różnych pismach tej orientacji politycznej, wysuwanych hasłach oraz w wielu wydarzeniach o

wyraźnie antypolskiej wymowie, o których informacje mnożą się w ostatnich czasach coraz

częściej.

O tym czym jest nacjonalizm ukraiński i jakie ma znaczenie dla współczesnej Ukrainy tak

pisze wzmiankowany wyżej prof. Pawluczuk: „Nie byłoby jednak niepodległej Ukrainy, nie

byłoby historii narodu ukraińskiego jako narodu politycznego, walczącego o pełną

niepodległość, gdyby nie nacjonaliści (), gdyby nie narodowy fanatyzm jednostek

opętanych szaleńczą ideą stworzenia z amorficznej ruskiej masy bitnego, znaczącego

dziejowo narodu. Los Ukrainy byłby podobny do losu Białorusi. Jeśli wykreślić z dziejów

Ukrainy zawartość ideową i działalność nacjonalistów, w tym przede wszystkim UPA, to

kultura i historia Ukrainy nie zawiera treści, które by dawały szansę na legitymację pełnej

niepodległości tego kraju. Dziewiętnastowieczni patrioci Ukrainy () nic nie mówili o

niepodległej Ukrainie i – co więcej – nie myśleli o tym. Ale nie myśleli o tym nawet

Hruszewski i Winnyczenko, przywódcy Centralnej Rady Ukrainy w 1917 r. postulując

jedynie autonomię Ukrainy w ramach Rosji” [3].

I tu leży cały dramatyzm polskiej polityki w stosunku do Ukrainy i sprzeczność dwóch

historycznych już odgałęzień polskiej myśli politycznej, dotyczącej naszych południowo-

wschodnich sąsiadów – myśli endeckiej i piłsudczykowskiej.

Z punktu widzenia polskiej racji stanu nie jest dobra prorosyjska Ukraina. Może to grozić

wchłonięciem tego kraju przez Rosję i pełnieniem przez niego roli przedłużenia i

wzmocnienia swoim potencjałem jej imperialistycznych skłonności. Jednak stanowczo

niedobrą dla nas jest i druga wersja możliwej sytuacji tj. Ukraina zorganizowana przez

ukraiński szowinistyczny nacjonalizm, gdyby ten uzyskał w kraju nad Dnieprem przewagę i

stał się czynnikiem determinującym jego tożsamość. Widmo tej sytuacji zawiera w sobie

główna praca ideologa ukraińskiego nacjonalizmu Dmytro Doncowa zatytułowana

„Nacjonalizm” [4]. Praca ta jest nadal aktualna w obozie ukraińskich nacjonalistów i stanowi

dla nich ważną inspirację ideologiczną. Warto jednak pamiętać i to, że między innymi

Doncow postuluje tam całkowite zerwanie Ukrainy z Rosją i to pod każdym względem!

Wracając do dwóch wspomnianych odgałęzień polskiej myśli politycznej tj. endeckiej i

piłsudczykowskiej, które rywalizowały ze sobą przed opanowaniem Polski przez komunizm, i

których przetworzone fragmenty nadal jeszcze funkcjonują w Polsce, trzeba powiedzieć o co

tu chodzi. Marszałek Piłsudski i jego szkoła polityczna stali na stanowisku, że wyrwanie

Ukrainy spod wpływów Rosji białej czy czerwonej jest nieodzownym warunkiem

zabezpieczenia Polski przed imperializmem rosyjskim. Temu ostatniemu celowi miało służyć

stworzenie zespołu państw w środkowo-wschodniej Europie, położonych pomiędzy

Niemcami a Rosją, których łączny potencjał mógłby gwarantować skuteczną obronę przed

imperializmem dwóch wymienionych właśnie naszych sąsiadów [5]. Skutkiem takiego

rozumowania był między innymi układ Piłsudskiego z przywódcą Ukraińskiej Republiki

Ludowej atamanem Symonem Petlurą oraz wyprawa kijowska w 1920 roku mająca wesprzeć

upadającą nowonarodzoną państwowość ukraińską. Tu trzeba dodać, że Piłsudski

reprezentował ideę federalizmu, która funkcjonowała w Polsce nadal po zawarciu pokoju

ryskiego i znajdowała poparcie u władz II Rzeczypospolitej po zamachu majowym. Liczono

na rozpad ZSRS i wyzwolenie się Ukrainy. Taka wizja rzutowała na politykę wewnętrzną

państwa w stosunku do mniejszości ukraińskiej, która, jak liczono w szeregach sanacji,

miałaby zaangażować swoją energię narodową w walce o niepodległą Ukrainę nad Dnieprem,

widząc w państwie polskim sprzymierzeńca, a nie siłę wrogą. Dlatego też rządy pomajowe

powstrzymywały się przed prowadzeniem odpowiednio konsekwentnej i twardej polityki w

stosunku do tej mniejszości, ignorując rosnące z jej strony zagrożenie. Idea restytucji

Ukraińskiej Republiki Ludowej [6] wraz całą akcją „prometejską” zdominowała po roku 1926

politykę wschodnią państwa, które Rosję sowiecką traktowało jako głównego wroga.

