Brak lub niedostatek witamin w ustroju witamin w ustroju powoduje powstanie stanów chorobowych zwanych awitaminozami lub hipowitaminozami – te niedobory mają zwykle charakter złożony , co jest spowodowane równoczesnym niedostatkiem różnych witamin.
§ witamina antyoksydacyjna , w przypadku jej niedoboru dochodzi do utleniania kwasów tłuszczowych w sposób przypadkowy i przyspieszenie procesu na zasadzie r-cji łańcuchowej ®prowadzi to do powstawania wysoko reaktywnych i toksycznych rodników .
§ odgrywa istotną rolę w procesach widzenia ( jest składnikiem rodopsyny ,uczulającej na światło zakończenia nerwu wzrokowego)
§ reguluje procesy tworzenia się nowych komórek , zwłaszcza nabłonkowych
niedobór wit. A:
§ zaburzenia w procesie widzenia , wysychanie i nadmierne rogowacenie skóry
§ warunkuje również przemiany związków sterydowych ; przy niedoborze następuje obniżona synteza hormonów płciowych
źródła:
§ produkty pochodzenia zwierzęcego – głównie nabiał , jaja , wątroba ryb i innych zwierząt
§ żółte i zielone owoce i warzywa ( występuje w postaci karotenoidów)
Karotenoidy są znacznie gorzej wykorzystywane z pożywienia niż czysty retinol. Całkowite wykorzystanie b-karotenu równa się 1/6 wykorzystania retinolu , a pozostałe karotenoidy są w połowie tak aktywne jak b-karoten.
1 ekwiwalent retinolu = 1mg retinolu = 6 mg b-karotenu = 12mg innych karotenoidów
Normy na witamię A wyraża się w jednostkach międzynarodowych lub mg równoważnika retinolu.
1mg retinolu = 3,33(3) jednostek międzynarodowych
wrażliwa na powietrze światło wysoką temperaturę ,środowisko kwaśne.
§ również witamina antyoksydacyjna , przerywa łańcuch peroksydacji lipidów błony komórkowej przez wychwytywanie tlenu singletowego ® ważne w krwinkach ,które ze względu na udział w przemianach tlenowych są szczególnie wrażliwe na stres oksydacyjny ® niedobór wit.E powoduje hemolizę
§ niedobory mogą przyspieszać proces starzenia się ustroju , a także zwiększać ryzyko zachorowania na degeneracyjne choroby metaboliczne ( miażdżyca , nowotwory)
§ niedobór wit.E powoduje zaburzenia w wydzielaniu hormonów jajników i może decydować o bezpłodności
Jako bezpieczny poziom minimalny przyjmuje się 0,4 mg a-okoferolu na 1g PUFA (wielonienasycone kwasy tłuszczowe)
źródła: oleje roślinne (duża zawartość) , produkty zbożowe (duże spożycie) , w mniejszym stopniu warzywa.
Witamina E jest wrażliwa na procesy jełczenia tłuszczy , jej trwałość zwiększa obecność naturalnych lub sztucznych przeciwutleniaczy Awitaminoza rzadko spotykana , jednak ze względu na ochronną rolę w procesach starzenia się organizmu i rozwoju chorób metabolicznych wydaje się celowe spożywanie większych jej ilości
w ustroju spełnia kilka funkcji:
§ jest niezbędna w gospodarce wapniowo-fosforanowej i tworzeniu kości
§ wzmaga wchłania nie jelitowe tych składników i wyrównuje w pewnych granicach ich ewentualny , nieodpowiedni stosunek w diecie
§ niedobór wit.D odgrywa zasadniczą rolę w powsrtawaniu krzywicy u dzieci i niemowląt , rozmiękczania kości ( osteomalacja) , zrzeszotnienia , zwiększenia porowatości i kruchości układu kostnego ( osteoporoza) u osób starszych
§ główne-synteza skórna pod wpływem prom. UV z 7-dehydrocholesterolu
§ z żywności (występuje w ilościach niedostatecznych) , występuje w tłuszczach ryb(np. dorsz , halibut , tuńczyk) , grzybach , mleku , nie występuje w tłuszczach roślinnych.
§ zapotrzebowanie zależy od ilości wit.D syntetyzowanej w skórze , dlatego proponuje się jedynie spożycie optymalne. Natomiast dla dzieci i niemowląt proponuje się odrębne postępowanie , łącznie z podawaniem preparatów farmaceutycznych.