Natomiast Narodowa Demokracja, stojąc w tym samym czasie wobec tych samych

problemów politycznych, zajmowała zgoła inne stanowisko. W środowisku tym Ukraińców

traktowano jako amorficzną masę etnograficzną, która nie może być poważnym partnerem

politycznym. Za tą tezą przemawiał także przebieg wypadków polegający na tym, iż idea

niepodległej Ukrainy nie uzyskała w roku 1920 wystarczającego poparcia ze strony samych

Ukraińców, którzy wówczas nie stworzyli odpowiedniej, adekwatnej do aktualnych potrzeb

armii i nie wsparli wystarczająco władz URL. Endecy obawiali się również, że niepodległa

Ukraina może stać się przyczółkiem Niemiec na wschodzie Europy, które dzięki niej okrążą

Polskę również i od wschodu. Ponadto od kilkudziesięciu lat istniał już konflikt polsko-

ukraiński (ruski) w Galicji wschodniej, który także do pewnego stopnia potwierdzał endeckie

poglądy na relacje z Ukrainą i Ukraińcami. Narodowa Demokracja w okresie walki o granice

odrodzonej Rzeczypospolitej stała na stanowisku, że na wschodzie należy inkorporować do

nowo odbudowanego państwa polskiego taką część dawnych Kresów Wschodnich, jaką da się

perspektywicznie spolonizować. Sądzono tam także, że można będzie odseparować masy

ruskie od ukraińskiego nacjonalizmu nawiązując do dawnych stosunków, w których Rusini

poczuwali się do wspólnoty z Polakami, a których synonimem była swoista opcja wyrażana

słowami „gente Ruthenus natione Polonus”. Ta ostania propozycja oznaczałaby zwalczenie

„ukrainizmu” uznawanego początkowo tylko za pewną orientację polityczną, a nie

narodowość i wychowanie związanych z Rzecząpospolitą mas obywateli-Rusinów,

zachowujących swoją odrębność kulturową.

Polityka w stosunku do mniejszości narodowych w odbudowanej Polsce nie była

konsekwentna. Mieszały się w jej obrębie różne elementy, głównie pochodzące z dwu wyżej

wymienionych szkół myśli politycznej. Po dojściu sanacji do władzy w roku 1926 oczywiście

kontynuowano dawną politykę Piłsudskiego, co prawda w zmienionych już warunkach.

Ukraińcy w Polsce nie mogli więc być traktowani zgodnie z recepturą, jaką w stosunku do

mniejszości narodowych na ogół reprezentuje nacjonalizm narodu panującego w państwie.

Jest więc wielkim nieporozumieniem, zasiane przez propagandę w minionym okresie

mniemanie, że mniejszości narodowe w II Rzeczypospolitej cierpiały wielki ucisk. Państwo

nasze nie było państwem totalitarnym i mimo pewnych ograniczeń demokracji pozostawiało

duży margines swobody także mniejszościom narodowym [7]. Pamiętajmy, że to właśnie

totalitaryzm zgodnie ze swoją istotą rozbija wszelkie naturalne więzi społeczne, likwidując

społeczne korporacje oraz autonomię samej jednostki ludzkiej, wtłaczając ją w tryby „jedynie

słusznego” systemu ideowo-politycznego i policyjnego. Totalitaryzm dzięki stosowanym

metodom jest w stanie zniszczyć nie tylko wszelkie więzi społeczne, ale i całe narody,

pozbawiając je elit, potem i własnej tożsamości, a więc języka, kultury, a nawet i religii,

doprowadzając je w końcu do stanu bezkształtnej masy etnograficznej. W wypadku

komunizmu sowieckiego proces taki zwykle nazywamy sowietyzacją. Totalitaryzm

komunistyczny posługiwał się także metodą ludobójstwa, czystek etnicznych, powodował w

sposób zamierzony wyniszczające niewygodne i krnąbrne warstwy ludności głody, jak to było

w latach trzydziestych na sowieckiej Ukrainie, a zdezorganizowane w ten sposób

społeczności rusyfikował, znacznie skuteczniej niż czynił to carat czy jakakolwiek polityka

nacjonalistyczna.

W przeciwieństwie do ZSRS II Rzeczypospolita pozostawiała dla życia ukraińskiego duży

margines swobody. Istniały partie ukraińskie, ukraińscy posłowie w sejmie i senatorowie w

senacie, ukraińskie szkolnictwo, prasa, harcerstwo, rozmaite instytucje gospodarcze i

kulturalne. Szczególnie na Wołyniu popierany przez Piłsudskiego tamtejszy wojewoda

Józewski realizował swój „eksperyment”, dzięki któremu województwo to miało stać się

„ukraińskim Piemontem” [8]. W rzeczywistości polityka taka nie spełniła oczekiwań jej

animatorów ani strony ukraińskiej. Polska sanacyjna rezygnując z programu asymilacji

narodowej, sugerowanego przez Narodową Demokrację w stosunku do mniejszości

ukraińskiej żyjącej na naszym terenie, była zbyt słaba, aby realnie móc myśleć o rozegraniu

sytuacji w Europie środkowo-wschodniej po swojej myśli, tzn. o dekompozycji ZSRS.

Równocześnie dopuściła do zakorzenienia się wśród Ukraińców na południowo-wschodnich

Kresach skrajnego nacjonalizmu, którego kolumną szturmową stała się założona w 1929 roku

nielegalna Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów – partia o charakterze faszystowskim,

posługująca się już przed rokiem 1939 sabotażem i terrorem (zabójstwa ministra Pierackiego,

polityka polskiego i rzecznika porozumienia z Ukraińcami Tadeusza Hołówki i in.) oraz

współpracująca z III Rzeszą [9]. Z czasem to ona zdobywała rząd dusz wśród mniejszości

ukraińskiej dokonując w latach drugiej wojny światowej masowego ludobójstwa na Polakach

i Żydach.

Po śmierci Piłsudskiego wojewoda Józewski, wzbudzający coraz to większe opory wśród

Polaków, został odwołany z Wołynia, a polityka w stosunku do Ukraińców została zmieniona,

jak sądzono na sposób bardziej adekwatny do istniejących realiów. Były to jednak już ostatnie

lata przed wojną i nowy program nie przyniósł jeszcze oczekiwanych skutków.

Dramat jakim było ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności

polskiej został już w miarę dobrze opisany. Dokonano ścisłych obliczeń, które nie

pozostawiają istotnych wątpliwości [10]. Są jednak siły i to nie tylko ukraińskie, które stale

kolportują na ten temat kłamstwa i starają się tuszować rozmiary zbrodni OUN i UPA czyniąc

to z niskich pobudek lub w wyniku opacznie pojmowanej racji politycznej [11].

W czasach obecnych, po rozpadzie ZSRS i pojawieniu się na mapie Europy państwa

ukraińskiego, jakby na nowo zaktualizowały się stare problemy związane z relacjami polsko-

ukraińskimi i pośrednio polsko-rosyjskimi. Stare koncepcje, co prawda przykrojone do

nowych już warunków, znowu pojawiają się na widowni. Obecna polska polityka ukraińska w

swoich najważniejszych rysach wydaje się stanowić pewne kontinuum tej, którą preferował

marszałek Piłsudski. Jej sednem jest przeciwdziałanie podporządkowaniu Ukrainy Rosji,

która znowu wraca do swoich imperialnych tradycji. Rodzi to pogląd, iż z Ukrainą trzeba

utrzymywać jak najlepsze stosunki, mimo dzielących oba narody (a właściwie chodzi tu tylko

o zachodnich Ukraińców) zbrodni ludobójstwa popełnionego na 150 do 200 tys. Polaków w

latach II wojny światowej i zaraz po jej zakończeniu. Jerzy Giedroyć, gorący rzecznik

zbliżenia polsko-ukraińskiego, posunął się nawet tak daleko, że w wywiadzie dla Polskiego

Radia na dwa tygodnie przed swoją śmiercią stwierdził, że zbrodnie UPA „powinny zostać po

prostu zapomniane” [12]. Pamięć o tych zbrodniach staje się więc w oczach różnych polskich

polityków niewygodna, a strona ukraińska, delikatnie rzecz ujmując, odnośnie tych kwestii

zachowuje się arogancko, a nawet brutalnie, emitując rozmaite kłamstwa i demonstrując

różne gesty nienawiści. Tradycja banderowska staje się, przynajmniej na zachodniej Ukrainie,

jednym z ważniejszych składników nowej świadomości ukraińskiej. Mnożą się pomniki

znanych ludobójców z UPA, ich nazwiskami nazywane są ulice w miastach. Wszystko to

dzieje się bez zwracania uwagi na podobno dobre, bieżące stosunki pomiędzy III

Rzecząpospolitą a państwem ukraińskim. Również, jak wiemy, były prezydent Ukrainy

Wiktor Juszczenko jawnie sympatyzował z tradycją banderowską, czego najbardziej

jaskrawym wyrazem stało się obwołanie przez niego Stefana Bandery w ostatniej fazie

pełnienia funkcji prezydenta kraju, bohaterem Ukrainy. Z drugiej strony przeciwnikami

rehabilitacji tradycji nacjonalizmu ukraińskiego są na Ukrainie siły prorosyjskie i

postkomunistyczne [13]. Sytuacja z naszego punktu widzenia wydaje się przypominać

przysłowiowy węzeł gordyjski! Powstaje więc pytanie jak się z nim uporać?