Witamina K ( pochodna naftochinonu)
§ bierze udział w procesach krzepliwości krwi (jest niezbędna do syntezy czynników krzepnięcia krwi w wątrobie – głównie protrąbiny)
§ w formowaniu tkanki kostnej
§ ma właściwości antybakteryjne i przeciw grzybicze
źródła: główne- flora bakteryjna przewodu pokarmowego skąd w obecności kwasów żółciowych jest wchłaniana do krwi i wychwytywana w wątrobie ; również pożywienie roślinne (szpinak , kapusta)
niedobór witaminy K- (rzadki u ludzi)
§ może wystąpić po kuracji antybiotykowej lub podawaniu sulfonamidów (niszczenie flory bakteryjnej)
§ przy zaburzeniach wchłaniania wit. K z jelit (np. niedrożność przewodów żółciowych przy kamicy żółciowej)
objawy niedoboru:
§ opóźnienie krzepnięcia krwi
§ skaza krwotoczna z krwawieniami z różnych narządów i tkanek (np. przy żółtaczce mechanicznej)
Wiamina C (kwas askorbinowy)
Jest egzogennym składnikiem pożywienia , pełni wiele f-cji biochemicznych m.in.:
§ bierze udział w syntezie kolagenu ( substancji podstawowej tkanki łącznej ), a także różnych hormonów i neurotransmiterów
§ bierze udział we wchłanianiu żelaza
§ jest naturalnym antyoksydantem , odgrywa istotną rolę w procesach detoksykacyjnych i odpornościowych organizmu.
§ przypisywana jest jej zdolność do zapobiegania i hamowania wczesnych stadiów karcinogenezy
źródła : owoce cytrusowe , papryka , pomidory , ziemniaki , kapusta , świeże owoce i warzywa
objawy niedoboru :
§ kruchość naczyń włosowatych ze skłonnością do krwawień (skaza krwotoczna)
§ prowadzi do choroby zwanej gnilcem lub szkorbutem – objawiającej się krwawieniami z dziąseł ,nosa , przewodu pokarmowego , narządu moczowego ; wybroczynami skórnymi
dawka dzienna – bezpieczna 60mg dzieci – (0-1 ) roku życia – 30-50mg
zalecana 70 mg (1-6) lat – 40-50 mg
kobiety ciężarne 70-80 mg
karmiące 95-100 mg
Zapotrzebowanie na witaminę C zwiększa się również u osób z nadciśnieniem tętniczym , palaczy , alkoholików , ludzi przeżywających stresy , mieszkańców dużych aglomeracji ( CO obecny w atmosferze rozkłada kwas askorbinowy)
Witamina B1 (tiamina)
§ bierze udział w przemianach węglowodanów i tłuszczów
§ pełni ważną rolę w czynnościach układu nerwowego
źródła: ziarna zbóż , mięso , drożdże , orzechy , żółtka jaj , jarzyny
niedobór witaminy
§ może wystąpić w przebiegu długotrwałych chorób : biegunek , chorób wątroby , nadczynności gruczołu tarczowego , przewlekłym alkoholizmie lub przy niewłaściwym jednostronnym odżywianiu
§ ostra postać awitaminozy B1 ( beri-beri) jest spotykana w stanach głodowych i u dzieci jednostronnie odżywianych np.białym ( oczyszczonym ) ryżem ® cechuje się dolegliwościami neurastenicznymi , zaburzeniami czucia , osłabieniem siły mięśniowej mięśni kończyn dolnych , uogólnionymi obrzękami i przesiąkami do jam ciała.
§ Postać przewlekła ® występuje u alkoholików , charakteryzuje się zaburzeniami czucia , osłabieniem odruchów (zapalenie wielonerwowe)
zapotrzebowanie:
1,5-2 mg /dzień
Zwiększa się u osób palących papierosy , nadużywających alkoholu , kawy , herbaty , w sytuacjach stresowych , po zabiegach chirurgicznych.
Witamina B2 (ryboflawina)
§ Wchodzi w skład koenzymów flawinowych katalizujących szereg r-cji oksydo-redukcyjnych ® utlenianie glukozy , a-aminokwasów , przemiany retinolu , wit. B6 , folacyny , uczestniczą w syntezie i rozkładzie kwasów tłuszczowych
§ Bierze udział w metabolizmie węglowodanów , tłuszczy i białek
§ Jest jednym z czynników warunkujących prawidłowe f-cjonowanie wzroku
§ Wpływa na prawidłową f-cję i wygląd skóry
Źródła: produkty mleczne , zbożowe , wątroba , jaja , warzywa , owoce
§ Upośledzenie widzenia , zwiększona wrażliwość na światło , zmiany w rogówce oka
§ Stany zapalne skóry i języka , pęknięcia w kącikach ust
Ściśle związane z ilością spożywanej energii (podobnie jak B1) i wynosi średnio 1,5-2,5 mg/dzień
Witamina B6 (pirydoksyna)
§ Bierze udział w procesach syntez komórkowych układu nerwowego , krwiotwórczego i skóry
§ W przemianach aminokwasów i PUFA (niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych)
§ Wpływa na metabolizm cholesterolu i hormonów sterydowych
§ Potrzebna do prawidłowego f-cjonowania systemu odpornościowego i syntezy insuliny
Źródła: zawarta jest w różnych pokarmach , niedobór występuje rzadko np. u alkoholików
objawy niedoboru : zapalenie warg , języka , niekorzystne zmiany w układzie nerwowym i skórze
zapotrzebowanie: związane z ilością spożywanego białka- 0,002mg/g białka , zwiększa się również przy dużym spożyciu tłuszczów
Witamina B12 (cyjanokobalamina)
§ bierze udział w syntezie kwasów nukleinowych i białek
§ niezbędna do prawidłowego metabolizmu tkanki nerwowej i błon śluzowych przewodu pokarmowego
§ potrzebna do prawidłowego dojrzewania erytrocytów w szpiku ( przy jej niedoborach dochodzi do wytwarzania megaloblastów i megalocytów zamiast prawidłowych erytrocytów)
Źródła: występuje w wątrobie, mięsie , jajach , przetworach mlecznych
objawy niedoboru : niedobór B12 występuje głównie w przypadku braku w soku żołądkowym tzw. czynnika wewnętrznego(np. przy niedokrwistości złośliwej , po resekcji żołądka , przy uszkodzeniu błony śluzowej żołądka) niezbędnego do wchłonięcia jej przez ścianę jelit ; także – ściśli wegetarianie ( szczególnie niebezpieczne - dla niemowląt karmionych mlekiem takich matek) alkoholicy , ludzie w podeszłym wieku
§ charakteryzuje się niedokrwistością megaloblastyczną ; objawy: bladość skóry , zażółcenie powłok , kołatanie serca , pomniejszenie i wygładzenie powierzchni języka , brak łaknienia , skłonność do biegunek
zapotrzebowanie: 2-4 mg/dzień
Kwas foliowy (folacyna)
§ konieczny także do syntezy adeniny i tyminy , niezbędnych z kolei do syntezy kwasów nukleinowych
§ niezbędny do prawidłowego funkcjonowania wszystkich komórek
§
Źródła: wątroba , ciemnozielone liście roślin np. szczawiu , bób , zarodki zbożowe , drożdże
niedobór : niedobór folianów może występować w chorobach hematologicznych i nowotworowych ; wchłanianie i przyswajanie kwasu foliowego może być zaburzone przez alkohol , środki antykoncepcyjne , różne leki ( kwas acetylosalicylowy , leki przeciwpadaczkowe , leki stosowane w chemioterapii nowotworów i wiele innych)
W związku z udziałem folianów we wzroście i rozmnażaniu komórek ustrojowych , ich niedobór wpływa przede wszystkim na komórki pozostające w okresie intensywnego wzrostu czyli k.szpiku kostnego i błony śluzowej przewodu pokarmowego.
objawy niedoboru: anemia megaloblastyczna ( podobnie jak B12 ) , inne zaburzenia np. biegunki
v Metabolizm kwasu foliowego jest ściśle powiązany z B12 , która jest niezbędna w syntezie aktywnych koenzymów kwasu foliowego (wieloglutaminianów) podczas wytwarzania komórek nerwowych , oraz do odnowy kwasu foliowego podczas syntezy erytrocytów.
Witamina PP (niacyna , kwas nikotynowy , amid kwasu nikotynowego)
§ Jest składnikiem dwóch koenzymów:
- NAD ( dwunukleotydu nikotynamidoadeninowego)
- NADH (fosforanu dwunukleotydu nikotynamidoadeninowego)
Koenzymy te wchodzą w skład różnych oksydoreduktaz uczestniczących w przemianach białek , tłuszczy i węglowodanów.
Witamina PP jest niezbędna do prawidłowego f-cjonowania mózgu , obwodowego układu nerwowego , syntezy hormonów płciowych , kortyzolu , tyroksyny , insuliny.
Źródła: wątroba , chleb pełnoziarnisty , mleko , jaja , świeże jarzyny , może być syntetyzowana w organizmie z tryptofanu ( ilości niewystarczające , dlatego musi być dostarczona z pożywieniem)
objawy niedoboru : niedobór witaminy PP powoduje swoisty zespół objawów zwanych pelagrą:
§ zaczerwienienie i wzmożone napięcie skóry na odsłoniętych , wystawionych na promieniowanie słoneczne częściach ciała- twarzy , grzbietach rąk i palców.
§ zaczerwienienie i obrzęk języka , czasem występują owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej
§ w cięższych stanach mogą się pojawiać wymioty i biegunki z domieszką krwi oraz zakłócenia równowagi psychicznej z lękami lub podnieceniem.
Witamina H (biotyna)
§ Odgrywa rolę...
janwaj