Pewnikiem jest, że w naszym interesie leży istnienie niezależnego państwa ukraińskiego,

które będzie nas oddzielać od Rosji. Państwo to choćby ze względu na istniejącą w jego

granicach wielką mniejszość rosyjską (około 13 mln ludzi) z czasem może się znaleźć w

konflikcie z Rosją. Biorąc pod uwagę niedawne wypowiedzi prezydenta Miedwiediewa na

temat stosunków Rosji z Ukrainą oraz objęcie urzędu prezydenta Ukrainy przez Wiktora

Janukowycza być może stoimy już wobec faktu kształtowania się nowej sytuacji w tym

regionie?

Drugim pewnikiem jednak jest także i to, że zorganizowana w duchu nacjonalizmu

ukraińskiego Ukraina może być niebezpiecznym sąsiadem. Tu ciśnie się przed oczy pewne

historyczne porównanie z okresu średniowiecza, kiedy to Konrad Mazowiecki w obawie

przed atakami pogańskich Prusów, sprowadził Zakon Krzyżacki do Polski. Ten zaś wymknął

się spod kontroli księcia mazowieckiego, stając się potem ogromnym zagrożeniem dla

naszego kraju. Dlatego dziwi „strusia” polityka polskich władz połączona ze słabym albo

żadnym reagowaniem na nacjonalizm ukraiński, zarówno na obszarze polityki historycznej

jak i polityki bieżącej. Zapominanie – jak radził Jerzy Giedroyć – albo przemilczanie

równające się ustępowaniu ze swoich racji, z psychologicznego punktu widzenia jest

poważnym błędem. Nie zawsze przynosi ono załagodzenie sporów, a częściej otwiera

eskalację żądań strony przeciwnej. Podobnie jak z ratusza gdańskiego znikły w ostatnich

latach dźwięki Roty, co różni obserwatorzy wytykają jako objaw małego ducha, tak władze

nasze powstrzymują się przed polityką twardą i wymagającą w stosunku do ukraińskiego

partnera. Polityka sanacyjna w stosunku do Ukraińców była już raz przykładem takiego

postępowania. Była też wielką pomyłką! Skrupulatna dbałość o mocne trzymanie tego, co się

ma aktualnie w ręku, wydaje się być lepszym rozwiązaniem niż tzw. „nie drażnienie”, które to

hasło można u nas dość często usłyszeć.

W takiej sytuacji nieodparcie też powraca pytanie dlaczego to współczesna Ukraina, jako

całość, kraj niejednorodny pod względem i etnicznym i świadomościowym, o chwiejnych

rządach, ma narzucać nam mimo oczywistej nieprawdy historycznej swoje interpretacje

bolesnej przeszłości i tworzyć incydenty będące konsekwencją takich postaw? Dlaczego ma

zapalać zielone światła dla idei niebezpiecznych i dlaczego my mamy to przyjmować w

milczeniu? W polityce ukraińskiej trzeba być twardym i konsekwentnym, co bynajmniej nie

musi przekreślać kursu na bliższe stosunki z tym krajem.

Brak owej twardości i konsekwencji ma także swój związek z polityką wewnętrzną naszego

kraju, dotyczącą kondycji duchowej całego narodu polskiego. Ta zaś, jak świadczą o tym

głosy niektórych polskich intelektualistów [14], pozostawia bardzo wiele do życzenia. Oby

nie doszło do takiego stanu rzeczy, kiedy to po jednej stronie stanie integralny nacjonalizm

ukraiński, a po drugiej – polskiej, spreparowana przez skrajny kosmopolityczny liberalizm

mentalność polska niezdolna sprostać wymogom sytuacji.

Na polu ukraińskim trzeba podjąć, bez zbędnych złudzeń, trudną politykę pomiędzy

niewygasłymi, jak to choćby wskazują wydarzenia z ostatniego okresu, apetytami rosyjskiego

imperializmu a czającym się niebezpieczeństwem wynikającym z ducha integralnego

nacjonalizmu ukraińskiego, dziedzica spuścizny Doncowa i Organizacji Ukraińskich

Nacjonalistów. Miękkość i przemilczenia nie prowadzą do pożądanych skutków, a dla

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: